De impact van hormonale therapie bij borstkanker Annette Stutterheim, maatschappelijk werker Marjo Holtkamp, MANP verpleegkundig specialist
Inleiding Werkingsmechanisme hormoontherapie Bijwerkingen Wat kunnen we bieden? Vragen
Inleiding Hormoongevoelig: 70% van alle mammaca. zijn ER positief 30% pre menopauzale vrouwen 65% post menopauzale vrouwen
Adjuvante hormonale therapie bij mammaca. Indicatie: indien tumor minimaal 10% ER positief N+ Alle patiënten Ongunstige N0 leeftijd < 35 jaar behalve een graad I tumor 1cm leeftijd 35 jaar met een tumor van 1,1-2 cm en graad II of hoger leeftijd 35 jaar met een tumor > 2 cm Bron: richtlijn mammacarcinoom 2008
Werkingsmechanisme hormoontherapie
Werkingsmechanisme Tamoxifen Blokkeert oestrogeenreceptor Kankercel wordt bezet door Tamoxifen Kankercel kan zich niet delen
Hoe werkt een aromataseremmer Enzym Verhindert/remt omzetting mannelijk geslachtshormoon in oestrogenen in vet weefsel
Uitschakelen eierstokken Chemisch; gosereline Operatief (gen draagster)
Duur van de HRT Laag risico: 5 jaar in totaal Pre menopauzaal 5 jaar Tamoxifen Post menopauzaal 3 jaar Tamoxifen, 2 jaar Aromatase remmer Hoog risico: 10 jaar in totaal
Bijwerkingen / Effect daling oestrogeenspiegel Direct Vermoeidheid Opvliegers Gewrichtsklachten, stijfheid spieren Toename gewicht Pijnlijke borsten Veranderde lichaamsbeharing Veranderd zelfbeeld Libido verlies Depressie Indirect Pijn bij vrijen / droogheid vagina Schamen voor menopauzale klachten Stemmingswisseling Anders voelen dan leeftijdsgenoten Isolatie Kinderwens niet in vervulling Problemen met aangaan van relaties Vrijen zonder dat er kinderen van komen Jaren lang hormonen slikken zonder dat resultaat 100% duidelijk is
Meest voorkomende klachten Opvliegers Problemen in seksuele relatie Verandering van het leven
Seksualiteit Libido verlies Droogheid slijmvliezen Glijmiddelen; Eros met siliconen, K-Y gel, body gliss, replens cicatridina, pre meno duo vaginale ovules
Opvliegers
Tips en tricks Luisteren Sport /yoga Medicinaal Clonidine Anti depressivum (Venlafaxine) Blokkade ganglion stellatum
Afspraken / Adviezen Geen gebruik hormonen Beperk soja producten Geen fyto- oestrogenen
Fyto-oestrogenen en Isoflavonen?? Wat zijn isoflavonen? Plantaardige stoffen die tot de polyfenolen behoren. Maken fyto-oestrogenen aan. Fyto-oestrogeen lijkt qua structuur erg op oestrogeen. Isoflavonen komen voor in peulvruchten (vooral in soja), lijnzaad en enkele andere groenten en granen.
Fyto-oestrogenen/Isoflavonen Soja producten Zilverkaars Rode klaver
Praktische tips Koelte matras
Praktisch tips Koude sjaaltje / bandano
EVA project E-therapie screening persoonlijke intake programma start wekelijks feed back
Wat gebeurt er tijdens een opvlieger? Geen symptomen Aanvang opvlieger met en zonder symptomen Thermoneutrale zone Lichaamstemperatuur Symptomen Opvlieger Vernauwde thermoneutrale zone Rillen Minder oestrogeen, stress Kings College London
Triggers van opvliegers Koffie Thee Sterk gekruid eten Snelle verandering van temperatuur Alcohol Gehaast naar werk gaan Warme, drukke ruimtes Boos zijn Gespannen zijn Overdonderd zijn Kings College London
Gedachten, gevoelens, gedrag en fysieke reacties Fysieke reacties Gedachten Gedrag Gevoelens Kings College London
Niet-ondersteunende gedachten Oh nee, ik kan er niet mee omgaan Iedereen kijkt naar mij Ik heb er geen controle over Opvliegers zijn slecht voor mijn gezondheid Ik schaam me wanneer ik een opvlieger heb Er komt geen eind aan Ik wil niet dat personen weten dat ik in de menopauze zit Ondersteunende gedachten Eens zien hoe goed ik er mee kan omgaan Mij valt de opvlieger meer op dan anderen Ik kan dingen doen om de opvliegers te controleren Er is geen bewijs dat dit zo is bijna alle vrouwen hebben ze Opvliegers horen bij het leven Ze nemen geleidelijk wel weer af Menopauze hoort bij het leven, ik hoef me er niet voor te schamen Kings College London
Van stressen naar ontspannen Stressreductie Ademhalingsoefeningen Ontspanningsoefeningen
Basiskennis slaap Slaap zorgt voor herstel en regulatie van celweefsel veel hersen- en spieractiviteit Ongeveer 4-5 slaapcycli per nacht (90-110 minuten per keer) Diepe slaap (level 3 en 4) treedt op in de eerste helft van nacht (gebrek aan deze slaap zorgt voor vermoeidheid overdag) Kings College London
Slaap hygiëne Beperk nicotine Beperk alcohol Controleer voeding Beperk caffeïne Controleer beweging Beperk geluid Goede slaap gewoontes Beperk licht Controleer kamer temperatuur Verbeter bedcomfort Controleer lichaamstemperatuur Verbeter ventilatie Kings College London
Vragen?