Stichting Brocacef Pensioenfonds Beleggingsjaarplan 2014 11 december 2013 1
Inleiding Het beleggingsjaarplan is onderdeel van het geformuleerde beleggingsbeleid van het pensioenfonds. De lange termijn strategie is uitgewerkt in het document beleggingsbeleid en fungeert daarmee als kader waarbinnen het jaarplan wordt uitgewerkt. Dit jaarplan heeft uitsluitend betrekking op de beleggingen van het pensioenfonds. In dit beleggingsjaarplan worden de doelstellingen en activiteiten opgenomen die betrekking hebben op het jaar 2014. Het vormt de leidraad voor de uitvoering, alsmede voor de aansturing en controle van de beleggingsactiviteiten. Wijzigingen in de wet- en regelgeving of gewijzigde beleggingsmarkten kunnen ertoe leiden dat het pensioenfonds besluit af te wijken van het geldende beleggingsjaarplan. Het beleggingsjaarplan wordt jaarlijks in het vierde kwartaal van het kalenderjaar opgemaakt en wordt in een van de laatste beleggingscommissie vergaderingen voorafgaand aan het nieuwe kalenderjaar besproken. Het beleggingsjaarplan wordt ter informatie verspreid onder de bestuursleden van het pensioenfonds. Het beleggingsjaarplan is vertrouwelijk en heeft een interne werking. Meer informatie over het beleggingsbeleid van het pensioenfonds is opgenomen in het document Beleggingsbeleid. De volgende onderwerpen komen in het beleggingsjaarplan aan bod: 1. Strategie & doelstelling 2. Activiteiten 3. Speciale thema s 4. Vergaderschema 5. Bijlagen De beleggingscommissie van het pensioenfonds heeft het beleggingsjaarplan vastgesteld op 11-12-2013 2
Strategie & doelstelling Het beleggingsproces vindt plaats in het belang van alle (gewezen) deelnemers. Het beleid van het bestuur van het pensioenfonds is er op gericht om een goede pensioenregeling aan te bieden en dat deze tegen aan acceptabele prijs is uit te voeren. Het vermogen van het pensioenfonds wordt belegd teneinde een rendement te behalen dat consistent is met de gewenste financiële positie, het gewenste risicoprofiel, de benodigde premiebijdrage van de werkgever en de mogelijkheid de opgebouwde aanspraken van de deelnemers en de uitkeringen aan pensioengerechtigden conform het pensioenreglement uit te keren. Teneinde een optimale verhouding tussen de solvabiliteit, premiebijdrage en het streven naar indexering van opgebouwde en ingegane pensioenen te bereiken, dient het beleggingsbeleid in het teken te staan van een zorgvuldige afweging tussen beleggingsrendement en het beleggingsrisico. In het beleggingsjaarplan zijn de verschillende activiteiten, die gedurende het jaar aan bod komen uitgewerkt. Activiteiten Het hoofdstuk geeft inzicht in de verschillende beleggingsactiviteiten van de beleggingscommissie. Per activiteit wordt aangegeven wat de frequentie is en door wie de voorbereiding wordt uitgevoerd. De beleggingscommissie heeft een voorbereidende en adviserende rol inzake de beleggingsactiviteiten richting het bestuur. Het bestuur neemt uiteindelijk de beslissing over de activiteit(en). Algemeen beleggingskader In het beleidsdocument beleggingsbeleid is de lange termijn beleggingsstrategie uitgewerkt. In deze paragraaf wordt volstaan met verwijzing naar de tabellen in de bijlage inzake benchmarks, de strategisch wegingen en de bijbehorende bandbreedtes van de beleggingscategorieën. Algemene activiteiten: De ALM studie is de basis waarvan het strategische beleggingsmix wordt afgeleid. De ALM studie is in december 2012 voor het laatst uitgevoerd. o Frequentie: een ALM studie wordt in principe eens in de drie jaar uitgevoerd. o De ALM studie is bepalend voor het vaststellen van de strategische beleggingsmix en het aantal beleggingscategorieën. Invulling ALM studie 2012/2013. Aanvullend op ALM studie een Solvency budgeting studie Q4 2013 ter bepaling invulling risicobudget. Heroverweging ALM studie 2015. Voor 2014 geen verdere actie inzake ALM studie. 3
De vermogensbeheerders (ING, BlackRock en Morgan Stanley) leveren, maandelijks, binnen 5 werkdagen na maandultimo de waarde van de beleggingen aan. o De beleggingsoverzichten gaan naar de pensioenfondsmanager voor DNB rapportage (dekkingsgraad). o De beleggingsoverzichten worden gebruikt door de Kas Bank om de totale beleggingsadministratie en rapportage te kunnen samenstellen. Daarnaast gebruikt de pensioenfondsmanager de aan het begin van de maand geleverde rapportages ook om zelf maandelijks een totaal rapportage op te stellen voor de beleggingscommissie en het bestuur. o Maandelijks monitoren van: De waardering van de beleggingen. De performance van de mandaten. De rentehedge en valutahedges. Herallocatie middelen In elk beleggingscommissie vergadering staat op de agenda: o De actuele verdeling van de beleggingen. o Het verloop van de liquide middelen van het pensioenfonds (premie versus uitkeringen). Het percentage waar in belegd is in een bepaalde beleggingscategorie dient binnen de voorgeschreven bandbreedtes te blijven. Deze bandbreedtes zijn beschreven in het beleggingsbeleid. Activiteiten: o Frequentie: maandelijks monitoren of de beleggingscategorieën binnen de voorgeschreven bandbreedtes blijven. o Monitoren door de manager van het pensioenfonds. o Evaluatie door de beleggingscommissie. o Uitvoering in combinatie van pensioenfondsmanager (overboeken gelden) en vermogensbeheerders (beleggen gelden). Vermogensbeheerders o Bestaande vermogensbeheerders De beleggingscommissie heeft, namens het bestuur van het pensioenfonds, de beleggingen uitbesteed aan een drietal vermogensbeheerders: ING Investment Management (vastrentende waarde) BlackRock (aandelen) Morgan Stanley (vastgoed) Jaarlijks vinden er diverse besprekingen plaats tussen de vermogensbeheerders en de beleggingscommissie. Van deze gesprekken worden verslagen gemaakt. De bijeenkomsten worden jaarlijks ingepland. Doelstelling van de besprekingen met de vermogensbeheerders is het gevoerde beleid en de performance van de mandaten te evalueren. o Nieuwe vermogensbeheerder Momenteel is er geen aanleiding toe om een nieuwe vermogensbeheerder te zoeken voor een specifiek mandaat. 4
Activiteiten: o Inplannen van de jaarlijkse bijeenkomsten met vermogensbeheerders. De manager van het pensioenfonds plant deze bijeenkomsten in. o Evaluatie van: kosten beleggingsfondsen, ISAE3402, gedragscode, stembeleid beheerder, SRI (duurzaamheid) beleid, belang in de beleggingsfondsen en securities lending. Frequentie: jaarlijks worden de bovengenoemde onderwerpen (kort) geëvalueerd. Evaluatie in Q1 over het voorgaand kalenderjaar door de manager van het pensioenfonds eventueel ondersteund door de externe beleggingsdeskundige. Bespreking in de beleggingscommissie. Beleggingscategorieën Het belegd vermogen van het pensioenfonds is verdeeld in verschillende beleggingscategorieën: o Vastrentende waarden (5 beleggingsfondsen). o Aandelen (2 beleggingsfondsen). o Vastgoed (1 beleggingsfonds). Hierbij dient te worden opgemerkt dat de categorieën vastrentende waarden en vastgoed actief beheerd worden en de categorie aandelen passief wordt beheerd. Algemene activiteiten: o Continu de ontwikkelingen van beleggingsmogelijkheden en beleggingsmarkten volgen. Dit wordt bereikt door het volgen van Financieel Dagblad, research van beheerders en gesprekken met de beheerders. o Dit wordt besproken in de beleggingscommissie vergadering. Risicobeheer Het risicoprofiel van het pensioenfonds legt de nadruk op het behoud van het vermogen en een stabiele groei van de totale beleggingsportefeuille. o De beleggingscommissie evalueert de volgende risico s: rente-, valuta-, inflatie-, krediet-,liquiditeits-, actief-, en operationeel risico. Daarnaast kijkt het bestuur bij elke beslissing die genomen wordt in hoeverre dit impact heeft op de financiële en niet financiële risico s. Bovenstaande risico s worden voor een deel ook in de kwartaalmonitor van Montesquieu opgenomen en komen aan de orde bij de beheerdersevaluatie. In bijlage 2 zijn de risico s beschreven. o Beleggingsmandaten & riskparameters Periodiek de controle uitvoeren of de beheerder nog conform mandaat of fondsreglement belegt (tracking error, volatiliteit, informatie ratio, bandbreedtes, duration, landen, sectoren etc). Evaluatie per kwartaal via de Risico Analyse Monitor door de manager van het pensioenfonds en Montesquieu. Bespreking in de beleggingscommissie. o Beleggingsrisico checklist / risicobeheersing De (mogelijke) risico s in de mandaten worden inzichtelijk gemaakt en periodiek getoetst of ze wel/ niet voorkomen en welke actie ondernomen wordt door de beheerders. Hierbij valt te denken aan: gebruik van derivaten, credit default swaps(cds), securities lending, collateral risk etc. Evaluatie elk jaar door de manager van het pensioenfonds en Montesquieu. Bespreking in de beleggingscommissie. 5
o Jaarlijkse evaluatie van de spreiding van de totale beleggingsportefeuille (landen, sectoren, valuta, kredietkwaliteit, belang in beleggingsfondsen, duratie, securities lending etc.). De evaluatie vindt plaats door de manager van het pensioenfonds eventueel ondersteund door de externe beleggingsdeskundige (Montesquieu) eind van het boekjaar. Planning Q1 op basis van jaar ultimo beleggingsdata. Bespreking in de beleggingscommissie. o Voor het liquiditeitsrisico maakt de manager van het pensioenfonds een liquiditeitsplanning om eventuele liquiditeitstekorten inzichtelijk te maken en af te stemmen met inkomende en uitgaande kasstromen. Tevens wordt de verhandelbaarheid van de beleggingen regelmatig beoordeeld. Activiteit: o Periodiek beoordelen van de risico s in de beleggingscommissie, middels de Risico Analyse Monitor (elk kwartaal), gesprekken met beheerders en de jaarlijkse spreiding evaluatie. Bij deze evaluatie wordt het pensioenfonds geadviseerd door Montesquieu. o Per kwartaal worden de riskparameters van de fondsen geëvalueerd door de beleggingscommissie en Montesquieu. Deze zijn opgenomen in de kwartaalrapportage: Risico Analyse Monitor. o Eenmalig opzetten van een risicobeheersingschecklist, die vervolgens jaarlijks gebruikt wordt voor het screenen van de beheermandaten en de risico s. De checklist zal door Montesquieu en de manager van het pensioenfonds opgezet worden. o Jaarlijkse evaluatie van de spreiding van de beleggingsportefeuille. o Jaarlijks in het eerste kwartaal na jaar ultimo de activiteit securities lending evalueren. o Manager van het pensioenfonds maakt een liquiditeitsplanning op en beoordeelt periodiek de verhandelbaarheid van de beleggingen. Bovenstaande activiteiten worden in de eerst volgende beleggingscommissievergadering besproken. 6
Rendement Het op lange termijn realiseren van een zo hoog mogelijk rendement uitgaande van het strategische beleggingsbeleid bij een acceptabel risico, rekening houdend met de verplichtingenstructuur van het pensioenfonds. Activiteiten: Het monitoren en evalueren van de korte termijn rendementen van de beleggingsfondsen. o Frequentie: maandelijks. o Door de manager van het pensioenfonds. o Bevindingen worden in de beleggingscommissie besproken. Het monitoren en evalueren van de lange termijn rendementen van de beleggingsfondsen via de ontvangen performances rapportages. Aanvullend aan het rendement worden ook de tracking error 2), de informatie ratio 3) en de volatiliteit, indien van toepassing, betrokken in de resultaatsevaluatie van de beleggingsfondsen. o Frequentie: per kwartaal middels Risico Analyse Monitor. o Door de manager van het pensioenfonds en Montesquieu. o Bevindingen worden in de beleggingscommissie besproken. Kosten De vermogensbeheerkosten (beheervergoeding, transactiekosten, administratiekosten, custody en accountantskosten en overige kosten) worden jaarlijks geëvalueerd. Activiteiten: o Evaluatie van de beleggingskosten van het pensioenfonds. Frequentie: jaarlijks de totale kosten en op kwartaalbasis de beheervergoeding van ING en BlackRock. Voorbereiding manager van het pensioenfonds. Bespreking in de beleggingscommissie. Informatie Teneinde de beleggingen van het pensioenfonds naar behoren te beheren, heeft de beleggingscommissie een structuur waarbinnen de beleggingsinformatie beschikbaar is. De vermogensbeheerders leveren: o Een snelle rapportage binnen 5 werkdagen na maand ultimo. o De definitieve rapportage wordt omstreeks de 20e maand door de beheerder verstrekt. KAS bank verstrekt op maandbasis een waarderingsoverzicht en een performance rapport. Het waarderingsoverzicht wordt medio de maand geleverd en het performance rapport circa één week later. Montesquieu levert van ultimo 2013 een Risico Analyse Monitor per kwartaal, waarin een integraal overzicht is opgenomen van de beleggingsinformatie, waarbij diverse risico s geanalyseerd worden. 2) De tracking error is een risico maatstaf die weergeeft hoe groot de kans is dat het rendement afwijkt van de benchmark. In formule: tracking error is gelijk aan de standaarddeviatie van de rendementsverschillen tussen de portefeuille en benchmark. 3) De informatie ratio wordt berekend door de behaalde outperformance van de portefeuille te delen door de tracking error. Hoe groter de informatie ratio des de groter is het behaalde rendement per eenheid gelopen risico. 7
Speciale thema s Onderstaande thema s worden in het verslagjaar behandeld als speciale thema s: Rente overlay Als speciaal thema zal de beleggingscommissie de huidige renteoverlay kritisch gaan bekijken en wat voor alternatieve er zijn. Tevens dient er ook te worden gekeken wat de nieuwe UFR voor impact heeft op de renteoverlay. Inflatie/deflatie Een keer per jaar evalueert de beleggingscommissie samen met Montesquieu wat het inflatierisico is. Bij deze evaluatie wordt ook gekeken welke inflatie maatregelen in de beleggingsportefeuille genomen zijn en welke andere producten interessant zijn. Risicobeheersingschecklist De (mogelijke) risico s in de beheermandaten worden inzichtelijk gemaakt en jaarlijks getoetst of ze wel/ niet voorkomen en welke actie ondernomen wordt door de beheerders. Hierbij valt te denken aan: gebruik van derivaten, credit default swaps(cds), securities lending, collateral risk etc. Eenmalig opzetten van een risicobeheersingschecklist, die vervolgens jaarlijks gebruikt wordt voor het screenen van de beheermandaten en de risico s. De checklist zal door Montesquieu en de manager van het pensioenfonds opgezet worden. 8
Vergaderschema 2014 In deze paragraaf zijn de vergaderdata van de beleggingscommissie overgenomen en indien van toepassing aangevuld met speciale agendapunten, die dan gepland zijn. In de vergaderingen worden de markten, beleggingsportefeuille, rendementen etc. standaard doorgenomen. 5 februari 2014 o Bespreking BC Evalueren Boekjaar 2013 ISAE 3402 vermogensbeheerders, indien aanwezig, doornemen Renteoverlay Risico Analyse Monitor 31-12-2013 Montesquieu o Uitnodigen: beheerder ING IM Bespreken: rapportage 2013 Bespreken: renteoverlay 2013 en toekomst o Uitnodigen: beheerder Robeco ( excedentregeling) Bespreken: rapportage 2013 Bespreken: eventuele wijziging toekomstige life cycle adviesmixen 11 maart 2014 o Beleggingscursus bestuursleden 28 mei 2014 o Bespreking BC Inflatie/deflatie beleggingsmogelijkheden Risico Analyse Monitor Q1 2014 Montesquieu o Uitnodigen: beheerder ING IM Bespreken: rapportage Q1 2014 Renteoverlay o Uitnodigen: beheerder BlackRock Bespreken: rapportage o Uitnodigen: beheerder Morgan Stanley Bespreken: rapportage 9
11 september 2014 o Bespreking BC Risico Analyse Monitor Q1 2014 Montesquieu o Uitnodigen: beheerder ING IM Bespreken: rapportage Q2 2014 Renteoverlay o Uitnodigen: beheerder Robeco Bespreken: rapportage 13 november 2014 o Bespreking BC Inflatie/deflatie beleggingsmogelijkheden Risico Analyse Monitor Q1 2014 Montesquieu Concept beleggingsjaarplan 2015 o Uitnodigen: beheerder ING IM Bespreken: rapportage Q3 2014 Renteoverlay o Uitnodigen: beheerder Morgan Stanley Bespreken: rapportage o Uitnodigen: beheerder BlackRock Bespreken: rapportage Dit zijn vooralsnog de data voor de ingeplande besprekingen van de BC en van de BC met vermogensbeheerders. De BC zal indien noodzakelijk wordt geacht vaker bijeenkomen. 10
Bijlage 1 De strategische beleggingsmix, met bijbehorende bandbreedtes en benchmarks zien er als volgt uit: Strat. mix Min. Max. Benchmarks Aandelen (Passief) 30% 25% 35% - Aandelen Wereldwijd - Aandelen Emerging Markets Beursgenoteerd vastgoed (Actief) 25% 20% 30% MSCI World Net Total Return Index 5% 0% 10% MSCI Emerging Markets Net Total Return Index 10% 5% 15% FTSE EPRA/NAREIT Developed Real Estate Equally Weighted North America, Europe, Asia index Vastrentende waarden (incl. liquide middelen) (Actief) - Investment Grade - Investment Grade Long duration 60% 50% 70% 49% 44% 54% - Barclays Capital Euro Aggregate Index - Barclays Capital Euro Aggregate Index + IRS-portefeuille - Discretionaire staatsobligatie 4% 2% 6% Rendement discretionaire staatsobligatieportefeuille - Emerging Market Debt Emerging Market Debt Low Currency Emerging Market Debt Hard Currency 3,5% 1,0% 2,5% 2% 0% 0% 5% 5% 5% - JPM ELMI PLUS optimal hedged to euro - JPM ELMI Global Diversified (hedged to euro) - High Yield 3,5% 2% 5% 70% BC US HY + 30% BC Pan European HY (hedged) - Liquiditeiten 0% 0% 5% 7 Day Deposit Rate (Euro) Totaal 100% Het bestuur heeft het vermogensbeheer uitbesteed aan de volgende partijen: 11
Categorie Vermogensbeheerder Fondsen Beheerfee Indirecte Kosten Vastrentende ING INI Fixed Income Investment 19 bp 2 bp waarden Investment Mang. Grade Long Duration Fonds INI Fixed Income Investment 16 bp 4 bp Grade Fonds INI Global High Yield Fonds 50 bp 3 bp INI Emerging Fixed Income 50 bp 6 bp Fonds LC (euro) INI Emerging Fixed Income 50 bp 5 bp Fonds HC (euro) Vastgoed MorganStanley Global Property Fund Class Z 85 bp 17 bp Investment Aandelen BlackRock MSCI World Index Fund B 10 bp 1,6 bp Euro MSCI Emerging Markets Index Fund B Euro 35 bp 7,8 bp Naast de beheerfee hebben we ook nog te maken met indirecte kosten per fonds zoals: administratiekosten, custody en accoutantskosten en overige kosten. Daarnaast zijn er ook transactiekosten. De vermogensbeheerders dienen al deze kosten inzichtelijk te maken. 12
Beschikbare premieregeling Voor de beschikbare premieregeling heeft het pensioenfonds gekozen voor het individueel defined-contribution product Flexioen van Robeco. Robeco stelt adviesmixen samen en toetst deze eens in de drie jaar. Hierbij wordt rekening gehouden met: Ontwikkeling in wet- en regelgeving zoals bijvoorbeeld de inkoop van pensioen op basis van marktrente; Nieuwe inzichten met betrekking tot risico s en verwachte rendementen van bestaande en alternatieve beleggingscategorieën; Beschikbare producten voor particuliere beleggers. Het voorstel van Robeco wordt door de beleggingscommissie beoordeeld. Het bestuur stelt vast hoe de mixen worden samengesteld. Er wordt belegd in de volgende fondsen: Hoofdcategorie Zakelijke waarden Obligaties Alternatieve beleggingen Spaarproducten Naam fonds Sam Sustainable European Equities I-Shares Robeco Emerging Markets Equities I-Shares Robeco Property Equities I-Shares Robeco Robeco High Yield Bonds IH-Shares Robeco ALL Strategy Euro Bonds IHHI- Shares Robeco ALL Strategy Euro Bonds 40IH- Shares Rorento Robeco Commodities Rabobank Pensioenspaarrekening De performance van deze fondsen wordt per kwartaal gemonitord en geëvalueerd door de beleggingscommissie. 13
Bijlage 2: soorten risico s Renterisico Het pensioenfonds heeft te maken met renterisico. Dit wordt veroorzaakt door het verschil in de gemiddelde looptijd van de beleggingen (kort) versus de verplichtingen (lang). Hierdoor zijn verplichtingen meer rentegevoelig en dat betekent een risico voor de ontwikkeling van de dekkingsgraad in het geval dat de rente gaat dalen. Het strategisch beleid is om het renterisico voor 50% af te dekken door verlenging van de gemiddelde looptijd van de beleggingen en hierbij rekening te houden met het curverisico. Afdekking vindt plaats op basis van duration matching in Euro s van de vastrentende waarden ten opzichte van de verplichtingen. Indien de rente uit de rentetermijnstructuur gepubliceerd door DNB leidt tot een gemiddeld gewogen rekenrente van 3,5% wordt er een volgende stap genomen tot verdere renterisico afdekking. De maximale renteafdekking zal 75% bedragen en de verhoging van 50% naar 75% zal in 5 jaar plaatsvinden mits de gewogen rekenrente hoger is dan 3,5% is. ING rapporteert en de beleggingscommissie monitort deze rente op kwartaalbasis. Voor de verlenging van de looptijd van de beleggingen wordt gebruik gemaakt van een combinatie van de twee fondsen: INI Fixed Income Investment Grade Fonds (duration 5 jaar) INI Fixed Income Investment Grade Long Duration Fonds (duration 25 jaar) De vermogensbeheerder stuurt per kwartaal indien de afdekking buiten de bandbreedten (45% - 55%) raakt na overleg met de beleggingscommissie, de afdekking bij naar 50% en past hiermee de weging aan naar de twee verschillende fondsen. Het pensioenfonds levert per kwartaal de gegevens over de verplichtingen (kasstromen) aan ING IM. Valutarisico Het is de visie van het bestuur dat valutarisico op de lange termijn geen extra rendement oplevert. Daarom wordt het valutarisico zo veel mogelijk op een praktische wijze afgedekt. Voor de verschillende beleggingscategorieën betekent dit het volgende: o De vastrentende waarden worden door de euro beleggingen nagenoeg natuurlijk afgedekt. Hier is geen valuta overlay van toepassing. o De beleggingen in aandelen in USD, JPY en GBP worden separaat op een praktische wijze 100% afgedekt. Dit zijn ook de belangrijkste valuta buiten de eurobeleggingen. De aandelen in Emerging Markets zullen voor 50% als dollarrisico worden beschouwd en op deze wijze worden afgedekt. o Het valutarisico in vastgoedbeleggingen wordt voor 100% afgedekt. Inflatierisico Het inflatierisico heeft betrekking op een mogelijke indexering van de aanspraken waardoor de verplichtingen stijgen. De indexering en de hoogte van indexeren is afhankelijk van de hoogte van de dekkingsgraad. Het bestuur zal jaarlijks afhankelijk van de financiële positie van het fonds deze voorwaardelijk indexering wel of niet toekennen. Het bestuur heeft wel het streven om jaarlijks te indexeren. 14
Kredietrisico Onder kredietrisico verstaan we het risico dat een tegenpartij contractuele of ander overeengekomen verplichtingen (verstrekte kredieten, leningen, vorderingen, ontvangen garanties) niet nakomt al dan niet als gevolg van het aan restricties onderhevig zijn van buitenlandse betalingen. Koersrisico Dit risico betreft de koersschommelingen van de beleggingen. Jaarlijks wordt een totaal overzicht van de beleggingen van het pensioenfonds opgemaakt met betrekking tot geografische spreiding, sectorspreiding, valuta exposure en kredietspreiding. Liquiditeitsrisico Onder liquiditeitsrisico wordt verstaan dat er liquiditeitstekorten optreden als gevolg van het onvoldoende op elkaar afgestemd zijn van de timing en de omvang van inkomende en uitgaande kasstromen. Om dit risico te monitoren wordt een liquiditeitsprognose voor het pensioenfonds gemaakt en wordt jaarlijks de verhandelbaarheid van de beleggingsmandaten geëvalueerd. Actief risico Het actief risico is het verschil in rendement tussen de portefeuille en de benchmark. De actief beheerde mandaten worden op dit risico geëvalueerd. Hierbij wordt rekening gehouden met het toegestane risicobudget en het behaalde rendement. Operationeel risico Het operationeel risico is een risico dat samenhangt met een ondoelmatige of onvoldoende doeltreffende procesinrichting dan wel procesvoering. Periodiek wordt e situatie van de beheerder geëvalueerd, d.m.v. gesprekken, ISAE 3402 rapport en bijvoorbeeld het monitoren van het personeelsverloop bij de beheerders. 15