Segregatie in het Onderwijs Jaap Dronkers Europees Universitair Instituut http://www.eui.eu/personal/dronkers Ruggengraat van ongelijkheid. Beperkingen en mogelijkheden om ongelijke onderwijskansen te veranderen. 2007. Amsterdam: Mets & Schilt / Wiardi Beckman Stichting. onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08 1
Preliminaire opmerkingen Segregatie is een politieke term: analytisch is de betere term schoolcompositie, dwz de hoeveelheid leerlingen met veel hulpbronnen (ouderlijke opleiding, cognitieve bekwaamheid, etc) in klas of school. Wat is het referentie punt bij vergelijken van schoolcompositie: in basisonderwijs: buurt, voedingsgebied van scholen, gemeente; in voortgezet onderwijs: scholen van hetzelfde onderwijstype in gemeente. Differentiatie tussen onderwijstypen is krachtigste vorm van differentiatie in schoolcompositie in het voortgezet onderwijs. Schoolgemeenschap-, locatie-, en onderwijstype-compositie versus klascompositie: laatste belangrijker, want daar vindt leer/onderwijstijd en contactmogelijkheden plaats. Schoolcompositie is niet het sterkste onderwijsongelijkheid producerende kenmerk: dat zijn ceteris paribus cognitieve vermogens, en ouderlijk beroep en opleiding. Schoolcompositie heeft geen duidelijk differentieel effect voor bepaalde groepen leerlingen, maar individuele leerling kenmerken (ouderlijk opleiding) zijn ceteris paribus belangrijker dan schoolcompositie kenmerken Schoolcompositie is ceteris paribus het belangrijkste schoolkenmerk, belangrijker dan die van kenmerken als leerling/staf ratio, salaris leerkrachten, openbaar/bijzonder, etc. onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08 2
Schoolcompositie Twee aspecten: het gemiddelde en de spreiding van hulpbronnen van leerlingen Beter de minste onder de adelaars, dan de grootste onder de mussen, maar dit is niet zonder risico voor de leerling onder aan de ladder (pond-frog effect). Sociaaleconomische schoolcompositie is de belangrijkste hulpbron bij schoolcompositie (meer ouderlijke opleiding dan inkomen). Etnische schoolcompositie (= % leerlingen van een etnische groep) heeft geen zelfstandig negatief effect naast sociaaleconomische schoolcompositie. Etnische diversiteit (=het aantal verschillende etnische groepen) heeft wel een zelfstandig negatief effect boven sociaaleconomische schoolcompositie. Wel effect: het niet-spreken van onderwijstaal in combinatie met weinig hulpbronnen (ouderlijke opleiding; cognitieve bekwaamheid): familiehereniging Immigrantengroepen verschillen in onderwijsprestaties: oost-azie > europa > west-azie. % eenoudergezinnen per school heeft wel zelfstandig negatief effect boven sociaaleconomische schoolcompositie. Geel lineair verband schoolcompositie onderwijsprestaties: 20-30 % drempelwaarde. onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08 3
Waarom heeft schoolcompositie invloed op onderwijsresultaten? Schoolcompositie beïnvloedt via de feitelijke onderwijs- en leertijd onderwijsresultaten door verschil in kans op: 1. Verstoring in de klas tijdens lesgeven door meer nietacademische problemen (= taalachterstand, emotionele problemen, aanpassing, botsing van culturen) 2. Noodzaak van herhaling van de stof, dus minder voortgang en lager eindniveau 3. Lagere en aangepaste standaarden voor het te bereiken onderwijsniveau, zowel bij leerkrachten als bij leerlingen (pygmalion effect) 4. Minder bekwame/ervaren leerkrachten in moeilijkste klassen en scholen 5. Minder ouderlijke steun aan onderwijs- en leerproces: sociaal kapitaal, tijd, hulp 6. Meer reparaties van gebreken in ouderlijke opvoeding of in voorafgaand onderwijs onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08 4
Hoe beïnvloedt sociaal-economische schoolcompositie niet onderwijsresultaten in Nederland? Het naast elkaar zitten van leerlingen Verschil in financiële armslag van scholen (wel in USA door lokale financiering scholen via grondbelasting) onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08 5
Beleidsopties onderwijstypen en schoolcompositie Uitstel van definitieve keuze, resp. verbetering doorstroommogelijkheden na voltooiing lagere opleiding is een reëel middel om de gevolgen van segregatie op te vangen Tegengaan van sociaal-economische schoolsegregatie is belangrijker dan bestrijden etnische schoolsegregatie Direct bestrijden van schoolsegregatie roept snel negatieve onbedoelde effecten op, bv. bussing in USA Kwaliteitsverhoging van onderwijs in scholen middels verhoging onderwijs-/leertijd is krachtigste optie # klassenverkleining, nieuw meubilair (Mozaïek school Arnhem) onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08 6
Beleidsopties m.b.t. onderwijs/leertijd bij negatieve schoolcompositie 1. Meer lestijd van het standaard curriculum 2. Minder leestijd voor de minder belangrijke stof maar alles investeren in de kernstof 3. Handhaving van externe resultaat criteria 4. Betere beloning leerkrachten 5. Niet meer dan 20% - 30% moeilijke leerlingen per klas (# school). 6. Specialisatie van scholen door concentratie op bepaalde etnische groepen (dus minder etnische di onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08 7
Schoolcompositie en contact tussen strata en etnische groepen Grotere diversiteit binnen klassen: meer contact ( ontmoeting ) tussen leerlingen van verschillende strata en etnische groepen, als aan 5 voorwaarden is voldaan: 1. gelijke status tussen de groepen 2. gemeenschappelijke doelen 3. samenwerking tussen groepen 4. steun door wetten en gebruiken 5. de mogelijkheden voor het ontstaan van vriendschap Deze voorwaarden zijn moeilijk te bereiken. Vandaar Putnams resultaat: mensen etnische diverse wijken hebben minder vertrouwen in buurtgenoten (ook waar voor Nederland). onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08 8
Trade off meer contact of hogere onderwijskwaliteit Moslim basisscholen: minder dropout en hogere cito toets dan vergelijkbare openbare scholen met dezelfde schoolcompositie. Vorm van specialisatie van scholen voor bepaalde etnische groep Moslim basisscholen: minder contact met Nederlanders. Meer contact op school kan betekenen meer maatschappelijk contact, met name meer heterogene huwelijken. Het laatste komt relatief weinig voor in Nederland: slecht teken voor mate van integratie. onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08 9
Vrije schoolkeuze en segregatie Buurt en schoolcompositie zijn met elkaar verbonden, maar zijn niet gelijk aan elkaar. Het laatste is belangrijker dan het eerste voor onderwijsresultaten. Meer schoolkeuze vergroot niet de mate van schoolsegregatie tussen openbaar, katholiek en protestant onderwijs, maar wel t.o.v. het bijzonderneutraal onderwijs. Meer schoolkeuze vergroot wel de mate van segregatie tussen scholen, ongeacht openbaar of bijzonder, maar verkleint buurtsegregatie. Postcode-beleid bij toelating tot scholen vergroot buurtsegregatie door grotere differentiatie in huizenprijzen, terwijl minder gefortuneerde ouders minder middelen hebben dit postcode-beleid te omzeilen. Vrije schoolkeuze vergroot de onderwijsmogelijkheden voor ambitieuze ouders en bekwame leerlingen uit de lagere strata. Dat doet dat ook voor ouders en leerlingen uit de hogere strata, maar in mindere mate omdat deze al meer vrijheidsgraden hebben. Dat laatste is alleen waar als scholen vergelijkbare werkvoorwaarden hebben, openbare meting van resultaten (Zuid-Duitse länder, Nederland) kennen en een wettelijk verbod op sociaaleconomische selectie bestaat (Duitse grondwet). onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08 10
OECD definitie van openbaar, bijzonder en privaat onderwijs Openbaar: scholen die direct bestuurd worden door een overheidsinstantie of door een instantie waarvan de meerderheid van de bestuurders door de overheid wordt aangesteld, of die in een openbare procedure wordt gekozen Bijzonder: scholen die direct bestuurd worden door een private organisatie, of door een instantie waarvan de meerderheid van de bestuurders wordt aangewezen door een private instantie, en waarvan 50% of meer van kosten van kernactiviteiten door de overheid betaald wordt (Bv Charter school in USA) Privaat: Idem als bijzonder maar minder dan 50% Gegeven deze OECD omschrijving is het Nederlandse onderwijs niet uniek in de wereld: Nederland kent wel weinig openbaar onderwijs onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08 11
% verdeling 15 jarige leerlingen over privaat, bijzonder en openbaar onderwijs (pooled PISA data) Aus tria Bel gium Den mark Fin land Fra nce Ger many Ire land Neth er lands Spain Swe den Swit zer land UK Cana da Israel New Zea Land USA Privaat 3 2 0 0 8 0 2 0 7 0 3 4 4 5 4 7 Bij zonder Open baar 7 68 22 4 14 5 58 73 36 5 1 1 3 17 0 1 90 30 78 96 78 95 40 27 57 95 96 95 93 78 9 92 onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08 12
Effectiviteitverschillen tussen openbaar, bijzonder en privaat scholen in cross-nationaal OECD perspectief Na controle voor ouder en leerling kenmerken en vooral schoolcompositie zijn private scholen ceteris paribus minder effectief dan openbare in alle OECD landen. Na controle voor ouder en leerling kenmerken en schoolcompositie zijn bijzondere scholen in een aantal OECD landen ceteris paribus nog steeds effectiever dan openbaar onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08 13
Niet-openbaar onderwijs en sociale ongelijkheid In cross-nationaal perspectief zijn bijzondere en vaak ook private scholen meestal niet rijker, beter toegerust, etc. dan openbare scholen Hun belangrijkste voorsprong op openbare scholen is schoolcompositie. Bijzonder en private scholen zijn ceteris paribus effectiever voor leerlingen uit de lagere sociale strata dan openbare scholen. Maar dit effect is niet bijzonder groot in vergelijking met de invloed van schoolcompositie. Private scholen zouden ceteris paribus de onderwijsongelijkheid tussen sociale klassen kunnen verkleinen, hoewel in de praktijk de zelfselectie van leerlingen met een gunstige achtergrond in deze scholen, in combinatie met de sterke effecten van sociale compositie, de ongelijkheid eerder zal vergroten. onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08 14
Beleidsopties schoolkeuze en segregatie Bijzonder-neutraal onderwijs en speciale didactiek als versluierde vormen van schoolsegregatie. Postcode beleid vergroot buurt segregatie en vermindert niet schoolsegregatie. Dubbele lijsten met maximum 30 % moeilijke leerlingen (sociaal-economisch; eenoudergezinnen). Puntenstelsel van Catalonie. Het is de volgende optelsom: broers of zusters op dezelfde school, 40; leeft in schoolwijk, 30; werkt in schoolwijk, 20; groot gezin, 15; leerling of ouder met fysieke of psychische problemen, 10; leerling met chronische ziekte, 10; ouder met sociale bijstand, 10; Leeft in dezelfde gemeente als school, 10. Artikel 23 gaat niet over de vrije schoolkeuze door ouders, maar over de vrijheid om scholen te stichten en subsidie daarvoor te krijgen. onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08 15
Gebruikte Pisa analyses Dronkers, J. en M. Levels, 2007. "Do School Segregation and School Resources Explain Region-of-Origin Differences in the Mathematics Achievement of Immigrant Students?" Educational Research and Evaluation 13:435-462. Dronkers, J. & P. Robert, 2008. "Differences in Scholastic Achievement of Public, Private Government-Dependent, and Private Independent Schools: A Cross-National Analysis." Educational Policy 22:541-577. Corten, R. & J. Dronkers, 2006. "School Achievement of Pupils From the Lower Strata in Public, Private Government-Dependent and Private Government-Independent Schools: A cross-national test of the Coleman-Hoffer thesis." Educational Research and Evaluation 12:179-208. Avram, S & J. Dronkers, 2009. Choosing non-public schools. A cross-national analysis of the propensity of choosing privateindependent or private-dependent schools rather than public ones. RC 28 paper onderwijssegregatie 04-02-2013 09:08 16