Leden VNG doorkiesnummer (070) 373 8865 betreft Toolkit aanpak polarisatie en radicalisering uw kenmerk ons kenmerk BABVI/U200801174 bijlage(n) 2 datum 11 juli 2008 Geacht college, geachte raad, Polarisatie en radicalisering zijn onderwerpen die in Nederland steeds nadrukkelijker als zorg worden benoemd. Beide onderwerpen zijn ontwikkelingen die lokaal, in een gemeente, kunnen spelen. De situatie in een gemeente kan van invloed zijn op het ontstaan of juist voorkomen en tegengaan van radicalisering en polarisatie. In de afgelopen jaren is de gemeente steeds nadrukkelijker benoemd als centrale partner bij het tegengaan van polarisatie en radicalisering. De gemeente vervult een belangrijke rol als het gaat om het bevorderen van de sociale cohesie, het voorkomen van polarisatie, en het voeren van preventief beleid om de voedingsbodem voor radicalisering te verkleinen. De gemeente heeft hierbij voornamelijk de rol van regisseur. Andere partners zijn echter onmisbaar als het gaat om het ontwikkelen en uitvoeren van preventief beleid, voor het signaleren van (negatieve) ontwikkelingen en voor het indien nodig uitvoeren van interventies om ongewenste ontwikkelingen tegen te gaan. De VNG verbouwt. Vanaf 19 november 2007 is ons tijdelijke bezoekadres: Koningin Marialaan 15-17, 2595 GA Den Haag. Postbus 30435 2500 GK Den Haag Tel 070 373 83 93 Fax 070 363 56 82 www.vng.nl
Om gemeenten adequaat te kunnen ondersteunen om hun regierol vorm te geven, heeft de VNG in 2007 een behoeftenonderzoek onder gemeenten laten uitvoeren. Op basis van de geïnventariseerde behoeften heeft de VNG een aantal tools ontwikkeld. Er zijn zowel tools ontwikkeld voor polarisatie als voor radicalisering. Deze tools maken het mogelijk om tot een gefundeerde inschatting te komen van de situatie in de eigen gemeente, alvorens tot een eventuele aanpak wordt besloten. Ook worden handvatten gegeven om de onderwerpen met partners als politie, scholen en welzijnswerk te bespreken en tot nadere afspraken te komen. Deze toolkit sturen we u bijgaand toe. Op onze site kunt u meer informatie over beide thema s vinden, waaronder praktijkvoorbeelden van andere gemeenten. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met mw. drs. Y.N.E.G. Dieteren, 070-3738865 of via yvonne.dieteren@vng.nl. Vereniging van Nederlandse Gemeenten mr. R.J.J.M. Pans, voorzitter directieraad betreft Toolkit aanpak polarisatie en radicalisering datum 11 juli 2008 02
Tools voor gemeenten: Zelfdiagnose en samenwerken met partners Deel 1: Tegengaan polarisatie
Tools voor gemeenten: Zelfdiagnose en samenwerken met partners Deel 1: Tegengaan polarisatie
Inhoudsopgave 1 Introductie 5 Inleiding 5 Relatie tot bestaande handreikingen 7 Leeswijzer 8 2 Achtergrondinformatie polarisatie 9 Polarisatie 9 Risico s 11 Tegengaan polarisatie 11 3 Toelichting zelfdiagnose polarisatie 17 Aanpak/activiteiten 17 Benodigde informatiebronnen 19 Scorelijst polarisatie 20 Voorbeeld 21 Duiding uitkomsten 22 4 Instrument 1: Zelfdiagnose polarisatie 25 Tegenstellingen tussen bevolkingsgroepen/afnemende binding 26 Verscherping van tegenstellingen/incidenten 29 Beleid 31
5 Instrument 2: Samenwerken met politie 33 Samenwerken met de politie 33 Handvatten voor de samenwerking met de politie bij het tegengaan van polarisatie 34 Voorbeelden die besproken kunnen worden met de politie: beoordeling, activiteiten en rolverdeling 36 6 Instrument 3: Samenwerken met scholen 37 Samenwerken met scholen 37 Handvatten voor de samenwerking met scholen bij het tegengaan van polarisatie 39 Voorbeelden die besproken kunnen worden met de school: beoordeling, activiteiten en rolverdeling 40 7 Instrument 4: Samenwerken met welzijnspartners 41 Mogelijke rol welzijnswerk 41 Handvatten voor de samenwerking met welzijnspartners bij het tegengaan van polarisatie 42 Voorbeelden die besproken kunnen worden met welzijnspartners: beoordeling, activiteiten en rolverdeling 44 8 Links en verwijzingen 45 Beleidsdocumenten 45 Handreikingen 46 Onderzoeken 46 Informatiedossiers 47
1 Introductie Inleiding Polarisatie is een onderwerp dat in Nederland steeds nadrukkelijker als zorg wordt benoemd. Al hoewel de precieze interpretatie van persoon tot persoon kan verschillen, wordt met polarisatie gedoeld op verscherping van de verhoudingen tussen bevolkingsgroepen. Deze verscherping kan gepaard gaan met verschillende problemen en vervelende gevolgen. Polarisatie is in de afgelopen jaren als onderwerp steeds nadrukkelijker aan de orde gekomen, mede naar aanleiding van de incidenten die volgde op de moord op Theo van Gogh eind 2004. Het is dan ook niet vreemd dat polarisatie als onderwerp vaak wordt gekoppeld aan een ander veel besproken maar soms even ongrijpbaar onderwerp: radicalisering. Beide onderwerpen, polarisatie en radicalisering, zijn ontwikkelingen die lokaal, in een gemeente, kunnen spelen. De situatie in een gemeente kan van invloed zijn op het ontstaan of juist voorkomen en tegengaan van radicalisering en polarisatie. In de praktijk is polarisatie vaak nog een te abstract onderwerp waarmee gemeenten moeilijk uit de voeten kunnen. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) wil gemeenten ondersteunen op dit dossier. Gemeenten hebben een belangrijk rol in: Het bevorderen van de sociale cohesie; 5
Het voorkomen van polarisatie, en; Het gericht reageren op ontstane polarisatie met behulp van het gemeentelijk instrumentarium. De gemeente geldt hierbij voornamelijk als regisseur waarbij de samenwerking met maatschappelijke partners cruciaal is. Als onderdeel van de ondersteuning vanuit de VNG is een aantal tools ontwikkeld om gemeenten te helpen. Er zijn zowel tools ontwikkeld voor polarisatie als voor radicalisering. De tools zijn in separate publicaties uitgewerkt. 1 Polarisatie en radicalisering: twee vraagstukken met enige overlap die vragen om een eigen aanpak Er zijn in de praktijk veel vragen over het onderscheid tussen polarisatie en radicalisering. De beide begrippen worden te vaak en te makkelijk gekoppeld of als synoniemen gebruikt. Er bestaat wel degelijk een mogelijke relatie tussen beide onderwerpen, maar de onderwerpen zijn zeker niet synoniem aan elkaar. Algemeen beleid gericht op het bevorderen van de sociale cohesie kan ook ten goede komen aan het tegengaan van polarisatie en radicalisering. Radicalisering gaat gepaard met afzijdigheid van en/of onverdraagzaamheid tegen andere bevolkingsgroepen. Dit kan polarisatie in de hand werken. Tegelijkertijd kunnen zorgen over radicalisering negatieve beeldvorming over andere bevolkingsgroepen negatief beïnvloeden. Ook dit kan polarisatie in de hand werken. Ten slotte kan ook een extremistische daad resulteren in toenemende polarisatie, omdat een hele bevolkingsgroep verantwoordelijk wordt gehouden voor deze daad en/of er incidenten volgen van en tegen andere bevolkingsgroepen. Omgekeerd kan polarisatie de frustratie en zoektocht van jongeren negatief beïnvloeden en de vatbaarheid voor radicalisering vergroten. De aanpak van polarisatie overlapt met de aanpak van radicalisering omdat de voedingsbodemcomponent deels dezelfde vraagstukken betreft. Zowel polarisatie als radicalisering lijken (deels) te worden beïnvloed door gevoelens van frustratie, achterstelling, onrechtvaardigheid en onvrede. Oorzaken voor het ontstaan van dergelijke gevoelens zijn onder andere: onvoldoende kansen op scholing en werk, discriminatie op de arbeidsmarkt, negatieve ervaringen in de omgang met andere groepen. 1 Zie VNG/COT, Tools voor gemeenten: Zelfdiagnose en samenwerken met partners. Deel 2: Tegengaan radicalisering, 2008 6
Deze tools zijn ontwikkeld door het COT Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement. Eerder (in 2007) heeft de VNG samen met het COT de behoeften van gemeenten aan ondersteuning geïnventariseerd. De ontwikkelde tools zijn een uitwerking van een deel van de meest genoemde behoeften. 2 De tools moeten gemeenten helpen bij het voor zichzelf en met anderen in beeld brengen van de situatie in de eigen gemeente: in hoeverre is er sprake van mogelijke polarisatie en/of radicalisering? Ook bieden de tools de gemeente handvatten in de samenwerking met belangrijke partners. Het gaat om de volgende tools: 1) Een instrument voor zelfdiagnose op het gebied van polarisatie; 2) Handvatten voor de samenwerking met de politie; 3) Handvatten voor de samenwerking met scholen; 4) Handvatten voor de samenwerking met welzijnspartners. Ook bevatten de tools verwijzingen naar relevante publicaties. Deze tools maken het mogelijk om tot een gefundeerde inschatting te komen van de eigen situatie, alvorens tot een eventuele aanpak wordt besloten. Deze aanpak kan bestaan uit een of meerdere projecten, uit een aanscherping van bestaand beleid of uit een meer uitgebreid actieprogramma. Dit is afhankelijk van de lokale situatie. Niet ieder probleem of vraagstuk speelt in iedere gemeente en moet worden aangepakt. Voor iedere gemeente geldt dat er naast algemene risico s ook meer specifieke vraagstukken kunnen spelen, bijvoorbeeld rond een bepaalde groep die voor problemen zorgt of rond bepaalde gevoelens van onveiligheid bij een van de bevolkingsgroepen. Relatie tot bestaande handreikingen De tools sluiten aan bij de eerder door het COT ontwikkelde handreiking van het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV). 3 De voor het CCV ontwikkelde handreiking gaat over het starten met een aanpak van polarisatie en radicalisering. Het maakt duidelijk welke vragen een gemeente zichzelf zou moeten stellen bij de start. In de handreiking wordt specifiek ingezoomd op de 2 Het betrof een onderzoek naar de behoefte(n) van gemeenten aan ondersteuning bij het tegengaan van polarisatie en radicalisering. De resultaten zijn input voor de VNG input geweest bij het verder vormgeven van de ondersteunende rol richting gemeenten. In totaal hebben 75 gemeenten deelgenomen aan het onderzoek. 3 CCV/COT, Aanpak polarisatie en radicalisering: op weg naar een succesvolle start, Den Haag, 2007 7
wijze waarop de eigen informatiepositie kan worden versterkt en kan worden georganiseerd. De nieuwe tools maken het mogelijk om een slag dieper te gaan en meer gericht relevante informatie te verzamelen en te benutten voor een eigen analyse van eventuele polarisatie. Leeswijzer In het volgende hoofdstuk volgt een beknopte inhoudelijk toelichting op polarisatie. De tools staan centraal in de vier hierop volgende hoofdstukken. 8
2 Achtergrondinformatie polarisatie Polarisatie In het Actieplan tegen polarisatie en radicalisering van het kabinet is polarisatie gedefinieerd als de verscherping van tegenstellingen tussen groepen in de samenleving die resulteert of kan resulteren in toenemende) spanningen tussen deze groepen en in segregatie langs etnische of religieuze lijnen. Een dergelijke ontwikkeling kan ook veiligheidsrisico s met zich mee brengen. Het gaat daarbij om risico s voor de sociale veiligheid. 4 Bij de bovenstaande beschrijving gelden de volgende aandachtspunten: Sociale veiligheid staat voor de persoonlijke, fysieke veiligheid én de veiligheidsbeleving; De focus ligt op mogelijke polarisatie tussen groepen met een verschillende etnische achtergrond (afkomst), tussen autochtonen en allochtonen en tussen moslims en niet-moslims (geloof); Het betreft toenemende afstand tussen groepen, segregatie, toenemende negatieve beeldvorming en een negatieve houding over en weer; Uitingen die kunnen duiden op polarisatie zijn: pesten, discriminatie, vanda- 4 COT Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement, Tussen feiten, beelden en gevoelens: verslag van een verkennend onderzoek naar polarisatie en radicalisering in zes gemeenten in het politiedistrict Breda, Den Haag, 2006, p.12 9
lisme, intimidatie, racisme en geweld; Afkomst en/of geloof kunnen een rol spelen als aanleiding of als factor die van invloed is op de escalatie van een incident. Polarisatie als proces kan de volgende stappen betreffen: Afnemende sociale binding; Toenemende tegenstellingen tussen bevolkingsgroepen; Incidenten waarbij verschillende bevolkingsgroepen betrokken zijn, krijgen een meer structureel karakter; In de periode na een incident is er een verhoogd risico van nieuwe incidenten en mogelijke verdere verslechtering van verhoudingen tussen bevolkingsgroepen; Verslechterde verhoudingen die resulteren in een structureel verhoogd risico voor de sociale veiligheid van bevolkingsgroepen. Het Verweij-Jonker instituut heeft factoren benoemd die het risico op polarisatie kunnen verhogen en factoren die beschermend kunnen werken: 5 Risicofactoren en beschermingsfactoren 1 Sociaal-economisch Immigrantenstatus Economische achterstand Krenking 2 Angst en onbehagen; psychologische risicofactoren Maatschappelijk onbehagen en angsten (voor de toekomst, werkloosheid etc.) 3 Risicofactoren op basis van wederzijds contact Overlastgevend en crimineel gedrag waarbij de perceptie bestaat dat leden van bepaalde bevolkingsgroepen hierin zijn oververtegenwoordigd Mogelijkheden of vaardigheden om op te treden tegen ongewenst gedrag 4 Buurt, veiligheid en intimidatie/pesten Beleving overlast en (on)veiligheid en beleving pesten en discriminatie Slachtofferschap 5 Ontoereikend ingrijpen overheid (On)tevredenheid over het optreden van overheidsinstanties (politie) 6 Persoonlijke kenmerken Psychologische kenmerken (zelfbeeld) Beschermingsfactoren: Sociale cohesie Activiteiten, programma s Sociale controle Lidmaatschap verenigingen 5 Sociaal vertrouwen in Oud-Zuid. Literatuurverkenning en ontwikkeling van een meetinstrument, Boutellier e.a., Verweij-Jonker Instituut, april 2007, p.8-9 10
Het COT heeft in de zelfdiagnoselijst polarisatie een groot aantal mogelijke factoren uitgewerkt. Zie de uitwerking onder Instrument 1. Risico s Polarisatie kan gepaard gaan met risico s die voortkomen uit verscherpte verhoudingen tussen groepen, zoals pesterijen, discriminatie, vandalisme, intimidatie, racisme en geweld. Provocaties kunnen leiden tot een escalatiespiraal, waarbij de incidenten steeds zwaardere vormen aannemen. De daders van het ene incident zijn de slachtoffers van het volgende. Naarmate de polarisatie ernstiger vormen aanneemt, bestaat het risico dat een groep wordt afgerekend op het gedrag van individuen uit die groep en dat zich brede wraakacties voordoen. Wanneer polarisatie plaatsvindt, resulteren kleine incidenten vaker en sneller in grootschaligere confrontaties. Onder invloed van een mogelijk kleinschalig incident komen de sluimerende spanningen tussen bevolkingsgroepen tot uiting. Tegengaan polarisatie De gemeente vervult een belangrijke rol bij het tegengaan van polarisatie en radicalisering. De gemeente: Heeft de mogelijkheid om door middel van preventieve maatregelen de voedingsbodem te verkleinen; Beschikt over vele ogen en oren en een uitgebreid maatschappelijk netwerk; Kan bestaande polarisatie aanpakken. De gemeente geldt hierbij voornamelijk als regisseur. De gemeente heeft andere partners nodig als het gaat om het ontwikkelen en uitvoeren van een preventief beleid en voor het reageren op dreigende polarisatie. Net als voor radicalisering geldt dat de meerwaarde van gemeentelijke organisaties en andere betrokken partners mede wordt bepaald door de volgende factoren: 11
Meerwaarde voor de aanpak van polarisatie en radicalisering Toegang tot doelgroep Zicht op problematiek Toegang tot omgeving Meerwaarde Instrumenten Vertrouwen Bevoegdheden Kennis en ervaring Per situatie en vraagstuk kan worden nagegaan welke partner welke rol kan vervullen. Bijvoorbeeld wie heeft de benodigde toegang om groep X of Y te bereiken? Wie beschikt over de benodigde instrumenten om de gewenste activiteit uit te voeren? Et cetera. Bezien vanuit de aard van de problematiek en de hierboven beschreven meerwaarde kunnen verschillende rollen worden onderscheiden. Mogelijke rollen in het tegengaan van polarisatie en radicalisering Voorkomen Agenderen Herkennen en signaleren Rollen/ functies Reageren/ interveniëren Melden Informatie aanvullen Duiden Een betrokken partner kan een of meerdere rollen vervullen. Dit komt ook terug in de tools die gaan over de samenwerking met externe partners. In de volgende tabel is benoemd wat de mogelijke bijdrage kan zijn aan het tegengaan van polarisatie. 12
Beroepsgroep/ Vraagstuk Mogelijke bijdragen Tegengaan toename tegenstellingen tussen bevolkingsgroepen/ afnemende binding Bijdragen aan een gelijke behandeling Bijdragen aan het verbinden van bevolkingsgroepen in het algemeen Gericht bijdragen aan het creëren van positieve ervaringen tussen bevolkingsgroepen (door middel van dialoog, lespakketten, evenementen, sportactiviteiten en dergelijke) Treffen van maatregelen om problemen als overlast, criminaliteit, verslechtering van de leerbaarheid tegen te gaan bij alle bevolkingsgroepen. Dit voorkomt het beeld dat een specifieke bevolkingsgroep alle problemen zou veroorzaken. Tegengaan van de verscherping van de tegenstellingen Escalatie van tegenstellingen waarnemen In algemene zin bijdragen aan het voorkomen van escalatie door kleine incidenten en problemen serieus te nemen en aan te pakken Het bieden van een plek om maatschappelijke spanningen te bespreken en uiting te geven aan emoties (ook na incidenten) Het handhaven van gedragsregels om provocaties te voorkomen Gericht bijdragen om escalatie tussen identificeerbare groepen tegen te gaan (organiseren gesprekken, onruststokers toespreken, monitoren situatie) Reageren op waargenomen plannen voor bewuste provocaties ten aanzien van andere bevolkingsgroepen (politie inzetten, buurt informeren over gestelde grenzen, maatregelen om probleemveroorzakers uit de buurt te weren) Waarnemen wanneer incidenten een structureel karakter krijgen. Dit vergt monitoring en stelt in staat tot tijdige reactie op ontwikkelingen. Omgaan met incidenten met een structureel karakter Geconfronteerd worden met een incident dat kan duiden op polarisatie Aanvullende informatie geven over het incident en de achtergrond hiervan Bijdragen aan de duiding van het incident Bijdragen aan de reactie op een incident om zodoende de gevolgen te beperken, zowel richting slachtoffers en daders als richting de omgeving. Bijdragen aan de maatschappelijke thermometer en in staat zijn de impact van incidenten waar te nemen. Op basis van deze inschattingen kunnen eventueel gerichte maatregelen worden ingezet Bijdragen aan het voorkomen van nieuwe incidenten in de nasleep van een incident Beperken gevolgen/ reageren op nasleep Bijdragen aan het zoveel mogelijk wegnemen van onrustgevoelens Optreden tegen veroorzakers van incidenten Het met elkaar in contact brengen van bevolkingsgroepen die betrokken waren bij incidenten 13
Wanneer een gemeente aan de slag wil met een aanpak moet duidelijk zijn waarom welk probleem moet worden aangepakt. Ook in het nadenken over projecten en beleid moet een duidelijk onderscheid worden gemaakt naar doel en type vraagstuk. Maatregelen kunnen een cumulatief effect hebben Naast algemeen beleid vergen specifieke vraagstukken specifieke maatregelen Reageren op radicalisering Voorkomen radicalisering Reageren op polarisatie Voorkomen polarisatie Reageren op bedreigingen van de sociale cohesie Bevorderen van sociale cohesie In reactie op actuele vraagstukken moet het onderscheid tussen polarisatie, radicalisering en eventueel andere vraagstukken scherp worden gemaakt. Informatie over een (dreigend) incident zou kunnen duiden op mogelijke radicalisering. Ook zou er sprake kunnen zijn van polarisatie of van een geheel ander probleem. Een van de belangrijkste opgaven in een aanpak van deze vraagstukken is het correct analyseren en duiden van problemen. 6 In de twee onderstaande voorbeelden is geïllustreerd dat een incident verschillende mogelijke verklaringen kan hebben. Incident Op een school vindt een vechtpartij plaats tussen een groepje autochtone en een groepje allochtone leerlingen. Een van de leerlingen brengt de Hitlergroet aan een docent die de jongens uit elkaar haalt. Aanvullende informatie die wijst op mogelijke polarisatie De leerlingen zijn al eerder betrokken geweest bij onderlinge incidenten. Daderen slachtofferschap wisselen elkaar af. De autochtone leerlingen hebben eerder aangegeven een hekel aan buitenlanders te hebben. De allochtone jongeren zeggen geen vertrouwen in de politie en overheid te hebben: die overheid meet met twee maten De jongen wilde provoceren en bracht daarom de groet. De twee groepen behoren tot verschillende jeugdgroepen die beiden een bekende hangplek in de gemeente claimen. De groepen bestaan uit zowel allochtonen als allochtonen. Aanvullende informatie die wijst op mogelijke andere oorzaken Aanvullende informatie die wijst op mogelijke radicalisering De jongen die de Hitlergroet bracht heeft eerder materiaal verspreid op school waarin kwetsend wordt gesproken over moslims. De jongen heeft samen met vrienden videoclips gemaakt met muziek waarin kwetsend wordt gesproken over moslims en andere buitenlanders. Tegen een jongerenwerker heeft hij eens gezegd dat het niet erg zou vinden als iemand die buitenlanders eens een lesje zou leren. 6 Zie ook de hoofdstuk 19 tot en met 21 van de CCV/COT handreiking Starten met een aanpak van polarisatie en radicalisering 14
Incident In het weekend wordt bij een als Islamitisch bekend staande organisatie ramen ingegooid. Eerder was er voor de deur een vechtpartij tussen een Marokkaanse jongen en een autochtone jongen. De ruiten zijn ingegooid door een Marokkaanse jongen die ruzie had gehad met de voorzitter van de Islamitische organisatie. Uit frustratie heeft hij een steen gegooid. De vechtpartij stond los van het incident. De twee jongens hadden ruzie om een meisje waarop ze beiden verliefd waren. Aanvullende informatie die wijst op mogelijke andere oorzaken Aanvullende informatie die wijst op mogelijke polarisatie De ruit is ingegooid door een autochtone jongen die in het weekend ervoor bij het uitgaan in elkaar is geslagen door Marokkaanse jongeren. Ook vrienden van hem hebben negatieve ervaringen. Thuis wordt er vaak negatief over buitenlanders gesproken. De jongen was het zat. Hij had geen racistische motieven. Aanvullende informatie die wijst op mogelijke radicalisering De jongen die de ruiten ingooide is actief op een extreemrechts internetforum. Ook bezoekt hij sinds enige tijd bijeenkomsten van extreemrechtse organisaties. Hij gelooft dat de toekomst van Nederland wordt bedreigd door de Islam. Eerder was hij betrokken bij de vechtpartij die ontstond nadat hij zich racistisch uitliet tegen de Marokkaanse jongen. Op basis van aanvullende informatie en inzet deskundigen kan per vraagstuk tot adequate duiding worden gekomen. Dit voorkomt escalatie en de inzet van een verkeerde oplossing voor een probleem. 15
3 Toelichting zelfdiagnose polarisatie Aanpak/activiteiten De zelfdiagnose bestaat uit een scorelijst. Deze scorelijst kan worden benut om na te gaan of er risico s zijn rond polarisatie en of er wel of niet in enige mate sprake is van polarisatie. De scorelijst is dusdanig opgesteld dat op basis van informatie over de eigen gemeente tot een eerste oordeel kan worden gekomen. De uitwerking is dusdanig dat ook inzichtelijk wordt waar mogelijkheden tot versterking zitten. Per onderwerp kan de gemeente (samen met betrokken partners) een inschatting maken of de benoemde factoren van toepassing zijn of niet. Er kan sprake zijn van de aanwezigheid van factoren die negatief doorwerken (de kans op polarisatie vergroten) en factoren die positief doorwerken (en voorkomen dat polarisatie optreedt). De scorelijst rond polarisatie is geclusterd per gemeentestadium van polarisatie. Tegenstellingen tussen bevolkingsgroepen/afnemende binding Verscherping van tegenstellingen/incidenten Incidenten met een structureel karakter Per fase en/of beleidslijn zijn stellingen opgesteld die gaan over feiten (wat 17
speelt er in de gemeente?) en vragen die gaan over beleid (wat gebeurt er al?). Elk van de benoemde onderwerpen geldt als mogelijk aangrijpingspunt voor beleid of andere activiteiten. Per onderwerp is tevens aangegeven welke partner over de benodigde informatie kan beschikken. Een deel van de punten overlapt als het gaat om polarisatie en radicalisering. De zelfdiagnose stelt de gemeente in staat om samen met partners na te gaan wat de situatie is in de eigen gemeente. Dit kan eventueel als project intern worden opgepakt. Hierbij kunnen de volgende stappen worden doorlopen: Voeren van interne verkennende/oriënterende gesprekken; Adviseren over een bestuurlijke opdracht tot verdere verkenning; Opstellen plan van aanpak; Formeren werkgroep; Gemeentelijke partners bevragen; Externe partners bevragen:; Analyseren gegevens; Ambtelijke duiding + advies: Hoe scoort de gemeente? Op welke punten moet aanvullende informatie worden verkregen? Op welke punten zijn aanvullende activiteiten nodig en/of aanscherping van beleid? Bestuurlijke duiding: bestuurders bespreken resultaten en komen tot oordeelsvorming en eventuele besluitvorming over vervolg. Verderop in dit hoofdstuk staat de te benutten scorelijst zelfdiagnose polarisatie. In de volgende paragrafen wordt nadere toelichting gegeven op de mogelijk te betrekken interne en externe partners en op de te benutten informatiebronnen. Interne partners Burgerzaken Buurtconciërges Diversiteit GG(&G)D Integratie Jeugd Onderwijs Openbare orde en veiligheid Publieke werken/reiniging Servicepunten/meldpunten overlast Leerplicht Sociale zaken/werk en Inkomen Toezicht en handhaving Welzijn Wonen 18
Externe partners De volgende externe partners kunnen worden betrokken: Antidiscriminatiebureau Asielzoekerscentrum Informele leiders minderheden Jongerenwerk Minderhedenorganisaties Politie (wijkagent maar ook specialistische onderdelen zoals de recherche en de RID) Openbaar Ministerie Religieus-culturele organisaties Scholen Universiteiten Welzijnsorganisaties Woningbouwverenigingen Benodigde informatiebronnen Informatie speelt een belangrijke rol. Wanneer een gemeente nadenkt over de vraag of en zo ja wat zij met een eventuele aanpak van polarisatie wil, moet in ieder geval de situatie van dat moment in beeld worden gebracht. Speelt het als vraagstuk? Zo ja, in welke mate, waar en in welke vorm? Zo nee, kan het in de toekomst wel gaan spelen? Welk eventuele preventieve initiatieven kunnen worden genomen? Deze en andere vragen vergen gerichte antwoorden. Door middel van de zelfdiagnose kunnen eerste antwoorden worden verkregen in samenwerking met die partners die beschikken over de juiste informatie. Zeker voor polarisatie geldt dat dit een relatief abstract begrip is. Er zijn nog weinig hulpmiddelen beschikbaar en er zijn weinig voorbeelden van succesvol ingezet beleid of geïnitieerde projecten. Type informatie: Beleidsdocumenten; Projectoverzichten; Onderzoeken; Ervaringen/beelden uit het professionele werkveld; Statistische gegevens; Klachten. Juist omdat polarisatie een relatief abstract begrip is, blijkt het in de praktijk moeilijk om informatie te verzamelen die iets zegt over de situatie in een gemeente. 19
Voorbeelden van relevante informatie Informatie over eventuele interetnische incidenten (aard, omvang, frequentie, trends) Informatie over eventuele graffiti-uitingen met kwetsende teksten gericht tegen specifieke bevolkingsgroepen Informatie over meldingen van discriminatie (aard, trends, locaties) Informatie over eventuele patronen in overlastklachten Informatie over de bevolkingssamenstelling (etniciteit, religieuze aspecten, leeftijdsopbouw) Informatie over de mate van segregatie op school, in de vrijetijdsbesteding en in wijken/buurten Informatie over het sociale netwerk (samenstelling, kwaliteit) en het bereik hiervan Informatie over situatie op scholen wat betreft verhoudingen tussen bevolkingsgroepen Informatie over de contacten vanuit de gemeente met religieus-culturele organisaties (frequentie, kwaliteit) Informatie over de reactie in de lokale samenleving op hoog risicogebeurtenissen uit het verleden (aanslagen op 11/09/01, de moord op Theo van Gogh, Libanon oorlog, aangekondigde film van de heer Wilders) Informatie over de eventuele betrokkenheid van eigen jeugd bij incidenten in naburige gemeenten Informatie over eventuele incidenten in de sport (bijvoorbeeld in het amateurvoetbal bij wedstrijden waarbij teams met meerdere allochtone spelers uit/thuis spelen tegen compleet autochtone teams) Informatie over vertrouwen in de overheid bij verschillende bevolkingsgroepen Informatie over beeldvorming tussen en over bevolkingsgroepen Informatie over de veiligheidsbeleving van bevolkingsgroepen (en met name de relatie tot de eigen afkomst/religie) Deze informatie komt voor een deel van de gemeente, maar voor een aanzienlijk deel geldt dat andere partners de benodigde informatie kunnen aandragen. In de scorelijst is aangegeven wie informatiedragers kunnen zijn. Deze en andere onderwerpen zijn verwerkt in de scorelijst polarisatie. Scorelijst polarisatie In de scorelijst zijn voor enkele specifieke onderwerpen stellingen benoemd. Per stelling kan worden nagegaan in hoeverre die stelling overeenkomt met de situatie in de eigen gemeente. Steeds zijn twee type stellingen benoemd over hetzelfde onderwerp: een stelling die duidt op een lager risico en een stelling die duidt op een hoger risico. Het is mogelijk dat de werkelijkheid ergens in het midden ligt van de beide stellingen. In dat geval kan de gemeente de stelling die het 20
dichtst in de buurt komt als antwoord geven. De stellingen vereisen relatief veel kennis over en inzicht in belangrijke onderwerpen in de gemeente. Veelal is deze informatie beschikbaar binnen het reguliere beleid en bij bestaande partners. In sommige gevallen is dit niet zo en is de benodigde informatie nieuw. Dit betekent dat er extra inspanningen nodig zijn om deze informatie te verzamelen. Het is aan de gemeente zelf om na te gaan of dit nodig is of niet. Tegelijkertijd kan het een belangrijk signaal zijn dat bepaalde informatie niet of heel lastig kan worden gegenereerd. In veel gevallen is de benodigde informatie niet alleen nuttig als het gaat om mogelijke polarisatie, maar zegt de informatie ook veel over andere belangrijke vraagstukken en beleidsterreinen. Met behulp van de scoringslijst kan worden verkend welke hoog en welke laag risicofactoren van toepassingen zijn op de situatie in de gemeente. Iedere hoog risico factor is tevens een aangrijpingspunt voor beleid. Mogelijk dat er op vijf of zes stellingen sprake is van een hoger risico voor de gemeente. In dat geval kan de gemeente gericht nadenken over de eventuele noodzaak om op een of meerdere risicofactoren gericht in te zetten om dit om te buigen naar positieve factoren. Dit is altijd een besluit van iedere gemeente voor zich. De scorelijst helpt alleen om de eventuele leemten in beeld te brengen en om potentiële hoog- en laag risicofactoren te identificeren zodat tot besluitvorming kan worden gekomen over eventueel aanvullend of aangescherpt beleid. Voorbeeld In het volgende voorbeeld is een deel van de scorelijst ingevuld. Een laag risico situatie die van toepassing is op de gemeente is lichtblauw gearceerd. Een hoog risico situatie die van toepassing is, is donderblauw gekleurd. Een paars gearceerd deel betekent dat er geen of onvoldoende informatie beschikbaar is over dit onderwerp. Na het invullen van de lijst staan de lichtblauwe vlakken voor zaken die behouden moeten worden en zijn de donderblauw gearceerde delen aangrijpingspunten voor eventuele gewenste versterkingen. De paarse vlakken laten zien wat je nog niet weet en hiervoor geldt de keuze om de informatie al dan niet alsnog te verzamelen/te genereren. 21
Verscherping van tegenstellingen/ incidenten Hoger risico Lager Informatiedragers Incidenten op scholen Er doen zich incidenten voor op scholen waarbij etniciteit een factor is: als (deel)oorzaak en/ of als escalatiefactor) Er doen zich wel op momenten incidenten voor, maar deze hebben niets te maken met etniciteit en/of achtergrond Scholen Politie Incidenten in het amateurvoetbal Er doen zich incidenten voor in het amateurvoetbal bij wedstrijden waarbij teams met meerdere allochtone spelers uit/thuis spelen tegen compleet autochtone teams Er doen zich nagenoeg geen incidenten voor als teams die bestaan uit verschillende bevolkingsgroepen tegen elkaar spelen Sportverenigingen Politie Gevallen van discriminatie Er is sprake van een feitelijke toenemende discriminatie van een of meerdere bevolkingsgroepen Het gevoel dat er gediscrimineerd wordt neemt toe Er is sprake van een afname van de feitelijke meldingen van discriminatie Er is sprake van een afname van het gevoel van discriminatie Antidiscriminatiebureau Politie Welzijnswerk Scholen Duiding uitkomsten Na het invullen van de scorelijst heeft de gemeente drie type resultaten: 1) Punten die als hoger risico scoren. Dit zijn punten waarop mogelijk extra inspanningen benodigd zijn. Dit kan nieuw beleid zijn of een project, maar het kan ook een aanscherping van bestaande initiatieven zijn; 2) Punten die niet geadresseerd kunnen worden omdat de benodigde informatie ontbreekt. Dit kan aanleiding zijn om onderzoek te doen of te laten doen. Ook kan het aanleiding zijn om dat vraagstuk actief te bespreken met partners in de gemeente om gezamenlijk na te gaan of het speelt of niet. Op basis van andere, wel bekende informatie kan wel een inschatting gemaakt worden van de waarschijnlijkheid. Het kan dus zijn dat de informatie er weliswaar niet is, maar dat aanvullende inspanningen toch niet nodig zijn; 3) Punten die als lager risico gelden. Dit zijn punten die mogelijk verder uitgebouwd en benut kunnen worden. Ook zijn het punten die bewaakt moeten 22
worden zodat de factoren naar verloop van tijd niet alsnog als hoger risico gaan gelden, bijvoorbeeld omdat een bepaald project is gestopt of beleid is aangepast. Naarmate er meer hoog risicofactoren worden gescoord is het risico op polarisatie groter. Dit kan betekenen dat zich reeds ontwikkelingen voordoen die duiden op beginnende gemeentestadia van polarisatie. Mogelijk beperkt zich dat tot specifieke groepen of locaties. Dit kan aanleiding zijn om het generieke beleid aan te scherpen of om specifiek beleid in te zetten (op groep x, voor vraagstuk y of locatie z). Naarmate met name de incidentfactoren hoger scoren is de ook de urgentie groter. De scorelijst blijft een hulpmiddel. Een dergelijk instrument is nooit volledig en geeft een eerste papieren beeld. 23
4 Instrument 1: Zelfdiagnose polarisatie In de scorelijst zijn de volgende onderdelen uitgewerkt: Afnemende binding en toename tegenstellingen; Verscherping van tegenstellingen/ incidenten; Icidenten met een structureel karakter. De fase hoger risico in de nasleep van een incident is niet separaat uitgewerkt, maar verwerkt in de overige onderdelen. Voor elk van deze onderdelen zijn thema s uitgewerkt. Ook is steeds aangeven welke organisatie over relevante informatie kan beschikken: de informatiedragers. 25
Tegenstellingen tussen bevolkingsgroepen/afnemende binding Vragen Hoger risico Lager Informatiedragers Beeldvorming over bevolkingsgroepen Mensen uit verschillende bevolkingsgroepen hebben negatieve beelden bij een of meerdere andere bevolkingsgroepen Er is sprake van een negatieve ontwikkelingen waarbij de negatieve beeldvorming toeneemt of intensiever wordt Er bestaan bij bevolkingsgroepen negatieve beelden over andere bevolkingsgroepen, maar deze verschillen niet significant van negatieve beelden binnen bevolkingsgroepen De negatieve beeldvorming is al jaren stabiel Er is sprake van een afname van negatieve beeldvorming Gemeente Antidiscriminatiebureau Vertrouwen in de overheid Er is breed in de samenleving een gebrek aan vertrouwen in de overheid Een grote groep mensen denkt dat de overheid niet rechtvaardig is en meet met twee maten voor verschillende bevolkingsgroepen De politieke participatie is laag Voor een of meerdere bevolkingsgroepen geldt dat zij in vergelijking met anderen, een bijzonder negatief beeld hebben en zich niet vertegenwoordigd voelen Er bestaat binnen een of meer bevolkingsgroepen wantrouwen tegen de politie In het algemeen hebben mensen vertrouwen in de overheid In het algemeen wordt de overheid beoordeeld als rechtvaardig De politie wordt door alle bevolkingsgroepen vertrouwd De politieke participatie is niet opvallend laag bij een bevolkingsgroep Gemeente Open karakter wijken Er zijn wijken/straten waar de bevolking zich afwijzend opstelt tegenover nieuwe bewoners met een andere afkomst of religie Afkomst en religie is geen issue bij bestaande buurtbewoners als het om de komst van (potentieel) nieuwe bewoners gaat Woningbouwverenigingen Politie Gemeente 26
Vragen Hoger risico Lager Informatiedragers Spreiding bevolkingsgroepen Mensen uit eenzelfde bevolkingsgroep wonen voornamelijk bij elkaar in de buurt en hebben in de buurt weinig contact met andere bevolkingsgroepen Mensen uit verschillende bevolkingsgroepen wonen verspreid in de gemeente maar zij hebben geen contact met anderen Mensen uit verschillende bevolkingsgroepen wonen verspreid in de gemeente en zij hebben normaal contact met anderen Woningbouwverenigingen Gemeente Mate van segregatie op scholen Op school worden vriendengroepen vooral gevormd langs etnische/religieuze lijnen De samenstelling van de bevolking wordt niet weerspiegeld op een of meer scholen ( witte en zwarte scholen). Leerlingen doen op school geen positieve ervaringen op met andere bevolkingsgroepen Er zijn voornamelijk gemengde vriendengroepen Er zijn ook vriendengroepen die vooral zijn gevormd langs etnische/ religieuze lijnen, maar deze hebben normale contacten met ook andere leerlingen Scholen Gemeente Mate van segregatie in vrijetijdsbesteding Bij verenigingen en andere vrijetijdsbestedingen is sprake van segregatie langs etnische en/of religieuze lijnen In de vrijetijdsbesteding vinden tal van activiteiten plaats waaraan mensen uit verschillende bevolkingsgroepen deelnemen Sportverenigingen Minderhedenorganisaties Welzijnswerk Patronen in overlastklachten Overlastklachten zijn voor een groot deel afkomstig vanuit een bevolkingsgroep en gaan over mensen die afkomstig zijn uit een andere bevolkingsgroep Er zijn enkele wijken/straten waar structureel wordt geklaagd over overlast Overlastklachten zijn afkomstig vanuit verschillende bevolkingsgroepen en gaan over tal van zaken en niet over een bevolkingsgroep in het bijzonder Er zijn geen hot spots van overlast Gemeente (meldpunten) Politie 27
Vragen Hoger risico Lager Informatiedragers Reactie op eerdere hoogrisico gebeurtenissen na eerdere lokale, nationale of internationale gebeurtenissen was er onrust onder een of meer bevolkingsgroepen dat zich negatief uitte tegenover andere bevolkingsgroepen (moord op Van Gogh, cartoonkwestie, en dergelijke) na eerdere hoogrisico gebeurtenissen waren er geen noemenswaardige protesten, onrust of boosheid binnen een bevolkingsgroep en/of gericht tegen een andere bevolkingsgroep Politie Minderheden-organisaties Religieus-culturele organisaties Scholen Welzijnswerk Kwaliteit sociaal netwerk In het algemeen geldt dat het sociale netwerk zwak is. Dit betekent dat mensen sterk op zichzelf zijn Voor een of meer bevolkingsgroepen geldt dat zij nagenoeg niet georganiseerd zijn Het sociale netwerk is sterk Alle bevolkingsgroepen zijn in enige mate georganiseerd Welzijnswerk Minderhedenorganisatie 28
Verscherping van tegenstellingen/incidenten De tegenstellingen worden groter en de tegenstellingen leiden op momenten tot incidenten tussen verschillende bevolkingsgroepen. Verscherping van tegenstellingen/ incidenten Hoger risico Lager Informatiedragers Incidenten op scholen Er doen zich incidenten voor op scholen waarbij etniciteit een factor is: als (deel)oorzaak en/of als escalatiefactor) Er doen zich geen interetnische incidenten voor Er doen zich wel op momenten incidenten voor, maar deze hebben niets te maken met etniciteit en/of achtergrond Scholen Politie Incidenten in het amateurvoetbal Er doen zich incidenten voor bij sportwedstrijden waarbij teams met meerdere allochtone spelers uit/thuis spelen tegen compleet autochtone teams Er doen zich nagenoeg geen incidenten voor als teams die bestaan uit verschillende bevolkingsgroepen tegen elkaar spelen Sportverenigingen Politie Gevallen van discriminatie Er is sprake van een feitelijke toenemende discriminatie van een of meerdere bevolkingsgroepen Het gevoel dat er gediscrimineerd wordt, neemt toe Er is sprake van een afname van de feitelijke meldingen van discriminatie Er is sprake van een afname van het gevoel van discriminatie Antidiscriminatiebureau Politie Welzijnswerk Scholen Gevallen van racisme Er is sprake van een toenemend aantal gevallen van racisme, zo blijkt uit cijfers van de politie en van het antidiscriminatiebureau Daders wisselen: meerdere personen uitten zich racistisch Er is geen sprake van racismemeldingen Er is sprake van een feitelijke afname van het aantal racistische incidenten De gevallen van racisme beperken zich tot een of enkele gekende personen Antidiscriminatiebureau Politie Welzijnswerk Scholen Betrokkenheid bij incidenten elders Inwoners van de gemeente zijn betrokken bij incidenten buiten de gemeente die te maken hebben met discriminatie of racisme, dan wel met interetnische incidenten Inwoners van de gemeente zijn niet betrokken bij incidenten buiten de gemeente die te maken hebben met discriminatie of racisme, dan wel met interetnische incidenten Buurgemeenten Politie 29
Incidenten met een structureel karakter De incidenten worden structureel. Bepaalde bevolkingsgroepen zijn meer nadrukkelijk slachtoffer of dader van incidenten waarbij verschillende bevolkingsgroepen zijn betrokken. Er is sprake van polarisatie. Incidenten met een structureel karakter Hoger risico Lager Informatiedragers Kwetsbare plaatsen Er zijn locaties (scholen, buurtcentra, straten, en dergelijke) waar zich relatief vaak incidenten voordoen waarbij personen uit verschillende bevolkingsgroepen tegenover elkaar komen te staan (een als dader, een als slachtoffer) Er zijn locaties waar mensen aantoonbaar negatiever denken over andere bevolkingsgroepen dan elders in de gemeente Er zijn geen specifieke locaties waar zich voornamelijk incidenten voordoen Er zijn geen locaties waar negatiever wordt gedacht over andere bevolkingsgroepen dan elders Politie Scholen Welzijnswerk Gemeente Sportverenigingen Kwetsbare groepen Er zijn groepen die relatief vaak slachtoffer zijn (krenking, discriminatie, pesten, etc.) of zich relatief onveilig voelen omdat zij deel uitmaken van een bepaalde bevolkingsgroep Er is een bevolkingsgroep die relatief vaak als dader geldt bij incidenten waarbij verschillende bevolkingsgroepen zijn betrokken Daderschap en slachtofferschap wisselen Eventuele gevoelens van onveiligheid en eventueel slachtofferschap komen niet bij een of meerdere specifieke doelgroepen meer voor dan bij anderen Daders van incidenten zijn afkomstig uit verschillende bevolkingsgroepen Gemeente Politie Antidiscriminatie-bureau Mate van escalatie van kleine incidenten Kleine gebeurtenissen groeien snel uit tot intense en/of grootschalige incidenten Kleine incidenten leiden tot grote onrust bij een of meerdere bevolkingsgroepen Kleine incidenten blijven klein Incidenten leiden niet tot een bredere onrust binnen een bevolkingsgroep Politie Scholen Welzijnswerk Gemeente Minderhedenorganisaties 30
Incidenten met een structureel karakter Hoger risico Lager Informatiedragers Overheid als tegenstander De overheid wordt gezien als deel van het probleem. De politie wordt niet vertrouwd. Een deel van de woede richt zich tegen de politie Er is vertrouwen in de overheid als probleemoplosser De politie wordt vertrouwd en is geen onderwerp van incidenten Politie Gemeente Beleid De gemeente heeft verscheidene mogelijkheid om in het bestaande beleid expliciet aandacht te besteden aan het tegengaan van polarisatie. In de onderstaande tabel zijn voorbeelden gegeven van beleidsterreinen en van bijbehorende kenmerken die negatief of positief kunnen doorwerken op het voorkomen van polarisatie. Vragen Negatieve werking Positieve werking Integratie Het beleid is in de afgelopen jaren niet kritisch bezien en waar nodig herijkt Er is geen beleid gericht op het creëren van positieve ervaringen tussen bevolkingsgroepen Het beleid is in de afgelopen jaren kritisch bezien en waar nodig herijkt, mede vanuit de bril van polarisatie Er is beleid gericht op het creëren van positieve ervaringen tussen bevolkingsgroepen Discriminatie Er is geen algemeen beleid tegen discriminatie Er is geen specifiek beleid op discriminatie van benoemde doelgroepen Er is een lage meldingsbereidheid mbt discriminatie Trends worden niet gevolgd/er is geen inzicht in ontwikkelingen Bedrijfsleven en horeca zijn niet betrokken bij het beleid tegen discriminatie Er is algemeen beleid tegen discriminatie Er is specifiek beleid op discriminatie van benoemde doelgroepen Er is een hoge meldingsbereidheid Trends worden gevolgd Bedrijfsleven en horeca zijn betrokken bij het beleid tegen discriminatie 31
Vragen Negatieve werking Positieve werking Sociale infrastructuur Bepaalde bevolkingsgroepen zijn ongeorganiseerd Bepaalde bevolkingsgroepen nemen geen deel aan de bestaande sociale infrastructuur De gemeente faciliteert de vorming van een sterke sociale infrastructuur De aanwezige bevolkingsgroepen beschikken over zowel eigen organisaties als over gezamenlijke initiatieven Contacten met bevolkingsgroepen De gemeente heeft beperkt of geen contact met de verschillende bevolkingsgroepen De gemeente is niet op de hoogte van eventuele frustraties of negatieve beelden bij bevolkingsgroepen De beeldvorming over bevolkingsgroepen wordt niet gemeten en gevolgd De gemeente is op de hoogte van eventuele frustraties of negatieve beelden bij bevolkingsgroepen De beeldvorming tussen/over bevolkingsgroepen wordt gemeten Tegengaan spanningen De gemeente heeft geen specifieke voorzieningen getroffen om dreigende spanningen te signaleren en hier snel op te reageren (netwerkafspraken) De gemeente heeft geen inzicht in te benutten maatregelen en instrumenten die kunnen worden ingezet bij (dreigende) polarisatie De gemeente heeft specifieke voorzieningen getroffen om dreigende spanningen te signaleren en hier snel op te reageren (netwerkafspraken) De gemeente heeft inzicht in te benutten maatregelen en instrumenten die kunnen worden ingezet bij (dreigende) polarisatie Afstemming politie Er vindt geen gerichte afstemming plaats met de politie over monitoring van mogelijke polarisatie Er zijn geen afspraken met de politie over het optreden bij (dreigende) polarisatie De gemeente heeft beperkt of geen inzicht in de mogelijkheden van de politie om polarisatie tegen te gaan Er vindt gerichte afstemming plaats met de politie over monitoring van mogelijke polarisatie Er zijn afspraken gemaakt met de politie over het optreden bij (dreigende) polarisatie De gemeente heeft een adequaat inzicht in de mogelijkheden van de politie om polarisatie tegen te gaan 32
5 Instrument 2: Samenwerken met politie Samenwerken met de politie Het is belangrijk dat de gemeente een duidelijk beeld heeft van wat de politie kan betekenen bij het tegengaan van polarisatie. In dit hoofdstuk is aangegeven wat de rol van de politie zou kunnen zijn. 7 De exacte invulling is uiteraard aan de direct betrokken functionarissen in de desbetreffende regio of gemeente. De beschrijving van de mogelijke rol dient als input voor de eigen gedachtevorming bij de gemeente en dient mogelijk als input voor het gesprek tussen gemeente en politie. Gezamenlijk kan worden verkend wat er wordt verstaan onder polarisatie. Ook kan worden bepaald of en zo ja, in welke vorm en mate, het als vraagstuk speelt lokaal en/of regio. Ook kunnen de gepercipieerde risico s worden besproken. In de volgende paragraaf is de mogelijke rol van de politie uitgewerkt. Deze uitwerking is gebaseerd op eerder COT-onderzoek naar de rol van de eerstelijnswerker bij het tegengaan van polarisatie en radicalisering. 8 De politie heeft een duidelijke taak bij het tegengaan van polarisatie. De politie 7 Zie ook hoofdstuk 9 van de handreiking van CCV/COT 8 COT, van ogen en oren naar het hart van de aanpak: de rol van eerstelijnswerkers bij het tegengaan van polarisatie en radicalisering, 2008 33
kan in algemene zin bijdragen aan het voorkomen van polarisatie door onnodige frustratie, discriminatie en dergelijke te voorkomen. De politie kan polarisatie waarnemen en hier in specifieke gevallen ook gericht tegen optreden (bijvoorbeeld tegen onruststokers). De politie heeft tevens een belangrijke rol bij het voorkomen van escalatie na incidenten. Ook een succesvolle opsporing en aanhouding na incidenten kan hieraan bijdragen. De politie kan escalatie helpen voorkomen. Handvatten voor de samenwerking met de politie bij het tegengaan van polarisatie De gemeente en de politie zijn belangrijke partners. De ervaring leert dat het noodzakelijk is om gezamenlijk te spreken over onderwerpen als polarisatie en radicalisering. Het is belangrijk om van elkaar te weten hoe tegen de problemen wordt aan gekeken en wat onder polarisatie wordt verstaan. Ook is het belangrijk om van elkaar te weten welke rol een partner kan vervullen. Waar mogelijk moeten concrete afspraken worden gemaakt over de werkwijze en de wijze van samenwerking. Dit gesprek kan plaatsvinden naar aanleiding van een incident, maar idealiter wordt dit vooraf besproken. In het onderstaande overzicht zijn op basis van ervaringen in gemeenten, handvatten benoemd die kunnen worden benut voor de samenwerking met de politie. Polarisatie Vraag de politie naar hoe zij polarisatie zien. Hoe definiëren zij polarisatie? Maar ook: wat zien zij gebeuren in de gemeente? Hierbij kunnen de volgende vragen worden besproken: Hoe wordt er vanuit verschillende bevolkingsgroepen gereageerd op regulier politieoptreden? Hoe wordt er gereageerd op politieoptreden na incidenten? Welke informatie is er over concrete incidenten waarbij etniciteit of religieuze achtergrond een oorzakelijke of escalerende factor was? Wat ziet de politie gebeuren op bijvoorbeeld scholen? Of in de (amateur)sport? Bespreek met de politie de wijze waarop zij probeert bij te dragen aan een gelijke behandeling van mensen van verschillende bevolkingsgroepen. Zit er een patroon in eventuele klachten over de politie wat betreft bevolkingsgroepen waar de klachten vandaan komen? De politie is gewend om om te gaan met conflictsituaties. Bespreek met de politie de wijze waarop de politie toenemende spanningen waarneemt. 34