Vraag nr. 64 van 12 december 2003 van mevrouw DOMINIQUE GUNS. k w a l i t e i t. Enkel in Mechelen is er een slechte biologische kwaliteit.

Transcriptie

1 Vraag nr. 64 van 12 december 2003 van mevrouw DOMINIQUE GUNS Dijle Waterkwaliteit en visbestand De rivier de Dijle is ongeveer 100 km lang en is slechts bevaarbaar over 6,4 km stroomafwaarts M e c h e l e n. Zij ontspringt nabij Nijvel op het Brabants Plateau en mondt in Wa l e m-heindonk in de Rupel uit. De belangrijkste zijrivieren zijn de Demer en de Zenne. 1. Wat is voor de Dijle de kwaliteitsverbetering of kwaliteitsverslechtering van het water ( f y s i c o-chemische en biologische kwaliteit) voor het jaar 2003? 2. Welke vooruitgang verwacht men de komende jaren? Wanneer wordt een optimaal niveau van de waterkwaliteit verwacht? 3. Op welke plaatsen is het visbestand op de Dijle het grootst en op welke plaatsen bijna onbestaande? Antwoord 1. De laatste volledige beschikbare kwaliteitsgegevens betreffen het jaar Voor 2003 zijn de maandelijkse fysico-chemische analyseresultaten beschikbaar tot en met november. B i o l o g i- sche kwaliteitsgegevens zijn voor 2003 nog niet voorhanden. In 2002 wees de Prati-index voor zuurstofverzadiging (PIO) voor de Dijle op een matige vero n t r e i n i g i n g, behalve aan de Waalse grens in Ott e n b u r g, waar het zuurstofgehalte aanvaardbaar was (gemiddeld 8,9 mg/l), en in de benedenloop in Mechelen, waar de Dijle behoorde tot de P I O-klasse "verontreinigd". Het zuurstofgehalte is hier duidelijk lager door de negatieve invloed van een aantal verontreinigde zijwaterlopen (vnl. de Barebeek) en ongezuiverde huishoudelijke lozingen. In Sint-Jo r i s-weert (Oud-Heverlee) en Ko r- b e e k-dijle (Bertem) wordt een goede biologische kwaliteit (BBI=7) gehaald (BBI : B e l g i s ch e B i o t i s che Index red.). Op de overige meetp l a a t s e n, en tot aan de samenvloeiing met de D e m e r, heeft de Dijle een matige biologische k w a l i t e i t. Enkel in Mechelen is er een slechte biologische kwaliteit. In Sint-Jo r i s-weert werden in 2002 de basiskwaliteitsnormen overschreden voor chemisch zuurstofverbruik (CZV), a m m o n i u m,o r t h o f o s f a a t, fosfor en zwevende stoffen. Dit is ook het geval in 2003, en bijkomend is er dit jaar een overschrijding voor het biochemisch zuurstofverbruik (BZV). Het zuurstofgehalte ligt hier veeleer aan de hoge kant en vertoont geen verschil tussen 2002 en 2003 (respectievelijk gemiddeld 8,2 tegenover 8,1 mg/l). Vooral de zwevende stoffen vormen in de Dijle een ernstig prob l e e m, met maxima tot 500 à 600 mg/l, en dit zowel in 2002 als in De oorzaak van het probleem moet worden gezocht in de erosie op het sterk ingesneden Brabants Plateau, w a a r veel akkerbouw bedreven wordt. Het Dijlewater in Sint-Jo r i s-weert wordt ook uitgebreid onderzocht op de aanwezigheid van zware metalen en organische microverontreinigingen. Enkel de basiskwaliteitsnorm voor totale PA K ' s ( p o l y cyclische aromatische koolwaterstoffen) wordt overschreden. Het Dijlewater voldoet hier dus aan alle geldende normen voor bestrijdingsmiddelen en zware metalen. In Heverlee en stroomafwaarts het centrum van L e u v e n, na de monding van de verontreinigde zijbeken Molenbeek-Parkbeek en Vo e r, w e r d e n de basiskwaliteitsnormen 2002 overschreden voor zuurstof, biochemisch zuurstofverbruik, chemisch zuurstofverbruik, a m m o n i u m, f o s f o r, orthofosfaat en zwevende stoffen. Dit blijft zo in 2003, behalve voor zuurstof, waarvoor de norm nipt wel gehaald wordt, ondanks een gemiddeld lager gehalte (gemiddeld 7,7 en minimum 4,1 mg/l in Wilsele in 2002, tegenover gemiddeld 7,3 mg/l en minimum 5,1 mg/l in 2003). Ook hier worden periodiek zeer hoge gehalten aan zwevend stof gemeten, en dit zowel in 2002 als in In We r c h t e r, vóór de samenvloeiing met de D e m e r, valt in 2003 een verbetering waar te nemen ten opzichte van De normen voor B Z V, CZV en ammonium worden hier dit jaar wel gerespecteerd, echter niet die voor fosfor, o r t h o f o s f a a t, zwevende stoffen en zuurstof. Voor deze laatste parameter werd een minimum opgetekend van 4,6 mg/l in 2003, tegenover 4,1 mg/l in Het gemiddelde zuurstofgehalte ligt dan weer hoger in Het Dijlewater voldoet hier nog steeds aan alle thans geldende normen voor bestrijdingsmiddelen en zware m e t a l e n. Het gehalte aan zwevende stoffen is

2 hier ongeveer slechts de helft van wat gemeten wordt tot Leuven. Na de samenvloeiing met de Demer (die in debiet de Dijle overtreft) worden de normen voor chloriden en geleidbaarheid overschreden. D e lozingen van Tessenderlo Chemie in de Wi n t e r- beek (Demerbekken) doen zich hier nog gevoel e n. Door de lage waterstand is de concentratie aan chloriden in 2003 ongeveer 25 % hoger dan in In Mechelen is de kwaliteit van de Dijle het s l e c h t s t, omdat op het hele traject van We r c h t e r tot Muizen nog vrijwel geen huishoudelijke afvalwaters gezuiverd worden. In totaal gaat het hier om een vuilvracht van meer dan inw o n e r s e q u i v a l e n t e n. Ook de slechte kwaliteit van vooral de Barebeek draagt hier bij tot de verontreiniging van de D i j l e. Het zuurstofgehalte bedraagt hier slechts gemiddeld circa 6 mg/l ; in 2002 werd een minimum bereikt van 2,1 mg/l, in 2003 een minimum van 2,9 mg/l. De basiskwaliteitsnormen worden overschreden voor z u u r s t o f, chemisch zuurstofverbruik, a m m o n i- u m, o r t h o f o s f a a t,f o s f o r, zwevende stoffen, c h l o- r i d e n, geleidbaarheid en polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PA K ). Aan de thans geldende normen voor bestrijdingsmiddelen en zware metalen wordt echter wel voldaan. S a m e n v a t t e n d, en op grond van de momenteel beschikbare gegevens, kan dus gesteld worden dat de kwaliteit van de Dijle in 2003, o n d a n k s het aanhoudende warme en droge weer, g r o s s o modo dezelfde is als in Enkel het zoutgehalte is wegens het lage debiet duidelijk hoger. 2. Van de inwoners lozend in het Dijleb e k k e n, zijn er momenteel op riolering a a n g e s l o t e n, wat overeenkomt met een rioleringsgraad van 86,2 %. Hierbij wordt verondersteld dat elke woning langs een gerioleerde straat op de riolering is aangesloten. Indien tevens de gemeentelijke riolering, zoals opgenomen in het T R P, zou worden aangelegd, z u l l e n inwoners bijkomend gerioleerd worden (toekomstige rioleringsgraad : 90,9 %). Voor ongeveer inwoners is er geen riolering gepland volgens het T R P. (TRP : t o t a a l r i o l e r i n g s - plan red.) Tot op heden wordt slechts het huishoudelijk afvalwater van inwoners gesaneerd, dit is een huidige zuiveringsgraad van 50,0 %. Na uitvoering van de geplande bovengemeentelijke i n f r a s t r u c t u u r, volgens het investeringsprogramma , zal de vuilvracht van ongeveer inwoners bijkomend aangesloten zijn op een RW Z I, wat overeenkomt met een toekomstige zuiveringsgraad van 82,7 %. M e t name de recente ingebruikneming van de RWZI Boortmeerbeek ( IE) en de aan de gang zijnde bouw van de RWZI's van Kampenhout (7.000 IE) en Steenokkerzeel-N o o r d (4.000 IE) oplevering gepland voor 2005 betekenen op korte termijn een belangrijke stap v o o r w a a r t s. ( RWZI : r i o o l w a t e r z u i v e r i n g s i n s t a l - latie ; IE : inwonersequivalent red.) Overzicht rioleringstoestand in het Dijlebekken Dijle Totaal aantal inwoners Aantal inwoners op riolering Aantal inwoners toekomstig aansluitbaar (vlgs TRP) Aantal inwoners nooit aansluitbaar Aantal inwoners op RWZI Aantal inwoners toekomstig aansluitbaar (TRP-IP) Vermelden we ook dat de renovaties van de RWZI's van Mechelen en Leuven begin 2003 een feit waren. Dit betekent dat de twee belangrijkste zuiveringsinstallaties in het Dijlebekken nu uitgerust zijn met een tertiaire zuivering (nutriëntverwijdering). Het belangrijkste knelpunt voor de uitbouw van de zuiveringsinfrastructuur zijn de vertragingen te wijten aan problemen m.b. t. de locatie. Z o had de installatie in Te r v u r e n, met een geplande capaciteit van IE, reeds in 1996 klaar moeten zijn, maar tot op vandaag is geen enkele steen gelegd ten gevolge van aanhoudende juridische procedureslagen door omwonenden. H e t gevolg is dat de kwaliteit van de Voer barslecht b l i j f t, en dit heeft uiteraard ook een invloed op de kwaliteit van de Dijle. Ten slotte hangt de verbetering van de waterkwaliteit van de Dijle ook af van wat bovenstrooms, met name in Wallonië, gebeurt. Of een betere fysisch-chemische waterkwaliteit zich ook zal vertalen in een verbetering van de biologische waterkwaliteit, valt nog af te wacht e n. Het ecologisch potentieel van de Dijlevallei is hoog tussen Waver en Leuven, waar nog talrijke beschermde natuurgebieden voorkomen en de Dijle op verschillende trajecten vrij kan

3 m e a n d e r e n. Dit verklaart ook mede de goede biologische kwaliteit die hier aangetroffen w o r d t. Stroomafwaarts van Leuven zijn de structuurkenmerken echter zwak, zodat het ecologisch potentieel veel beperkter is. 3. De Dijle werd in mei 2003 vanaf de V l a a m s-waalse grens tot Mechelen op 11 plaatsen elektrisch afgevist. Op deze 11 locaties werden in totaal 25 soorten gevangen, namelijk pal i n g, b r a s e m, a l v e r, k o l b l e i,g i e b e l,k a r p e r, r i v i e r- g r o n d e l, b l a u w b a n d g r o n d e l, v e t j e, k o p v o o r n, w i n d e, b i t t e r v o o r n,b l a n k v o o r n,r i e t v o o r n, z e e l t, b e r m p j e, s n o e k, r e g e n b o o g f o r e l, b e e k f o r e l, driedoornige en tiendoornige stekelbaars, p o s, zonnebaars, baars en gestippelde alver. Op een totale lengte van m afgeviste oever werden 538 vissen gevangen, met een totale biomassa van ongeveer 41 kg. De meest verspreide soorten op de Dijle in 2003 zijn driedoornige stekelbaars (8 meetplaatsen), bermpje (7 meetplaatsen) en winde (7 meetp l a a t s e n ). Bermpje is de frequentst gevangen soort (21,6 %), gevolgd door blankvoorn (19,7 %) en riviergrondel (18,2 %). Wat biomassa bet r e f t, is karper dominant (36,2 %), gevolgd door blankvoorn (13,6 %) en winde (12,3 %). B r a- s e m, a l v e r, k o l b l e i, v e t j e, k o p v o o r n, s n o e k, r e- g e n b o o g f o r e l, b e e k f o r e l, tiendoornige stekelb a a r s, p o s, zonnebaars en gestippelde alver werden slechts sporadisch gevangen (< 5 stuks). Het visbestand is het grootst in Florival, in Leuven aan de Arenbergmolen en in Werchter aan de samenvloeiing met de Demer. Op 1 locatie, namelijk in Mechelen, aan het Mechels Broek, kon geen visleven worden vastgesteld. De Dijle werd reeds in 1994 (12 staalnameplaatsen) en 1999 (23 staalnameplaatsen) bevist, i n 1994 werden 18 vissoorten aangetroffen, in 1999 werden 24 soorten gevangen. In 1994 werd het visbestand in de Dijle wat aantallen betreft, gedomineerd door bittervoorn, giebel en blankvoorn en qua biomassa door giebel en karper. In 1999 zien we een verschuiving optreden en worden de hoogste a a n t a l s p e r c e n- tages gevonden voor riviergrondel, bermpje en blankvoorn en de hoogste gewichtspercentages voor karper en blankvoorn. In 2003 zijn het dezelfde vissoorten die domineren als in 1999 zowel voor de aantallen als de biomassa's. Reeds in 1999 werd vastgesteld dat op bijna alle staalnameplaatsen die zowel in 1994 als in 1999 werden bemonsterd de vangstdensiteiten waren a f g e n o m e n. Deze trend zet zich in 2003 verder, want ook nu zien we dat op 10 van de 11 bemonsterde plaatsen de vangstdensiteiten ten opzichte van die van 1999 zijn afgenomen. Ook de soortendiversiteiten per staalnameplaats zijn, i n vergelijking met die van 1999, op bijna alle staalnameplaatsen afgenomen.voor de 11 staalnameplaatsen die zowel in 1999 als in 2003 werden bevist, hebben we een gemiddelde soortendiversiteit van 10,4 met een minimum van 2 en een maximum van 18 in In 2003 is dit gemiddeld 7,6 met een minimum van 0 en een maximum van 17. Ten opzichte van de soortendiversiteiten in 1994 zijn deze echter voor de meeste staalnameplaatsen wel gestegen of gelijk gebleven. Opmerkelijk is ook dat riviergrondel niet langer over het gehele verloop van de Dijle wordt gevangen zoals in Riviergrondel wordt nu gevangen van Florival tot Leuven en ontbreekt s t r o o m a f w a a r t s, en volgt hierdoor meer het patroon van de grondelverspreiding in 1994, t o e n riviergrondel werd gevangen van Florival tot Wijgmaal en verder stroomafwaarts niet. D a t het riviergrondelbestand, wat aantallen in 2003 b e t r e f t, toch nog één van de dominante soorten i s, is vooral te wijten aan de vangsten op de staalnameplaats gelegen in Heverlee aan de A r e n b e r g m o l e n. Hier werden immers 69 exemplaren gevangen, dit is 70 % van de totale grondelvangst op de Dijle. Ook in 1999 werd op deze staalnameplaatsen het grootste aantal grondels g e v a n g e n. Ook stellen we vast dat in deze campagne het aantal riviergrondels slechts een fractie is van wat er in 1999 aan riviergrondels werd g e v i s t, en dit is eigen aan het feit dat van vooral de dominerende soorten slechts een fractie werd gevangen van wat in 1999 werd gevangen. Ook het bittervoornbestand blijft achteruitgaan. Terwijl deze soort in 1994 nog qua aantallen de Dijle domineerde, werd in 1999 nog slechts een fractie van deze soort aangetroffen. In 2003 is deze soort nog minder aanwezig in de Dijle. Wat de visindexgegevens voor de Dijle betreft, stellen we vast dat enkel het meest stroomopwaartse bemonsteringspunt (in Florival) de waardebeoordeling "goed" krijgt. Ve r d e r stroomafwaarts tot Leuven scoort de Dijle overwegend "matig". Stroomafwaarts Leuven krijgt de Dijle overwegend de score "ontoereikend" tot "slecht" in Mechelen, ter hoogte van het Mechels Broek, waar zelfs geen vis werd gevang e n. Ook in 1999 waren de visindexwaarden in

4 het stroomopwaartse gedeelte in het algemeen b e t e r. Vergelijken we de visindexgegevens van 1999 met die van 2003 voor deze 11 staalnamep l a a t s e n, dan zien we dat de waardebeoordeling op 5 staalnameplaatsen dezelfde is gebleven en op 5 staalnameplaatsen met één klasse is ged a a l d. Enkel op de staalnameplaats in Bonheiden is deze met één klasse van "ontoereikend" naar "matig" gestegen (zie tabel als bijlage). Algemeen kunnen we dus van een achteruitgang van het visbestand in de Dijle spreken. Hoewel het visbestand vrij divers is en er verschillende beschermde soorten voorkomen (zeker ten opzichte van 1994 waar giebel de Dijle nog domineerde), leiden we uit de achteruitgaande resultaten af dat het visbestand nog ver van goed en stabiel is. Op basis van de waterkwaliteitsgegevens op het moment van de visbestandsopname kan niet worden gesteld dat het de achteruitgang van de waterkwaliteit is die de lagere vangstdensiteiten en soortendiversiteiten en dus ook de lagere visindexwaarden v e r k l a a r t. De waterkwaliteitsgegevens zijn immers vergelijkbaar in 1999 en 2003, n a m e l i j k aanvaardbaar tot voor de monding van de Grote Laakbeek ; vanaf daar dalen de zuurstofconcentraties en neemt de conductiviteit toe. Aangezien het visbestand echter nog heel fragiel is, is een tijdelijke vervuiling of zuurstoftekort voldoende om al een groot effect te hebben op de visstand. Het is dus van het grootste belang dat een minimale waterkwaliteit te allen tijde wordt bewaard of verbeterd. Vooral vanaf de monding van de Grote Laakbeek laat de waterkwaliteit nog te wensen over en is het visbestand navenant. Een minimale verbetering van de waterkwaliteit van de Dijle stroomafwaarts de Grote Laakbeek kan reeds een aanzienlijke verbetering in het visbestand brengen. Voor het eerst wordt ook de zeer vervuilingsgevoelige en beschermde gestippelde alver gevangen (in Florival). Ook al werd er maar één exemplaar gevangen, geeft dit indicaties dat deze soort vanuit Wallonië ook de Dijle in Vlaanderen kan koloniseren. Bijlage Tabel : Overzicht van de aangetroffen vissoorten en het totaal aantal soorten (N) op de verschillende staalnameplaatsen, in het rood zijn de aangetroffen soorten weergegeven op deze plaatsen in de vorige campagne (april-mei 1999)

5