Winterhardheid van boomkwekerijgewassen Grote verschillen in winterhardheid tussen soorten Marco Hoffman Soms grote verschillen binnen geslacht Soms verschillen binnen soort Sommige soorten behouden hun blad in de winter Sommige soorten bloeien zelfs in de winter 1
Welke soorten zijn winterhard en voor welke gebieden? NL Project winterhardheid Eerste editie 1998, laatste in 2002 Voor Nederlandse kwekers en handelaren Met name degenen die exporteren naar koude gebieden (b.v. Scandinavië en Oost Europa) Algemene info winterhardheid & lijst Algemeen Achtergronden van winterhardheid Winterhardheid is het vermogen om een koude- en/of vorstperiode te overleven. In veel streken moeten planten perioden met lage temperaturen overbruggen >> aanpassingen Strategieën: Zaad (bv. eenjarigen) Ondergronds (vaste planten) Metabolische rust (meeste houtige gewassen) Fysiologische aanpassing (bv. winterbloeiers) Koude en vorst Types vorst Koude: 0-4 ºC. Vorst: < 0 ºC. Wintervorst: vorstperiode in de winter: het gewas is in principe goed afgehard (optimale winterhardheid). Vroege wintervorst (najaarsvorst): vorstperiode in het najaar of vroege winter; het gewas is nog niet goed afgehard. Late wintervorst (voorjaarsvorst): vorstperiode laat in de winter of het voorjaar; het gewas is aan het ontharden. Nachtvorst: korte periode van vorst gedurende de nacht en vroege ochtend; het gewas loopt al uit of is nog aan het groeien vroege nachtvorst (in het najaar) late nachtvorst (in het voorjaar). 2
Vorstschade Nachtvorstschade Bevriezing van de bodem Vorstdiepte afhankelijk van Bodemsoort Vochtigheid (natte bodems bevriezen trager) Bedekking door sneeuw of planten Onder 20 cm sneeuw zelden kouder dan -5ºC Belangrijke fysiologische processen Andere vormen van winterschade Afharden Planten stoppen met groeien en bouwen vorstresistentie op Winterrust Planten zijn fysiologisch in rust en zijn optimaal bestand tegen wintervorst Ontharden Planten worden weer fysiologisch actief en vorstresistentie neemt af Wateroverlast (veel voorkomend) IJzel en sneeuw (vooral door gewicht) Bevriezing van natte grond (wortelschade) Verdroging (vooral bij blad/naaldhoudende soorten) Wateroverlast IJzel- of sneeuwschade 3
Vorstscheuren Vorstscheuren bij bomen Verticale scheuren aan zuid(west) zijde van stammen Vooral in voorjaar bij koude nachten en felle zon overdag Noord(oost)zijde blijft bevroren en zuid(west) zijde ontdooit Dit geeft spanningen in hout Scheuren soms gepaard met harde knal Factoren die winterhardheid beïnvloeden Genetische eigenschappen van het gewas Minimum temperatuur Vorstduur en fluctuatie Stadium van winterrust Vitaliteit van plant Sneeuwlaag Leeftijd van gewas Windsterkte Vochtigheid van lucht en bodem Voorkomen van vorstschade Basaal Extra cultuurmaatregelen Soortkeuze Bij bos- en haagplantoen ook herkomst van belang Zorg voor optimale omstandigheden Vitale planten zijn optimaal winterhard Bevorderen afharding Geen late bemesting Evt. ondersnijden Afdekken (tegen uitdroging, wind, etc.) Windschermen Extra drainage (vooral bij natte percelen) Beregenen (bij nachtvorst; tot -5 ºC.) Wit kalken van stammen 4
Pot en containerteelt Plant in pot gevoeliger dan in vollegrond >> extra bescherming potten, stabiele potgrond, etc. Overwintering in kassen of tunnels Opslag in koelcel Opslag en transport Uitdroging tijdens transport zorgt voor veel uitval Extra bescherming naakte wortels Verstikking bij lange transporten komt ook veel voor Huifwagens naar koude landen risicovol Winterhardheidssystemen Scandinavië (H1 tm H8 (>> kouder)) Indicatie winterhardheid van soorten en cultivars Groot Brittannië (H1 tm H7 (>> kouder)) Verenigde Staten (USDA-zone 1 tm 11 (>> warmer)) Gekozen voor winterhardheidslijst Principes van het USDA-systeem USDA-zones ZONE MIN, TEMP. (ºC) INDICATIE LANDEN / REGIO S (voorbeelden) gemiddeld WINTERHARDHEID Definitie van 11(-14) klimaatzones Gebaseerd op gemiddelde minimum wintertemperatuur Ontwikkeld in VS door USDA (United States Department of Agriculture) 1 < -45,5 extreem Centraal Siberië 2-45,5 tot -40,1 extreem Siberië 3-40,0 tot -34,5 uitstekend Lapland 4-34,4 tot -28,9 uitstekend Rusland, Noord en alpine Scandinavië 5a -28,9 tot -26,1 zeer goed Wit Rusland, Oosten Baltische Staten 5b -26,0 tot -23,4 zeer goed N.O. Polen, Z. Oekraïne, C. Zweden, Z. Finland 6a -23,3 tot -20,6 goed O. Polen, Slovakije, O.& CZ. Zweden 6b -20,5 tot -17,8 goed C. Polen, O. Hongarije, Tsjechië, Z. Zweden 7a -17,7 tot -15,0 vrij goed O. Duitsland, W. Polen, O.&.W.-kust Zweden 7b -14,9 tot -12,3 vrij goed O. Nederland, Z.kust Zweden, O. Denemarken 8a -12,2 tot -9,5 matig C. Nederland, België, N.& C. Frankrijk, N. Engeland 8b -9,4 tot -6,7 matig kust Nederland, W. Frankrijk, N. Italië, C. Engeland 9-6,6 tot -1,2 slecht Z.kust Frankrijk, Italië, C. Portugal, Z.-kust England 10-1,1 tot +4,4 zeer slecht S.& O.-kust Italië, Z.-kust Spanje, Z.Griekenland 11 > +4,4 niet (sub)tropisch Afrika 5
Zones N. Amerika Zones China Zones Afrika Zones Europa (ruw) Zones C. Europa (met detaillering; incl. a & b) Gebruik in praktijk Systeem gebruikt in: Diverse tuinflora s Referenties in diverse boeken en artikelen Kwekerscatalogi 6
Voordelen van het USDA-systeem Beperkingen van het systeem Wereldwijd gebruik! Eenvoudig en duidelijk bekend Veel indicaties zijn al bekend en gepubliceerd De waarden gelden alleen bij goed afgeharde planten Het systeem is gebaseerd op gemiddelde minimum wintertemperaturen >> In sommige winters zal de temperatuur lager worden dan gemiddeld... Geen verwerking van andere belangrijke invloeden: bv. wateroverlast, sneeuwdek, wind, etc. Voorbeeld in winterhardheidslijst >> Geen garanties wel een handige leidraad Soort / cultivar USDA -zone Aanduiding winterhh. Actinidia polygama 5a zeer goed ++ (blad) Nachtvorst-gevoelige delen Adenocarpus complicatus 9 slecht Aesculus arnoldianus 6a goed (a) Aesculus californica 8 matig Aesculus carnea 6a goed (a) Aesculus carnea Aureomarginata 6a goed (a) Aesculus carnea Batouwe 6a goed (a) Aanpassing zoneringen Invloed klimaatverandering 7
Betere overleving nieuwe soorten Onze inheemse flora?? Hartelijk dank voor uw aandacht! 8