27-11-14 Programma Workshop congres Dementie: Medicatieveiligheid thuis Inleiding Medicatie thuis Lerend vermogen Voorbeeld van mogelijke hulpmiddelen Congres 24 nov 2014 Daphne Mensink DAZ Gemma Yocarini IVM Inleiding Samenwerking IVM en DAZ Medicatie er gaat veel fout: enkele cijfers Ruim 17% van de mensen gebruikt 5 of meer chronische medicijnen tegelijk. Dit is 30% bij mensen tussen 70 en 80 jaar (SFK, 2005). De helft van de mensen gebruikt zijn medicijnen (bewust of onbewust) niet op de juiste manier. Bij ouderen > 65 jaar komen twee keer meer medicatie gerelateerde ziekenhuisopnames voor dan bij jonger dan 65 jaar (HARM onderzoek, 2006). Risicofactoren Belang vroeg signalering bij medicatie onderkend Rapport: Organisatie netwerkzorg thuiswonende mensen met dementie Therapieontrouw Verminderde cognitie/ beginnende dementie Verminderde nierfunctie Niet zelfstandig wonen Meerdere aandoeningen Polyfarmacie veelbelovend, onderdelen zorg nog risicovol Verbeterpunten: Vroeg signalering zorgmijders Zorgplannen, geen actueel medicatieoverzicht in zorgplannen Multidisciplinaire afstemming Vooral het onvoldoende actueel houden van het medicatieoverzicht levert risico s op voor de patiënt. Inspectie voor de Gezondheidszorg juli 2013 1
Vergeetachtig of dement? Behandeling dementie Sommige geneesmiddelen kunnen symptomen veroorzaken die lijken op de symptomen van dementie Bij signalen van achteruitgang van de cognitie, is het belangrijk om na te gaan of deze achteruitgang mogelijk kan komen door de geneesmiddelen die de patiënt gebruikt. Als dat zo is, vraag de patiënt om contact op te nemen met de huisarts. De huisarts kan vervolgens nagaan of het geneesmiddel echt nodig is en of er een andere oplossing mogelijk is. Voorbeelden: benzodiazepines, anti parkinsonmiddelen, antipsychotica Welk antwoord is waar? Welke rol spelen geneesmiddelen in de behandeling van dementie (zonder dat er sprake is van probleemgedrag)? a. Er is onvoldoende bewijs dat geneesmiddelen effectief zijn in de behandeling van dementie. b. De patiënt kan niet veel voordeel van geneesmiddelen verwachten. c. Geneesmiddelen zijn nuttig als de niet-medicamenteuze behandeling onvoldoende baat heeft. d. Geneesmiddelen moeten altijd worden aangeboden, maar wel in combinatie met cognitieve training. Medicamenteuze behandeling Medicatie bij dementie Er zijn verschillende middelen die een arts ( meestal specialist) kan voorschrijven bij dementie (Alzheimer) Rivastigmine (Exelon, Prometax) Galantamine (Reminyl) Memantine (Ebixa). Rivastigmine: en Galantamine ( Remenyl) vele ernstige bijwerkingen, bescheiden effect en geregistreerd voor lichte tot matige vormen van Alzheimer Bij 10-15 % symptomatisch effect (cognitieve functie en er geen verslechtering is van het globaal functioneren en de IADL) Daarnaast ook wel middelen als ginkgo biloba, vitamine E en acetylsalicylzuur: geen betrouwbaar bewijs van effectiviteit. Het is dan ook niet zinvol om deze middelen te gebruiken. Belangrijkste bijwerkingen: Maagdarmklachten zoals misselijkheid, braken en diarree en duizeligheid, anorexie en uitdroging Slapeloosheid of juist slaperigheid, angst, beven, hoofdpijn, buikpijn, algehele lichaamszwakte, vermoeidheid en toegenomen transpiratie of speekselafscheiding. Medicatie bij dementie casus Memantine ( Ebixa) Het enige geneesmiddel waarvan enig effect 10-20%i s aangetoond bij matig ernstige tot ernstige vormen van de ziekte van Alzheimer en waarvan het bijwerkingenprofiel licht is. Bijwerkingen Memantine lijkt minder bijwerkingen te geven dan galantamine en rivastigmine. Bijwerkingen die bij memantine vaak optreden zijn hoofdpijn, slaperigheid, obstipatie en duizeligheid. Tijdens een interview met thuiszorgmedewerkers werd het volgende opgemerkt over de veelgebruikte pleister met rivastigmine (Exelon ): Bij sommige mensen werkt de pleister niet, maar het is ethisch bijna niet mogelijk om tegen de cliënt en familie te zeggen "stop er maar mee". Voor veel familieleden is de rivastigmine een vorm van troost. Wat vindt u hier van? 2
27-11-14 Hulpmiddelen voor signalering BEM lijst: hulpmiddel bij het structureel beoordelen van het eigen beheer van medicatie door de cliënt: wat kan hij zij nog zelf en Leren bij dementie welk hulmiddel of inzet mantelzorg, zorginstelling is nodig Signaallijst: medicijnen bij dementie Veel wetenschappelijk onderzoek (nationaal en internationaal) Dagelijks in de praktijk Al langer toegepast in andere zorgsectoren Het lerend vermogen is er in alle stadia van dementie! Mogelijke resultaten Vormen van leren bij dementie Meer zelfredzaamheid Toegenomen gevoel van eigenwaarde Minder storend gedrag Foutloos leren Andere inrichting zorg (minder of zelfs geen gesloten Emotieleren afdelingen, langer thuis wonen) Associatieleren Operant leren Foutloos Leren Een handeling/activiteit en voordoen, samen doen en herhalen, fouten voorkomen Het gaat vooral om automatisch of onbewust leren: Associatieleren Verband tussen zaken gebruiken ( geuren, geluiden e.d.) 3
Lerend vermogen in relatie tot medicijngebruik Observeren en bewust worden! Lerend vermogen in relatie tot medicijngebruik Belang van vroeg signalering bij aanleren medicatie. Vraag: Je gebruikt medicatie, welke stappen moet je nemen om medicatie in te nemen? Welke deelstappen zijn er? (het recept is aanwezig, apotheek weet ervan, je gebruikt medicatie uit doosje) Observeren wat iemand wel kan en niet kan (stappen die gemaakt worden) Vaak gaat het pas mis als iemand nieuwe medicatie krijgt. Neem het NIET te snel over! Zo snel mogelijk het leren toepassen hoe eerder in de dementie hoe makkelijker. Mensen willen eigen regie behouden/eigen waarde in stand houden. Langer zelfstandig kunnen functioneren. Voorkomen dat foute handelingen worden opgenomen in het gedrag. Ook voor baxterrollen training dementiezorg en medicatie thuis Praktische toepassing medicatieveiligheid Specifieke problematiek medicatieveiligheid en dementie Medicamenteuze behandeling bij dementie, zin of onzin? Inzet praktische hulpmiddelen bij medicatieveiligheid Belang goede afspraken rond medicatieveiligheid en dementie met zorgverleners, mantelzorg en persoon met dementie Vormen van leren bij mensen met dementie, hoe leer je de hulpmiddelen aan (foutloos leren, emotieleren/associatieleren, operant leren). Bezoek ook eens onze websites Handige websites DAZ: www.anderszorgen.nl Dementiezorg en medicatie thuis Leren bij dementie IVM: www.medicijngebruik.nl E-learningcursussen zoals: Medicijngebruik bij dementie Basiskennismodules medicijngebruik Geaccrediteerd, kosten 20,95 per module van 2 uur Hulpmiddelen: www.moderne-dementiezorg.nl Hulpmiddelen: www.geheugenhulp.nl Veilige principes in de medicatieketen: www.actiz.nl, onderwerp: medicatieveiligheid Actueel medicatieoverzicht: www.medicatieoverdracht.nl Informatie geneesmiddelen: www.apotheek.nl 4
VEEL SUCCES!!! 5