Voorstel aan : de gemeenteraad van 28 juni 2004 Behandeling in : commissie Samenlevingszaken en Middelen van 15 juni 2004 Nummer : Onderwerp : Invoering Wet basisvoorziening kinderopvang Bijlage(n) : Samenvatting : De Wet basisvoorziening kinderopvang (WBK) treedt op 1 januari 2005 in werking. Er komt een tripartiet financieringssysteem waarbij ouders, overheid (via de belastingdienst) en werkgevers een gelijk deel bijdragen in de kosten van de kinderopvang. De WBK regelt ook de kwaliteit van de opvang en het toezicht daarop. De gemeente betaalt voor een aantal in de wet omschreven doelgroepen een bijdrage in de kosten van de kinderopvang en is verantwoordelijk voor de sociaal medische indicaties. Onderhavig raadsvoorstel regelt het beleid ten behoeve van de specifieke doelgroepen, het budget en het onderbrengen van de door de WBK aan de gemeente toebedeelde taken binnen onze organisatie. Voorgestelde beslissing : Voor het doelgroepenbeleid voor de minimaal wettelijke variant kiezen. In de Begroting 2005 structureel een bedrag van 30.000,- opnemen voor de uitvoering van de WBK (ook opgenomen in de BSB 2005). De gemeentelijke Verordening kinderopvang, de daarbij behorende Nadere Regels en de vergunningen per 1 januari 2005 intrekken. 2004-1126
1 Uitgangspunten Wet basisvoorziening kinderopvang De Wet basisvoorziening kinderopvang wordt op 1 januari 2005 ingevoerd. Doel van de wet is om het voor ouders gemakkelijker te maken om zorg en werk te combineren en een einde te maken aan de versnipperde financieringsstromen binnen de kinderopvang. De WBK heeft twee belangrijke uitgangspunten. Met de invoering van deze wet verandert de financiering van de kinderopvang. Er komt een tripartiete financieringssysteem waarbij ouders, overheid (via de belastingdienst) en werkgevers een gelijk deel bijdragen in de kosten van de kinderopvang. De inkomensafhankelijke tegemoetkoming aan ouders vindt plaats via de belastingdienst. Hierdoor krijgen ouders zelf zeggenschap over de keuze van het kindercentrum. De verwachting is dat hierdoor meer marktwerking ontstaat en de kwaliteit van de kinderopvang verbetert. Ten tweede regelt de WBK de kwaliteit van de opvang en het toezicht daarop. In plaats van lokale kwaliteitseisen, vastgelegd in de gemeentelijke verordening, wordt een eenduidig landelijk stelsel van kwaliteitseisen ingevoerd. Het uiteindelijke doel is zelfregulering door de sector. Gevolgen voor de gemeente De gemeentelijke Verordening op de kinderopvang komt met ingang van 1 januari 2005 te vervallen. De subsidierelatie van de gemeente met de gesubsidieerde kinderopvang van de Stichting Kinderopvang Haren verdwijnt en daarmee ontstaat een gelijke situatie met wat tot nu toe particuliere kinderopvang heet. Er komt een gemeentelijke bijdrage aan in de wet omschreven doelgroepen. Voor deze doelgroepen gaat de gemeente het zgn. werkgeversdeel voor haar rekening nemen. Daarnaast wordt de gemeente verantwoordelijk voor toezicht en kwaliteitscontrole en moet de gemeente een openbaar register bijhouden van goedgekeurde kindercentra. De gemeente kan er daarnaast voor kiezen niet in de wet omschreven taken op het gebied van kinderopvang op zich te nemen, zoals het financieren van kinderopvang voor niet in de wet omschreven doelgroepen, of het stimuleren van kinderopvang door bijvoorbeeld er rekening mee te houden in bestemmingsplannen of nieuwbouwprojecten. Doelgroepenbeleid De gemeente moet een bijdrage verstrekken voor in de wet omschreven doelgroepen. Het gaat hier om het ontbrekende werkgeversdeel voor ouders die geen werkgever hebben. 1. Uitkeringsgerechtigden met een uitkering in het kader van de WWB in een reïntegratietraject inclusief een beperkte sollicitatieperiode. 2. Uitkeringsgerechtigden met een uitkering in het kader van de Algemene Nabestaandenwet in een reïntegratietraject inclusief een beperkte sollicitatieperiode. 3. Uitkeringsgerechtigden met een uitkering in het kader van de Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werknemers (IOAW) in een reïntegratietraject inclusief een beperkte sollicitatieperiode. 4. Uitkeringsgerechtigden met een uitkering in het kader van de Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte zelfstandigen (IOAZ) in een reïntegratietraject inclusief een beperkte sollicitatieperiode. 5. Herintreders in een reïntegratietraject inclusief een beperkte sollicitatieperiode. 6. Nieuwkomers in een inburgeringstraject. 7. Huishoudens waar sprake is van een sociaal medische indicatie. 8. Studenten. 9. Uitkeringsgerechtigden met een uitkering in het kader van de Wet Inkomensvoorziening Kunstenaars (WIK). 10. Tienermoeders. 11. Oudkomers, zodra er sprake is van een wettelijke verplichting tot het volgen van een inburgeringscursus.
2 Het voeren van doelgroepenbeleid is verplicht. De gemeente heeft de ruimte om een minimumvariant te kiezen (bovenstaande doelgroepen). Kosten voortvloeiende uit een bijdrage aan niet wettelijke doelgroepen zoals vrijwilligers en mantelzorgers moeten uit het eigen gemeentelijke budget bekostigd worden. Het is nauwelijks in te schatten hoeveel mensen uit de doelgroepen een beroep gaan doen op een gemeentelijke bijdrage. In dat licht stellen wij voor het doelgroepenbeleid in eerste instantie te beperken tot de wettelijke minimumvariant. De uitvoering van het doelgroepenbeleid, brengen wij vanwege de link met het inkomens- en reïntegratiebeleid en het individuele karakter van de maatregelen onder bij de afdeling Sociale Zaken. Een modelverordening Tegemoetkoming kosten kinderopvang van de VNG met daarop geënte aanvraagformulieren is in de maak. De modelverordening kan zoals het er nu naar uit ziet ongewijzigd worden overgenomen en in de gemeenteraad van september worden vastgesteld. Dit in verband met het feit dat ouders vanaf 1 oktober de mogelijkheid moeten hebben een bijdrage aan te vragen. Sociaal medische indicatie In bepaalde gevallen kan er reden zijn om kinderen op grond van sociale of medische omstandigheden naar de kinderopvang te laten gaan. Hiervoor is een sociaal medische indicatie (SMI) nodig. De eindverantwoordelijkheid voor deze indicatie ligt bij de gemeente. Wij moeten een instantie aanwijzen die de SMI gaat uitvoeren. Vanuit het Rijk komen nog richtlijnen voor prijsafspraken op lokaal niveau. Wij zijn er voorstander van om de SMI dicht bij huis te regelen, bijvoorbeeld door afspraken te maken met een huisarts of de GGD en eventueel koppeling aan de zorgloketontwikkeling. Centraliseren betalingsproces De gemeente wordt dus verantwoordelijk voor een bijdrage aan de kinderopvang van een aantal in de wet benoemde doelgroepen. De doelgroep-ouder doet een aanvraag bij de gemeente, die aan de hand van een aantal gegevens, onder andere over inkomen, beoordeelt of de ouder in aanmerking komt voor een gemeentelijke bijdrage. Het verdient aanbeveling om de betaling aan het kindercentrum centraal door de gemeente te laten uitvoeren. Hierbij kunnen we kiezen uit een aantal uitvoeringsvarianten, waarbij de inzet van de gemeente varieert van een ouder die zelf alles regelt tot en met een intermediair binnen de gemeente die zo veel mogelijk voor de ouder regelt. Wij kiezen voor een uitvoeringsvariant waarbij de ouders zoveel mogelijk zelf regelen, maar het betalingsproces van de gemeente aan de ouders centraal wordt uitgevoerd. Vooralsnog gaan wij ervan uit dat wij deze taak met het bestaande personeel kunnen uitvoeren. Handhaving: gemeentelijk ingrijpen De gemeente kan ingrijpen als blijkt uit inspectierapporten van de toezichthouder dat niet of onvoldoende wordt voldaan aan de landelijke kwaliteitseisen van de WBK. Dit ingrijpen kan variëren van een schriftelijke aanwijzing tot en met een verbod het kindercentrum in exploitatie te nemen. De stappen die hiertoe ondernomen moeten worden zijn vastgelegd in de WBK. De uitvoering van dit beleid is door de wet toebedeeld aan het college. Sancties: bestuurlijke boete Ons college kan een boete opleggen in de volgende situaties: Aan de houder van een kindercentrum als deze na een verbod op exploitatie, de exploitatie desondanks start, de uit te voeren maatregelen van een schriftelijke aanwijzing niet nakomt, of niet op verzoek alle gegevens en inlichtingen aan ons verstrekt die voor de aanspraak van een ouder op de tegemoetkoming van de gemeente van belang zijn. Aan een ouder als deze aan ons niet alle gegevens en inlichtingen verstrekt van hem of zijn partner die voor de aanspraak op en de hoogte van de gemeentelijke tegemoetkoming van belang zijn. De stappen die hiertoe ondernomen moeten worden liggen vast in de WBK. De bepalingen van de Wet werk en bijstand zijn hierop van toepassing. De uitvoering van het sanctiebeleid doelgroepen
3 brengen wij onder bij de afdeling Sociale Zaken en dat voor de kindercentra bij de afdeling Onderwijs, Sport en Welzijn. Melding en registratie Het vergunningenstelsel op basis van de gemeentelijke Verordening kinderopvang en de daaraan gekoppelde registratie vervalt. In plaats daarvan komt er een meldingsplicht voor alle kindercentra en gastouderbureaus in de gemeente, die hiervoor een register inricht. Hierin moeten NAWgegevens, type opvang en capaciteit worden vastgelegd. Dit register moet openbaar toegankelijk zijn. Ook de huidige aanbieders van kinderopvang worden in dit register ingeschreven. Dit register moet op 1 september 2004 operationeel zijn. Ouders moeten immers kunnen nagaan welke organisaties in de gemeente werkzaam zijn. Wij stellen dit register in. Wij kiezen ervoor zelf het register bij te houden en dit ter inzage te leggen bij de Gemeentewinkel en op de gemeentelijke website. Een aantal vergunningen voor locaties kinderopvang loopt tot 1 januari 2005. De andere moeten worden ingetrokken. Wij stellen u voor de gemeentelijke Verordening kinderopvang met de daarbij behorende Nadere regels en de vergunningen van de in Haren werkzame kindercentra per 1 januari 2005 in te trekken. Nieuwe verordening peuterspeelzalen De peuterspeelzalen vallen onder de huidige Verordening kindercentra. Wij zullen u een nieuwe verordening peuterspeelzalen voorleggen (raad december). Dit kan gekoppeld worden aan de nieuwe meerjarenbeschikking voor het peuterspeelzaalwerk van de Stichting Kinderopvang Haren. Toezicht op de kwaliteit De gemeente moet conform de WBK toezicht houden op de kwaliteit van de in de gemeente aanwezige kindercentra. Het principe van de WBK gaat uit van een wettelijk kwaliteitsstelsel, waarbij zo veel mogelijk verantwoordelijkheid bij de sector zelf gelaten wordt. Door middel van een door de organisaties zelf in te vullen risico-inventarisatie beoordeelt een door ons college aan te wijzen toezichthouder de kwaliteit. Het is de bedoeling dat vanaf 2007 geen landelijke kwaliteitseisen meer worden gesteld. De kwaliteitscontrole is door de Groninger gemeenten, vooruitlopend op de WBK, nu al opgedragen aan de GGD (via de Bestuurscommissie GGD). De GGD toetst nu reeds conform de inhoudelijke richtlijnen van de WBK. Vanaf 2003 ontvangen gemeenten hiervoor een bijdrage in het gemeentefonds. Met de GGD hebben wij hierover inmiddels uitvoeringsafspraken gemaakt. De aanwijzing van de GGD zullen wij publiceren op de gemeentelijke pagina. Subsidierelatie Stichting Kinderopvang Haren Met de invoering van de WBK vervalt de exclusieve subsidierelatie met de Stichting Kinderopvang Haren (SKH). In de Subsidiebeschikking 2004 aan de stichting hebben wij dit reeds aangekondigd. Aandachtspunt is de huurrelatie met SKH. SKH betaalt nu reeds een marktconforme huurprijs voor de locaties, en eventuele verbouwingen worden doorberekend in de huurprijs. Er is dus geen sprake van verkapte subsidie aan SKH middels de huur. De subsidie voor het peuterspeelzaalwerk zullen wij middels een meerjarenbeschikking regelen (uitvoering Welzijnsprogramma 2004-2007, raad december). De gemeente als werkgever Op dit moment subsidiëren wij als werkgever voor een aantal werknemers een kindplaats. Het gaat om 24 kinderen die in totaal 2162 dagen worden opgevangen. In de meeste gevallen betaalt de werkgever van de partner het andere werkgeversdeel. Tot dit jaar mogen wij 30% van de kosten van de werkgeversbijdrage kinderopvang aftrekken van de te betalen loonbelasting (afdrachtvermindering), in 2004 is dit - vanwege de invoering van de WBK - zelfs 50%. In 2003 stond voor de werkgeversbijdrage 28.040,- in de begroting. Voor 2005 is dat 36.500,-.
4 Financiering In 2004 ontvangen wij, vooruitlopend op de invoering van de WBK, middels overheveling uit het Gemeentefonds een bedrag van 100.000,- en een bijdrage voor toezicht en handhaving van 2.184,-. In 2005 ontvangen we 33% van deze 100.000,- is 33.000,- (inclusief de bijdrage voor toezicht en handhaving) in de algemene uitkering. Daarvan moet het volgende betaald worden: 1. Het doelgroepenbeleid. 2. De kosten GGD voor toezicht en handhaving. 3. Een compensatiebijdrage voor specifieke doelgroepen 3,5% van de financiën aan de doelgroepen. 4. Kosten voor gemeentelijke personele capaciteit. 5. De sociaal medische indicatiestelling. Ad. 1: doelgroepenbeleid De gemeente neemt het ontbrekende werkgeversdeel voor zijn rekening voor mensen behorende tot de doelgroepen van de WBK. De gemeente betaalt 1/6 e deel van de kosten van een kindplaats. De maximale uurprijs die op grond van de WBK vergoed wordt is 5,50. Totale kosten van een kindplaats op basis van deze uurprijs bedraagt 14.025,- 1. Wij betalen daar een zesde deel van. Uitgaande van een gemiddeld gebruik van 2 dagen per week zou de gemeentelijke bijdrage 935,- per kind bedragen. Een zesde deel van een volledige kindplaats kost 2.337,50. Met het budget van 33.000,- kunnen 14 kindplaatsen KDV bekostigd worden of 28 kindplaatsen BSO (of een combinatie van die twee). Meerdere kinderen kunnen gebruik maken van één kindplaats (bijvoorbeeld één kind drie dagdelen en een ander zeven). Wij kunnen op dit moment nauwelijks inschatten of dit budget voldoende is, omdat de omvang van de doelgroep lastig is vast te stellen. Dit heeft onder andere te maken met de gevolgen van de Wet werk en bijstand, die in 2004 is ingevoerd. Op basis van een ruwe schatting, op grond van ervaring van voorgaande jaren, verwachten wij dat het aantal kindplaatsen KDV en BSO ongeveer 12 zal bedragen. Wij subsidiëren nu conform de meerjarenbeschikking met de Stichting Kinderopvang Haren vijf kindplaatsen KDV, 10 kindplaatsen BSO en vijf koppelingen Gastouderbureau. Daarnaast ontvangen wij een stimuleringsbijdrage BSO van het Rijk (Brede School, investeringen in huisvesting en instandhoudingsbijdrage. Een deel hiervan is doorbetaald aan SKH). Deze stimuleringsregeling komt met ingang van 1 januari 2005 te vervallen. Ad. 2: toezicht en handhaving Over 2003 bedroeg de rekening voor toezicht en handhaving van de GGD 7.222,40. Deze bijdrage wordt berekend van de hand van het aantal kindplaatsen BSO en KDV. Hierover zijn afspraken gemaakt in de bestuurscommissie GGD. Ad. 3: overgangsregeling KOA-ouders Op dit moment kunnen alleenstaande ouders gebruik maken van de zgn. KOA-regeling: kinderopvang alleenstaande ouders. In het algemeen betalen deze ouders geen eigen bijdrage. Op grond van de WBK zullen gemeenten aan het grootste deel van deze huishoudens, namelijk WWB-ers in een reïntegratietraject en werkenden met een aanvullende WWB-uitkering, een extra tegemoetkoming in de kosten van kinderopvang moeten verstrekken ter hoogte van de minimum ouderbijdrage. In de praktijk zullen hierdoor de kosten van kinderopvang voor de eerstgenoemde groep huishoudens volledig vergoed worden. Voor de tweede groep huishoudens zijn de inkomensgevolgen mede afhankelijk van het krijgen van een werkgeversbijdrage. Als zij een volledige werkgeversbijdrage krijgen, komen zij in aanmerking voor de overgangsregeling voor ex gebruikers van subsidieplaatsen. Een derde groep KOA-gebruikers, alleenstaande ouders die uit de bijstand zijn uitgestroomd naar een baan met een inkomen tot 130% van het wettelijk minimumloon wordt onder de WBK gezien als werknemers met een laag inkomen. 1 Max. uurprijs 5,50 x 10 uur per dag x 5 dagen per week x 51 weken per jaar = 14.025,- per kindplaats per jaar.
5 Zij krijgen geen compensatie van de gemeente, maar kunnen, indien zij geen werkgeversbijdrage ontvangen, wel gebruik maken van de overgangsregeling voor ex-gebruikers van subsidieplaatsen. Overige groepen zoals oudkomers, nieuwkomers en mensen met een sociaal medische indicatie moeten wel een eigen bijdrage betalen. In Haren gaat het op dit moment om drie gezinnen. Ad. 4: personeel In de WBK-uitkering in het Gemeentefonds zit geen onderdeel voor personele kosten bij gemeenten, ondanks hevige pogingen van VNG-zijde om dit toch voor elkaar te krijgen. Uitvoering geschiedt vanuit de reguliere formatie. Ad. 5: sociaal medische indicatie De sociaal medische indicaties vallen onder verantwoordelijkheid van de gemeenten. Op basis van landelijke gegevens schatten wij dat het jaarlijks om circa twee positieve indicaties gaat. Het aantal uit te voeren indicaties per jaar is niet van te voren vast te stellen. Wij stellen u voor, voor de uitvoering van de Wet basisvoorziening kinderopvang vanaf 2005 structureel 30.000,- in de begroting op te nemen (ook opgenomen in de BSB 2005). 3.000,- is reeds meegenomen bij Marap I 2004. Tijdpad 28 juni 2004: besluit gemeenteraad over invoering WBK en strategische keuzes (onderhavig raadsvoorstel). 27 september 2004: vaststelling Verordening Tegemoetkoming Kosten Kinderopvang door gemeenteraad. Vanaf 1 oktober: doelgroepouders kunnen bij de gemeente een bijdrage aanvragen voor de kosten van kinderopvang. 29 november 2004: vaststelling Verordening peuterspeelzalen door gemeenteraad. Communicatie Het landelijke communicatietraject richting ouders over de invoering van de WBK start in juni. Daarnaast moet de gemeente communiceren richting aanbieders van kinderopvang en ouders behorende tot de doelgroep. Met de sectie communicatie is overleg geweest over de communicatie en voorlichting rond de WBK richting ouders en instellingen. In overleg wordt een traject uitgezet dat vanaf juni van start gaat. Resumerend voorstel Wij zullen een indicatieorgaan aanwijzen en een register instellen waarin de aanbieders van kinderopvang worden geregistreerd. Daarnaast stellen wij de GGD aan als toezichthouder op de kwaliteit van de kinderopvang in onze gemeente. Resumerend stellen wij u voor: Voor het doelgroepenbeleid voor de minimaal wettelijke variant te kiezen (dat wil zeggen de in de WBK omschreven doelgroepen). In de begroting 2005 structureel een bedrag van 30.000,- op te nemen voor de uitvoering van de WBK (ook opgenomen in de SB 2005). De gemeentelijke Verordening kinderopvang, de daarbij behorende Nadere Regels en de vergunningen per 1 januari 2005 in te trekken. Haren, 11 mei 2004 burgemeester en wethouders van Haren, secretaris burgemeester
6