Het Nieuwe Telen Actief gewas met lager energieverbruik Het Nieuwe Telen stelt het gewas en het groeiklimaat centraal. Door het combineren van praktijkervaring met wetenschappelijke kennis blijkt het mogelijk het groeiklimaat te optimaliseren en tegelijk wel tot 30% op energie te besparen. Een van de kernpunten is een nieuwe aanpak om het gewas te activeren. Een groeizaam kasklimaat houdt het gewas actief. Het zorgt voor voldoende fotosynthese en het gewas kan blijvend verdampen. Voedingstoffen, waaronder calcium, worden daardoor in voldoende mate naar de groeipunten getransporteerd. Een actief klimaat zorgt ervoor dat de plant beter in staat is om weersovergangen op te vangen. Alle maatregelen uit Het Nieuwe Telen zijn daarop afgestemd. Sterk en gezond gewas De plant moet voldoende energie krijgen om alle processen voor groei en ontwikkeling goed te laten verlopen. In de kas vindt energie-uitwisseling plaats tussen de plant en zijn omgeving via straling en convectie (luchtstroming). Enerzijds warmt de zon het gewas op door stralingswarmte, terwijl warme kaslucht die langs de bladeren stroomt voor convectieve opwarming zorgt. Anderzijds kan een plant overtollige energie afvoeren door eveneens uitstraling en convectie. Zolang het verschil tussen toevoer en afvoer van energie positief is, ervaart de plant het klimaat als actief. Door op de juiste manier om te gaan met schermen, verwarmen, luchten en ontvochtigen is de energiebalans van het gewas positief te houden. Het gewas staat er sterk en gezond bij. In Het Nieuwe Telen wordt gestreefd naar een betere kasisolatie en meer schermuren, liefst met dubbele schermen en zonder kieren. De warmtevraag van de kas neemt daardoor af en het klimaat kan worden geregeld met lagere buistemperaturen. Zo wordt er op energie bespaard. Gedurende de schermperiode is het dan wel vaak nodig om de plant extra te activeren met luchtbeweging. Dit kan door extra ventilatoren in de kas te installeren. Auteurs H Arie de Gelder is onderzoeker bij Wageningen UR Glastuinbouw en werkt aan teeltconcepten voor Het Nieuwe Telen bij verschillende gewassen. Jan Voogt is onderzoeker/ adviseur bij Hoogendoorn Growth Management en LetsGrow.com en houdt zich onder andere bezig met de natuurkundige processen in de kas en het optimaliseren van het Meer informatie Op de website www.energiek2020.nu is meer informatie over Het Nieuwe Telen te vinden. Ook is daar een rekentool beschikbaar die een aantal natuurkundige pro- microklimaat voor het gewas bij Het Nieuwe Telen. cessen in de kas verduidelijkt. De rekentool bestaat uit de modules vochtafvoer, vochttransport, energiebehoefte, energieschermen en ventilatiesnelheid. 8 9
Het Nieuwe Schermen Zoeken naar ideale balans Het sluiten van schermdoeken leidt tot een aanzienlijke energiebesparing. Onder een gesloten scherm kan het klimaat worden geoptimaliseerd door op een nieuwe manier te verwarmen, ventileren en ontvochtigen. De kans op een goed teeltrendement is daarmee groter. Het Nieuwe Telen begint daarom met Het Nieuwe Schermen. In Het Nieuwe Schermen is het de uitdaging om een balans te vinden tussen enerzijds lagere energiekosten en anderzijds de nadelen van schermen; zoals minder groei door lichtverlies, vochtproblemen en een dood klimaat door te weinig luchtbeweging tussen het gewas. Eerst vocht afvoeren In de praktijk is het gangbaar om bij stijgende luchtvochtigheid de minimumbuistemperatuur te verhogen en vervolgens een vochtkier in het schermdoek te trekken. Het vocht condenseert dan op het kasdek. Als de vochtafvoer dan nog niet voldoende is, worden de luchtramen geopend om het vocht naar buiten af te voeren. Dit is echter niet handig. Een hogere buistemperatuur vergroot de verdamping van het gewas, en het inzetten van een vochtkier zorgt ervoor dat de temperatuur van de lucht boven het scherm en van het kasdek toenemen. Dat leidt juist tot minder condensatie op het kasdek. De balans tussen vochtproductie en vochtafvoer wordt zo ongunstiger. De balans wordt hersteld als ook de ramen worden geopend, maar dit leidt tot meer energieverbruik. Het is daarom beter om bij een stijgende luchtvochtigheid eerst de afvoer van vocht te verbeteren. Dit kan door te ventileren boven het gesloten scherm. Het verschil in absolute vochtgehalte onder en boven het scherm wordt dan groter en dat bevordert de vochtafvoer door het scherm. Vervolgens kan een kleine kier van 1 à 2% worden getrokken. Onderzoek heeft uitgewezen dat een grotere kier niet meer vocht afvoert, maar wel meer warmteverlies geeft vanwege het schoorsteeneffect. De buistemperatuur moet alleen worden verhoogd als de kas afkoelt tot onder de gewenste streefwaarde. Deze werkwijze kan een behoorlijke verbetering geven, maar het is nog beter als het doek helemaal dicht blijft. Dat kan echter in een gangbare kas niet altijd, vanwege de gewenste vochtafvoer. Bij gebruik van meerdere schermen, in combinatie met lage buistemperaturen, ontstaat een andere balans tussen warmteverliezen door het kasdek en de gevels. Om deze balans te herstellen zijn een gevelscherm en een apart regelbare gevelverwarming aan te bevelen. Maatregelen Nokschotjes S Soms leidt het inzetten van energieschermen tot (forse) horizontale temperatuurverschillen in de kas. Koude lucht van boven het doek zakt namelijk bij de gevels naar beneden. Dit verschijnsel van kouval kan worden bestreden door het plaatsen van een of meer schotjes in de nok van de kas. Hierdoor wordt de vrije ruimte boven het doek in secties van bijvoorbeeld dertig meter verdeeld. Dit voorkomt dat de luchtstroming boven het doek hoge snelheden kan bereiken. De oorzaak van kouval wordt hierdoor grotendeels weggenomen. 1. Maak een afweging tussen enerzijds lagere energiekosten dankzij het gesloten energiescherm bij koude buitenomstandigheden en anderzijds minder groei doordat er minder natuurlijk licht in de kas valt. 2. Zorg voor vochtbeheersing door eerst te ventileren boven het gesloten scherm en dan pas een kleine vochtkier te trekken. Verhoog de buistemperatuur alleen als dat nodig is om de kastemperatuur op peil te houden. 3. Onderzoek de eigenschappen van bestaande schermmaterialen en investeer in beter isolerende schermdoek(en). 4. Voorkom ongelijkheid in het klimaat door met meerdere schermen te werken. Hier hoort een gevelscherm en een regelbare gevelverwarming bij. 5. Nokschermen zijn een effectief middel om kouval (ook bij volledig gesloten doek) te bestrijden. Energiebesparing De energiebesparing met meerdere schermen, in combinatie met Het Nieuwe Telen, is met een simulatie berekend op basis van proefgegevens met tomaat bij GreenQ Improvement Centre in 2010. Tabel: Energiebesparing met behulp van schermen (bron: Scenariostudie A. Schapendonck e.a.) Energiebesparing t.o.v. niet schermen in m3/m2 aeq Geen 0,0 AC-folie 5,3 XLS 10 9,7 XLS 18 11,5 AC-folie + XLS 10 12,9 AC-folie + XLS 18 15,1 XLS 10 + XLS 18 17,2 3 schermen 19,3 Bij een teelt waar gemiddeld 1 oc warmer wordt gestookt dan in de tomatenteelt is de besparing 7% hoger. 10 11
Het Nieuwe Verwarmen Ruim baan voor duurzame bron Traditioneel is verwarmen nodig om de kas op temperatuur te houden, te ontvochtigen en te zorgen voor voldoende luchtbeweging. Het Nieuwe Verwarmen heeft tot doel de kas op temperatuur te houden en bij te dragen aan een goede horizontale en verticale temperatuurverdeling. Met een optimaal groeiklimaat als gevolg. Door betere isolatie van de kas is er minder energie nodig voor de verwarming. De kas kan worden verwarmd met twee vormen van energieoverdracht, namelijk straling en convectie. Straling kost meer hoogwaardige warmte dan convectie en is dus minder gewenst. De nadruk in Het Nieuwe Verwarmen ligt daarom op convectie. Er wordt daarbij zo veel mogelijk gebruikgemaakt van laagwaardige warmte uit duurzame bronnen (aardwarmte of zonnecollectoren) of van een betere benutting van warmte uit rookgascondensors achter de wkk of ketel. Een warmtebuffer hoort er altijd bij. Lagere buistemperatuur Het Nieuwe Verwarmen maakt gebruik van de gangbare installatie, met buisrail op de grond en één of meer netten hoger in de kas. Er kan worden volstaan met lagere buistemperaturen. De gelijkheid van de warmteafgifte van het systeem wordt hierdoor beter, want het verschil tussen aanvoer- en retourtemperatuur is kleiner. Het is mogelijk om met nog lagere watertemperaturen te werken door het vergroten van het verwarmend oppervlak met meerof anders gevormde buizen. Lagere buistemperaturen hebben echter als nadeel dat het moeilijker is een gewenst vertikaal temperatuurprofiel te realiseren. Het is dan te overwegen om met een dunnere buis met hogere watertemperatuur te werken. In de belichte teelt is het nodig om extra aandacht te besteden aan het verticale temperatuurprofiel. De praktijk houdt tegelijk met de belichting een hoge buistemperatuur onder het gewas aan, met als doel om stilstaande luchtlagen door een omgekeerd temperatuurprofiel (boven warmer dan onder) te voorkomen. In Het Nieuwe Telen kan dat effectiever en met minder energieverbruik door toepassing van verticale ventilatoren. Als de luchtbeweging substantieel hoger is dan gangbaar, is de warmteafgifte van de buizen beter en kan met lagere watertemperatuur worden volstaan. Bij gebruik van meerdere schermen in combinatie met lage buistemperaturen ontstaat een andere balans tussen warmteverliezen door het kasdek en de gevels. Om deze balans te herstellen zijn een gevelscherm en een apart regelbare gevelverwarming aan te bevelen. Maatregelen V Bij het ontwerp van de warmtevoorziening Pieklast begrenzen moet een optimalisatie plaatsvinden tussen de bronnen en de opslagmogelijkheden voor basislast en pieklast. Bovendien moet de pieklast worden begrensd door het instellen van een maximumbuistemperatuur. Het gevolg kan zijn dat de kastemperatuur tijdelijk daalt onder de stooklijn, maar dat hoeft geen probleem te zijn omdat planten in staat zijn een groeivertraging in een koudeperiode later goed te maken als de temperatuur weer hoger is (temperatuurintegratie). Een minimumbuis voor vochtbeheersing mag in principe alleen worden gebruikt als de vochtafvoer met geforceerde ventilatie onvoldoende is. 1. Overweeg lagere buistemperaturen. Er ontstaat een homogener horizontaal temperatuurprofiel, maar het is lastiger om gewenste verticale temperatuurprofielen aan te leggen. 2. Zet extra luchtbeweging met ventilatoren in, om te zorgen voor temperatuurvereffening, om een dood klimaat te voorkomen en om de warmteafgifte van buizen te bevorderen. 3. Maak gebruik van duurzame en relatief goedkope warmtebronnen/warmteopslag. 4. Maak gebruik van een stuurbare gevelverwarming 16 17
Het Nieuwe Ontvochtigen Slimmer en gecontroleerd Vocht kan op twee manieren uit de kaslucht worden onttrokken, namelijk door condensatie tegen het kasdek en door uitwisseling met buitenlucht. De eerste optie is het meest energiezuinig en het goedkoopst. De condensatiewarmte helpt daarbij bovendien om de kas op temperatuur te houden. Soms is aanvullend ontvochtigen nodig. Het Nieuwe Ontvochtigen gaat dan uit van ouderwetse ventilatie met buitenlucht, maar wel op een gecontroleerde en slimme manier. O 1. Denk vanuit de vochtbalans. Als de vochtafvoer klein is, kan een vermindering van Maatregelen de vochtproductie ook een oplossing zijn. 2. Vermijd zoveel mogelijk vochtkieren in de schermdoeken en zet zo min mogelijk de minimumbuistemperatuur in. Begin met ventileren boven het gesloten scherm. Maak maximaal gebruik van condensatie op het kasdek. 3. Blaas gecontroleerd voorverwarmde buitenlucht in om met overdruk vochtafvoer te forceren. Als in een kas anders wordt omgegaan met de schermdoeken, de verwarming en de ventilatie heeft dat direct gevolgen voor de verdamping van het gewas en de vochtbalans in de kas. Het Nieuwe Ontvochtigen heeft als doel de vochtbalans te optimaliseren. Buitenlucht inblazen Het meest eenvoudige systeem van buitenlucht inblazen bestaat uit een doorlaat in de gevel, een ventilator en een slurf of slang waarin op regelmatige afstand uitstroomopeningen zijn aangebracht. Het is wenselijk dat de geveldoorlaat kan worden afgesloten om onbedoelde instroom van koude buitenlucht te verhinderen. Als de buitentemperatuur en luchtvochtigheid beiden hoger zijn dan wenselijk, dan is vochtafvoer ook bij geforceerde ventilatie erg lastig. Dit treedt meestal in het najaar op. Het dilemma is dan om een te hoge luchtvochtigheid in de kas te riskeren of om de kastemperatuur verder te verhogen. Bij hogere kastemperatuur werkt vochtafvoer door het inblazen van buitenlucht beter. Door de buitenlucht met een warmtewisselaar voor te verwarmen tot de kastemperatuur ontstaan er geen temperatuurverschillen, ook als de verdeling niet perfect is. Ingaande buitenlucht is te verwarmen met uitgaande kaslucht in een zogenaamde regainunit. Omdat de kaslucht veel meer energie bevat dan de buitenlucht kan opnemen, is het rendement relatief laag ten opzichte van de investering. Op dit moment zijn de meeste inblaassystemen uitgerust met een mogelijkheid van recirculeren van kaslucht en het bijmengen van buitenlucht. Zo wordt luchtbeweging in de kas gecreëerd ook als ontvochtiging niet nodig is. Deze vorm van luchtbeweging kost relatief veel energie vanwege de benodigde drukopbouw en de weerstand van het systeem. Watergift Als de afvoer van vocht kritisch is, moet onnodige gewasverdamping worden voorkomen. Eerder op de dag watergeven kan zinvol zijn. In sommige teelten komt uit de bodem veel vocht vrij door de specifieke wijze van watergeven. In dat geval kan bodemafdekking de verdamping verminderen. Tot slot is het belangrijk om natte plekken in de kas zo veel mogelijk te voorkomen door een goede drainage en het dichten van lekkages in drainsysteem. het 22 23
Het Nieuwe Ventileren Grip op vocht en warmte Ventileren zorgt voor een gunstig groeiklimaat. Het voert overtollig vocht en overtollige warmte af, en er wordt luchtbeweging door gecreëerd. Ventileren betekent echter vaak ook hogere stookkosten en CO2-verlies. Het Nieuwe Ventileren heeft als doel een optimaal evenwicht te bereiken tussen deze tegenstrijdige belangen. Als de luchtramen openstaan, kan er vocht, energie en CO2 naar buiten. De mate waarin dit gebeurt, hangt af van het aantal kilo lucht dat per tijdseenheid wordt uitgewisseld en van het verschil in luchtsamenstelling en luchttemperatuur binnen en buiten. Een bijzondere eigenschap van vochtige lucht is dat de energie-inhoud ervan veel hoger is dan van droge lucht. Dat betekent dat de energieafvoer bij ventileren veel groter is naarmate de lucht vochtiger is. Geforceerde ventilatie Ventilatie is met de ramen lastig te regelen, want de ventilatiesnelheid is ook afhankelijk van de windsnelheid en windrichting, die een grillig karakter hebben. In situaties met lage tot gematigde ventilatiebehoefte is natuurlijke ventilatie daarom niet optimaal. Bij Het Nieuwe Ventileren wordt in die gevallen geforceerde ventilatie toegepast. Om voldoende vocht af te voeren wordt in de kas overdruk gecreëerd met ventilatoren. De schermdoeken kunnen volledig gesloten blijven en zo wordt het energieverlies tot het minimum beperkt en ontstaan er geen horizontale temperatuurverschillen. Door geforceerde ventilatie wordt behalve warmte en vocht ook CO2 afgevoerd. Luchtbeweging kan in de kas worden gestimuleerd, bij voorkeur met een apart systeem van ventilatoren die de lucht in de vrije ruimte in beweging brengen. Een dergelijk systeem is zuinig met energie. Vernevelen Bij veel instraling van de zon is het openen van de ramen een effectief en goedkoop instrument V om te voorkomen dat de kas- en gewastemperatuur te hoog wordt. Hierbij speelt wel het probleem dat de afvoer van energie en vocht niet apart kunnen worden geregeld. Bij zonnig, droog zomerweer kan het in de kas door veel luchten al snel te droog worden. Door de lage luchtvochtigheid raken de planten in stress en sluiten ze de huidmondjes, wat het fotosyntheseproces belemmert. Bovendien verdwijnt door veel luchten veel CO2 onbenut via de luchtramen. Eventueel kan de luchtvochtigheid worden verhoogd met een hogedrukvernevelinstallatie. Er wordt zo een beter groeiklimaat gerealiseerd en er kan worden volstaan met een lagere ventilatiesnelheid. Dat is gunstig voor de CO2-concentratie in de kas. Ook een dakberegening kan worden ingezet om te voorkomen dat de temperatuur te veel oploopt en/of dat de luchtvochtigheid te veel daalt. Maatregelen 1. Beheers in de winter de vochtafvoer door geforceerde ventilatie met droge, opgewarmde buitenlucht. Geforceerde ventilatie is niet afhankelijk van vochtkieren in het schermdoek. Het schermdoek kan gesloten blijven en dat bespaart energie. 2. Stimuleer de luchtbeweging in de kas met ventilatoren om de temperatuursongelijkheid te vereffenen en de ongelijkheid in vochtafvoer tussen de planten te verbeteren. 3. Houd in de zomer zoveel mogelijk CO2 binnen door de kastemperatuur en de luchtvochtigheid zo hoog mogelijk te laten oplopen. Eventueel kan een hogedrukvernevelinstallatie worden ingezet. 24 25
Het Nieuw Telen Tomaat Zelfde tomaten tegen lagere kosten Met het nieuwe Telen zijn bij tomaat zowel in de praktijk als in het onderzoek de afgelopen paar jaar goede resultaten geboekt. Er blijkt een energiebesparing van circa 10 m3/m2 aardgas mogelijk. Dit komt overeen met een besparing van 25 tot 30%. De productie en de kwaliteit blijven gelijk. De teelt van tomaat verschilt volgens de principes van Het Nieuwe Telen op een aantal punten van de gangbare werkwijze. De ervaringen met Het Nieuwe Telen bij grove trostomaat met een planttijd half december staan model voor andere tomatenteelten. Voor andere planttijden of -typen kan een eigen invulling worden gemaakt. De beschrijving hier gaat uit van een standaardkas met twee schermen en ventilatoren voor geforceerde ventilatie. In Het Nieuwe Telen is de afrijping van de eerste vruchten wat vertraagd. De plantbelasting kan door het andere temperatuurprofiel wat hoger oplopen dan gebruikelijk. Temperatuurregime De natuurlijke opwarming door de zon speelt in Het Nieuwe Telen een belangrijke rol. De kastemperatuur wordt namelijk bij zon-op lager gehouden dan in de traditionele teelt, bijvoorbeeld 2 oc onder de gewenste dagtemperatuur. De zon zorgt vervolgens voor verdere opwarming van de kas. Om een te sterke opwarming te voorkomen moet de maximale temperatuurstijging worden begrensd op 1 oc per uur. Schermen Bij de start van de teelt in december worden de schermen gebruikt om warmte zoveel mogelijk binnen te houden. In de nacht wordt maximaal geschermd. Het moment van sluiten en openen van beweegbare schermen is afhankelijk van de lichtintensiteit. Vanaf één uur voor zon-onder tot één uur na zon-op zijn de schermen dicht. Overdag wordt bij een instraling onder de 50 W/ m2 globale straling een lichtdoorlatend scherm gesloten. Dit kost wel groei, maar in verhouding tot de energiekosten is dit klein. Als een vast AC-folie wordt gebruikt, kan dit tot de tweede helft van februari blijven liggen. Daarna is het lichtverlies ten opzichte van de energiebesparing te groot. Vanaf maart gaan de beweegbare schermen dicht als er in de nacht warmtevraag is. Één scherm blijft daarna gesloten tot zon-op om te voorkomen dat het scherm gaat pendelen. Het scherm gaat open als de lichtintensiteit boven de 50 W/m2 komt. Overdag en rond zon-onder is het niet nodig om de schermen te gebruiken. Er wordt niet met een vochtkier in het scherm gewerkt en vochtbeheersing gebeurt via geforceerde ventilatie. In het najaar worden schermen op een gelijke wijze gebruikt als in het voorjaar, dus op warmtevraag. Verwarming Het buisrailsysteem en de groeibuis worden gebruikt voor de gewasverwarming. Bij de start van de teelt wordt de buisrailverwarming ingesteld als het primaire net. Om energie te besparen kan een maximumbuis worden ingesteld. In maart wordt overdag de groeibuis als het primaire net ingezet. Vanaf de voornacht tot 2 uur voor zon-op is T de buisrailverwarming primair. Daarna wordt de groeibuis het primaire net, met een maximum van 55 oc. Het opstoken van de nacht- naar de dagtemperatuur gaat geleidelijk, waarbij zo nodig de buistemperatuur op een maximumwaarde wordt begrensd. Er wordt geen standaardminimumbuis ingezet. Wel kan op basis van luchtvochtigheid de groeibuis aangaan op maximaal 50 oc. Voordat de verwarming aangaat om te ontvochtigen, moet eerst zoveel mogelijk vocht worden afgevoerd door ventilatie boven het (gesloten) scherm. Geforceerde ventilatie De beheersing van de luchtvochtigheid wordt vooral gerealiseerd door geforceerde ventilatie. Het is belangrijk dat er op tijd wordt begonnen met de vochtbeheersing. Het vochtdeficiet (VD) wordt in de nacht ingesteld op 1,7 g/m3 en overdag op 1,9 g/ m3. Uitgaande van een capaciteit van 5 m3/m2/uur kan in het voorjaar en in de zomer de luchtvochtigheid in de kas goed worden bewaakt. Er zijn momenten (zomer en najaar) dat de ontvochtiging met geforceerde ventilatie onvoldoende effectief is. In deze lastige periode worden daarom de normale maatregelen voor ventilatie en minimumbuis op luchtvochtigheid genomen. Aan het einde van de dag is het kas-gewascomplex meestal redelijk warm. De luchtvochtigheid mag bij het afkoelen naar de nachttemperatuur 30 31
Beheersing luchtvochtigheid wordt gerealiseerd door geforceerde ventilatie tijdelijk relatief hoog zijn. Zelfs bij een luchtvochtigheid van 100% blijven de kas en het gewas in temperatuur boven het dauwpunt. Botrytis Aantasting door Botrytis blijft een punt van aandacht. Met Het Nieuwe Telen is beter te sturen op luchtvochtigheid en dat verkleint de kans op Botrytis. Een zware plantbelasting kan de aantasting echter sterk bevorderen. Om de plantbelasting te beheersen kan de teeltstrategie worden aangepast. Dat kan door de temperatuur te verhogen en sterker te snoeien. Watergift De watergift moet in Het Nieuwe Telen afgestemd zijn op minder verdamping, omdat er geen minimumbuis wordt gebruikt. De starten stoptijden moeten daarop zijn afgestemd om te vroeg starten of te laat stoppen met watergeven te voorkomen. De beurtgrootte kan zo nodig iets kleiner zijn. De EC en voedingsregelingen zijn niet afwijkend van het oude telen. CO2-dosering Geforceerd ventileren gaat gepaard met vocht- en CO2-transport. Bij geforceerd ventileren daalt in de nacht de CO2-concentratie snel naar de buitenwaarden. Overdag moet bij geforceerde ventilatie extra CO2 worden gedoseerd. 32
Het Nieuw Telen Gerbera Gerberateelt op de schop De teelt van gerbera volgens de principes haald met elk scherm op een eigen draden- G meetbox kan zowel in de temperatuur- als van Het Nieuwe Telen verschilt op een aan- bed. Het verduisteringsscherm heeft tevens de vochtregeling worden gebruikt. tal punten van de oude werkwijze. De de functie van energiescherm. In de nacht schermregelingen worden beter benut; er wordt maximaal geschermd. Afhankelijk Geforceerde ventilatie wordt geen minimumbuis gebruikt, maar er van de scherminstallatie kan het zonne- Bij Het Nieuwe Telen wordt de vochtbeheer- wordt geforceerde ventilatie toegepast; en scherm zijn geïnstalleerd onder het verduis- sing gerealiseerd door geforceerde ventila- de belichting wordt afgestemd op de be- teringsscherm of op hetzelfde dradenbed. tie met buitenlucht. Uitgaande van een ca- hoefte van het gewas. Ten opzichte van de Als het zonnescherm op een eigen draden- paciteit van 10 m3/m2/uur kan hiermee in 52 m3/m2 aardgas die in de praktijk gang- bed ligt, kan het als lichte isolatie worden het voorjaar de luchtvochtigheid in de kas in baar is, wordt flink op energie bespaard. gebruikt. Voor maximale isolatie is daar- een belichte teelt goed worden bewaakt. In naast een normaal energiescherm op een de zomer en zeker in het najaar komen er Temperatuurregime eigen dradenbed aan te bevelen. In de win- momenten voor waarop de ontvochtiging De stook- en ventilatiestrategie wijken in ter kan bij veel warmtevraag en weinig licht met geforceerde ventilatie onvoldoende ef- Het Nieuwe Telen niet sterk af van de gang- (< 50 W/m2) overdag het verduisterings- fectief is. Op die momenten kan het inzetten bare teelt. De natuurlijke opwarming door de scherm gesloten blijven. Dit kost wel licht, van een minimumbuis op vocht nodig zijn. zon speelt in de energielevering een belang- maar de warmtewinst is groot. De geforceerde ventilatie heeft een duidelijk rijke rol. Om dit voordeel goed te benutten drogend effect op het gewas. Dit komt deels moet er niet te snel worden geventileerd. Belichting doordat droge lucht onder het gewas kan Met het Nieuwe Telen is het mogelijk om in de gerberateelt met de nachttemperatuur lager. Dit zal leiden tot een grotere DIF, wat mogelijk te zien zal zijn vooraf bepaald hoeveel licht er per dag nodig is. Het aantal uren belichting wordt ver- neemt als het via luchtramen de kas in komt. Bij geforceerde ventilatie moet de luchtbe- Om de etmaaltemperatuur te beheersen is Gedurende het belichtingsseizoen wordt worden ingebracht en niet eerst vocht op- ongeveer 30 m3/m2 aardgas te voldoen aan de vraag naar warmte in het gewas in de vorm van extra stengels- volgens bepaald door wat per etmaal ge- weging door het gewas zijn en er mag geen trekking. Om energiezuinig te werken wordt wenst is bovenop de straling die door de zon dominante opwaartse luchtstroom door de en elektriciteit voor belichting. De productie blijft daarbij op het nor- de buistemperatuur van het ondernet be- de kas inkomt. In de winter wordt gestreefd paden ontstaan. grensd op een maximum van 40 oc. De naar een dagsom van 5 mol/m2 PAR. male niveau, zo bleek inmiddels in de praktijk. groeibuis die laag tussen de potten ligt, Kasluchtcirculatie wordt gebruikt voor het opwarmen van de Temperatuurmeting Voor de beheersing van Botrytis op de bloem potten. Ook dit net wordt in temperatuur be- Het verminderde gebruik van de verwarming is het gewenst om het klimaat rond de bloe- grensd op 40 oc. en vooral de afwezigheid van een minimum- men te sturen. Dit kan zowel via kasluchtcir- Uko Reinders buis geeft voor het gevoel van de teler een culatie via de slurven als door gebruik van Schermen koel klimaat. Hij ervaart namelijk geen stra- verticale ventilatoren. Bij kasluchtcirculatie Het schermgebruik is afhankelijk van de wij- lingswarmte. Voor een goed beeld van de via de slurven moet de menging met de bui- ze waarop de schermen zijn geïnstalleerd. De grootste regelmogelijkheid wordt be- temperatuur onder het gewas is het raadzaam hier een meetbox te installeren. Deze tenlucht voor geforceerde ventilatie goed zijn. Verticale ven- 34 35
Bij gerbera is altijd een zekere mate van botrytisdruk aanwezig tilatoren beïnvloeden het klimaat boven het bladpakket. Botrytis Bij gerbera is er altijd een zekere mate van botrytisdruk aanwezig. Een goed groeiend gewas is beter bestand tegen deze schimmel. Met een pyrgeometer is het mogelijk om op momenten met veel uitstraling het doek te sluiten, zodat de kans op condensatie op de bloem kleiner is. Watergift De watergift moet rekening houden met minder verdamping, omdat er geen minimumbuis wordt gebruikt. De start- en stoptijden moeten zijn afgestemd op de buistemperatuur, om te voorkomen dat er te vroeg wordt gestart of te laat wordt gestopt met watergeven. Dit is vooral in het najaar en de winter een punt van aandacht. De ECen voedingsregelingen zijn in Het Nieuwe Telen niet afwijkend van een gangbare teelt. CO2-dosering Geforceerd ventileren gaat gepaard met vocht- en CO2-transport. Daardoor zal bij geforceerd ventileren in de nacht de CO2- concentratie snel dalen naar de buitenwaarden. Verneveling In de zomer kan het ventilatievoud bij de- zelfde of een iets hogere temperatuur dan gangbaar worden verlaagd met hoge druk verneveling. Het verlies aan CO2 wordt zo beperkt ten gunste van een hogere CO2-concentratie. Juist omdat in de moderne korte dag teelt de lichtsom wordt verlaagd, is het zaak om de zonuren optimaal te benutten voor de aanmaak van assimilaten. De inzet van verneveling is daarbij een goed hulpmiddel. 36