Sita de Kam (0805982) Kunsttheorie. Vakcode: DBKKTH03D Karin de Jonge Tentamen Beeldanalyse Opdracht 1 semester 4 9 mei 2012. Asger Jorn, In de vleugelslag der zwanen,1963. Blz.59 Voorstelling: de titel oppert beweging van vleugels van zwanen, de titel geeft hiermee een bepaalde blikrichting. De voorstelling laat rode, zwarte en blauwige vlakken zien die organisch met elkaar een beweging aan gaan. Deze beweging kan de vleugelslag van een zwaan suggereren. Aangezien Jorn veel putte uit de mythen en sagen van Scandinavië lijkt het mij waarschijnlijk dat de voorstelling van dit schilderij ook uit deze bron is ontstaan. Boodschap: Jorn zag het creëren van kunst als een samensmelting van krachten waarin verschillende kunstdisciplines waren vertegenwoordigd om zo verleden en toekomst gelijkwaardig te maken en om elk moment in de tijd van even groot belang te laten zijn. Dit schilderij van hem lijkt daarop geen uitzondering, door het heftige kleurgebruik en de abstracte vertaling van zijn onderwerp maakt hij op zeer actuele wijze een vertaalslag naar de Scandinavische tradities die voor zijn werk van zo n groot belang waren en Jorn brengt zo een cohesie tussen verleden en toekomst. Abstrahering: het werk is geabstraheerd, de voorstelling die in de titel wordt gesuggereerd is niet direct te zien. De zichtbare werkelijkheid is losgelaten en je moet je verbeelding gebruiken om het schilderij te lezen. Dit maakt het schilderij tot een non-figuratieve voorstelling, wanneer je er naar kijkt. Maar wanneer je de titel als uitgangspunt neemt is het wel degelijk een figuratieve voorstelling, maar heb je meer verbeelding nodig om dat wat afgebeeld is te herkennen als dusdanig. Het schilderij is geschilderd met olieverf. In het schilderij is geen directe lichtbron aanwezig, waardoor ook schaduwen ontbreken. Het werk wekt wel het idee dat er licht vanuit het midden van het werk naar buiten toe straalt en dit kan dan strijklicht genoemd worden. De kleuren van het schilderij zijn helder en krachtig, er zijn duidelijke kleurcontrasten van lichte kleuren tegen donkere kleuren. Jorn heeft gebruik gemaakt van zuivere kleuren die bijna onvermengd naast elkaar staan in de compositie. Dit alles maakt het kleurgebruik polychroom. Het is een tweedimensionaal werk, want het betreft een schilderij. Op het schilderij is wel ruimtesuggestie doordat de kleuren elkaar overlappen en er geen duidelijke afsnijding is aan de rand van het schilderij waardoor het lijkt dat het werk ook buiten deze beperking van de rand nog verder zou kunnen lopen. De vormen op het schilderij doen organisch aan, ze lijken zich op een natuurlijke manier tot elkaar te verhouden. De vormen zijn rond, glooiend en vloeien op een natuurgetrouwe manier in elkaar over. De zwarte lijn in het werk verstoort dit gevoel niet, maar versterkt het juist. Door deze zwarte omlijning lijken de vormen enkelvoudig en vormen ze samen een samengestelde vorm. Er zijn geen restvormen en de vormen staan duidelijk op het schilderij afgebeeld, hoewel ze op sommige plaatsen wel in elkaar overlopen, maar zonder te vervagen. 1
Samenhang: Het schilderij is gemaakt in een over-all compositie alle delen van het werk zijn van een even groot belang voor het geheel. Het gevolg van deze compositie is dat het schilderij een dynamische indruk wekt. De verschillende elementen van het schilderij zijn asymmetrisch geplaatst, alle delen zijn van een andere grootte en indeling en bewegen zich in verschillende richtingen over het schilderij, hierdoor wordt er tevens een suggestie van beweging gewekt. Functie: Levensbeschouwelijk; Jorn had grote idealen met wat hij met de kunst wilde bereiken, hij wilde dat de mensen hun remmingen en tradities zouden weten te overwinnen om als betere mensen in het leven te staan, om samen een betere toekomst te maken dan wat tot de tweede wereldoorlog had geleid. Vanuit dit oogpunt zou het schilderij ook educatief of politiek genoemd kunnen worden. De idealen van Jorn die hij doormiddel van intellectuele verwijzingen in zijn werken verpakte richtten zich allemaal tot de toeschouwer. Zij hadden een duidelijke oproep tot het veranderen van de levensstijl van de meeste mensen om de barrières los te laten en de symbolen en beelden om hen heen te leren kennen. Daniel Spoerri Tafel van het restaurant van de City Galerie in Zurich, 1965. Blz. 111. Voorstelling: vanaf de bovenkant bezien zie je een houten ondergrond met daarop servies (borden, kopjes, schalen en een gebroken bord), glazen, flessen, etensresten, asbakken met sigarettenpeuken, bestek (op en naast de borden) en een kleedje. De titel laat weten dat het om een tafel gaat, dit kun je als toeschouwer ook bedenken, maar doordat het vanaf de bovenkant zichtbaar wordt gemaakt krijgt het ook een idee van een stilleven. Spoerri maakte in zijn werk veel gebruik van de composition- trouvé zonder iets te veranderen lijmde hij de voorwerpen op het tafelblad vast en hing deze dan verticaal aan de muur zo ook in dit werk. Boodschap: Spoerri was een kunstenaar van de groep Nouveau Realists. Hij wilde de wereld op een lichte, ironische en leuke manier iets nieuws laten zien. Hij zag de werkelijkheid als kunst, niet de illusie. Hij had een zeer grote fascinatie voor voedsel en gebruikte dit in vele kunstwerken zo ook in het werk Tafel van het restaurant van de City Galerie in Zurich. Hierin laat het werk ook duidelijk zien wat het is, de kunst van het ding zelf zonder ingrijpen van de kunstenaar in compositie of materiaal, maar de realiteit van deze tafel als kunst. Abstrahering: Je zou van een bepaalde abstrahering kunnen spreken omdat de kunstenaar ervoor heeft gekozen de realiteit vanuit een wat vervreemdend perspectief te laten zien, wanneer je gewoonlijk aan tafel zit zie je deze niet vanaf de bovenkant. Toch is er wat mij betreft geen sprake van abstrahering, de voorstelling is een weergave van de realiteit en ook als dusdanig te herkennen, aan de voorwerpen en onderdelen zoals ze werkelijk zijn. Het werk is dan ook figuratief. Het kunstwerk is gemaakt met de voorwerpen zoals Spoerri deze gevonden heeft: een tafel van hout, borden, asbakken, bestek, kopjes, glazen en flessen. Het licht in het werk is afhankelijk van de omgeving waar het werk wordt gehangen, op het kunstwerk is geen duidelijke lichtbron aanwezig. De foto in het boek van Ad de Visser suggereert dat het licht van boven het werk komt en maakt zo strijklicht, waardoor er ook geen schaduwen aanwezig zijn. De foto in het boek laat een vrij monochroom kleurpalet zien, veel aardetinten die afgewisseld worden met het wit van het servies. Hierdoor komen de kleuren ook onverzadigd over, veel mengingen in het bruine palet. De kleurcontrasten in het werk ontstaan vooral op de gebieden waar het wit van de borden afsteekt tegen de bruine ondergrond, hierin is sprake van een licht donker contrast, deze is ook te vinden in de delen van het werk waar de donkergroene flessen afsteken tegen de houten ondergrond. Op andere delen van het 2
werk is er sprake van een kwaliteitscontrast, daar waar de verschillende bruinen elkaar raken. Aan de hand van de foto in het boek zou je denken dat het een tweedimensionaal werk betreft, maar aangezien Spoerri werkte met de werkelijkheid zoals hij deze tegen kwam en deze gebruikte voor zijn werken, betreft het hier dus een werk met reliëf dat plat tegen de muur is gehangen. Door de gesloten achtergrond wordt het kunstwerk ruimte- innemend. De ruimte in de voorstelling wordt gecreëerd doordat de voorwerpen op tafel uitsteken de open ruimte in en daarmee niet alleen de suggestie wekken van ruimtelijkheid, maar ook werkelijk ruimtelijk zijn. Het werk van Spoerri is opgebouwd uit samengestelde vormen, enerzijds de tafel als basis, dat wat erop staat als aanvulling en compleet makers van het beeld. Door het bovenaanzicht staan er op het vierkante vlak veel cirkels, dit maakt dat er veel geometrische vormen zichtbaar zijn. De vormen zijn duidelijk afgebakend van elkaar. Samenhang: het kunstwerk is gemaakt in een over-all compositie, ondanks dat niet alle elementen van het werk op een regelmatige manier zijn verspreid, krijgen ze toch allemaal even veel aandacht en is er geen element of positionering die extra aandacht trekt. De opbouw van het beeld is asymmetrisch het zwaartepunt van de onderwerpen ligt aan de bovenkant van het kunstwerk. Ondanks deze elementen komt het beeld statisch over, waarschijnlijk heeft dit te maken met de het feit dat de borden bijna horizontaal ten opzichte van elkaar staan en zo een horizontale lijn door het kunstwerk heen maken. Functie: Spoerri gaf aan eten en het dineren een diepere betekenis, hij zag eten als de cirkel van leven en dood, waarin het eten door Spoerri gezien werd als een halte tussen leven en dood. Daarmee krijgt dit kunstwerk een educatief karakter, het roept de toeschouwer op tot zelfreflectie. Daarnaast was het maken van kunst voor Spoerri ook een manier om zichzelf uit te drukken om de werkelijkheid aan het publiek te laten zien, dit maakt dat het kunstwerk ook politiek genoemd zou kunnen worden. Donald Judd, z.t, 1977 Blz. 138 Voorstelling: De titel van het kunst werk is z.t., dit kan een verwijzing zijn naar de Duitse afkorting z.t. (zum teil) wat deels betekent, maar het kan ook niets betekenen aangezien Judd geen boodschap wilde overbrengen, maar slechts het beeld voor zichzelf wilde laten spreken zonder persoonlijke toevoeging of interpretatie. Daarnaast kan de Z ook een verwijzing betekenen naar de kunststroming Zero waar Judd zich mee verbonden had. Het beeld bestaat uit vijf houten dozen waarin de achterwand ontbreekt en de binnenvorm wordt doorgesneden door een schuin geplaatste houten plaat. Hierdoor ontstaan er twee even grote openingen één vooraan het vierkant en één aan de achterkant. Boodschap: Judd had een hele duidelijke visie en boodschap wat hij met zijn kunstwerken wilde vertellen. Hij wilde elke vorm van individualiteit en persoonlijke interpretatie uit zijn kunst halen, hij wilde de toeschouwer de werkelijkheid laten zien die niet vertroebeld was door meningen of gevoelens, maar puur dat wat je met het oog kunt zien. Dit kon volgens Judd alleen bereikt worden door een scherpe ordening en moest het kunstwerk vrij zijn van elk toevalsrisico wat de toeschouwer zou kunnen afleiden van waar het werkelijk om ging. Zo ook in dit kunstwerk dat puur de vorm laat zien en de bewerking van de vorm in de ruimte. Abstrahering: Het kunstwerk laat een hoge mate van abstractie zien, de vormen hebben geen enkele associatie met het figuratieve en er ontstaat als toeschouwer geen verbinding met een voorstelling of een gebeurtenis die je kent. Het werk is zeer gestileerd, alle overbodige informatie en vorm is weggelaten. Het kunstwerk is gemaakt van hout. De lichtval op het werk hangt sterk samen met de omgeving waarin het kunstwerk geplaatst is. Doordat de houten dozen waar het werk uit bestaat naar binnen toe toelopen, kan je 3
spreken van een schaduwvorming binnenin doordat hier minder licht van buitenaf in valt. Hierdoor ontstaat in het werk zelf een eigen- schaduw. De kleur van het werk is monochroom, er is geen andere kleur dan de kleur van het hout zelf. Het kunstwerk is driedimensionaal en ruimte omvattend. Het kunstwerk komt ruimtelijk over door de openingen die in het werk zitten waardoor je door het werk heen kunt kijken en er een bepaalde ademruimte ontstaat. Wat bovendien één van de belangrijkste elementen van Judd s werk bevat namelijk de ruimte in het object. Het kunstwerk bestaat uit geometrische vormen die werkelijke ruimte in nemen en dan spreek je van een constructief werk. De vormen zijn enkelvoudig, maar door de herhaling van dezelfde vorm ontstaat er ook een samengesteld beeld. Door de opening in het vierkant ontstaat er een restvorm. De vormen zijn duidelijk zichtbaar en afgebakend. Samenhang: Het beeld is symmetrisch opgebouwd, het is een herhaling van steeds dezelfde vorm. Hierdoor ontstaat er een over- all compositie of een centraal- compositie wanneer je de ruimte waar het beeld in staat meeneemt in de compositie dan komt het beeld in het midden te staan. Je zou het werk ook kunnen zien in een horizontaal- compositie doordat er een duidelijke ordening is langs een horizontale lijn. Deze compositie zorgt voor een statisch effect en er ontstaat dan ook geen bewegingssuggestie. Functie: Het werk zou zowel levensbeschouwelijk als educatief gezien kunnen worden. Judd had met zijn werken een hele duidelijke boodschap, niet alleen voor de toeschouwer, maar zeker ook voor zichzelf. Hij wilde de individualiteit uit de kunst halen. Er moest geen boodschap in zitten niet van de kunstenaar, maar zeker ook niet voor het publiek. Het werk moest dan ook uit zo min mogelijk bestaan, zodat het risico van bovenstaande factoren uitgesloten kon worden. De zelfexpressie moest helemaal uitgesloten worden. Edward Kienholz, Roxy s, 1961 Blz. 77 Voorstelling: Wanneer ik naar de foto kijk in het boek van Ad de Visser zie ik een ruimte met meubels uit de jaren 60 en in het midden daarvan staat een oude trapnaaimachine met een naakt, verminkt lichaam erop. De titel Roxy s roept in combinatie met het beeld een associatie van een dame van lichte zeden. Maar de weergave is gruwelijk, het doet me denken aan een horrorfilm. Hiermee wordt ook direct een bepaalde sfeer neergezet van wanhoop en verval. Boodschap: De wereld leefde in een tijd van beweging, vooruitgang, maar vooral hoop en de beleving This are the days, waarin de bestaande conventies werden ontworsteld en omver geworpen. Zeker in Amerika kon het niet meer beter worden dan het op dat moment was. Kienholz zette daar met zijn kunstwerken iets tegenover. Een wereld die niet mooi of glamorous was, maar bitter en hard. Een wereld waar ook aandacht aan besteed moest worden. Abstrahering: de voorstelling is figuratief en geeft het beeld van de kunstenaar op de werkelijkheid. De werkelijkheid is wel gedeformeerd tot een nog grotere gruwel dan deze in werkelijkheid geweest zal zijn. De materialen waarmee dit environment is gemaakt zijn zeer gevarieerd. Het kunstwerk is gemaakt als een ruimte met muren met een bloemetjesbehang, aan één van de muren hangt een schilderij. In de ruimte staat een bank, twee fauteuils, een tafeltje, een kaptafel met een krukje en een hoofd dat ervoor hangt. Ernaast staat nog een krukje, in de hoek een beeld dat doet denken aan een mensfiguur. In het midden van de ruimte staat een trapnaaimachine met daarop een lichaam. Het licht in het kunstwerk is afkomstig van meerder lichtbronnen in de ruimte zelf. Deze zijn in het werk zeer strategisch geplaatst en geven een direct licht op verschillende punten in de ruimte en daar ontstaan dan ook duidelijke slagschaduwen. Op andere delen van de ruimte valt het licht indirect en ontstaan er op veel plaatsen eigenschaduwen. 4
De kleur in het werk lijkt op de afbeelding onverzadigd, de kleuren lijken onzuiver en zitten veel in het bruinige palet van tertiaire kleuren. Hierdoor ontstaat er in het werk ook een kwaliteitscontrast in de kleuren ondanks deze werking van de kleuren zou ik het algehele palet toch polychroom noemen omdat er wel verschillende kleuren in het kunstwerk zijn gebruikt. De ruimtelijkheid van dit kunstwerk is geen suggestie maar een realiteit, je zou de ruimte in kunnen stappen en er rond kunnen lopen. Het voelt een beetje vreemd om het werk driedimensionaal te noemen omdat het een werkelijke ruimte betreft en er dus sprake is van alle dimensies. Het kunstwerk is ruimte omvattend en open, de binnenruimte is de kern van het kunstwerk. Het werk bevat organische vormen van de lichamen en daarnaast de geometrische vormen van de meubels. Door de verschillende objecten in de ruimte is het een samengestelde vorm, waarin de schaduwen zorgen voor een restvorm, maar ook de ruimte tussen de objecten creëert een restvorm. De vormen zijn duidelijk. Samenhang: De compositie van dit kunstwerk is heel belangrijk, door de plaatsing van de verschillende objecten en lichtbronnen laat Kienholz zien wat hij met het kunstwerk wil vertellen. Het betreft een over-all compositie waarin elk object binnen de ruimte even veel aandacht krijgt. Op de foto in het boek van Ad de Visser lijkt het ook een centraal-compositie waarin alle aandacht uitgaat naar het midden van de ruimte waar de trapnaaimachine met het lichaam erop alle aandacht opeist. De compositie in het werk is asymmetrisch, langs schuine lijnen en geeft zo een dynamisch effect. Er is geen sprake van een bewegingssuggestie. Functie: Kienholz had met zijn werken een duidelijke boodschap die maakt dat ik dit kunstwerk politiek educatief zou willen noemen. Kienholz was zeer sociaalbewogen en wilde met zijn kunstwerken juist de minder fraaie kant van het leven laten zien. Doordat het werk gemaakt is als ruimte geeft het de kijker een directe beleving van wat hij om zich heen ziet en dit maakt de beelden die Kienholz in dit werk laat zien nog heftiger. En zorgen er ook voor dat je er als toeschouwer niet aan kunt ontsnappen en direct geconfronteerd wordt met de zelfkant van het bestaan, wat in die tijd juist door het grote publiek werd weggemoffeld want zij leefden the American dream. 5