CONCEPT Startdocument Nota gezondheidsbeleid 2013-2017 gemeente Aa en Hunze
Inhoud Inleiding 3 1 PROCES TOTSTANDKOMING NOTA GEZONDHEIDSBELEID 4 1.1 Opzet van de nota gezondheidsbeleid Aa en Hunze 4 1.2 Activiteiten 4 1.4 Organisatie en planning 5 2 AANZET UITWERKING VOORBEREIDINGSFASE 6 2.1 Wettelijke kaders 6 2.2 Landelijke ontwikkelingen 7 2.3 Ontwikkelingen in Aa en Hunze 8 2.4 Verkenning van de lokale gezondheidssituatie 8 2.5 Huidige gezondheidsbeleid 9 2.6 Aanknopingspunten voor integraal beleid en intersectorale afstemming en samenwerking 9
Inleiding Vanuit de Wet op de publieke gezondheidszorg (Wpg) zijn we als gemeente primair (bestuurlijk) verantwoordelijk voor een aantal taken op het terrein van de publieke gezondheidszorg. Publieke gezondheidszorg wordt in de wet omschreven als 'gezondheidsbeschermende en gezondheidsbevorderende maatregelen voor de bevolking of specifieke groepen daaruit, waaronder begrepen het voorkomen en het vroegtijdig opsporen van ziekten'. Het Rijk en de gemeenten zijn gezamenlijk verantwoordelijkheid voor dit beleidsterrein. De gemeentelijke nota gezondheidsbeleid maakt onderdeel uit van de preventiecyclus van het Rijk. Volgens de gewijzigde Wet publieke gezondheid (Wpg) 1 dient de gemeentelijke nota binnen twee jaar na het verschijnen van de landelijke nota door de gemeenteraad te worden vastgesteld*. De landelijke nota 'Gezondheid dichtbij' is op 25 mei 2011 verschenen. Dit betekent dat onze nota gezondheidsbeleid uiterlijk 25 mei 2013 door de raad moet worden vastgesteld. Het opstellen van een nota gezondheidsbeleid is een van de speerpunten die we in ons collegeprogramma hebben opgenomen. Aanleiding voor het college om in het najaar 2012 te starten met het traject om tot een nota gezondheidsbeleid te komen, met als eindresultaat: Een nota gezondheidsbeleid Aa en Hunze 2013-2017, vastgesteld door de raad Een tweejaarlijks uitvoeringsprogramma Opzet notitie en leeswijzer Voor u ligt een concept startdocument waarin: we een voorstel doen voor de wijze waarop we het traject van totstandkoming van de nieuwe nota willen invullen. De uitwerking hiervan treft u aan in hoofdstuk 1. we een uitwerking presenteren van de voorbereidingsfase: de verzamelde gegevens om beleidskeuzes te kunnen maken. Wat betreft de uitgewerkte onderdelen hebben we ervoor gekozen om aan te sluiten bij de Handreiking Gezonde Gemeente van het Centrum Gezond Leven (CGL, RIVM). Hoofdstuk 2 bevat een eerste uitwerking hiervan. Deze concept startdocument is vastgesteld door het college op 13 november 2012. De vervolgstappen zijn beschreven in paragraaf 1.4. 1 19 mei 2011
1 PROCES TOTSTANDKOMING NOTA GEZONDHEIDSBELEID 1.1 Opzet van de nota gezondheidsbeleid Aa en Hunze We kiezen voor een kadernota met daarin op hoofdlijnen de speerpunten van het lokale gezondheidsbeleid voor de periode 2013-2017. Deze kadernota wordt vervolgens geconcretiseerd in tweejaarlijkse uitvoeringsprogramma's. We leggen een duidelijke verbinding met de nieuwe nota Wmo. Conform de eisen die de Wpg stelt aan de lokale nota dient de gemeenteraad in ieder geval in de nota aan te geven (art. 13 Wpg): a. wat de gemeentelijke doelstellingen zijn ter uitvoering van de in de artikelen 2, 5, 5a en 6 genoemde taken b. welke acties in de bestreken periode worden ondernomen ter realisering van deze doelstellingen c. welke resultaten de gemeente in die periode wenst te behalen d. hoe het college van burgemeester en wethouders uitvoering geeft aan de in artikel 16 genoemde verplichting Daarnaast stelt de Wpg dat de gemeenteraad bij het vaststellen van de nota gemeentelijk gezondheidsbeleid in ieder geval de landelijke prioriteiten in acht dient te nemen, zoals opgenomen in de landelijke nota gezondheidsbeleid. Deze landelijke prioriteiten zijn: schadelijk alcoholgebruik, roken, overgewicht, depressie en diabetes. Bij deze prioriteiten ligt het accent op bewegen. De Wpg geeft aan dat gemeenten (beleids)vrijheid hebben om af te wijken van de landelijke prioriteiten. Op basis van bijvoorbeeld lokale epidemiologische gegevens kan blijken dat bepaalde gezondheidsproblemen meer of minder relevant zijn in een bepaalde gemeente. Een eventuele afwijking zal in de nota wel beargumenteerd moeten worden. 1.2 Activiteiten In het proces van totstandkoming van de nota onderscheiden we twee fases: een voorbereidings- en formuleringsfase. Het resultaat van fase 1 wordt op 30 januari 2013 opiniërend voorgelegd aan de raadscommissie. De keuzes van de raadscommissie vormen bouwstenen voor fase 2. Fase 1: beleidsvoorbereiding (november 2012 t/m januari 2013) In deze fase verzamelen we informatie die nodig is om nieuw beleid te kunnen maken en om samenwerkingsmogelijkheden in- en extern te verkennen. Onderdelen die in deze voorbereidingsfase in beeld worden gebracht zijn: wettelijke kaders landelijke ontwikkelingen ontwikkelingen binnen Aa en Hunze verkenning van de lokale gezondheidssituatie de stand van zaken van het huidige gezondheidsbeleid Inventarisatie van aanknopingspunten voor integraal beleid en intersectorale afstemming en samenwerking Hoofdstuk 2 bevat een eerste aanzet voor uitwerking van bovengenoemde onderdelen. De opbrengst van fase 1 wordt in de vorm van een notitie voorgelegd aan de raadscommissie. De commissie wordt gevraagd inhoudelijke keuzes te maken en prioriteiten te stellen.
Fase 2: beleidsformulering (februari t/m mei 2013) In deze fase vertalen we de inzichten uit de voorbereidingsfase naar concreet beleid. Onderdelen zijn: Het stellen van prioriteiten en het formuleren van doelstellingen (raadscommissie opiniërend) Het creëren van draagvlak (politiek-bestuurlijk en het veld/uitvoeringsorganisaties) Deze fase resulteert in een concept nota gezondheidsbeleid waarin we onze prioriteiten aangeven, realistische doelen formuleren, aangeven hoe we aan deze doelen gaan werken en welke resultaten we willen behalen. De concrete uitwerking leggen we vast in een uitvoeringsprogramma met een looptijd van twee jaar. De concept nota wordt ter vaststelling aangeboden aan de raad. 1.4 Organisatie en planning Planning Looptijd fase 1: november 2012 t/m januari 2013 Looptijd fase 2: februari t/m mei 2013 Processtappen en planning Processtap. ' 'datum week Fase 1 beleidsvoorbereiding 1. Vaststelling startdocument in college 13.11.12 46 2. Startdocument in raadscommissie (informerend) 21.11.12 47 3. Uitwerken voorbereidingsfase 4. Brainstormbijeenkomst gemeente en veldpartijen/ sleutelpersonen * 2 5. Input stap 3 en 4 verwerken in korte notitie/ samenvatting die opiniërend wordt voorgelegd aan de raadscommissie 48-3 Fase 2 beleidsformulering 6. Opiniërende vergadering raadscommissie 30.01.13 5 7. Opstellen concept nota 8. Vaststellen concept nota door college 9. Vaststellen nota door de raad *Sleutelpersonen/deskundigen: VNN, OG, huisarts, Icare,Veldpartijen: scholen, GGD,...; gemeente: beleidsambtenaren diverse beleidsterreinen SWAH, Noordermaat, Taken en verantwoordelijkheden Eindverantwoordelijk voor de ambtelijke voorbereiding is de teamleider samenleving (B. Meedendorp) Bestuurlijk verantwoordelijk voor de voorbereiding is portefeuillehouder zorg en welzijn (H. Dijkstra) De uitvoering van de voorbereidingsfase conform afspraken/offerte ligt bij de GGD Drenthe. Aan het einde van deze fase zal worden bepaald of ook voor de formuleringsfase gebruik wordt gemaakt van ondersteuning door de GGD. Gedurende het gehele traject vindt tussentijds overleg plaats tussen portefeuillehouder, teamleider samenleving en betrokken medewerkers van de GGD. Communicatie Na het vaststellen van betrokken partijen in- en extern zullen we de inhoud van de communicatieboodschap en de in te zetten middelen bepalen.
2 AANZET UITWERKING VOORBEREIDINGSFASE 2.1 Wettelijke kaders Wet publieke gezondheid (Wpg) Artikel 2 van de Wpg luidt als volgt: 'Het college van burgemeester en wethouders bevordert de totstandkoming en de continuïteit van en de samenhang binnen de publieke gezondheidszorg en de afstemming ervan met de curatieve gezondheidszorg en de geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen'. De gemeente geeft in haar nota gezondheidsbeleid aan hoe zij hieraan uitvoering geeft. Vanuit de Wpg zijn gemeenten primair (bestuurlijk) verantwoordelijk voor de volgende taken (zie ook bijlage 1): Algemene bevorderingstaken (artikel 2), onder andere de afstemming van de publieke gezondheidszorg met de curatieve gezondheidszorg, epidemiologie, gezondheidsbevordering en medische milieukunde. Jeugdgezondheidszorg tot 19 jaar (artikel 5). Ouderengezondheidszorg vanaf 65 jaar (artikel 5a). Infectieziektebestrijding (artikel 6). In 2011 is de gewijzigde Wpg vastgesteld (zogeheten Wpg 2 e tranche). Rond de volgende drie thema's zijn wijzigingen aangebracht: Het vastleggen van territoriale congruentie van de GGD-regio en de veiligheidsregio (waardoor er maximaal 25 GGD'én komen) met 1 directeur publieke gezondheid voor GGD en GHOR. Het vastleggen van prenatale voorlichting als een taak van de gemeenten. De versterking van de preventiecyclus en bevordering van de implementatie van de nota gemeentelijk gezondheidsbeleid. De gewijzigde Wpg stelt nadere eisen aan de inhoud en vorm van de nota, de termijn van vaststelling en het toezicht op naleving door de Inspectie. Bijlage 1 geeft deze wijzigingen aan. Preventiecyclus van het Rijk De gemeentelijke nota maakt onderdeel uit van de preventiecyclus van het Rijk. Het Rijk stelt iedere vier jaar een landelijke nota gezondheidsbeleid vast (art. 13 Wpg). Deze nota wordt gebaseerd op de Volksgezondheid Toekomst Verkenningen (VTV) die door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) wordt opgesteld. In de Wpg is vastgesteld dat de gemeenten een lokale vertaling maken van het landelijk beleid. De gemeente moet in de nota in ieder geval vermelden wat de gemeentelijke doelstellingen zijn op het terrein van de publieke gezondheidszorg, welke acties worden ondernomen om deze doelen te halen en welke resultaten de gemeenten in die periode wenst te realiseren. De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) toets de gemeenten op aanwezigheid, kwaliteit en implementatie van de lokale nota's. Aanverwante wet- en regelgeving De Wpg en de taken die daaraan verbonden zijn, staan niet op zichzelf. De gemeente heeft verschillende andere wettelijke taken die de Wpg taken raken, zoals de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), Zorgverzekeringswet (Zvw) en de ontwikkelingen rond de decentralisatie van overheidstaken (onder meer jeugdzorg, AWBZ). Bepaalde onderdelen van de preventie en de financiering van sommige gezondheidsproblemen (bijvoorbeeld mobiliteitsproblemen, overmatig alcohol gebruik, de aanpak van overgewicht,
eenzaamheid en depressie) en doelgroepen (jeugd, gehandicapten en ouderen) krijgen zowel binnen de Wpg, als de Wmo en de Zvw aandacht. Er is een nauwe samenhang tussen de Wpg en Wmo. Gezonde burgers zijn beter in staat aan de samenleving deel te nemen. Gezonde burgers gaan naar school, kunnen hun eigen huishouden in stand houden en zich zelfstandig in en om hun woning bewegen, hebben werk, doen vrijwilligerswerk, leveren mantelzorg en onderhouden contacten in hun wijk of buurt. Én, gezonde burgers doen een minder groot beroep op de gezondheidszorg en op de (individuele) voorzieningen van de Wmo. Omgekeerd blijkt uit onderzoek dat mensen die deelnemen aan de maatschappij zich gezonder voelen. De nota Wmo wordt op dit moment geactualiseerd. In zowel de nieuwe nota Wmo als de nota volksgezondheid zullen we aangeven op welke wijze we een verbinding leggen tussen deze verschillende wetten. 2.2 Landelijke ontwikkelingen Landelijke nota gezondheidsbeleid 'Gezondheid dichtbij In mei 2011 is de landelijke nota gezondheidsbeleid 'Gezondheid dichtbij' verschenen met daarin de landelijke prioriteiten op het gebied van de publieke gezondheid. De nota beschrijft aandachtspunten voor gezondheidsbeleid. Een samenvatting van de kernpunten van de nota is te vinden in de handreiking gezonde gemeente van het CGL. Hier worden ook aanknopingspunten voor gemeentelijk beleid gegeven 2. Een korte samenvatting: De vijf speerpunten) in het gezondheidsbeleid worden vastgehouden, maar de focus komt vooral op bewegen te liggen (roken, schadelijk alcoholgebruik, overgewicht, diabetes en depressie) In de nota wordt uitgegaan van eigen verantwoordelijkheid en eigen kracht van mensen. Dat geldt ook voor gezondheid. Niet de overheid maar de mensen zelf zijn in eerste instantie aan zet. o Zorg en sport dichtbij in de buurt: o Accent op bevorderen gezondheid naast bestrijden ongezondheid o Herkenbare en toegankelijke zorgvoorzieningen in de buurt, tijdige signalering van gezondheidsrisico's en toepassing van effectieve interventies en innovatieve behandelwijzen o Veilig sporten, bewegen en spelen in de buurt voor iedereen; voldoende en laagdrempelige voorzieningen (uitgewerkt in beleidsbrief sport) Zorg en preventie moeten meer worden afgestemd met als uitgangspunt behoeften en wensen van de mensen en niet de stelsels of sectoren die zorg leveren. Sterkere fysieke, organisatorische en inhoudelijk verbinding tussen de publieke gezondheid en basiszorg vanuit de ZvW, AWBZ en Wmo. Zelf beslissen over leefstijl; omgeving waarin de gezonde keuze de gemakkelijke keuze is Het kabinet besteedt extra aandacht aan de jeugd: bevordering van (het aanleren van) een gezonde leefstijl, vroege signalering van risico's en inzet op weerbaarheid om dagelijkse verleidingen te weerstaan, stellen van grenzen en het stimuleren van een gezonde basis. 2 http://www.loketgezondleven.nl/settings/gezonde-gemeente/context/kernpunten-gezondheiddichtbij-met-relevante-informatie-in-de-handreiking/
2.3 Ontwikkelingen in Aa en Hunze 3 Onze Strategische Toekomstvisie 2020 beschrijft de belangrijkste trends en ontwikkelingen die van invloed zijn op de toekomst van Drenthe. De samenleving ontgroent, vergrijst en krimpt, ook in Aa en Hunze. De prognoses geven een daling van het inwonertal aan van tussen de 1 en 5%. Vooral de jongeren tot 44 jaar nemen snel in aantal af. Het aantal personen boven de 55 neemt tot 2022 juist flink toe. Onze gemeente heeft in vergelijking met de provincie Drenthe en Noord-Nederland relatief veel ouderen: 34% van de bevolking bestaat uit 55-plussers, tegenover 24% in Noord-Nederland. Het aantal huishoudens neemt tot 2017 nog toe met ongeveer 270, maar daarna wordt een lichte daling ingezet. Deze ontwikkelingen vragen om zorgvuldig gemeentelijk ingrijpen. Zo vraagt de vergrijzing om meer en andere vormen van wonen en zorg op maat en vraagt de bevolkingsontwikkeling, weinig jongeren en veel ouderen, aandacht in relatie tot de leefbaarheid in de dorpen 4. In de nota voorzieningenbeleid gaan we hierop in. Ten aanzien het bevorderen van de gezondheid van onze inwoners hebben we in ons collegeprogramma richtinggevende keuzes gemaakt: We zetten in op kleinschalige 24-uurshulp in de dorpen waar ouderen gebruik van kunnen maken (i.s.m. SWAH); we willen eenzaamheid bij ouderen voorkomen/verzachten; We zetten in op het organiseren van activiteiten door jongeren; we zetten de strijd voort tegen overmatig alcoholgebruik; Op het terrein van de gezondheidszorg zetten we specifiek in op de preventie van alcoholgebruik, drugsgebruik eh roken en overgewicht bij de jeugd. 2.4 Verkenning van de lokale gezondheidssituatie De GGD stelt voor u een factsheet op waarmee u inzicht krijgt in de lokale gezondheidssituatie van de inwoners van de gemeente Aa en Hunze. U treft cijfers aan over de gezondheidsspeerpunten en risicogroepen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de verzamelde onderzoeksgegevens uit de afgelopen onderzoeken onder jeugd, volwassenen en ouderen. U kunt deze informatie gebruiken bij de onderbouwing van de lokale nota volksgezondheid of bij de implementatie van beleidsvoornemens. De volgende onderwerpen zullen in de factsheet aan de orde komen: Demografische ontwikkelingen o Krimp o Vergrijzing / ontgroening o Bevolking naar herkomst Roken o Bij jeugd en volwassenen o In relatie tot opleidingsniveau Alcoholgebruik o Bij jeugd en volwassenen o Mate van alcoholgebruik o In relatie tot opleidingsniveau Overgewicht o Bij jeugd volwassenen en ouderen o In relatie tot opleidingsniveau o Gegevens over bewegen en voeding Seksuele gezondheid 3 4 Bron: Collegeprogramma 2010-2014 Aa en Hunze Strategische Toekomstvisie 2020; Aa en Hunze, 2009
o Bij jeugdigen Geestelijke gezondheid o Bij jeugd, volwassenen en ouderen o Eenzaamheid bij volwassenen en ouderen Risicogroepen o Inzicht in de belangrijkste gezondheidsproblemen Bij elk onderwérp worden adviezen aangereikt voor beleid. 2.5 Huidige gezondheidsbeleid De basis van ons publieke gezondheidsbeleid wordt gevormd door de reguliere- en projectmatige activiteiten die worden uitgevoerd. Belangrijke uitvoerende partijen zijn: Icare (0-4), GGD (AGZen JGZ4-19), Stichting Welzijn Aa en Hunze (SWAH), Noordermaat (maatschappelijk werk), onderwijs (basis- en voortgezet), peuterspeelzalen en kinderdagverblijven. Bureau Jeugdzorg Drenthe, huisarts, sportverenigingen, SportDrenthe, gemeente (logopedie, leerplichtambtenaar, combinatiefunctionarissen) Een belangrijke samenwerkingsverband is onder meer het Centrum voor Jeugd en Gezin (OG). Ook activiteiten en maatregelen vanuit andere beleidsterreinen dragen bij aan het bevorderen van de gezondheid van onze inwoners, zoals de activiteiten op het gebied van sport en bewegen in het kader van Olympisch Aa en Hunze. In par. 2.6 gaan we in öp de mogelijkheden van integraal gezondheidsbeleid. We moeten constateren dat we als gemeente niet beschikken over een beschreven visie en koers op het gebied van publieke gezondheid. Met het opstellen van een nieuwe nota gezondheidsbeleid willen we deze 'witte vlek' opvullen. 2.6 Aanknopingspunten voor integraal beleid en intersectorale afstemming en samenwerking Gezondheid wordt beïnvloed door verschillende factoren. Als gemeente hebben we invloed op een groot deel van deze factoren: de leefstijl (zoals bewegen, alcoholgebruik of voeding), de gezondheidszorg (beschikbaarheid en toegankelijkheid), en de fysieke- (milieu, veiligheid, woonomgeving) en sociale omgeving (steun en leefbaarheid). Voor het effectief beïnvloeden van gezondheidsproblemen is integraal beleid nodig, d.w.z. beleid dat inspeelt op meerdere factoren die de gezondheid beïnvloeden. Leefstijl, fysieke en sociale omgeving en het aanbod aan (zorg)voorzieningen kunnen we niet alleen vanuit het gezondheidsbeleid beïnvloeden. Ook vanuit andere beleidsterreinen kunnen we maatregelen nemen om de gezondheid van burgers gunstig te beïnvloeden (o.m.onderwijs, sociale zaken, milieu en ruimtelijke ordening). Omgekeerd draagt gezondheid bij aan de doelstellingen van andere beleidsterreinen: gezonde kinderen leveren betere schoolprestaties, gezonde burgers kunnen aan het werk of op andere terreinen participeren in de maatschappij. Voorwaarde voor integraal beleid is intersectorale samenwerking. Aa en Hunze: aanknopingspunten voor integraal beleid
Ons collegeprogramma biedt goede aanknopingspunten om vanuit meerdere beleidsterreinen te werken aan het bevorderen van de gezondheid van onze inwoners. Door verbindingen aan te - brengen kunnen we synergie bereiken. Zonder volledig te zijn geven we hieronder een opsomming van doelen en verbindingen zoals we die in de verschillende onderdelen van ons collegeprogramma noemen. Openbare orde en veiligheid; terugdringen van drugs- en alcoholgebruik onder volwassenen en jeugd (VDG-actieprogramma; Veiligheidsplan Drenthe 2011-2014) Sportbeleid; we benadrukken hierin de verbinding tussen sport en gezondheid. We erkennen dat sport en bewegen bijdragen aan een vitale en leefbare samenleving, zoals integratie, sociale cohesie, gezondheid en leefstijl 5. In het kader van Olympisch Aa en Hunze staat in 2012 sport en bewegen centraal Sociale zaken; we zetten in op gelijke kansen voor iedereen om deel te nemen aan de samenleving. (Uit onderzoek blijkt dat burgers, die deelnemen aan de maatschappij, zich gezonder voelen; omgekeerd zijn gezonde burgers beter in staat te participeren in de samenleving) Welzijn; we zetten in op onder meer doorontwikkeling GG, jeugdgezondheidszorg, speciale aandachtspunten zijn het voorkomen van verslaving aan alcohol, drugs en tabak bij jeugdigen en op het voorkomen en terugdringen van overgewicht; T.a.v. openbare gezondheidszorg noemen we het bevorderen van de kwaliteit van de fysieke en sociale leefomgeving voor alle groepen in Aa en Hunze (zie ook nota voorzieningenbeleid); bevorderen van gezond gedrag; bevorderen van een sluitend systeem aan gezondheidsvoorzieningen en de toegankelijkheid van de gezondheidsvoorzieningen voor alle doelgroepen. Openbare werken/verkeer en vervoer; stimuleren van de keuze voor de fiets voor woonwerkverkeer Wonen en leefomgeving; groei van de woningbouw afstemmen op de behoefte (maatwerk) met inachtneming van de problematiek van ontgroening, vergrijzing en krimp. Recreatie en toerisme; inzet op het verbeteren van de leefbaarheid, het verhogen van bestedingen en het scheppen van werkgelegenheid centraal staan; kwaliteit van het netwerk van fiets- en wandelpaden; in stand houden van veilige speelvoorzieningen. 5 Sportnota, pg. 29 10