WAAROM IS DE KINDERBIJSLAG BELANGRIJK?

Een empirisch onderzoek naar de betaalbaarheid en wenselijkheid van hervormingen in de toekomstige Vlaamse kinderbijslag Julie Vinck, Wim Van Lancker, Gerlinde Verbist Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck Studiedag SWVG Integrale zorg en ondersteuning 19 november 2015 - workshop 4 WAAROM IS DE KINDERBIJSLAG BELANGRIJK? 1

verticale logica (armoedekloof) 30/11/2015 De logica van de kinderbijslag Universaliteit Horizontale logica: compenseren van kosten van kinderen (solidariteit van kindarme naar kindrijke gezinnen) Selectiviteit Verticale logica: gezinnen die het meer nodig hebben de nodige middelen geven voor toekomst van hun kinderen (solidariteit van rijke naar arme gezinnen) Architectuur van een kinderbijslagstelsel is altijd een evenwicht tussen universaliteit en selectiviteit 3 De logica van de kinderbijslag 100% 90% FI IE AT HU 80% DE LU UK 70% FR IS BE NL NO SI DK CY CZ SE 60% CH EE MT SK 50% HR PL LVRO 40% LT PT BG 30% IT 20% EL 10% ES 0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Horizontale logica (kinderkosten) 2

De kinderbijslag vandaag Selectiviteit Kinderbijslag Universaliteit Eenouder: 2.338,47 Twee ouders: 2.414,54 Sociale toeslagen voor bepaalde categorieën (langdurig werklozen, invaliden, gepensioneerden) en eenoudergezinnen op basis van een inkomenstoets; Toeslagen voor wezen, geplaatste kinderen en kinderen met een handicap. 5,25% van het budget Basisbedragen met leeftijds- (6jr, 12jr, 18jr) en rangtoeslagen (2e > 1e; 3e+ > 2e); Geboorte- en adoptiepremie; jaarlijkse toelage ( schoolpremie ) 94,75% van het budget Vlaanderen: 3,8% Wallonië: 6,6% De kinderbijslag vandaag 700 600 500 400 300 200 100 0 1 kind 2 kinderen 3 kinderen basisbedragen leeftijdstoeslagen toeslagen langdurig werklozen 3

Kinderarmoedevermindering per % van het BBP 30/11/2015 Het belang van de kinderbijslag Kinderbijslag als % van het beschikbaar gezinsinkomen 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Vlaanderen 1 kind 2 kinderen 3 kinderen 4+ kinderen alle gezinnen arme gezinnen Efficiëntie van de uitgaven 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% ES GR LV BG IE UK LT BE RO CY PT DE HU AT LU EE IT SE FR SI PL FI NO IS SK DK CZ NL 4

Bereik van de sociale toeslagen 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Vlaamse gezinnen met kinderen ten laste 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 netto beschikbaar equivalent gezinsinkomen kinderbijslag (statuut) De kinderbijslag morgen Zesde staatshervorming: regionalisering bevoegdheid Vlaams regeerakkoord stipuleert: Omdat we vinden dat elk kind gelijk is, geven we een gelijke basiskinderbijslag. We schaffen de rangorderegeling en leeftijdstoeslag af, behouden een toeslag voor kinderen met bijzondere zorgnoden en voor wezen, en voeren een sociale toeslag in voor kinderen die opgroeien in een gezin met een laag inkomen, waarbij we rekening houden met de gezinsgrootte. Leeftijdstoeslag afschaffen Rangtoeslag afschaffen Gelijke basiskinderbijslag voor elk kind Sociale toeslagen voor lage inkomensgezinnen, niet meer gebaseerd op categorieën (statuten) maar enkel op inkomen. Toekenning sociale toeslagen houdt rekening met gezinsgrootte. 5

Verandering in procentpunt 30/11/2015 vereist nieuwe evenwichten Simulatie op basis van MEFISTO/EUROMOD: afschaffen van rang- en leeftijdstoeslagen binnen huidige kinderbijslagstelsel, zonder wijziging aan bestaande sociale toeslagen 4 3 2 1 0-1 -2-3 * * * * * * Armoederisico Armoedekloof Geen eenvoudige opdracht Nieuw evenwicht tussen universaliteit en selectiviteit Nieuw evenwicht tussen basisbedrag en sociale toeslagen Nieuw systeem om sociale toeslagen toe te kennen In dit onderzoek: hoe inkomensselectiviteit in sociale toeslagen organiseren en implementeren? Vijf bestaande inkomensselectieve systemen onder de loep: Kinderbijslagen (KB ST, sociale toeslagen) Gewaarborgde kinderbijslag (GGB) Kinderopvang (KO, inkomenstarief) School & Studietoelagen (S&ST) Verhoogde tegemoetkoming (VT) 6

WAT IS EEN LAAG INKOMEN? HET INKOMENSBEGRIP Keuze voor een inkomensbegrip is een middel om gezinnen te identificeren naar draagkracht Draagkracht wordt bepaald door alle vormen van inkomen die consumptiemogelijkheden genereren Uitgangspunt: toekenning moet zo automatisch mogelijk gebeuren En dus: we zoeken een inkomensbegrip dat 1) zoveel mogelijk inkomstenbronnen omvat (een breed inkomensbegrip); 2) zo onafhankelijk mogelijk is van de (vaak wijzigende) fiscale regels; 3) meetbaar is door middel van administratieve datastromen. Welke gezinnen je wil bereiken is een politieke vraag 7

BRUTO OF NETTO? Bruto inkomen - Sociale zekerheidsbijdragen Bruto belastbaar inkomen - Beroepskosten - Belastingaftrekken Netto belastbaar inkomen - Belastingschalen - Belastingvrije som - Belastingverminderingen - Belastingkredieten Netto beschikbaar inkomen HET INKOMENSBEGRIP Sociale zekerheidsbijdragen = uitgesteld loon Beperkte vertekening draagkracht Mogelijk sterke vertekening draagkracht Niet opgenomen in administratieve databanken Ons advies: bruto belastbaar inkomen CASH ÉN NIET-CASH? HET INKOMENSBEGRIP Ook niet-cash inkomsten vergroten de consumptiemogelijkheden bv. maaltijdcheques voordeel bedrijfswagen maar: hoe dit praktisch meenemen? Monetaire waardering? Registreren? Administratieve haalbaarheid? Ons advies: cash 8

HET INKOMENSBEGRIP INKOMEN UIT VERMOGEN? Onroerend inkomen wordt (gedeeltelijk) meegenomen in gezamenlijk belastbaar inkomen op aanslagbiljet Onroerend inkomen meegeteld: Studietoelagen, VT KI: onderschatting Idealiter: reële huuropbrengsten voor alle verhuurde OG en KI voor niet-verhuurde OG om draagkracht te identificeren Roerend inkomen wordt nu niet meegenomen Principe bevrijdende roerende voorheffing Ons advies: inkomen uit onroerende goederen verrekenen in het inkomensbegrip HET INKOMENSBEGRIP Ideale inkomensbegrip bestaat niet in de praktijk Particulier probleem bij zelfstandigen: welk inkomensbegrip is een goede weerspiegeling van hun draagkracht als je via de fiscaliteit werkt? KB & VT: netto bedrijfsinkomsten (bruto-inkomen minus bedrijfslasten) * (100/80) bruteren ; geen oplossing voor fictieve lage bruto-inkomens S&ST: KI wordt meegerekend: In inkomensbegrip Als bijkomende KI-test (identificeert +/- 3000 gevallen) 9

INKOMENSBEGRIP VANDAAG KINDERBIJSLAG ST & 1OT KINDERBIJSLAG GGB KINDEROPVANG INKOMENSTARIEF INKOMENSBEGRIP Gezamenlijk belastbaar beroepsinkomen + beroepskosten (gemiddeld per maand) Zelfstandigen: netto belastbare inkomsten uit zelfstandige praktijk x 100/80 Netto bestaansmiddelen (per kwartaal) Gezamenlijk belastbaar beroepsinkomen (op jaarbasis) Individueel verminderde tarieven In vgl. met IDEALE INKOMENSBEGRIP Enkel beroeps- /vervangingsinkomen Gemiddeld maandinkomen Geen duidelijk afgebakend concept Enkel beroeps- /vervangingsinkomen SCHOOL- EN STUDIETOELAGEN VERHOOGDE TEGEMOETKOMING INKOMENSBEGRIP VANDAAG INKOMENSBEGRIP Referentie-inkomen: (1) Gezamenlijk belastbaar inkomen, (2) Afzonderlijk belastbaar inkomen, (3) 80% van de alimentatie, (4) Leefloon, (5) IVT, (6) Niet-belastbare beurs, (7) Inkomsten uit het buitenland, (8) 2x geïndexeerd K.I. vreemd gebruik, (9) 1x geïndexeerd K.I. beroepsdoeleinden KI-test voor vreemd gebruik Bruto belastbaar inkomen + KI eigen woning + (on)roerende inkomsten + niet-belastbare inkomsten Zelfstandigen: netto belastbare inkomsten uit zelfstandige praktijk x 100/80 In vgl. met ideale INKOMENSBEGRIP Ruim inkomensconcept KI (vreemd gebruik en beroepsdoeleind en) wordt meegenomen KI-test Ruim inkomensconcept KI wordt meegenomen 10

INKOMENSBEGRIP: BESLUIT Breed inkomensbegrip (met inkomens uit onroerende goederen, beroep en vervangingsinkomsten, en eventueel ook diverse inkomsten) Gebaseerd op aanslagbiljet (gecontroleerde gegevens die meetbaar en bruikbaar zijn) Aanvullen met KI-test Sommige problemen moeilijk of niet op te lossen WAT IS EEN GEZIN? 11

HET GEZINSCONCEPT Wat is een gezin? Principe van de draagkracht: wie verhoogt en/of verlaagt de draagkracht van het gezin? Ook hier: elke keuze heeft implicaties. Wiens inkomsten tellen mee? HET GEZINSCONCEPT Kinderbijslag: rechthebbende + partner Kinderopvang: aanvrager + één ander inwonend persoon Gezinsmodulering: inkomensgrenzen aangepast aan gezinsgrootte? Kinderbijslag: alleenstaande ouder vs. koppel Kinderopvang: geen verschil Schooltoelagen: grenzen stijgen met het aantal punten leefeenheid Verhoogde tegemoetkoming: grens stijgt per bijkomend gezinslid Telt het inkomen van een andere inwonende persoon mee? Kinderbijslag: geen invloed Kinderopvang: ja indien geen partner Verhoogde tegemoetkoming: ja, als ze tot hetzelfde VT gezin behoren 12

HET GEZINSCONCEPT Moeilijkheid: wat met feitelijk samenwonenden die niet verwant zijn en waarbij een van de volwassenen geen wettelijke band heeft met het kind? Tussen de 10 en de 12% van de kinderen woont bij ouders die nietgeregistreerd samenwonen Kinderbijslag vandaag: samen een huishouden regelen, maar moeilijk te controleren (controles aan huis) Op basis van uitgangspunt van meetbaarheid en automatisering: Samen een koopwoning bezitten; Samen een huurcontract ondertekend hebben; De andere volwassene heeft ook kind met recht op KB HET GEZINSCONCEPT Wiens inkomens tellen mee? Voorbeeld kinderopvang. Alleenstaande ouder met kind Feitelijk samenwonende koppel met kind Zonder inwonende grootouder Inkomen ouder: 30.000 Tarief: 11,55 Inkomen ouder: 30.000 + 50.000 Tarief: 24,56 Met inwonende grootouder Inkomen ouder: 30.000 Pensioen grootouder: 15.000 Tarief: 17,1 Inkomen ouder: 30.000 + 50.000 Pensioen grootouder: 15.000 Tarief: 17,1 13

HET GEZINSBEGRIP: BESLUIT Inkomsten van ouders of gelijkgestelden moeten meegeteld worden in de inkomenstoets. Inkomsten van inwonende verwanten moeten niet worden meegeteld, voor feitelijk samenwonenden kunnen specifieke criteria gelden. Individuele behandeling van uitzonderingsgevallen moet mogelijk blijven. KORTOM De uitkomst van een inkomenstoets is een samenspel van het gezinsconcept, het inkomensbegrip en de generositeit Welke inkomens? Wiens inkomens? Welke grenzen? Gezinsmodulering Welke bedragen? Wie je uiteindelijk bereikt is een empirische vraag 14

THEORETISCH BEREIK Vlaamse gezinnen met kinderen 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Schooltoelage (zonder KI test) Kinderbijslag (inkomens) Kinderbijslag (statuut) Verhoogde tegemoetkoming Gewaarborgde kinderbijslag THEORETISCH BEREIK Hoogte inkomensgrenzen (koppel met 2 kinderen) 15

THEORETISCH BEREIK Armoederisico 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% schooltoelage (zonder KI) kinderbijslag (statuut) kinderbijslag (inkomens) gewaarborgde kinderbijslag Verhoogde tegemoetkoming niet-arm arm Het belang van een foutenmarge Foutenmarge: vals-positieven versus vals-negatieven Met een niet-ideaal inkomensbegrip en niet-ideale gegevensstromen maak je onvermijdelijk fouten in de identificatie van lage inkomensgezinnen Afruil: maximale identificatie van rechthebbenden leidt tot spillover naar niet-rechthebbenden, maximale uitsluiting van niet-rechthebbenden leidt tot uitsluiting van rechthebbenden 16

HOE KAN HET ACTUELE INKOMEN VAN EEN GEZIN WORDEN BEPAALD? ALGEMENE KWESTIES: actuele gegevens Hoe identificeer je de actuele inkomenstoestand van een gezin? Bestaande systemen: aanmelding/aanvraag Datamogelijkheden zijn voorlopig nog beperkt Enige bron die op dit moment breed inkomensbegrip toelaat voor zowel werknemers als zelfstandigen zijn de fiscale gegevens: jaarinkomens aanslagbiljet T-2 Andere inkomstenbronnen zijn actueler, maar partieel: DMFA fluxen: kwartaalgegevens werknemers (+/- 4 à 6 maanden vertraging); RSVZ fluxen: kwartaalgegevens zelfstandigen (sociale bijdragen, T-3); OCMW fluxen: leefloon; Etc 17

ALGEMENE KWESTIES: actuele gegevens Keuze: Bepaalde groepen waarvan we redelijkerwijs weten dat ze lage inkomens hebben / waarvan inkomens al getoetst zijn: automatisch toekennen via elektronische gegevensstromen leefloon, integratietegemoetkomingen, VT, Keuze: Verder ontwikkelen van de gegevensstromen om meer actuele inkomensinformatie te verkrijgen Keuze: Actueel lager inkomen: bewijslast bij gezinnen S&ST: vermoedelijk inkomen op basis van attesten voor hele jaar VT: bewijs van maandinkomen voor sommige groepen op voorwaarde van stabiel inkomen ALGEMENE KWESTIES: actuele gegevens Waarom gezinnen niet zelf hun actuele jaarinkomen laten inschatten? Lessen uit Nederland: ontvangers moeten zelf jaarinkomen schatten. Dat leidt tot onnoemelijk veel problemen en terugvorderingen. (36% fouten in 2011) Toetsingsinkomen 2013 berekenen voor u en uw toeslagpartner Neem het meest recente geschatte jaarinkomen uit de laatste belastingaanslag, belastingaangifte, loonstrookje of vermenigvuldig het maandloon met het aantal maanden dat hebt gewerkt in een jaar. Bekijk vervolgens welke veranderingen in 2013 van invloed zullen zijn op uw geschatte inkomen sinds uw laatste belastingaangifte. Denk aan: U hebt in 2013 een andere baan met een ander inkomen. U hebt jaarlijks een loonsverhoging waarmee u rekening kunt houden. U wordt werkloos en zult een uitkering krijgen. In 2013 krijgt u extra bonussen. In 2013 zult u extra aftrekposten voor de belastingaangifte inkomstenbelasting hebben. Bijvoorbeeld doordat u een huis gaat kopen. De hypotheekrente is dan fiscaal aftrekbaar. Of door een echtscheiding, waarbij de partner-alimentatie fiscaal aftrekbaar is. Tel deze veranderingen in inkomen op en tel ze op bij het laatst bekende verzamelinkomen, voorheen belastbaar inkomen. Als u uw jaaropgave, belastingaangifte of loonstrookje als uitgangspunt neemt, moet u die nog corrigeren voor veranderingen in de fiscale aftrekposten: Uw koophuis; Een gift; Betaalde partneralimentatie; Studiekosten; Kosten levensonderhoud kind. Specifieke zorgkosten. 18

/four weeks /four weeks 30/11/2015 ALGEMENE KWESTIES: veranderingen Beleidsmakers hebben vaak dit beeld in hun achterhoofd: 2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 A1 A2 A3 A4 400 200 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Period ALGEMENE KWESTIES: veranderingen In realiteit is het voor de lage inkomensgroepen vaak dit: 3000 2500 2000 1500 1000 H1 H2 H3 H4 500 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Period 19

ALGEMENE KWESTIES: veranderingen Binnen de groep gezinnen met kinderen in Vlaanderen: Full year fulltime: 44% Full year part-time: 16% Binnen de groep arme gezinnen met kinderen in Vlaanderen: Full year fulltime: 8% Full year part-time: 6% Bron: EU-SILC 2012 ALGEMENE KWESTIES: veranderingen Dat leidt tot moeilijke vragen: Een ruim inkomensconcept op jaarbasis identificeert draagkracht (theoretisch) beter, maar complex voor gezinnen en administratie, en verhoogt sterk risico op fouten Keuze: evenwicht tussen stabiliteit en actualiteit Moet het systeem reageren op elke inkomensterugval? Moet het systeem reageren bij elke inkomensstijging? Geldigheidsduur van het recht? Voor welke periode worden sociale toeslagen toegekend? Afweging tussen administratieve lasten en toegestane foutenmarge 20

ALGEMENE VRAGEN EN KNELPUNTEN ALGEMENE KWESTIES: Post-factum controle Op jaarbasis net boven de inkomensgrens uitkomen betekent niet automatisch dat er geen nood was in een bepaalde periode/maanden KB: controle via fiscale gegevensstromen 2 jaar later Als gezinnen onterecht geen sociale toeslagen kregen, is het kalf twee jaar na datum misschien al verdronken OF is de nood die er toen was er nu misschien niet meer Cash geld terugvorderen is een probleem voor kwetsbare gezinnen Kinderbijslag wordt bij lagere en middeninkomens niet gespaard maar gespendeerd Welke keuzes m.b.t. terugvordering worden gemaakt? 21

WERKLOOSHEIDS- OF VERDIENVAL Wat betekent het aanvaarden van hoger loon voor het netto beschikbaar inkomen van een typegezin? Alleenstaande ouder met 3 jonge kinderen (2,4,6) Huidige kinderbijslag zonder statuten (2 inkomensgrenzen) Focus op sociale toeslagen WERKLOOSHEIDS- OF VERDIENVAL 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0-500 -1000 leefloon voltijds werk - minimumloon voltijds werk - minimumloon 130% voltijds werk - minimumloon 140% voltijds werk - minimumloon 150% voltijds werk - minimumloon 160% bijstand arbeid s.z. bijdragen voltijds werk - minimumloon 170% personenbelasting school en studietoelagen bijdrage Vlaamse Zorgverzekering kinderbijslag NBI % netto meeropbrengst 20% 15% 10% 5% 0% -5% 22

WERKLOOSHEIDS- OF VERDIENVAL Werkloosheids- en verdienvallen: invoeren van een afbouwpercentage (tapering) van de sociale toeslag; 20,82% (werkbonus 2014) 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0-500 -1000 leefloon voltijds werk - voltijds werk - voltijds werk - voltijds werk - voltijds werk - voltijds werk - minimumloon minimumloon minimumloon minimumloon minimumloon minimumloon 130% 140% 150% 160% 170% bijstand s.z. bijdragen school en studietoelagen kinderbijslag (tapering) % netto meeropbrengst arbeid personenbelasting bijdrage Vlaamse Zorgverzekering NBI (tapering) 20% 15% 10% 5% 0% -5% ALGEMENE KWESTIES Kwaliteit van de administratieve datastromen. Algemeen principe: Garbage in, garbage out Gegeven de imperfecte data en de moeilijkheid om inkomens en gezinssituaties in te schatten zullen onvermijdelijk fouten worden gemaakt. Belang van testperiode en aanloopperiode 23

EN DUS Eenvoudig systeem van inkomensselectiviteit bestaat niet Volledig automatiseren kan niet Fouten in identificatie gezinnen en uitvoering onvermijdelijk Quid kinderbijslag als instrument voor integraal gezinsbeleid? Maak gebruik van de expertise in binnenland (administraties en uitvoeringsinstellingen) en buitenland (Nederland, VK) Hou bij implementatie rekening met testperiode, aanloopperiode, kostenplaatje voor (ICT) infrastructuur en administratie Ijzer met handen breken 24