Visbestandsopname op enkele waterlopen in het gebied Vrijgeweid-Bulskampveld (2011) 27-29/04/2011
CONTACTPERSOON: Agentschap voor Natuur en Bos West-Vlaanderen: Klaar Meulebrouck VAC, Jacob Van Maerlantgebouw Koning Albert I-Laan 1/2, bus 74 8200 Brugge Tel.: 050-24 77 81 klaar.meulebrouck@lne.vlaanderen.be Foto voorblad: Getebeek (Bekken Brugse Polder) WIJZE VAN CITEREN: D. Parent & K. Meulebrouck (2011). Visbestandsopnames op enkele waterlopen in het gebied Vrijgeweid-Bulskampveld en het bekken van de Kerkebeek (2011). Rapport van het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB, cel beleidsuitvoering). 16 pp.
Inhoudsopgave Samenvatting 1 Inleiding en doelstelling 2 Situering studiegebied 3 Materiaal en methode 5 Resultaten 7 Biotoopomschrijving en abiotisch onderzoek 7 Resultaten van de visbestandsopnames 10 Bespreking 12 Conclusie 15 Referenties 16
Samenvatting De tijdens deze afviscampagne bemonsterde beken liggen allemaal in het gebied Vrijgeweid en Bulskampveld. Omdat in de toekomst verschillende landinrichtings- en integrale projecten gepland zijn om niet alleen de structuurkenmerken maar ook de waterkwaliteit te verbeteren, is een zicht op de huidige toestand belangrijk. Daarom werd een vissstandonderzoek georganiseerd op 8 locaties verspreid over 5 waterlopen. Met behulp van elektrische afvissingen- en fuikbemonstering werd de soortensamenstelling geïnventariseerd. Er werd bijzondere aandacht geschonken aan bermpje, een aandachtssoort binnen het Bekken van de Brugse Polder. In het totaal werden 8 verschillende vissoorten gevangen. De driedoornige en tiendoornige stekelbaars werden het frequentst gevangen. Samengevat kan gesteld worden dat het visbestand op de bemonsterde waterlopen erg beperkt is. De soortensamenstelling was over het algemeen vrij arm en de aangetroffen aantallen waren aan de lage kant. Op de Bornebeek en de Velddam beek werden het hoogst aantal soorten teruggevonden. Het bermpje werd op de Bornebeek, Getebeek en Velddambeek teruggevonden. Enkel in de Bornebeek werd een gezonde populatie bermpje aangetroffen. De lage aantallen bermpjes op de andere locaties suggereren een minder duurzame en dus verstoringsgevoelige populatie. De geplande inrichtingsplannen in het gebied Bulskampveld-Vrijgeweid en de integrale projecten van de Provincie openen deuren voor de realisatie van een meer evenwichtig samengestelde visgemeenschap en de verdere uitbreiding van bermpje in het gebied. Belangrijk hierbij is het verder werken aan de waterkwaliteit, waarbij diffuse en/of puntvervuilingen aangepakt worden. Op plaatsen waar het bermpje momenteel werd teruggevonden of mogelijks zal voorkomen, wordt een aangepast beheer aangeraden. - 1 -
Inleiding en doelstelling De West-Vlaamse Zandstreek in de omgeving van Brugge bevat heel wat historische en ecologisch interessante landschapselementen. Naast kenmerkende boscomplexen met heiderestanten, historische veldvijvers en open landschappen met dambordvormige drevenpatronen, herbergt het gebied ook verschillende waardevolle beekvalleien. Momenteel lopen verschillende projecten die het gebied op uiteenlopende vlakken wensen op te waarderen (o.a. Natuurinrichtingsproject Biscopveld (VLM), Landinrichtingsproject Brugse Veldzone (Vlaamse LandMaatschappij, VLM), Integraal project Velddambeek, Muizeveldbeek en Ringbeek (Provincie W-Vl)). Hierbij wordt ook het ecologisch herstel van bepaalde beekvalleien nagestreefd. Deze waterlopen bevinden zich voornamelijk in het gebied Vrijgeweid- Bulskampveld. In het gebied Vrijgeweid-Bulskampveld bieden de Rivierbeek en Hertsbergebeek samen met hun bovenlopen belangrijke mogelijkheden voor een ecologisch herstel van het valleigebied. De aanwezige waterlopen vertonen vaak nog een waardevolle structuurkwaliteit, met intacte meanderingspatronen, uniek voor West-Vlaanderen (zie ook Meulebrouck, 2010). Hierdoor bieden de waterlopen een aangewezen kans tot ontwikkeling van een hoogwaardig waterecosysteem en omliggend valleigebied. Daarnaast vormt de Bornebeek een belangrijke ecologische verbindingsas tussen verschillende natuurcomplexen. Deze beek vertoont een uitzonderlijk hoge ecologische waarde. Een inventarisatie van het aanwezige visbestand in een bepaalde waterloop kan een aanwijzing geven voor de huidige ecologische kwaliteit en kan een zicht bieden op de mogelijke potenties voor ecologisch herstel. Met deze doelstelling voor ogen werden op 27-29 april 2011 door het Agentschap voor Natuur en Bos West-Vlaanderen afvissingen uitgevoerd op verschillende waterlopen in het gebied Vrijgewijd-Bulskampveld. Uit de resultaten van deze afvissingen kunnen knelpunten en voorstellen tot optimalisatie van de waterloop afgeleid worden. - 2 -
Situering studiegebied In totaal werden er visbemonsteringen uitgevoerd op 8 verschillende locaties verspreid over 6 waterlopen. Binnen het gebied Vrijgeweid-Bulskampveld werden 5 waterlopen onderzocht, namelijk de Bornebeek, de Muizeveldbeek en Velddambeek (beide bovenlopen van de Rivierbeek), de Hertsbergebeek en zijn bovenloop de Blauwhuisbeek (Getebeek). Deze beken maken allen onderdeel uit van het deelbekken Rivierbeek in het bekken van de Brugse Polder. In tegenstelling tot de afvissingen uitgevoerd in 2010 (Meulebrouck, 2010) werd de Bornebeek tijdens deze campagne bovenstrooms geïnventariseerd op twee verschillende locaties. De Bornebeek ontspringt in het bosreservaat Bulskampveld en mondt uit in het Kanaal Gent- Oostende te Oostkamp. De beek loopt door verschillende natuurreservaten en andere speciale beschermingszones en werd naar voor geschoven als prioritair aandachtsgebied om te komen tot een zeer goede waterkwaliteit (Bekken van de Brugse Polder, 2009b). Ter hoogte van de bovenloop van de Bornebeek loopt momenteel het natuurinrichtingsproject (NI) Biscopveld. Verder maakt de provincie West-Vlaanderen een integraal beleidsplan op voor de Bornebeek. De Blauwhuisbeek ontspringt op verschillende locaties ten zuiden van de Vagevuurbossen welke ook een onderdeel vormen van het NI Biscopveld (VLM, 2011). De beek werd op drie verschillende locaties onderzocht, enerzijds twee op de noordelijke kop van de waterloop en anderzijds net stroomopwaarts de monding met de Hertsbergebeek. Op de laatste locatie wordt de waterloop ook wel Getebeek genoemd. De Hertsbergebeek werd bemonsterd net stroomafwaarts de samenloop van de Ring- en Getebeek. Ten slotte werden twee bovenlopen van de Rivierbeek bekeken. De Muizeveldbeek stroomt ter hoogte van de E403 en watert af in de Velddambeek, die op zijn beurt overgaat in de Rivierbeek. Beide waterlopen werden door de provincie West-Vlaanderen geïnventariseerd in kader van het inrichtingsplan Groenhove-Vrijgeweid, een deelproject van het landinrichtingsproject Brugse Veldzone (www.vlm.be). Stroomafwaarts van het inventarisatiepunt op de Velddambeek werd de meandering van de waterloop in 2008 hersteld (VMM, 2008). Figuur 1 en Tabel 1 geven een omschrijving en situering van de onderzochte staalnameplaatsen. - 3 -
1. 2. 2c. 3. 4. 5. Figuur 1. Situering van de 8 onderzochte locaties. 1: Bovenloop van de Bornebeek thv 3-Koningen (1a) en het Bulskampveld (1b). 2: Blauwhuisbeek thv het Kasteel Wildenburg (2a), Vagevuurbossen (2b) en aan de Getebeek stroomopwaarts de monding in de Hertsbergebeek (2c). 3. Hertsbergebeek stroomafwaarts de samenloop van de Gete- en Ringbeek. 4. Muizeveldbeek. 5. Velddambeek, stroomop de Rivierbeek. - 4 -
Materiaal en methode Elektrovisserij Tabel 1 geeft een overzicht van de trajecten waar elektrische afvissing werd toegepast. Dit is een vangsttechniek gebaseerd op het aanbrengen van een elektrisch veld in het water. Vissen reageren hierop door een vorm van gedwongen zwemmen in de periferie en immobiliteit in het centrum van dit veld. Er werd gebruik gemaakt van een WFC7-Electracatch toestel met gelijkstroom en 1 enkele anode. Het elektrisch vissen met gelijkstroom is één van de minst selectieve en minst schadelijke vangstmethoden, zowel voor soorten als voor lengteklassen van vissen. Er werd steeds bemonsterd over een minimale lengte van 50 meter gemeten langsheen de oever. De lengte van de onderzochte oeverstroken kan variëren, maar de resultaten worden omgerekend naar een standaardlengte van 100m. Hierdoor zijn de afzonderlijke afvissingen vergelijkbaar. Wanneer de diepte het niet toeliet om al wadend te vissen, werd beide oevers vanuit een boot afgevist. De gevangen vissen werden gedetermineerd en opgemeten (grootte met 0.1cm nauwkeurigheid en gewicht met een nauwkeurigheid van 1g). Na afloop werden de gevangen vissen terug vrijgelaten in de bemonsterde waterlopen. Tabel 1: Situering van de staalnameplaatsen van elektrische afvissing. De codenaam komt overeen met de locaties aangeduid in Fig. 1. X en Y: coördinaten van afgevist traject, waterloop in kwestie, situering en bemonsterde lengte. Code X Y Waterloop Omschrijving Lengte (m) Locatie 1a 73714,6 202251,7 Bornebeek Bovenloop 3-Koningen 100m Locatie 1b 74466,2 201538,2 Bornebeek Bovenloop - Bulskampveld 100m Locatie 2a 76022,2 197952,4 Blauwhuisbeek Kasteel Wildenburg 100m Locatie 2b 77295,7 197799,6 Blauwhuisbeek Vagevuurbossen 50m Locatie 2c 72805,7 199430,8 Blauwhuis/Getebeek Getebeek stroomop monding 100m Locatie 3 71977,9 200091,0 Hertsbergebeek Samenloop Ring- en Getebeek 100m Locatie 4 65577,2 193230,6 Muizeveldbeek E403 100m Locatie 5 67285,8 198322,0 Velddambeek Thv Baliebrugge 100m - 5 -
Fuikbemonstering Naast het elektrisch afvissen werd ook gebruik gemaakt van enkele en dubbele schietfuiken om het visbestand te bemonsteren. De fuiken werden na 24 uur leeggehaald. Tabel 2 geeft een oplijsting van de trajecten waar fuiken werden geplaatst. Tabel 2: Situering van fuikbemonstering. De codenaam komt overeen met de locaties aangeduid in Fig. 1. Code Waterloop Soort fuik Locatie 1a Bornebeek Kleine, enkele schietfuik Locatie 1b Bornebeek / Locatie 2a Blauwhuisbeek Kleine, enkele schietfuik Locatie 2b Blauwhuisbeek / Locatie 2c Blauwhuis-/Getebeek Kleine, enkele schietfuik Locatie 3 Hertsbergebeek Kleine, enkele schietfuik Locatie 4 Muizeveldbeek / Locatie 5 Velddambeek Kleine, enkele schietfuik - 6 -
Resultaten Biotoopomschrijving en abiotisch onderzoek De Bornebeek (locatie 1) werd op twee afzonderlijke plaatsen afgevist (Fig. 1). Op de locatie ter hoogte van Drie-Koningen vertoont de beek een lichte meandering en bezit natuurlijke oevers. De beek loopt er tussen een weiland en een visput begrensd door populieren. Op het moment van bemonstering waren de oevers voornamelijk begroeid met rietgras en ruigtekruiden, terwijl gele lis, waterweegbree en paardestaart in de loop zelf werden aangetroffen. Het bemonsterde gedeelte vertoonde een dieptezicht tot op de bodem en heeft een breedte van 1.5m. De afvislocatie te Bulskampveld situeert zich in het Provinciaal bos. Hier vertoont de beek een goede structuur met natuurlijke meandering, holle oevers, zandafzettingen en takken in de loop. De beek was slechts 10cm diep en heeft een breedte van 1 tot 1,5m. De oevervegetatie bestond uit kenmerkende bossoorten zoals verschillende soorten varen, mosbedekking geflankeerd door beuk en berk. Door de aanwezigheid van ijzerafzettingen vertoonde de bodem een rode kleur. Op het moment van afvissing bevond zich op deze locatie nog een puntlozing van het nabijgelegen restaurant. In de toekomst zal het lozingswater gezuiverd worden d.m.v. een biorotor. De Blauwhuisbeek werd op drie verschillende locaties bemonsterd. Ter hoogte van het kasteel Wildenburg was de beek vrij natuurlijk met aanwezigheid van holle oevers (Fig. 1). De waterloop heeft er een breedte van 2m, was 30 tot 60cm diep en er was zicht tot op de bodem (slibdikte 0,25cm). De beek loopt er tussen weiland en bos en heeft natuurlijke oevers begroeid met ruigtekruiden en riet. Er bevond zich vrij veel riet, sterrekroos en waterpest in de loop zelf op het moment van afvissen. Ter hoogte van het Vagevuurbos is de Blauwhuisbeek amper nog 1m breed en waterdiepte was slechts 5cm. Op de natuurlijke oevers groeide er wolfspoot, riet en ruigtekruiden. In de loop zelf werd een algengroei en rietgras vastgesteld en de bodem kleurt er rood door de ijzerhoudende afzettingen. De loop heeft op deze locatie veel variatie in structuur en stroming en kronkelt naast een poel aangelegd door het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB). Meer stroomopwaarts tenslotte is de Blauwhuisbeek, daar ook wel Getebeek genoemd, 3,5m breed en had een diepte van 40-60cm. De beek loopt er langs het Kraaiveldbos en een weiland, met bijhorende ruigtekruiden en bosgerelateerde vegetatie en wordt geflankeerd door populieren. Hier en daar groeit er waterweegbree in de bedding. Ter hoogte van de brug zijn de oevers verstevigd met riettegels. - 7 -
De derde afvislocatie (Fig. 1) bevond zich in de Hertsbergebeek. De waterloop is 4,5m breed, had een diepte van 0,2 0,7m en kronkelt door weiland. De oevers zijn er steil en waren voornamelijk begroeid met ruigtekruiden. De oevers worden voornamelijk op een natuurlijke manier verstevigd door de wortels van de aanwezige wilgen. In de bedding waren vrij veel draadalgen aanwezig. Op de vierde afvislocatie wordt de Muizeveldbeek omgeven door weiland en akkers, heeft een breedte van 1m en was de waterdiepte 0,15cm (Fig. 2). De oevers zijn afwisselend natuurlijk of verstevigd met houten beschoeiing. De oevervegetatie bestond voornamelijk uit ruigtekruiden zoals netel en zevenblad, maar ook moerasspirea werd teruggevonden. In de loop zelf werden draadalgen en rietgras aangetroffen. De aanwezigheid van ingekalfde oevers, een overdiepte en enkele stroomversnellingen zorgen voor de nodige structuurvariatie. Figuur 2. Muizeveldbeek ter hoogte van afvislocatie 4. - 8 -
De Velddambeek, tenslotte, heeft een breedt van 3m en was 0,2 0,7m diep ter hoogte van het vijfde afvispunt (Fig. 3) De steile oevers, lokaal verstevigd met riettegels thv de brug, waren begroeid met gras en ruigtekruiden. In de waterloop zelf werd geen vegetatie teruggevonden. De Velddambeek is ter hoogte van deze locatie rechtgetrokken, op een licht meanderend deel na. Een zijloop met vervuild water vloeit hier in de Velddambeek (Fig. 3). Het afvispunt ligt stroomopwaarts van een hermeandering gerealiseerd door de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM), de gemeente Oostkamp en het Regionaal Landschap Houtland (VMM, 2008) Figuur 3: Velddambeek ter hoogte van de afvislocatie 5 (links) en vervuilde zijloop (rechts). Tabel 3 geeft een overzicht van de abiotische metingen die werden uitgevoerd op de verschillende waterlopen. Tabel 3: Abiotische metingen: ph, oxidatiereductiepotentiaal (ORP, mv), watertemperatuur ( C) en conductiviteit (µs). Code ph ORP Temp Cond. Locatie 1a 13.8 Locatie 1b 7.5 72 13.5 175 Locatie 2a 7.5 186 17.2 477 Locatie 2b 7.6 30 17,5 95 Locatie 2c 7.7 106 14.7 210 Locatie 3 7.9 131 14.8 104 Locatie 4 26 12.9 359 Locatie 5 7.6 187 15.7 702-9 -
Resultaten van de visbestandopnames Algemeen visbestand In de onderzochte waterlopen werden in totaal 306 vissen bemonsterd van 8 verschillende soorten. Het grootst aantal soorten werd teruggevonden op de afvislocatie aan de Velddambeek, namelijk 6 soorten. Over het algemeen ligt de soortendiversiteit vrij laag. De meest voorkomende soorten waren de tien- en drie-doornige stekelbaars (10D- en 3D-stekelbaars). Er werden echter, vooral in de Bornebeek, een belangrijk aandeel bermpjes teruggevonden. Verder werd er nog baars, blankvoorn, blauwband, karper en paling genoteerd. Dit echter nooit in grote aantallen. Tabel 4: Vangst per soort en per staalnameplaats (telkens 100m) voor de afgeviste beken. G = gewicht in gram, N = de gevangen aantallen. Waterloop Bornebeek (1a) G N Baars 101.1 7 Bermpje 100.4 17 Blankvoorn Blauwband Karper Paling 1240 4 10D Stekelbaars 6.4 6 3D Stekelbaars 13.1 7 TOTAAL 1461 41 Bornebeek (1b) G N 37 9 8.5 4 8.9 4 54.4 17 Blauwhuisbeek (2a) G N 1.3 1 62.7 33 128.3 47 192.3 81 Blauwhuisbeek (2b) G N 8.1 3 8.1 3 Getebeek (2c) G N 92.8 9 96.9 2 39.5 16 61 16 290.2 43 Hertsbergebeek (3) G N 2.3 1 12.8 4 15.1 5 Muizeveldbeek (4) G N 143 8 150.4 65 18.7 8 312.1 81 Velddambeek (5) G N 7.9 1 3.3 3 285 1 64.6 1 11.6 6 74.7 23 447.1 35 Totaal G N 101.1 7 238.1 36 143 8 4.6 4 285 1 1402 7 281.4 131 325.6 112 2780.8 306-10 -
Lengte-frequentie verdeling Bermpje Figuur 4 geeft de lengtefrequentieverdeling weer van de 26 bermpjes die tijdens deze afviscampagne in de Bornebeek werden teruggevonden. Uit de grafiek kunnen we afleiden dat er zowel adulte (> 5cm) als juveniele exemplaren aanwezig zijn. Gezien de paai van het bermpje in de periode van april tot juni plaatsvindt, geeft deze figuur geen beeld van de reproductie uit 2011. Er werden verschillende drachtige Bermpjes teruggevonden. Aantal 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 0-5cm 5,1-8cm >8cm Lengtecategorie Figuur 4: Lengtefrequentieverdeling van Bermpje van de gevangen exemplaren in de Bornebeek (Totaal = 26). - 11 -
Bespreking De resultaten van deze afviscampagne tonen duidelijk aan dat de bemonsterde waterlopen een vrij onevenwichtig visbestand bevatten, met een dominantie aan stekelbaars. De belangrijkste oorzaken van deze ontoereikende resultaten zijn de slechte tot matige waterkwaliteit en/of de zwakke structuurkwaliteit waardoor met afwezigheid van waterplanten of andere schuil- en paaimogelijkheden. De aanwezigheid van het bermpje, een beschermde soort, op drie onderzochte waterlopen wijst dan weer op een voorzichtig ecologisch herstel of potentieel van het waterlichaam. Het bermpje vormt een aandachtssoort voor het het Bekken van de Brugse Polder en is ook een indicatorsoort voor een ecologisch herstel. Op de Bornebeek werden vijf verschillende vissoorten teruggevonden, waaronder een vrij evenwichtige populatie bermpje (Tabel 4, Fig. 4). De soortendiversiteit in deze beek is aan de lage kant, net zoals aan de monding van deze beek (Meulebrouck, 2010). De aanwezigheid van verschillende leeftijdsklassen van het bermpje, wijst op een natuurlijke reproductie in deze waterloop. De aanwezigheid van natuurlijke meandering, holle oevers en begroeiing in de loop vertaalt zich duidelijk in een gevarieerder visbestand in vergelijking met de overige onderzochte waterlopen. Opvallend is wel de afwezigheid van bittervoorn, een soort die je in gelijkaardige beken zou verwachten. De bovenloop van de Bornebeek zal in kader van het Natuurinrichtingsproject Biscopveld geoptimaliseerd worden, waarbij voornamelijk de insijpeling van nutriënten in de waterloop beperkt zal worden. De aanpassingen aan de Bornebeek kunnen kansen bieden voor de uitbreiding van de populatie bermpje tot aan de bron. Momenteel wordt de soort reeds aan de monding en op verschillende locaties in de bovenloop teruggevonden (zie ook Meulebrouck, 2010). Voor het bermpje is voornamelijk een gevarieerde structuurkwaliteit van belang, gezien de soort vrij goed bestand is tegen eutrofiëring en een beperkte mate van waterverontreiniging kan tolereren. Ook een tijdelijk lage zuurstofgehalte kan het bermpje overbruggen, door de aanwezigheid van een bijzondere darmademhaling (Vandelannoote et al., 1998; Sportvisserij Nederland, 2006). De aanwezigheid van een gezonde populatie bermpje wijst dan ook vooral op een variatie aan biotooptypes, met voldoende schuilplekjes en locaties om eitjes af te zetten. De uitwerking van zowel de maatregelen opgenomen in het Natuurinrichtingsproject Biscopveld als de uitwerking van het integraal beleidsplan van de Bornebeek opgemaakt door de Provincie West-Vlaanderen zou een beek met zeer goede ecologische kwaliteit van bron tot monding moeten kunnen realiseren. Hierbij wordt vooral gedacht aan initiatieven zoals de aanleg van individuele zuiveringsinstallaties van huishoudelijk afvalwater, de aanleg van waterzuiverende rietvelden en het omleiden van het - 12 -
nutriëntrijke water van akkers, maar ook een aangepast waterbeheer dient uitgewerkt te worden om de beoogde doelstellingen te halen. Een geslaagd resultaat zou dan als voorbeeld gebruikt kunnen worden voor de integrale aanpak van andere waterlopen. In de Blauwhuisbeek waren ondanks de aanwezigheid van verschillende structuurkenmerken bijna uitzonderlijk de pioniersoorten 3D- en 10D-stekelbaars terug te vinden. Daarnaast werd ook blauwband, een exoot, gevangen. Gezien de vrij natuurlijke loop van de beek, werd een hoger aantal individuen en soorten verwacht. Hopelijk kan het inrichtingsproject de waterkwaliteit en structuurkenmerken voldoende aanpakken, zodat het visbestand en het bijhorend waterleven zich verder kan ontwikkelen. De verbetering van de waterkwaliteit van de Blauwhuisbeek is dan ook een belangrijke doelstelling van het natuurinrichtingsproject (www.vlm.be). Verder stroomafwaarts in de Getebeek werden naast 3D- en 10D-stekelbaars ook paling (1 individu) en enkele bermpjes teruggevonden. Enerzijds toont dit resultaat aan dat er in de toekomst mogelijkheden zijn voor de Blauwhuisbeek. Aan de andere kant werden de verwachtingen gebaseerd op de goede structuurkwaliteit niet volledig ingevuld. Er werd een groter aantal en meer soorten verwacht. Het visbestand op afvislocatie in de Hertsbergebeek was uitermate teleurstellend. Naast enkele stekelbaarsjes werden geen andere vissen teruggevonden. De aanwezigheid van interessante kenmerken van structuurkwaliteit, zoals meandering, vertaalt zich niet in het waterecosysteem. Ook meer stroomafwaarts bevat de Hertsbergebeek bedroevend weinig waterleven (Meulebrouck, 2010). Zolang de waterkwaliteit niet optimaal is voor de ontwikkeling van een gezond waterecosysteem, zullen de vissen hun weg niet vinden naar dit anders wel geschikte leefgebied. De bovenloop van de Rivierbeek, ook wel Velddambeek genoemd, bevatte 35 individuen van zes verschillende soorten. Er werden echter voornamelijk stekelbaarzen (beide soorten) gevangen, terwijl de andere soorten slechts in zeer beperkte mate aanwezig waren. Hoewel er een enkele kenmerken van goede structuurkwaliteit werd teruggevonden op de afvislocatie, ontbrak het praktisch volledig aan oever- en watervegetatie. Daarnaast ontving de beek op deze locatie vervuild water van een zijloop. Dit is waarschijnlijk ook de hoofdreden voor de magere vangst. Positief was dan weer de vondst van een bermpje, wat op een voorzichtig ecologisch herstel kan wijzen. Gezien het slechts om één exemplaar ging, betreft het echter een onstabiele, kwetsbare populatie. De afwezigheid van andere soorten wijst vooral op problemen met de waterkwaliteit. - 13 -
De hermeandering en het oeverherstel van de Velddambeek stroomafwaarts dit afvispunt zal de lokale overstromingsproblematiek zeker een duw in de goede richting hebben gegeven, maar vertaalt zich voorlopig nog niet in een ecologisch herstel van de beek. Toch kunnen dergelijke projecten als voorbeeld dienen voor andere waterlopen. Eenmaal de waterkwaliteit terug een behoorlijk niveau bereikt heeft en de frequentie van lozingen aanzienlijk verlaagt worden, kan het ecologisch herstel van het waterleven snel volgen. In Muizeveldbeek, tenslotte, werden vrij veel stekelbaarsjes teruggevonden. De vegetatierijke bedding zal hierin een belangrijke rol spelen. In de afgeviste overdiepten werden zelfd verschillende individuen blankvoorn bemonsterd. Deze resultaten tonen aan dat er een goed ecologisch potentieel is voor dergelijke structuurrijke beekjes, als er gewerkt wordt aan de waterkwaliteit. Het is dan ook belangrijk dat het integraal project Velddambeek, Muizeveldbeek, Ringbeek van de Provincie West-Vlaanderen de waterkwaliteit prioritair aanpakt, zodat het ecologisch herstel van deze interessante waterlopen verder kan plaatsvinden. Om een meer evenwichtig samengestelde visgemeenschap te verkrijgen en te streven naar een verdere ontwikkeling van het bermpje, wordt een aangepast waterbeheer aangeraden. Meer natuurlijke, plantenrijke oevers dienen waar mogelijk gestimuleerd te worden, bijvoorbeeld door een nulbeheer langs (delen van) de huidige oevers of het aanpassen van huidig kunstmatig verstevigde oevers. Verder dient continue gewaakt te worden over de waterkwaliteit, waarbij diffuse en/of puntvervuilingen te allen tijde vermeden moeten worden. Een verdere ontkoppeling van alle lozingspunten is hierbij een belangrijke maatregel naar toekomst toe. Gezien de bodembewonende levenswijze van het bermpje moeten ten slotte ruimingen en het maaien van de bodemvegetatie zoveel mogelijk beperkt worden op plaatsen waar het bermpje momenteel voorkomt of zich potentieel kan vestigen (Vandenlannoote et al., 1998). - 14 -
Conclusie Op de meeste van de geïnventariseerde waterlopen werd een sterk ondermaats visbestand teruggevonden, voornamelijk opgebouwd uit stekelbaars. De Bornebeek vertoont een opvallend beter resultaat. De structuurkwaliteit van de onderzochte waterlopen is veelal waardevol, maar hoofdzakelijk de slechte waterkwaliteit verhindert een verder ecologisch herstel van de beken. De aanwezigheid van bermpje op zowel de Getebeek als de Velddambeek wijzen op potenties voor ecologisch herstel van deze beken en hun bovenlopen (o.a. Blauwhuisbeek) mits de nodige inspanning. Zolang een verbetering van waterkwaliteit op zich laat wachten, zullen de uitgevoerde herstelprojecten echter niet het beoogde resultaat kunnen bereiken. In de toekomst kunnen deze waterlopen interessante verbindingsassen vormen tussen de aanwezige natuurgebieden in de omgeving en een gezonde populatie bermpje huisvesten. De Hertsbergebeek vertoont momenteel een zeer lage ecologische waarde, met voornamelijk een slechte waterkwaliteit. Er werd dan ook amper vis teruggevonden in deze beek. De geplande ecologische ingrepen op de onderzochte waterlopen kunnen interessante habitats creëren voor verschillende vissoorten, waardoor de beken effectief als natuurverbindingsgebied zullen kunnen fungeren. Dit zou de ecologische waarde niet enkel lokaal, maar ook in de omliggende gebieden verhogen. Een integrale aanpak van alle waterlopen in het deelbekken Rivier- en Hertsbergebeek en hun omgeving dienen dan ook prioritaire aandacht te krijgen. - 15 -
Referenties www.vlm.be/algemeen/projecten http://www.vmm.be BEKKEN VAN DE BRUGSE POLDER (2009). Bekken van de Brugse Polder, deelbekkenbeheerplan Rivierbeek. Versie goedgekeurd door het bekkenbestuur van de Brugse Polder op 7 december 2009. DE NIE H.W. (1996). Atlas van de Nederlandse zoetwatervissen. Media Publishing, Doetinchem. KROES M. & MONDEN S. (2005). Vismigratie. Een handboek voor herstel in Vlaanderen en Nederland. AMINAL afdeling water, Brussel. MEULEBROUCK K. (2010). Visbestandsopname op enkele waterlopen in regio Houtland (2010). Rapport van het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB, cel beleidsuitvoering). SPORTVISSERIJ NEDERLAND (2006). Soortprofiel Bermpje (Barbatula barbatula). www.sportvisserijnederland.nl. VANDELANNOOTE et al. (1998). Atlas van de Vlaamse beek- en Riviervissen. WEL, Wijnegem. VAN THUYNE G., BREINE J. & VRIELYNCK S. (2007). Visbestandopnames op enkele waterlopen gelegen in de Brugse Polders. INBO.R.2007.29. VLAAMSE LANDMAATSCHAPPIJ WEST-VLAANDEREN (VLM, 2011). Natuurinrichting Biscopveld, projectrapport mei 2011. VLM, Brugge. VLAAMSE MILIEUMAATSCHAPPIJ (VMM, 2008). Beek met kronkels in Verrekijker, juli 2008. - 16 -