Visbestandsopname op enkele waterlopen in het bekken van de Kerkebeek (2011) 27-29/04/2011 CONTACTPERSOON: - 1 -

Transcriptie

1 Visbestandsopname op enkele waterlopen in het bekken van de Kerkebeek (2011) 27-29/04/2011 CONTACTPERSOON: - 1 -

2 Agentschap voor Natuur en Bos West-Vlaanderen: Klaar Meulebrouck VAC Jacob Van Maerlantgebouw Koning Albert I-Laan 1/2, bus Brugge Tel.: Referentie: K. Meulebrouck & D. Parent (2011). Visbestandsopnames op enkele waterlopen in het bekken van de Kerkebeek (2011). Rapport van het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB, cel beleidsuitvoering). 12pp.

3 Inhoudsopgave Inleiding en doelstelling 1 Situering studiegebied 2 Materiaal en methode 3 Resultaten 5 Biotoopomschrijving en abiotisch onderzoek 5 Resultaten van de visbestandsopnames 8 Bespreking 9 Conclusie 11 Referenties 12

4 Inleiding en doelstelling De Moubeek verbindt Wijnendale met Zedelgem en vertoont op verschillende plaatsen een mooie meanderende structuur. Via het landinrichtingsproject Veldgebied en meer specifiek het inrichtingsproject Moubeek Vloethemveld heeft men dan ook de ambitie om de beekvallei in te richten als natuurverbindingsgebied en de beek zelf ecologisch te optimaliseren ( ). Om de huidige knelpunten en mogelijke potenties van het waterlichaam in kaart te brengen organiseerde de Provincie West-Vlaanderen reeds een inventarisatie van het gebied. De waterkwaliteit van de Moubeek laat echter te wensen over met een zeer slechte biotische index (BBI) van amper 2 ( Dit betekent dat de beek amper biologisch leven bevat. De beek vormt een onderdeel van het bekken van de Kerkebeek en is daarom ook sterk afhankelijk van de kwaliteit van de stroomafwaartse waterlopen voor eventuele uitwisseling van watergebonden soorten, zoals vissen. De Kerkebeek zelf werd aangeduid als natuurverbindingsgebied en in het deelbekkenbeheerplan van de kerkebeek zijn verschillende projecten opgenomen die de verhoging van de waterkwaliteit en ecologische waarde vooropstellen (Bekken van de Brugse Polder, 2009). De inventarisatie van het aanwezige visbestand in een bepaalde waterloop kan een aanwijzing geven voor de huidige ecologische kwaliteit en de toekomstige potenties voor herstel. Met deze doelstelling voor ogen werden op april 2011 door het Agentschap voor Natuur en Bos West-Vlaanderen afvissingen uitgevoerd op enkele waterlopen in het bekken van de Kerkebeek, namelijk de Moubeek, Rollewegbeek en Kerkebeek. De resultaten van deze afvissing geven een indicatie van de aanwezige ecologische potenties, waaruit voorstellen tot optimalisatie van de waterloop afgeleid kunnen worden

5 Situering studiegebied De Moubeek ontspringt in het domeinbos Wijnendalebos en mondt via de Rollewegbeek uiteindelijk uit in de Kerkebeek die op zijn beurt afwatert naar het Kanaal Gent-Oostende. De beek maakt deel uit van het deelbekken Kerkebeek, welke gesitueerd ligt in het Bekken van de Brugse Polder. Op verschillende plaatsen vertoont de Moubeek een interessante, meanderende structuur. Het valleigebied werd dan ook aangeduid als een in te richten natuurverbindingsgebied. In totaal werden er bemonsteringen uitgevoerd op vier verschillende locaties verspreid over drie verschillende waterlopen. De Moubeek werd stroomopwaarts de monding met de Zabbeek Rollewegbeek (Zedelgem) bemonsterd en de Rollewegbeek werd ter hoogte van de Rollewegstraat (Zedelgem) geïnventariseerd, stroomopwaarts de monding met de Kerkebeek. Ten slotte werd de Kerkebeek ter hoogte van het Tillegembos en ter hoogte van de oude loop van de Kerkebeek bemonsterd (Fig. 1). Figuur 1 en Tabel 1 geven een omschrijving en situering van de onderzochte staalnameplaatsen Figuur 1. Situering van de vier onderzochte locaties. 1: Moubeek stroomopwaarts samenloop met Zabbeek. 2: Rollewegbeek: thv Rollewegstraat stroomopwaarts monding met Kerkebeek. 3. Kerkebeek: thv Tillegembos (3a) en de oude loop van de Kerkebeek thv Brugge

6 Materiaal en methode Elektrovisserij Tabel 1 geeft een overzicht van de trajecten waar elektrische afvissing werd toegepast. Dit is een vangsttechniek gebaseerd op het aanbrengen van een elektrisch veld in het water. Vissen reageren hierop door een vorm van gedwongen zwemmen in de periferie en immobiliteit in het centrum van dit veld. Er werd gebruik gemaakt van een WFC7-Electracatch toestel met gelijkstroom en 1 enkele anode. Het elektrisch vissen met gelijkstroom is één van de minst selectieve en minst schadelijke vangstmethoden, zowel voor soorten als voor lengteklassen van vissen. Er werd steeds bemonsterd over een minimale lengte van 50 meter gemeten langsheen de oever. De lengte van de onderzochte oeverstroken kan variëren, maar de resultaten worden omgerekend naar een standaardlengte van 100m. Hierdoor zijn de afzonderlijke afvissingen vergelijkbaar. Alle locaties werden al wadend afgevist. De gevangen vissen werden gedetermineerd en opgemeten (grootte met 0.1cm nauwkeurigheid en gewicht met een nauwkeurigheid van 1g). Na afloop werden de gevangen vissen terug vrijgelaten in de bemonsterde waterlopen. Tabel 1: Situering van de staalnameplaatsen van elektrische afvissing. De codenaam komt overeen met de locaties aangeduid in Fig. 1. X en Y: coördinaten van afgevist traject, waterloop in kwestie, situering en bemonsterde lengte. Code X Y Waterloop Omschrijving Lengte (m) Locatie , ,0 Moubeek Stroomopwaarts monding 100m Locatie , ,0 Rollewegbeek Stroomopwaarts monding 100m Locatie 3.a 67789, ,0 Kerkebeek Tillegembos 100m Locatie 3.b , ,9 Kerkebeek Oude loop Kerkebeek 100m - 3 -

7 Fuikbemonstering Naast het elektrisch afvissen werd ook gebruik gemaakt van schietfuiken om het visbestand te bemonsteren. De fuiken werden na 24 uur leeggehaald. Tabel 2 geeft een oplijsting van de trajecten waar fuiken werden geplaatst. Tabel 2: Situering van fuikbemonstering. De codenaam komt overeen met de locaties aangeduid in Fig. 1. Code Waterloop Soort fuik Locatie 1 Moubeek / Locatie 2 Rollewegbeek Kleine, enkele schietfuik Locatie 3a Kerkebeek / Locatie 3b Kerkebeek / - 4 -

8 Resultaten Biotoopomschrijving en abiotisch onderzoek De Moubeek (locatie 1) bezit ter hoogte van de afvislocatie vrij steile oevers, lokaal voorzien van houten oeverversteviging (Fig. 2). De waterloop meanderde tussen akker-en weiland. Op het moment van bemonstering waren de oevers voornamelijk begroeid met ruitgtekruiden, zoals zevenblad, dovenetel en brandnetel. Buiten enkele draadalgen, was er geen vegetatie in het water zelf te bemerken. Het bemonsterde gedeelte van de Moubeek vertoonde een dieptezicht tot op de bodem, heeft een breedte van 1.5m en de waterdiepte was gemiddeld slechts 0.1m. De beekbodem vertoonde een witte kleur, had een beperkte sliblaag van 2 cm diep en het water verspreidde een onaangename geur. De Rollewegbeek bezit ter hoogte van afvislocatie (locatie 2) zeer steile oever, verstevigd met betonnen platen langs de akkers en onverstevigd ter hoogte van het bosperceel (Fig. 3). De oevervegetatie beperkte zich dan ook tot enkele ruigtekruiden. In de beekloop zelf werden wat sterrenkroos en draadalgen teruggevonden. De waterloop was er 0.2 tot 0.8m diep met een gemiddelde breedte van 3.5m, vertoonde een dieptezicht tot op de bodem en bevatte een sliblaag van ongeveer 5-10cm. Stroomafwaarts van het afvispunt loopt de beek door een ongeveer 50m lange duiker onder de baan en een landbouwperceel. Figuur 2: Houten oeverversteviging langs de Moubeek. Figuur 3: Rollewegbeek ter hoogte van de afvislocatie (links) en ingang duiker van ± 50m onder baan en perceel (rechts)

9 De Kerkebeek werd op twee verschillende punten onderzocht. De eerste afvislocatie ter hoogte van het Tillegembos (locatie 3a) bezit zeer steile oevers (4/4) verstevigd met grote, betonnen platen van 2.5m lang (Fig. 4a). Deze vorm van oeverversteviging laat praktisch geen groei van oevervegetatie toe. De waterloop bevat geen holle oevers of schuilmogelijkheden voor waterfauna. De Kerkebeek vertoonde op deze locatie een dieptezicht tot op de bodem, had een waterdiepte van 15cm en een breedte van 4m. De beekbodem is bedekt met betonnen platen, waarboven een beperkte sliblaag van ongeveer 5cm aanwezig was. Deze afvislocatie situeert zich tussen een villawijk en het Tillegembos. a. b. d. c. Figuur 4: Kerkebeek ter hoogte van het Tillegembos (a) en de Rijselstraat (b), zijgracht van de Kerkebeek met sterk vervuild water bedekt met rioolalgen (c) en lozing van huishoudelijk afval ter hoogte van Rijselstraat (d)

10 De tweede afvislocatie (locatie 3b) op de Kerkebeek bevindt zich net stroomopwaarts Brugge aan de oude loop van de beek. De oeverstructuur is vergelijkbaar met het eerste afvispunt en ligt ook in een betonnen keurslijf. In het eerste deel van de bemonsterde 100m was de waterloop 0.15m diep om plots tot diepte van 0.80m te vervallen. De beek is er gemiddeld 3m breed en zowel de oude loop van de Kerkebeek als een zijgracht met stinkend water bedekt met rioolalgen monden uit in de Kerkebeek (Fig. 4c). De Kerkebeek stroomt stroomafwaarts via een duiker onder de Rijselstraat. Achter deze duiker werd een illegaal stort van huishoudelijk materiaal opgemerkt (Fig. 4d). Tabel 3 geeft een overzicht van de abiotische metingen die werden uitgevoerd op de verschillende waterlopen. Tabel 3: Abiotische metingen: ph, oxidatiereductiepotentiaal (ORP, mv), watertemperatuur ( C) en conductiviteit (µs). Code ph ORP Temp Cond. Locatie Locatie Locatie 3a Locatie 3b

11 Resultaten van de visbestandopnames In het totaal werden slechts 47 vissen bemonsterd van 7 verschillende soorten, waarvan 42 vissen gevangen werden in de Rollewegbeek (Tabel 4). Er werd voornamelijk drie- en tiendoornige stekelbaars (3D en 10D-stekelbaars) gevangen. Op de Rollewegbeek werd daarnaast ook baars, blankvoorn, blauwband (exoot), giebel en karper teruggevonden. Dit echter nooit in grote aantallen. Op de Moubeek werd geen vis teruggevonden. Tabel 4: Vangst per soort en per staalnameplaats (telkens 100m) voor Moubeek, Rollewegbeek en Kerkebeek. G = gewicht in gram, N = de gevangen aantallen. Waterloop Moubeek (1) G N Baars Blankvoorn Blauwband Giebel Karper 10D Stekelbaars 3D Stekelbaars Rollewegbeek (2) Kerkebeek (3a) Kerkebeek (3b) G N G N G N Totaal G N

12 Bespreking De resultaten van deze afviscampagne tonen duidelijk aan dat de geïnventariseerde waterlopen van het deelbekken van de Kerkebeek geen tot een zeer onstabiel visbestand bevatten. Op de Moubeek werden geen vissen teruggevonden. Dit resultaat is te verwachten met de huidige zeer lage BBI van 2, welke gebaseerd is op de aan- of afwezigheid van macroinvertebraten of met het blote oog waarneembare ongewervelde waterfauna ( ). De zeer slechte waterkwaliteit vormt dan de belangrijkste oorzaak voor de afwezigheid van vis op deze beek. De Moubeek vertoont wel ecologisch waardevolle structuurkenmerken met een meanderende loop, diep uitgeschuurde kuilen in de buitenbochten en een mooi ribbelpatroon op de rechtere stukken. Ook zijn er voldoende schuil- en paaiplaatsen aanwezig, zoals holle oevers onder boomwortels (Verbeke et al., 2003). Deze beek is dus potentieel zeer waardevol, maar kan zich enkel herstellen wanneer de sterke verontreiniging van het water (o.a. industriële lozing) aan banden wordt gelegd. Lokaal kan de structuurkwaliteit van de beek verhoogd worden door het natuurlijker inrichten van de oevers. Hierbij denken we aan oeververflauwing en het wegnemen van oeverversteviging, zodat er een sterk gevarieerd biotoop voor waterfauna kan ontwikkelen. De inkokering van de beek ter hoogte Zedelgem kan eventueel een vismigratieknelpunt vormen. Wanneer er echter geen hoogteverschillen aanwezig zijn aan de in- en uitstroomopening en de stroomsnelheid beperkt is, kunnen praktisch alle vissoorten echter tot honderd meter lange kokers passeren (Kroes & Monden, 2005). In kader van het inrichtingsproject Moubeek-Vloethemveld is het sterk aan te raden grondig werk te maken van de sanering van de nog aanwezige lozingspunten en hier en daar de structuurkwaliteit nog te verhogen en/of herstellen. De vissoorten aanwezig in de Rollewegbeek vormen alvast een mogelijke bronpopulatie om de Moubeek te koloniseren. Verder wordt voornamelijk het bodembewonend bermpje (volledig beschermd door de wet op de riviervisserij) naar voor geschoven als potentiële doelsoort. Deze vissoort houdt van stromend, niet te diepe wateren met een grofzandig tot stenig substraat waarin schuilgelegenheid aanwezig is in de vorm van waterplanten, takken of stenen (De Nie, 1996). Gezien momenteel geen populatie van bermpje in de directe omgeving aanwezig is, dienen ook de habitatkwaliteit van en migratiebelemmeringen in de stroomafwaartse waterlopen aangepakt te worden. De Rollewegbeek vormt een belangrijke verbinding tussen de Kerkebeek en de potentieel ecologisch interessante bovenlopen, zoals Moubeek. De structuur- en waterkwaliteit van de Rollewegbeek is momenteel echter nog sterk ondermaats. Uit de resultaten van huidige - 9 -

13 afviscampagne dient inderdaad besloten te worden dat ook de Rollewegbeek nog een lange weg te gaan heeft om zich te herstellen tot een betere ecologische kwaliteit. Er werden voornamelijk vervuilingstolerante soorten teruggevonden en dit in een zeer lage densiteit, wat wijst op een ondermaats visbestand. Toch is er een duidelijke verbetering waarneembaar in vergelijking met 2002 toen enkel stekelbaarzen werden teruggevonden op deze beek (Van Thuyne et al., 2003). Er dienen voornamelijk inspanningen geleverd te worden voor het herstel van de waterkwaliteit en verhoging van habitatkwaliteit van de waterloop, zodat de beek de functie als verbindingswaterloop kan vervullen. De Kerkebeek werd aangeduid als natuurverbindingsgebied en er zijn dan ook plannen om o.a. de waterkwaliteit en ecologische waarde van deze beek te verhogen. Momenteel is de structuurkwaliteit van de beek overwegend slecht, met uitzondering van het stroomopwaartse gedeelte waar nog een duidelijk meanderend patroon waar te nemen is (Verbeke et al., 2003). De beek is op vele plaatsen rechtgetrokken, vastgelegd met harde oeververstevingsmateriaal en ter hoogte van de stad Brugge zelfs volledig overwelfd. Uit recente metingen van de VMM blijkt dat zowel de ecologische toestand als kwaliteit van het oppervlaktewater als slecht bestempeld kan worden ( Voornamelijk de concentratie aan stikstof en fosfor vertonen te hoge waarden, maar er worden ook gevaarlijke stoffen zoals Diaron en zink teruggevonden. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de mogelijkheden voor vestiging en overleven van waterorganismen in de Kerkebeek momenteel erg beperkt zijn. Net zoals tijdens de visbestandopnames van 2002 (Van Thuyne et al., 2003) werden tijdens deze campagne enkel een zeer laag aantal stekelbaarzen teruggevonden. We kunnen dan ook besluiten dat er voorlopig geen vooruitgang werd geboekt op vlak van ecologische toestand. Momenteel verhinderen voornamelijk de zeer slechte biotoopkwaliteit de kolonisatie van de Kerkebeek met andere vissoorten. Indien de geplande projecten rond onder andere verbetering waterkwaliteit en ecologische herinrichting op een goede manier uitgevoerd worden, kan verwacht worden dat de Kerkebeek een belangrijke ecologische versterking zal vormen van het Bekken van de Brugse Polder. Belangrijk hierbij is dat de beek integraal wordt aangepakt, rekening houdend met de kleinere bovenlopen

14 Conclusie Op de geïnventariseerde waterlopen werden een sterk ondermaats visbestand teruggevonden, voornamelijk opgebouwd uit stekelbaars. De Moubeek was visloos. De structuurkwaliteit van de Moubeek is zeer waardevol, maar de zeer slechte waterkwaliteit verhindert momenteel een ecologisch herstel van de beek. De lichte vooruitgang in visbestand op de Rollewegbeek wijst op de potenties op ecologisch herstel van het deelbekken Kerkebeek wanneer de nodige inspanningen geleverd worden. De Rollewegbeek kan voornamelijk een belangrijke verbinding vormen tussen de Kerkebeek en de ecologisch interessante bovenlopen. De Kerkebeek vertoont momenteel een zeer lage ecologische waarde, met zowel een slechte structuur- als waterkwaliteit. Er werd dan ook amper vis teruggevonden in deze beek. De geplande ecologische ingrepen op de Kerkebeek kunnen interessante habitats creëren voor verschillende vissoorten, waardoor de beek effectief als natuurverbindingsgebied kan fungeren. Dit zou de ecologische waarde niet enkel lokaal, maar ook in de omliggende beekvallei verhogen. Een integrale aanpak van alle waterlopen in het deelbekken Kerkebeek en hun omgeving dienen dan ook prioritaire aandacht te krijgen

15 Referenties BEKKEN VAN DE BRUGSE POLDER (2009). Bekken van de Brugse Polder, deelbekkenbeheerplan Kerkebeek. Versie goedgekeurd door het bekkenbestuur van de Brugse Polder op 7 december DE NIE H.W. (1996). Atlas van de Nederlandse zoetwatervissen. Media Publishing, Doetinchem. KROES M. & MONDEN S. (2005). Vismigratie. Een handboek voor herstel in Vlaanderen en Nederland. AMINAL afdeling water, Brussel. VERBEKE Sven, LELIAERT Jacques & TERRENS Ivo (2003). De Kerkebeek. Computermodellering als methode, hoogwaterbeheer als doel. In opdracht van AMINAL afdeling water, Brussel. VAN THUYNE G., BREINE J. & VRIELYNCK S. (2007). Visbestandopnames op enkele waterlopen gelegen in de Brugse Polders. INBO.R