FOBID Jaarverslag 2014

FOBID Jaarverslag 2014 FOBID 26.15 FOBID Netherlands Library Forum verbindt als koepelorganisatie de belangrijkste landelijke organisaties op het terrein van het bibliotheek- en informatiewerk in Nederland en zet zich in om de gemeenschappelijke belangen van de sector te behartigen. In toenemende mate speelt deze belangenbehartiging zich ook af in internationaal verband. FOBID streeft ernaar de belangen van de bibliotheek- en informatiesector te behartigen en de vakontwikkeling in Nederland te stimuleren. Ze treedt op als verbinder tussen de verschillende onderdelen van de bibliotheeksector en verwante sectoren. Daarbij wordt gezocht naar de breedst mogelijke vertegenwoordiging van het veld. In 2014 was vooral de toetreding van Dedicon en inbreng in de FOBID belangenbehartiging rond auteursrecht en excepties van belang. FOBID bestuur Het FOBID bestuur vergadert enkele keren per jaar. In 2014 op 18 maart, 10 juni en 25 november. FOBID zet zich in voor stroomlijning van internationale met Nederlandse activiteiten op het terrein van auteursrecht, digitale bibliotheek en andere onderwerpen van belang voor de gehele sector. In 2014 zijn verschillende initiatieven en activiteiten ontplooit, in samenwerking met partners. Een ervan is Nederlandse collega s een Update te geven van International Matters, de internationale belangenbehartiging en kennisontwikkeling; en de betekenis daarvan voor zowel individuele bibliotheken als de bibliotheeksector. Veelal worden nieuwe ontwikkelingen en standpunten voorbereid door de FOBID commissies. (Maatschappelijke) ontwikkelingen waarover de commissies en bureau hebben geadviseerd zijn: vernieuwing Auteursrecht, E-Read/e-lending, Exceptie voor Leesgehandicapten, Verweesde werken en Extended Collective Licensing, hergebruik overheidsinformatie, Metadata/RDA, (bibliotheek)wetgeving, EU Cultuur, Samenwerking voor de Mondige Burger, om maar enkele onderwerpen te noemen. FOBID ondersteunde ook standpunten van internationale partners bijvoorbeeld EBLIDA bij het position paper van the Right to E-Read, IFLA bij de Lyon Declaration en LIBER bij Text and Datamining policies. Eind 2014 nam dhr. B. Savenije afscheid als voorzitter van FOBID; het bestuur is hem zeer erkentelijk voor de voortdurende steun van en betrokkenheid bij FOBID. Mw. Marjolein Nieboer nam het voorzitterschap over. 1

In 2014 was het veertig jaar geleden dat FOBID als federatie van organisaties op het terrein van bibliotheek, informatie en documentatie werd opgericht. Inmiddels is er veel veranderd, de noodzaak tot samenwerking: een gezamenlijk aanspreekpunt, én stem is gebleven en werd door het bestuur bekrachtigd. FOBID organiseerde geen aparte bijeenkomst maar deelnemers aan het Bibliotheekcongres werden verrast met een inspirerend FOBID cadeautje. Nieuwe partners In 2014 heeft FOBID diverse organisaties en instellingen benaderd met de vraag of zij als partner mee willen werken aan een sterke bibliotheek- en informatiesector. Werkelijke partnerschappen zijn bereikt met SHB dat haar partnerschap (op proef in 2013-2014) voortzet; en met Dedicon, dat met name binnen de Juridische Commissie participeert. Deze partnerschappen leiden tot verdergaande kennisuitwisseling en een sterkere positie van de sector. FOBID wil de banden met de Archiefsector meer aanhalen. Er is al vertegenwoordiging in de Juridische Commissie. Benoemingen Het FOBID bestuur benoemde leden in de FOBID Juridische Commissie. Aan het eind van het verslagjaar namen namelijk de heren H. van Velzen en E. Slot (beiden namens VOB) afscheid. In de vacatures werden benoemd mw. E. Winters en mw. F. Pang als vaste plaatsvervanger (beiden namens VOB). Tevens benoemde het FOBID bestuur een compleet nieuwe Commissie RDA, nadat de FOBID Commissie Ontsluiting was opgeheven bij het bereiken van haar doelstelling. De Commissie Opleidingen werd opgeheven, zonder verdere vervolgactie. In de FOBID Werkgroep NL Library Statistics traden nieuwe leden aan zodat de gehele sector vertegenwoordigd is. Gedurende het jaar beschikte het FOBID bureau over een stagiaire archiefopleiding in de persoon van mw. L. Reyes. Voorts ondersteunden diverse KB-collega s het FOBID bureau. Bijlage I bevat een volledige weergave van de samenstelling van FOBID bestuur, commissies en groepen, en FOBID bureau. Uitvoering Jaarplan 2014 De uitvoering van het Jaarplan ligt grotendeels in handen van de FOBID commissies en bureau. Onderstaand een overzicht van de projecten en activiteiten op het terrein van verbinden en belangen behartigen. FOBID Project de Mondige Burger Het FOBID project de Mondige Burger richt zich op het onderzoeken van het gezamenlijke publiek van de gehele sector. De dynamische aanpak door bureau Muzus sorteerde positief effect bij de deelnemers van alle typen bibliotheken. In gezamenlijke verkenning, door bibliotheekgebruikers te interviewen en in hun context te plaatsen, konden na data-analyse persona s ontwikkeld worden. Echte co-creatie, tussen professionals en publiek, tussen professionals onderling, en met deskundigen. De acht persona s staan voor de verschillende typen bibliotheekbezoekers, gesegmenteerd op hun bibliotheek- en informatiebehoeften voor de gehele sector. Ze hebben 2

aanduidingen als de gespecialiseerde kennishaler, de inhoudelijke opvoerder en bijvoorbeeld de geconcentreerde werker. Hoe bezoeken ze de bibliotheek, wat verwachten ze qua dienstverlening? Dat is achterhaald aan de hand van klantreizen. Met behulp daarvan worden kansen en ideeën voor verbetering en nieuwe producten en diensten ontwikkeld. Dat kun je per instelling, en samen in een regio bekijken, en als gehele sector gezamenlijk realiseren. De Taskforce bood het kennisdocument met de projectresultaten aan met aanbevelingen aan het FOBIDbestuur om de opgedane kennis over de bibliotheekbezoekers verder te verspreiden en op een aantal punten verder aan te vullen. De Koninklijke Bibliotheek besloot daarop tot een vervolgproject en het in beeld brengen van het digitaal gebruik van gebruikers volgens dezelfde aanpak te realiseren (in samenwerking met SIOB en BNL) De mogelijkheid tot ontwikkeling van persona s van informatiespecialisten/bibliotheekmedewerkers bleef nog open. Persona de leergierige snuffelaar Klantreis van één van de persona s Voor de verspreiding van de methode werd ter peiling een aanbod voor training in Innovatiekringen geformuleerd, waarop, mogelijk vanwege de prijsstelling en drukte, (nog) weinig respons kwam. Beperkte FOBID capaciteit maakte grootschalige promotie onmogelijk. Bureau Muzus verzorgde in samenwerking met GO opleidingen een enthousiast ontvangen workshop tijdens het KNVI congres. Op 9 juli belegde FOBID een rondetafelgesprek met landelijk werkende organisaties die betrokken zijn bij gebruikersonderzoek, klantsegmentatie e.d. Inzet was enerzijds deze partners nader inzicht te geven in het onderzoek van De Mondige Burger, en toelichting te geven op het werken met Persona s. In de optiek van FOBID gaat het hier om een kwalitatief onderzoek (voor de gehele sector), dat andere benaderingen kan complementeren. Anderzijds konden partners aangeven wat hun acties op korte en langere termijn zijn, en kunnen zij de persona-benadering inpassen. FOBID Commissie RDA In de loop van 2014 werd de Commissie RDA ingesteld met als doel: - Het borgen van de kennis betreffende de toepassing van de RDA-regels in Nederland; 3

- Ondersteunen van en klankbord zijn voor de RDA helpdesk; - Voorzien in de behoefte aan een Nederlands standpunt in vragen over de toepassing van RDA. Deze vragen kunnen zowel van de werkvloer (via de RDA Helpdesk) komen als vanuit de EURIG, het Europees samenwerkingsverband ten behoeve van de implementatie van RDA; - Aansluiten bij internationale samenwerkingsverbanden op het gebied van RDA (EURIG, JSC, IFLA); - Bijdragen aan de ontwikkeling van RDA, bijvoorbeeld door adviserend en ondersteunend te zijn in de Nederlandse praktijk en eventuele wijzigingsvoorstellen te formuleren voor internationale behandeling. De RDA-Commissie is samengesteld uit deskundigen op het terrein van de bibliografische regelgeving en ontsluiting uit Nederlandse bibliotheken die de RDA ook gebruiken. Er zitten vertegenwoordigers in van de KB, UB s, OB s, SHB, WSWB en Digitale Bibliotheek. De KB heeft zorggedragen voor de samenstelling van de commissie in het voorjaar 2014. Het FOBID bestuur heeft dat bekrachtigd en de leden benoemd. De KB zorgt voor secretariële ondersteuning. De RDA Commissie rapporteert jaarlijks aan het FOBID Bestuur. Eind 2014 vond de eerste vergadering plaats. FOBID Juridische Commissie (FJC) De FOBID Juridische Commissie, FJC heeft in het verslagjaar vier keer vergaderd, op 11 maart, 29 april, 23 september en 28 oktober. Ze houdt zich bezig met de juridische aspecten die van belang zijn voor bibliotheken en informatiediensten. Zij initieert (inter)nationale acties en reacties op dit gebied, en onderhoudt daartoe de contacten met ministeries en ook internationale netwerken, zoals EBLIDA en IFLA. FJC heeft twee belangrijke opdrachten: enerzijds informatie uitwisselen over ontwikkelingen met betrekking tot het auteursrecht met de aangesloten leden, dat wil zeggen: de koepelorganisaties die samen FOBID vormen- en met Dedicon, de Informatiepunten Auteursrecht van HBen en UBen, stichting SURF en OCLC; en anderzijds de belangen van de leden behartigen door de ontwikkelingen te volgen en daarop op gepaste wijze te reageren. In 2014 hield de FJC zich bezig met de volgende onderwerpen: - EU Richtlijn Hergebruik Overheidsinformatie en de toepassing in Nederland. FJC was alert op de reikwijdte voor bibliotheken in het wetgevingsproces. - EU Richtlijn Collectieve Beheersorganisaties en de toepassing in Nederland FOBID nam in 2012 deel aan de Nederlandse online consultatie. FJC onderhoudt ook zelf contacten met CBO s. Bij de belangenbehartiging vanuit bibliotheken moet erop gewezen worden dat Extended Collective Licensing met deze Richtlijn moeilijker zal worden. De bepaling dat auteurs een vrije keuze hebben t.a.v. een CBO kan ook in het buitenland zijn zal de vindbaarheid en bereikbaarheid van auteurs bemoeilijken. - EU herziening Auteursrechtrichtlijn; FOBID nam samen met EBLIDA deel aan de Europese consultatie. Tevens vroeg zij aandacht voor open access, en Tekst and Datamining. - e-books en fair licensing FOBID zet zich in voor grotere toegankelijkheid en evenwichtige gebruiksvoorwaarden van digitale content, zoals E-Book en E-Lending. 4

FOBID ondersteunde de acties van EBLIDA en IFLA op dit terrein, zoals in Europa de brede bewustmakingscampagne voorzien in de slogan: The Right to E-Read. In Den Haag vond op 23 april, de Internationale Dag van het Boek en het Auteursrecht de aftrap plaats in bijzijn van MEP Marietje Schaake; met als inzet een online petitiecampagne en een sterk position paper. FOBID blijft het belang onderstrepen van cross overs van kennis op dit terrein tussen de verschillende typen bibliotheken. - clouddiensten en privacy FJC onderzocht hoever de kennis over het werken in de cloud reikt waar het gaat om juridische aspecten. Met name werd aandacht gevraagd voor het bewaken van privacy-aspecten, zoals in de nog steeds bruikbare FOBID Handreiking Privacy. Dit onderwerp zal verder met name door de Digitale Bibliotheek (Pas) worden opgepakt. Naast deze drie hoofdthema s hield FJC zich bezig met: - De toepassing van de EU Richtlijn Verweesde Werken en de consequenties daarvan voor de bibliotheken. In de Richtlijn bestaat wel de mogelijkheid van extended collective licensing (ECL) i.t.t. de voorgestelde Richtlijn CBO s. FOBID heeft voor toepassing van ECL gepleit bij de betreffende Nederlandse Ministeries en onderstreepte dat met brieven. - De toepassing van de EU Richtlijn Hergebruik Overheidsinformatie FJC heeft in een zo vroeg mogelijk stadium input gegeven ten behoeve van een Nederlands wetsontwerp door vragen vanuit het veld en toelichting op consequenties te geven aan betrokken ministeries (OCW en BZK). Tevens werden FOBID partners gewezen op het belang om de afspraken over metadata, bijv. van NCC/OCLC, dus de gevolgen voor intellectuele eigendomsrechten (IE) van de eigen bibliotheekdata te bekijken. Op zich ligt het voor de hand waar nodig collectieve afspraken te maken, maar voor het NUV (Uitgevers) geldt dat juist geen collectieve afspraken mogen worden gemaakt. - EU consultatie herziening van de Auteursrechtregels De meeste aandacht en een grootste inspanning van de FJC ging echter uit naar de EU Consultatie Herziening van EU auteursrechtregels, waarvoor een gedetailleerde enquête van 80 vragen werd beantwoord. Door verschillende partijen, zowel landelijk (bibliotheekorganisaties, erfgoedinstellingen etc.) als ook Europees (EBLIDA, LIBER, CENL etc. ) is gewerkt aan respons die de belangen van de bibliotheken/archieven/erfgoedinstellingen naar voren halen, en obstakels in het huidige regime toelichten. In een extra FJC bijeenkomst op 29 januari werd de FOBID respons doorgenomen en aangevuld, zodat deze voor de deadline van 5 februari kon worden verzonden. FOBID Werkgroep NL Library Statistics In vernieuwde samenstelling kwam de Werkgroep bijeen. Mw. A. Graver NHTV was vanuit het SHB bestuur, portefeuille benchmark bij de bijeenkomst in 2014 aanwezig, ter vervanging van 5

dhr. A. Bieze. Op de vergadering van 30 januari gaf dhr. H. Voorbij (KB) een overzicht van obstakels en oplossingen bij het verzamelen van gegevens in de bibliotheeksector. Tevens werden afspraken voor de eerstkomende complete dataset van 2012 gemaakt, die inderdaad kon worden gepubliceerd. Internationale belangenbehartiging acties FOBID was met name actief op de auteursrechtacties die zowel EBLIDA als IFLA, veelal gezamenlijk ondernamen. De rol die de EU staten, vaak als collectief spelen in internationale menings- en besluitvorming, pakt vaak negatief uit voor bibliotheken. FOBID gaf gehoor aan de opdracht om meer ondersteuning van de EU te vragen in het proces bij WIPO om tot een Library Treaty te komen. Verheugend was dat de actie om tot een exceptie voor leesgehandicapten te komen, internationaal werd bezegeld in het Verdrag van Marrakesh. FOBID ondersteunde met hulp van o.a. Dedicon, de Nederlandse inbreng, en de acties van IFLA. De geringe omvang van het Europees Cultuurbudget en de nieuwe Cultuurplan periode waren aanleiding voor een FOBID brief. IFLA bracht een nieuwe strategische werkwijze met het IFLA Trendrapport: een vijftal trends, die wereldwijd te bespeuren zijn, toegelicht door deskundigen, van belang voor bibliotheken omdat de trends effecten, positief en negatief, op de dienstverlening zullen hebben. In sommige landen werd het IFLA rapport aangegrepen voor een nationale strategie. In Nederland antwoordde FOBID namens het werkveld. IFLA zet zich ook in voor de zichtbaarheid van bibliotheken in de nieuwe VN agenda voor ontwikkelingswerk: Post-2015. Daartoe dient de IFLA Lyon Declaration, die door FOBID werd vertaald en gepubliceerd. Internationale belangenbehartiging vertegenwoordiging en contacten FOBID was vertegenwoordigd in de jaarvergaderingen van EBLIDA en IFLA. De IFLA Presidency conferentie in Helsinki werd door FOBID bezocht. Met een aantal deelnemers konden vervolgafspraken voor uitwisseling worden gemaakt. Daarnaast nam FOBID op uitnodiging deel aan het Duitse Bibliotheekcongres in Bremen. Op verzoek ondersteunde het FOBID bureau de EBLIDA deelname aan het Europese Literacy Project en vertegenwoordigde EBLIDA op de startbijeenkomst in Wenen. FOBID International Office - Uitwisseling en Vraagbaak Een tiental internationale verzoeken om korte of langere werkbezoeken aan Nederlandse bibliotheken werd verzorgd met passende programma s. Daarnaast werden vragen over het Nederlandse werkveld (Opleidingssysteem, trends, architectuur) behandeld en internationale surveys beantwoord. FOBID bemiddelde in Nederlandse deskundigen /sprekers voor enkele internationale bijeenkomsten. Tevens werd de werkwijze rondom IFLA verkiezingen toegelicht. 6

Conferenties/debatten - International Matters FOBID organiseerde voor de eerste keer een informatieve ochtend over Internationale Zaken. Daartoe kwamen zo n veertig tal mensen bijeen, die meer hoorden over structuur en acties van EBLIDA, LIBER en IFLA. Daarnaast werden de mogelijkheden van uitwisseling, en de Nederlandse vertegenwoordiging en acties voor gezamenlijke belangenbehartiging internationaal toegelicht. De deelnemers wilden graag een nieuwe update in 2015. FOBID verzorgde tijdens het IFLA wereldcongres de Nederlandstalige caucus en dinner in Lyon, waaraan zo n 35 personen deelnamen. - Orange Grove FOBID nam op verzoek deel aan een project en werkconferentie in Athene over bibliotheken en ondernemers, en wisselde ervaringen uit met een groep van startups van het Nederlandse ambassade /bedrijfsleven project Orange Grove. - Onder de titel Grensverleggend samenwerken werd door FOBID een workshop tijdens het Bibliotheekcongres 2014 gegeven. Publicaties - FOBID Library statistics Netherlands 2012 - Kennisdocument Persona project - Overzicht van Nederlandse vertegenwoordiging in IFLA Tevens werd meegewerkt aan internationale publicaties over het Nederlandse bibliotheeklandschap, over jeugdbibliotheekwerk en de stand van zaken E-Books. Verzonden brieven - FOBID Respons EU Herziening Auteursrecht - FOBID respons aan LIBER Open Brief Elsevier TDM beleid - FOBID brief en mailing in het kader van EBLIDA campagne Right to E Read - FOBID support aan IFLA brief inzake EU auteursrecht - FOBID support aan IFLA Verklaring van Lyon - FOBID Respons inzake IFLA Trendreport - FOBID Jubileumgeschenk en Nieuwjaarskaart Bijgewoonde bijeenkomsten, conferenties, seminars en congressen FOBID nam deel aan de jaarvergadering en bijeenkomst van de Dr. P.A. TieleStichting. Ze nam voorts deel aan het KNVI congres en het Bibliotheekcongres. Adres en contact Bezoekadres Koninklijke Bibliotheek Prins Willem-Alexanderhof 5 2595 BE Den Haag Tel: +31703140511 Postadres FOBID Netherlands Library Forum Postbus 90407 2509 LK Den Haag info@fobid.nl, www.fobid.nl 7

Bijlage I: Samenstelling van FOBID bestuur, commissies en groepen, en FOBID bureau FOBID bestuur Drs. J.S.M. Savenije, Koninklijke Bibliotheek, Den Haag (voorzitter) (KB) M.G. Wesseling, International Institute of Social Studies, Den Haag (KNVI) Mw. drs. M. Nieboer, bibliotheek Rijksuniversiteit Groningen (UKB) Mr. Ch. Noordam, dienst Openbare Bibliotheek, Den Haag (OB) Dhr. A. de Vries, Vereniging Openbare Bibliotheken, Den Haag (VOB) Mw. R. Paulides, Hogeschool Inholland, Den Haag (penningmeester) (SHB) Secretaris: Mw. mr. dr. M. Koren FOBID bureau Mw. mr. dr. M. Koren, VOB, secretaris FOBID Mw. L. Reyes, stagiaire archiefopleiding (januari- november 2014) Secretariële ondersteuning, financiële administratie en website: KB FOBID Juridische Commissie De samenstelling van de commissie was als volgt: Mr. Ch. Noordam, directeur Openbare Bibliotheek Den Haag, namens FOBID, voorzitter FJC Mw. Mr. Dr. A. Beunen, jurist KB, namens KB, juridisch adviseur FJC Mw. Mr. C. Bevers, jurist BNL, namens BNL Drs. K. Krikhaar, senior account specialist, Dedicon, namens Dedicon Mr. E. Kraai, bedrijfsjurist NA, namens Nationaal Archief Dr. C. van Laer, expert juridische informatie, UB Maastricht, namens UKB Dr. M. van Otegem, directeur UB Erasmus Rotterdam, namens UKB Mw. Mr. F. Pang, jurist VOB, vaste plaatsvervanger VOB/ Erna Winters, per 1-1 2015 Mr. E. J. Slot, jurist VOB, namens VOB, tot 1-1-2015 Drs. Gerard M. van Trier, directiesecretaris KB, namens KB Dhr. Hans van Velzen, directeur Openbare Bibliotheek Amsterdam, namens VOB, tot 1-1 2015 Mw. Erna Winters, directeur Openbare Bibliotheek Kennemerwaard, bestuurslid EBLIDA, vaste vervanger VOB, per 1-1 2015: namens VOB Secretaris: mw. mr. dr. M. Koren, secretaris FOBID Corresponderende leden ontvangen de stukken voor de FJC-vergaderingen: Mw. Mr. D. L.M. Hooman, directiesecretaris OCL, namens OCLC Mw. Mr. E. Hoorn, Universiteit Groningen, o.a. Informatiepunt Auteursrecht WB Mw. L. Liefsoens, Informatiepunt Auteursrecht Hogeschool Inholland, namens SHB. FOBID Werkgroep NL Library Statistics Mw. I. van Asperen (VOB) Dhr. A. Bieze, Hogeschool Utrecht ( SHB) Mw. drs. H. van Manen (KB) Mw. drs. M. Oomes (SIOB), vanaf medio 2014 Mw. dr. D. Raaimakers, UB Utrecht (UKB) Dr. L. Röst (SIOB) tot medio 2014 Dr. H. Voorbij, Koninklijke Bibliotheek Voorzitter/secretaris: mw. mr. dr. M. Koren 8

FOBID Commissie Ontsluiting Het FOBID bestuur heeft de Commissie in 2014 opgeheven. Er vond geen afsluitende bijeenkomst plaats. FOBID Project De Mondige Burger Taskforce Mw. J. Mos, Openbare Bibliotheek Zoetermeer, directeur Mw. A. Theuns, Hogeschool Inholland Drs. B. Savenije, Koninklijke Bibliotheek, Voorzitter FOBID Drs. M. Wesseling, Institute of Social Studies, directeur Mw. drs. L. Mantel, UB Delft Mw. M. van der Meer, Koninklijke Bibliotheek/ Dhr. M. Laan, Koninklijke Bibliotheek Projectgroep Dr. M. van Otegem, UB Rotterdam Mw. M. Heijne, UB Amsterdam Mw. W. van Wezenbeek, UB Delft Dhr. K. Schouten, UB Delft Mw. D. van de Watering, OB Oostland Mw. L. Donkersloot, OB Oostland Mw. Th. ten Berghe, Haagse Hogeschool Mw. A. Bomas, Hogeschool Leiden Drs. J. Damen, Bibliotheek Afrika Studiecentrum, Leiden Dhr. P. Wijnmaalen, Koninklijke Bibliotheek Mw. D. Koning, Probiblio Mw. J. Kreuk, OB Kennemerwaard Dhr. J. Kaldenbach, OB Kennemerwaard Razende Reporters Mw. N. Potters, TU Delft Mw. F. van Schaik, OB Zoetermeer Mw. E. Verloop, Hogeschool van Amsterdam Mw. M. Kranse, NHTV Breda Mw. H. de Man, OB Amsterdam Dhr. M. Boukabous, Vrije Universiteit Amsterdam Mw. E. Braak, OB Kennemerwaard Mw. L. Befort, OB Kennemerwaard Project met medewerking van Bureau Muzus Mw. Ir. A. Kaufmann Mw. N. Kistemaker Mw. Ir. S. Kistemaker 9