Onderwijsprogramma Psychosomatische Oefentherapie Studiegids 2015-2016 Centrum voor Bewegingsstudies
2
Inhoud 1. Inleiding 5 2. Opzet van het onderwijsprogramma Psychosomatische oefentherapie 6 3. Werkwijze en toetsing binnen een cursus 7 4. Korte inhoud per cursus 7 Cursus 1: Diagnostiek en behandelen 1, basis psychosomatiek 7 Cursus 2: Communicatieve Vaardigheden 8 Cursus 3: Diagnostiek en behandelen 2, psychosomatiek 8 Cursus 4: Therapeutisch Lichaamswerk 8 Cursus 5: Diagnostiek en behandelen 3, verdieping psychosomatiek 8 Cursus 6: Afstudeercursus 9 5. Algemene cursusinformatie 9 Planning cursussen 9 Kosten cursussen 10 Cursusinschrijving 10 6. Bronvermelding 10 3
4
1. Inleiding In 2008 werd de Psychosomatische oefentherapie erkend als verbijzondering van de Oefentherapie Cesar/Mensendieck. Voorwaarde voor de verbijzondering was een kwalificerende opleiding. De Opleiding Psychosomatische Oefentherapie (OPST) verzorgde deze opleiding. Deze opleiding bood oefentherapeuten al sedert 1987 cursussen Psychosomatiek aan. Ter gelegenheid van de verbijzondering in 2008 werd de opleiding geherstructureerd en uitgebreid tot een complete jaaropleiding. Deze is in 2010 ondergebracht bij Hogeschool Utrecht (HU), het Centrum voor Bewegingsstudies. In het kader van het project Onderwijsinnovatie van Hogeschool Utrecht (HU), is de opleiding in 2014 geherstructureerd tot het Onderwijsprogramma Psychosomatische Oefentherapie (OPPO). Dit programma bestaat uit 6 cursussen van ieder 140 uur (=5 EC*), (totale studiebelasting 840 uur) en is een onderdeel van de eisen die gesteld worden aan de registratie tot psychosomatisch oefentherapeut. Psychosomatisch oefentherapeuten hebben zich gespecialiseerd in diagnostiek en behandeling van psychosociale oorzaken achter stress gerelateerde lichamelijke klachten (SRK) en de complexere vorm van somatisch onvoldoende verklaarbare lichamelijke klachten (SOLK). De psychosomatiek vult het biomedisch domein aan met het psychosociale domein. Het Onderwijsprogramma leidt de psychosomatische oefentherapeut op volgens de visie, waarin diagnosticeren en behandelen plaatsvindt langs twee sporen, een somatisch en een psychosociaal spoor. Het somatische spoor (Therapeutisch Lichaamswerk) en de lichamelijke klacht als vertrekpunt is een uitwerking van het oefentherapeutische spoor van lichaamsbewustwording, ademhaling en ontspanning, maar nadrukkelijk verweven met het psychosociale spoor van relevante (dis)functionele gedachten, gevoelens, gedragingen en probleemhantering. Uitgangspunt voor het onderwijsprogramma is het beroepsprofiel psychosomatisch oefentherapeut (VvOCM, 2010). Voor het verkrijgen van de registratie van psychosomatisch oefentherapeut moet de oefentherapeut in het bezit zijn van: - Het certificaat psychosomatisch oefentherapeut (zie 2) - Het bewijs van het gevolgd hebben van de supervisie (zie 2) - Het bewijs van 240 uur PSOT praktijkervaring Voor informatie zie: www.hetbeweegplein.nl Bijna alle cursussen kunnen ook los als bij- en nascholing gevolgd worden door oefentherapeuten en andere paramedici binnen het domein bewegen. Naast het Onderwijsprogramma Psychosomatische Oefentherapie worden nog het Onderwijsprogramma Kinderoefentherapie aangeboden door het Centrum Bewegingsstudies van de HU. Deze studiegids geeft informatie over de opzet, de toelatingseisen, de kosten, de werkwijze, de toetsing en het behalen van het certificaat Psychosomatische oefentherapie. Daarnaast wordt kort informatie gegeven over de inhoud per cursus uit het Onderwijsprogramma Psychosomatische Oefentherapie. * Een European Credit (EC) is de eenheid van studielast in het European Credit Transfer System (ECTS). 1EC = 28 sbu. informatie op te vragen bij CBS: Telefoon: (088) 481 51 99 of E-mail: centrumibs@hu.nl 5
2. Opzet van het onderwijsprogramma Psychosomatische oefentherapie Om als psychosomatisch oefentherapeut af te kunnen studeren moet de cursist in het bezit zijn van het 3-jarige HBO-diploma of het 4-jarige bachelordiploma van de oefentherapie Cesar/Mensendieck van de Hogeschool van Amsterdam of de Hogeschool Utrecht. Tevens moet de cursist in de gelegenheid zijn om praktijkopdrachten op het gebied van psychosomatiek uit te voeren. Van de cursist wordt verwacht dat ze een open en reflectieve houding hebben ten opzichte van het eigen ontwikkelingsproces gedurende de opleiding. De opleiding tot psychosomatisch oefentherapeut bestaat uit onderstaande 6 verplichte cursussen van 5EC. 1) Diagnostiek en behandelen 1, basis psychosomatiek 2) Communicatieve vaardigheden 3) Diagnostiek en behandelen 2, psychosomatiek 4) Therapeutisch Lichaamswerk 5) Diagnostiek en behandelen 3, verdieping psychosomatiek 6) Afstudeercursus Cursus 1 is de basiscursus en moet gevolgd zijn om aan de volgende cursussen te kunnen deelnemen. Er wordt aangeraden de cursussen in genoemde volgorde te volgen, want er zit een stijgend niveau en methodische opbouw in de cursussen. In overleg met de cursusleiding kan op basis van gegronde redenen hiervan worden afgeweken. Met de certificaten van cursus 1 t/m 5 kan gestart worden met de afstudeercursus. Met het met goed gevolg afronden van de afstudeercursus wordt het certificaat Psychosomatisch Oefentherapeut gehaald. De cursussen kunnen als bij- en nascholing gevolgd worden door oefentherapeuten en andere paramedici binnen het domein bewegen. Daarvoor moet echter eerst de basiscursus gevolgd zijn. Per cursusjaar worden 3 cursussen gegeven. Dit betekent dat de opleiding tot psychosomatisch oefentherapeut in 2 jaar kan worden afgerond. Met uitzondering van de basiscursus (enkel op zaterdag) worden de cursussen op vrijdagen en zaterdagen, gedurende ongeveer 12 weken, gegeven van 9.30-16.00 uur. Iedere cursus heeft 6 cursusdagen van 6 uur. Dit betekent dat er 36 contacturen zijn. Daarnaast zijn er 104 zelfstudie-uren. Voor iedere cursusdag zijn er voorbereidende opdrachten. Deze staan in de handleiding van de desbetreffende cursus. De studiebelasting per cursus is tussen 10-15 uur per week. Supervisietraject Tijdens of na het Opleidingsprogramma behoort de cursist minimaal 10 supervisiezittingen bij een LVSCerkend supervisor (registratie-eis) te volgen. Na het met goed gevolg afronden van de afstudeercursus en de supervisie kan men zich laten registreren als Psychosomatisch Oefentherapeut. De supervisie gaat over de psychosomatische praktijkervaring, die in supervisie wordt bewerkt en getoetst. Dit kan persoonlijk of in kleine groep van 2-4 supervisanten. Supervisie kan starten in het 2 e jaar, maar zeker voor de start van cursus 6, en loopt door tot in de fase na de examencursus. Het aantal studiebelastinguren is totaal 40. Supervisie is geen praktijkbegeleiding (= specifiek) maar beoogt reflecteren op en leren - leren aan de praktijk (= generiek), en integreert denken, voelen, handelen, persoon, functie/rol en bedrijf. 6
3. Werkwijze en toetsing binnen een cursus Alle cursussen binnen het Onderwijsprogramma Psychosomatische Oefentherapie hebben als uitgangspunt het Beroepscompetentieprofiel Psychosomatische Oefentherapie (VvOCM, 2010). Iedere cursus heeft een handleiding met dezelfde opzet. Te weten: - Inleiding - Competenties - Doelstelling - Toetsing - Werkwijze - Literatuurlijst - Overzicht per bijeenkomst - Studieopdrachten en bijeenkomsten De opdrachten bestaan uit het bestuderen van literatuur (Body of Knowledge) en het uitvoeren van praktijkopdrachten (Skills). Tijdens de bijeenkomsten worden verschillende werkvormen gebruikt, zoals hoor-, werk- en praktijkcolleges en werkgroepen. De docenten zijn gastdocenten met gespecialiseerde expertise op het gebied psychosomatiek en docenten van de HU. Iedere cursus wordt afgesloten met een toets. Vaak is dit het maken van een product, bijv. het verslag van een uitgevoerd psychosomatisch onderzoek c.q. behandeling, of het beantwoorden van vragen n.a.v. een aangeboden casus. Indien de toets met een voldoende is afgerond ontvangt de cursist een certificaat. Als de toets niet of onvoldoende is gemaakt ontvangt de cursist een bewijs van deelname. Alle cursussen worden aangeboden ter accreditatie bij de St. Adap. Alleen met een certificaat zijn er geaccrediteerde punten voor het Kwaliteitsregister. De bijeenkomsten en zelfstudie sluiten nauw op elkaar aan. In de les wordt gediscussieerd en geoefend met wat thuis is voorbereid. Deze lesactiviteiten zijn cruciaal voor het bereiken van de lesdoelen. In principe is aanwezigheid bij alle lessen verplicht, behalve wanneer anders overeen gekomen is. Bij verhindering dient de cursist contact op te nemen met de coördinator van de cursus. Het is mogelijk dat er een vervangende opdracht gemaakt moet worden. 4. Korte inhoud per cursus De cursussen zijn post-bachelorcursussen op niveau 6 volgens het Europees kwalificatiekader* (Gemeenschappen, 2009). In dit hoofdstuk worden de verplichte cursussen beschreven. Zie voor kosten en data hoofdstuk 6 over algemene informatie cursussen Uitgangspunt bij de cursussen is het methodisch handelen van de psychosomatisch oefentherapeut zoals beschreven in het Beroepsprofiel Psychosomatische Oefentherapie (VvOCM, 2010). Cursus 1: Diagnostiek en behandelen 1, basis psychosomatiek De 1ste cursus is de basiscursus Diagnostiek en behandelen 1, welke verplicht is om de andere cursussen te kunnen volgen. In deze cursus komen de visie en de uitgangspunten van de psychosomatische oefentherapie aan de orde. Centraal in deze cursus staat het transparant maken van het methodisch handelen en klinisch redeneren. * Gevorderde kennis van een werk- of studiegebied, die een kritisch inzicht in theorieën en beginselen impliceert 7
Binnen het psychosomatisch oefentherapeutisch handelen maakt de cursist kennis met het Integraalmodel Psychosociale Hulpverlening (IPH model) en het biopsychosociale SCEGS model (Soma, Cognitie, Emotie, Gedrag, Sociaal; Engel, 1979). In verband met deze transparantie is verslaglegging (rapportage, journaal en dossiervorming) ook onderdeel van de cursus. Verder is er aandacht voor ervaringsgericht werken met de eigen klacht, basis communicatieve vaardigheden en beginnend therapeutisch lichaamswerk. Daarnaast wordt kennis betreffende copingstijlen door middel van de methodes Autobiografie en Kernkwaliteiten aangeboden. Een inleiding in de neurobiologische verklaring (limbische verklaring, Klaver, 2010) van lichamelijke klachten complementeert de basiskennis. Cursus 2: Communicatieve Vaardigheden Dit is een vervolg op de communicatie basisvaardigheden uit cursus 1. Na deze cursus beschikt de cursist over theoretische kennis, de juiste therapeutische houding en praktische communicatievaardigheden, die nodig zijn om op professionele wijze met de patiënt in gesprek te komen. De houding en vaardigheden worden tijdens de cursus gedemonstreerd, ervaren en ingeoefend. Er wordt gewerkt met video-instructiebanden en video-opnames van rollenspelen van de cursisten. Deze specifieke luister- en gespreksvaardigheden stimuleren de patiënt actief mee te werken aan het verhelderen van klachten en problemen, het nuanceren van inzicht daarin en het realiseren van veranderingen. Daarnaast leert de cursist de methode Motiverende Gespreksvoering en tenslotte maakt de cursist kennis met beginnende therapeutische vaardigheden op het gebied van verliescommunicatie. Cursus 3: Diagnostiek en behandelen 2, psychosomatiek Deze cursus verdiept het methodisch handelen, zoals het werken met en toepassen van SCEGS, de stressortherapie, formuleren van werkhypothese, behandeldoel en -plan. Na deze cursus kan de cursist een effectief diagnostisch- en behandelmodel toepassen bij psychosomatische klachten. De lichaamsklachten, het psychisch en sociaal functioneren van de cliënt worden hierbij betrokken. Daarnaast heeft de cursist door de persoonsgerichte werkwijze psychosomatisch zelfinzicht verworven. Cursisten leren het gebruik van meetinstrumenten en de Limbische Verklaring (Klaver, 2010), een neurobiologische theorie over de samenhang tussen de psychische beleving, hersenfuncties en lichamelijke klachten. Tevens is er 1 dag verliescommunicatie aansluitend op de ervaringen en kennis opgedaan in cursus 2. Er wordt gewerkt vanuit gegeven casuïstiek en eigen casuïstiek. Cursus 4: Therapeutisch Lichaamswerk Deze cursus geeft verbreding en verdieping in het gebruik van lichaamsgerichte interventies zoals autogene training, mindfulness, bio-energetica, KI/levende ontspanning, ademtherapie, hartcoherentie, visualisaties en focustechnieken. Er is veel ruimte om de lichaamsgerichte interventies zelf te ervaren. Na deze cursus weet de cursist de verschillende interventies toe te passen binnen het methodisch handelen waaronder het opsporen van stressoren, het werken met emotie, cognitie en gedrag en het bevorderen van zelfmanagement bij stress. De lichaamsgerichte interventies stoelen op evidence based practice (Heuvel, Buining, van Berkel, Wams, van Ravensberg; 2010). Cursus 5: Diagnostiek en behandelen 3, verdieping psychosomatiek Na deze cursus is de cursist in staat om complexere psychosomatische klachten te behandelen en in staat tot een activerende aanpak met aanvullende technieken en vaardigheden. Er wordt o.a. via gebruik van protocollen, werken met zelfbeeld en casuïstiek bespreking, voortgebouwd op de diagnostiek en het behandelmodel van de voorgaande cursussen. Ruime aandacht is er voor Psychopathologie aangezien ook psychiatrische stoornissen een rol kunnen spelen bij het ontstaan en voortduren van lichamelijke klachten. 8
De cursist leert welke problemen passen binnen het domein van de Psychosomatische oefentherapie (de inclusiecriteria) en welke ernstige psychopathologie en persoonlijkheidsproblematiek samenwerking of doorverwijzing (de exclusiecriteria) vereisen. Cursus 6: Afstudeercursus In deze cursus wordt ondersteuning gegeven aan het maken van een portfolio, gebaseerd op het Opleidingscompetentieprofiel Psychosomatische Oefentherapie (OCPO). Een belangrijk onderdeel van een portfolio is het reflecteren op de eigen ontwikkeling en het psychosomatisch oefentherapeutisch handelen. Verschillende reflectiemodellen worden besproken en er zijn intervisie bijeenkomsten waarbij een studiebegeleider aanwezig zal zijn. Binnen de afstudeercursus leert de cursist een casereport te maken met een volledige onderbouwing van de gemaakte keuzes. Ter ondersteuning hiervan zijn er Journal clubs, waarin er aandacht is voor onderzoeksmethodiek en statistiek. Deze cursus is alleen toegankelijk als de 5 voorgaande cursussen met een certificaat zijn afgerond. De cursus is een voorbereiding op het afsluitende beoordelingsgesprek op basis van het gemaakte portfolio. In het portfolio wordt aangetoond dat de cursist de competenties uit het Opleidingscompetentieprofiel Psychosomatische Oefentherapie beheerst. Alle onderdelen van de voorafgaande cursussen komen hier samen. Na het met succes afronden van deze cursus ontvangt de cursist het certificaat Psychosomatisch Oefentherapeut. Nadat de cursist ook het supervisietraject heeft afgerond en voldoende uren PSOT praktijkervaring heeft, kan men zich laten registreren als gespecialiseerd psychosomatisch oefentherapeut. 5. Algemene cursusinformatie Hoe kan men zich inschrijven, wanneer worden de cursussen gegeven en wat zijn de kosten en de annuleringsvoorwaarden? Planning cursussen Hieronder staat de planning wanneer de cursussen gegeven gaan worden. De exacte data (indien bekend) zijn te vinden op de cursussite (www.cbs.hu.nl) onder de desbetreffende cursus. Een cursus bestaat over het algemeen uit 6 cursusdagen van 6 uur. De cursusdag is de vrijdag of de zaterdag van 9.30-16.00 uur. Hier kan van afgeweken worden. Ook dit is te vinden op de cursussite. De cursussen worden het komend studiejaar (2015-2016) gegeven op De Uithof te Utrecht, (in principe) op de faculteit Gezondheidszorg van de HU, Heidelberglaan 7, Utrecht. 9
schema cursus periode Diagnostiek en behandelen 1, basis psychosomatiek september 2015 - december 2015 Communicatieve vaardigheden januari 2016 februari 2016 Diagnostiek en behandelen 2, psychosomatiek maart 2016 juni 2016 Therapeutisch lichaamswerk september 2016 november 2016 Diagnostiek en behandelen 3, verdieping psychosomatiek januari 2017 februari 2017 Afstudeercursus maart 2017 juni 2017 Kosten cursussen De cursuskosten bedragen voor het studiejaar 2015-2016: 1175,- per cursus. De cursuskosten worden per studiejaar vastgesteld. Er kan in termijnen worden betaald. Cursusinschrijving Men schrijft zich voor een cursus in via het inschrijfformulier op de cursussite bij de desbetreffende cursus. Voor ieder te volgen cursus moet apart worden ingeschreven. Als men heeft aangegeven de cursussen voor het opleiden tot Psychosomatisch oefentherapeut aaneensluitend te willen volgen is een plaats gereserveerd in de verplichte cursussen. Het apart inschrijven voor iedere te volgen cursus is echter ook hier noodzakelijk. Een inschrijving kan slechts schriftelijk worden geannuleerd: - in de periode gelegen tot 6 weken voorafgaand aan de eerste onderwijsdatum tegen betaling van 50,- aan annuleringskosten; - in de periode gelegen tussen 6 en 3 weken voorafgaand aan de eerste onderwijsdatum tegen betaling van 50% van de overeengekomen vergoeding als annuleringskosten; - in de periode gelegen tussen 3 weken en 1 week voorafgaand aan de eerste onderwijsdatum tegen betaling van 75% van de overeengekomen vergoeding als annuleringskosten. 6. Bronvermelding Engel, G.L. (1979). The biopsychosocial model and the education of health professionals. Gen. Hosp. Psychiatry, 1: 156-165. Heuvel, S.P., Buining, E.M., Berkel, D.M. van, Wams, H.W.A., Ravensberg, C.D. van. (2010). De effecten van Psychosomatische Oefentherapie (PSOT). Systematisch literatuuronderzoek en best evidence synthese. Amersfoort: NPi/VvOCM. Klaver, M.M. (2010) Rationale Limbische Verklaring, PSOT en het gevoel, het verhaal van binnenuit 10