vakblad voor babyprofessionals Workshops & programma Kraamcafé chemo & kraamtijd geruststellende feiten mindfulness zorg met aandacht trends in In-vitrofertilisatie Regina Romeijn na de bevalling goed werk in Gambia borstvoedingsobstakels www.vakbladkraamzorg.nl jaargang 13 - nummer 5-2012
redactioneel Laura Jansma (41), hoofdredacteur Kraamzorg a.i. whysboeken.nl de online boekwinkel van je vakblad! Vakliteratuur, een cadeau voor een collega of een tip voor je kraamgezin? Een greep uit de selectie van onze gloednieuwe online boekenwinkel. handboek De grote geboortegids 24,95 (gratis thuisbezorgd) Hét nieuwe standaardwerk over zwangerschap, bevalling en kraamtijd, geschreven door gynaecoloog Joris van der Post en verloskundige Mariel Croon. In een tijd van tegenstrijdige berichtgeving is dit boek een betrouwbare vraagbaak. Uitgeverij Thoeris, 2011 ISBN 9789072219695 kraamvrouw Vet man, zo n baby! 16,95 (gratis thuisbezorgd) In 100 dagen na de bevalling je oude lichaam terug. Lees het interview met auteurs Regina Romeijn en Guy van der Reijden op pagina 46. vak/literatuur Het ziet er allemaal goed uit 16,95 (gratis thuisbezorgd) Anke vermoedt tijdens de zwangerschap dat er iets mis is met haar baby. Als ze bevalt van een dochter met een zeldzame maagafwijking wordt ze door de artsen en het verplegend personeel aan haar lot overgelaten. Een pleidooi voor meer empathie in de zorg. the house of books 2012 ISBN 9789044335248 vak Bekkenpijn tijdens en na de zwangerschap 49,50 (gratis thuisbezorgd) De effectieve aanpak van orthopedisch manueel therapeut Cecile Röst. Voor therapeuten en professionals, mét dvd. Thuisbevalling heeft wind in de zeilen Mijn eerste bevalling was in het ziekenhuis, de tweede thuis. Op beide bevallingen kijk ik positief terug, met dank aan de prima zorgverleners. Nederland heeft een uniek verloskundig systeem. De tijd dat we daar trots op waren, leek echter al een tijdje achter ons te liggen. Er was veel negatieve en ongenuanceerde berichtgeving over de thuisbevalling. En: welke vrouw durft nog thuis te bevallen als de media telkens een verband leggen met babysterfte? Thuisbevalling in gevaar was op 21 september te lezen op Nu.nl. Op dit moment bevalt nog ongeveer twintig procent van de vrouwen thuis, in de jaren 90 was dit 35 procent. Rafael van Crimpen, verloskundige en directeur van de Academie Verloskunde, luidt de noodklok. Als het percentage vrouwen dat thuis bevalt onder de tien procent komt, verliezen de verloskundigen hun expertise. Zij vreest dat vrouwen over tien jaar alleen nog maar in het ziekenhuis kunnen bevallen. Het bericht op Nu.nl schetst een somber beeld. Tegelijk laat het zien dat het tij keert. Er gaan steeds meer stemmen op voor het behoud van de thuisbevalling. Net als Van Crimpen pleit men ervoor dat vrouwen in Nederland vrij kunnen blijven kiezen waar zij willen bevallen. Miss Brabant 2012, een pas afgestudeerde verloskundige, gebruikt haar titel om het Nederlandse verloskundige systeem te promoten. Stichting Het Ouderschap startte de petitie Baas over eigen bevalling en gaat daarmee volgende maand naar minister Schippers. Ook is er positief nieuws uit wetenschappelijke hoek. Het gerenommeerde Cochrane-instituut stelt dat een geplande thuisbevalling net zo goed is als een ziekenhuisbevalling, en soms zelfs beter. Om een maatschappelijke discussie op gang te brengen, hield de Academie Verloskunde Maastricht een landelijk debat over de thuisbevalling. En om ook eens de vrouwen zelf aan het woord te laten, lanceerde de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie & Gynaecologie (NVOG) de campagne Hoe wil jij bevallen. Natuurlijk doet ook de KNOV een duit in het zakje met haar streven naar continue begeleiding van de barende. Op het Kraamcafé hoor je hier meer over en kun je ook je eigen bijdrage leveren. laura@vakbladkraamzorg.nl A.W. Bruna Levboeken 2012 ISBN 9789400501409 Deze en nog 90.000 andere boeken zijn vanaf nu te koop op whysboeken.nl Bestel nu op whysboeken.nl Reed business, 2012 ISBN 9789035233874 Voor 18.00 uur besteld, morgen in huis! 4 2012 kraamzorg 3
inhoud draaiboe kraamzorg 2013 56 Kraamvrouwen zijn vaak nog gespannen als ze hun kind gaan voeden. Een hand op haar schouder helpt al haar eraan te herinneren: o ja, eerst even bij mezelf komen. 18 - Djoke ten Kate, kraamverzorgende, past mindfulness toe 14 46 18 60 kraam café In dit nummer Kraamzorg nummer 05 jaargang 13 vruchtbaarheid 50 de trends in in-vitrofertilisatie actueel 18 mindfulness in de geboortezorg borstvoeding 42 fopspeen en korte tongriem: obstakels om goed te starten jij & je vak 24 chemotherapie in de kraamtijd 33 kom naar het Kraamcafé! 60 collega in Gambia columns 16 column borstvoedingscentrum Myrte over tepel-speenverwarring 41 Marjon Logtenberg, manager kraamzorg van Zin Kraamzorg, over vertrouwde kraamzorg 56 Siska over zure tantes en feestende dames en verder 14 Draaiboek Kraamzorg 2013 30 word abonnee 66 colofon 50 13 33 Meld je nu aan! boek&kraam 46 hoe Regina Romeijn na de zwangerschap haar figuur terugkreeg vaste prik 09 kort en klein: onderzoek & wetenschap 28 prikbord: nieuws uit de kraamwereld Bestel bij de online boekenwinkel van je vakblad 4 kraamzorg 5 2012 5 2012 kraamzorg 5
xxs kraamzorg advertenties NIEUW! béaba Biboz zuigfles De Biboz zuigfles van Béaba heeft een siliconen My Flow speen, die er voor zorgt dat er alleen vloeistof uitkomt als de baby zuigt. Zo kan de baby, net als bij de moederborst, zelf het zuigritme bepalen. De Biboz is daarom uitermate geschikt om te gebruiken in combinatie met borstvoeding. De speen is voorzien van de Make it simple zuigklep, die voorkomt dat de baby lucht binnen krijgt. Door de ergonomische vorm ligt de fles prettig in de hand. Uiteraard is de Biboz geheel BPA-vrij. Verkrijgbaar in verschillende kleuren. www.baby-pien.nl Vitamine K en D advies Het gebruik van extra vitamine K wordt na de twaalfde week gestopt, extra vitamine D suppletie blijft van belang tot het 4e jaar. Een combinatieproduct vitamine D+K bij zuigelingen heeft om deze reden niet de voorkeur. Lees meer over de producten van Davitamon: davitamon.nl like vakblad Kraamzorg op facebook en maak kans op één van de 5 gratis kaarten voor het Kraamcafé! nieuw Voorkom vaginale huidairritatie met Sanature inlegkruisjes en maandverband Voor de meeste vrouwen is de menstruatieperiode een normaal onderdeel van het leven. Echter voor sommige vrouwen gaat deze periode gepaard met vaginale klachten zoals jeuk, een branderig gevoel of zelfs pijn*. Vaginale huidirritatie kan hier een oorzaak van zijn. Geen irritatie maar wel een optimale bescherming. Sanature inlegkruisjes en maandverband zijn geproduceerd van 100% katoen en zijn hypoallergeen, ph-neutraal en dermatologisch getest. Sanature is zonder recept te koop bij de betere drogist of bij de apotheek. Kijk voor meer informatie of een gratis proefverpakking op www.sanature.net Sanature is een medisch hulpmiddel. Lees voor gebruik de gebruiksaanwijzing. *Marktonderzoek, Initialconcept, december 2010 KOAG-KAG nr. 3114-0611-0816 illustratie: Studio Ping
advertentie kort & klein pijnbestrijding veilig met gas Di-stikstofoxide (lachgas) en fluranegas werken goed als pijnbestrijding bij vrouwen met ontsluitingsweeën. Gas kan makkelijk worden toegediend via een gezichtsmasker, snel worden gestart en werkt binnen een minuut. De pijn vermindert terwijl de moeder wakker blijft en normaal kan blijven slikken. Dat blijkt uit onderzoek van de afdeling midwifery science van het VUmc. Fluranegas werkt krachtiger en geeft minder bijwerkingen, maar kan alleen door een geschoolde anesthesiehulpverlener worden toegediend, terwijl lachgas ook door verloskundigen of artsen kan worden gegeven. Waarschijnlijk is dit de voornaamste reden waarom fluranegas niet vaak wordt gebruikt en waarom er weinig onderzoek is gedaan naar deze vorm van pijnbestrijding bij de bevalling, zegt onderzoeker Trudi Klomp. Bron: VUmc gezinswijzer van het NJI Heel jonge ouders, een alleenstaande moeder, een ouder met verstandelijke beperking, een migrantengezin, een gezin waarin je partnergeweld vermoed Elke situatie kan je voor nieuwe vragen stellen. De Gezinswijzer van het Nederlands Jeugdinstituut helpt je vast en zeker verder. Deze bevat diverse gezinsdossiers waarin je informatie vindt over opvoeden, cijfers en trends, beleid en interventies. De dossiers zijn onderverdeeld in vier thema s: gezinsvorming, gezin en opvoeding, gezin en werk en gezin en omgeving. Ga naar www.nji.nl en zoek op Gezinswijzer. Bron: NJI bezoek ons op Kamervragen over ruggenprik De afgelopen tien jaar is het aantal ruggenprikken toegenomen van 3,22% in 2000 naar 10,23% in 2009, zowel bij bevallingen die in de eerste lijn starten als bij bevallingen die in de tweede lijn starten. In 1,77% van de bevallingen met een start in de eerste lijn vindt er vanwege pijnbestrijding overdracht plaats naar de tweede lijn. Deze toename kwam aan de orde door Kamervragen van het Kamerlid Arib (PvdA) over de eigen bijdrage voor bevallen in het ziekenhuis of geboortecentrum. Demissionair minister Edith Schippers van Volksgezondheid, Welzijn en Sport antwoordde hierop eind augustus, dat de toename het gevolg is van de richtlijn pijnbestrijding tijdens de bevalling geschreven in 2008 door de gezamenlijke beroepsgroepen NVOG, KNOV en NvA. In deze richtlijn is epidurale pijnbestrijding gekwalificeerd als een effectieve en veilige vorm van pijnbestrijding. Dit heeft in de ziekenhuizen tot een verhoogde beschikbaarheid geleid. Bron: Rijksoverheid Kamerstukken 5 2012 kraamzorg 9
advertentie kort & klein zorg om dikke baby s bezoek ons op Informeer ons over jouw ervaringen met BoekStart en ontvang een BoekStartkoffertje cadeau. Bijna alle kraamverzorgenden praten intuïtief tegen hun baby s, beantwoorden hun lichaamstaal, zingen voor ze. Voor ouders die dat nog onwennig vinden en volgens jullie zijn dat er best veel! is voorlezen een prachtig hulpmiddel. Voorlezen bevordert het contact tussen ouder en kind en stimuleert de taalontwikkeling van de baby. Tweederde van de kraamverzorgenden vindt het dan ook een goed idee dat ouders daar al in de eerste drie maanden mee beginnen. Om die ouders een beetje op weg te helpen is er BoekStart.nl. Deze site geeft naast uitleg over BoekStart veel lees- en boekentips. Op de site vind je ook het antwoord waarom voorlezen aan jonge kinderen zo belangrijk is. Wat is BoekStart? Cadeau van de bibliotheek Waar is BoekStart? aandacht voor vrouwenrechten Eind september kwam de film Freedom for Birth uit. In deze film wordt aandacht gevraagd voor de schending van de vrouwenrechten tijdens bevallingen over de hele wereld. Hoofdpersoon is de Hongaarse vroedvrouw Agnes Gereb, die tot gevangenisstraf werd veroordeeld omdat ze vrouwen begeleidde bij hun thuisbevalling. Eén van haar moeders vocht het arrest aan voor het Europese hof voor de Rechten van de Mens en won. Hiermee schiep zij een precedent voor de rechten omtrent geboorte wereldwijd: elke vrouw moet vrij kunnen kiezen waar en hoe ze wil bevallen. Bron: knov.nl Turks- en Marokkaans-Nederlandse kinderen hebben op tweejarige leeftijd twee tot drie keer vaker overgewicht dan andere Nederlandse kinderen. Dat blijkt uit het promotieonderzoek van Marieke de Hoog aan de Universiteit van Amsterdam. Oorzaak van het overgewicht is een snellere gewichtstoename in de eerste zes levensmaanden. Er is weinig bekend over hoe dat komt. Het heeft niet te maken met de keuze voor borstvoeding of flesvoeding. Een tweejarige met overgewicht is meestal met vijf jaar ook te dik. Dit onderzoek is onderdeel van een omvangrijke studie van de GGD en het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam. Daarin wordt sinds 2003 de relatie onderzocht tussen leefgewoonten tijdens de zwangerschap en (pasgeboren) kinderen in Amsterdam. Bron: Universiteit van Amsterdam Thuisbevalling aanbevolen Het gerenommeerde instituut Cochrane concludeerde na onderzoek dat alle landen moeten overwegen om een goede thuisbevalling mogelijk te maken. In veel landen wordt aangenomen dat bevallen in het ziekenhuis altijd de veiligste wijze van bevallen is voor vrouwen. Uit onderzoek in Denemarken blijkt echter dat gepland thuisbevallen vaak net zo goed en soms zelfs beter is en minder interventies en minder complicaties oplevert. Wereldwijd moet daarom thuis bevallen een aantrekkelijke en veilige optie zijn voor zwangere vrouwen, aldus Cochrane. De service rond de thuisbevalling moet dan wel een geïntegreerd onderdeel zijn van de gezondheidszorg, wat in veel landen niet zo is. Bron: Cochrane Nieuws! Tips Waarom voorlezen? 10 kraamzorg 5 2012 www.boekstart.nl 5 2012 kraamzorg 11
Met Nutrilon Omneo-Comfort heeft 79% van de baby s minder krampjes 1 bezoek ons op advertentie voorkomen blindheid Jaarlijks worden 2.000 te vroeg geboren baby s van minder dan 32 weken of met een geboortegewicht van minder dan 1.500 gram onderzocht op ROP (Prematuren Retinopathie). Dit is een netvliesafwijking bij te vroeg geborenen en de meest voorkomende oorzaak van blindheid bij kinderen. Voor 200 baby s is behandeling vervolgens noodzakelijk. Voor de screening op ROP moeten deze jonge couveusebaby s vaak naar een academisch ziekenhuis worden vervoerd, met alle risico s van dien. Daarom gaat het Oogfonds vijf ziekenhuizen voorzien van netvliescamera s om baby s ter plekke te kunnen onderzoeken. Een deel van het benodigde geld kwam van de Vriendenloterij. In aanwezigheid van Koningin Beatrix, beschermvrouwe van het Oogfonds, kon het Medisch Centrum Alkmaar op 3 oktober de eerste netvliescamera in ontvangst nemen. Bron: Oogfonds.nl kort & klein Twee keer zoveel kans Kraamvrouwen die zelf te vroeg werden geboren, hebben tweemaal zoveel kans op complicaties tijdens hun zwangerschap, zoals hoge bloeddruk en zwangerschapsdiabetes. Dat melden onderzoekers uit Montreal in het Canadian Medical Association Journal. Hun onderzoek betrof bijna 7.500 vrouwen die tussen 1976 en 1995 te vroeg werden geboren. Deze kregen minimaal één kind tussen 1987 en 2008. Een op de vijf vroeggeboren moeders had complicaties tijdens de zwangerschap. Bij moeders die zelf op tijd werden geboren, was dit een op de tien. Hoe eerder vroeggeboren vrouwen ter wereld waren gekomen, des te meer kans zij hadden op complicaties tijdens hun eigen zwangerschap. Steeds meer vroeggeboren baby s blijven leven. Het is dus belangrijk om meer te weten over de risico s die zij lopen in hun verdere leven. Bron: NU.nl Nutrilon Omneo-Comfort heeft een unieke samenstelling en is bewezen effectief bij krampjes Meer weten? www.nutriciavoorprofessionals.nl Nutrilon Omneo-Comfort is een dieetvoeding en moet onder medisch toezicht worden gebruikt. 1 Savino F et al. (2003) Acta Pediatr Suppl 91 (441), 86-90 minder tienermoeders dan ooit Het aantal tienermoeders is momenteel lager dan het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) ooit waarnam. Vorig jaar kregen in Nederland 2.365 meisjes onder de 20 jaar een kind. Er zijn wel grote verschillen tussen de herkomstgroepen. Bij in Nederland geboren Antilliaanse meisjes onder de 20 is het aantal tienermoeders ruim zes keer zo hoog als bij autochtone meisjes. In Nederland geboren Turkse tienermeisjes daarentegen krijgen minder vaak al een baby dan autochtone tienermeisjes. De afgelopen decennia is het aantal tienermoeders in Nederland sterk gedaald. Veertig jaar geleden ging het om 22,3 per duizend meisjes. In 2011 waren het er 4,8 per duizend. In vrijwel geen enkel ander Europees land is het geboortecijfer onder tieners nu zo laag als in Nederland. Bron: CBS 5 2012 kraamzorg 13
draaiboek kort & klein intensive care kan beter Hij is er weer! draaiboe 2013 kraamzorg Op de intensive care afdelingen voor te vroeg geboren baby s gebeurt de intraveneuze toediening van zuurstof en van voeding en medicatie niet op een constante voorgeprogrammeerde snelheid. Dat is potentieel gevaarlijk en kan beter. Aldus Anne van der Eijk, die 24 september promoveerde aan de TU Delft. Extra zuurstoftoediening is vaak nodig, maar kan ook negatieve bijwerkingen hebben, zoals een ernstige oogziekte. Om dat te voorkomen worden de zuurstofwaarden in het bloed van de baby s continu gemeten en eventueel handmatig aangepast. Dit zou meer gestandaardiseerd en veiliger gedaan moeten worden. Van der Eijk pleit onder meer voor een protocol voor zuurstof-therapie met antwoorden op vragen als: wanneer passen we de hoeveelheid toegediende zuurstof aan, met welke stapgrootte, en vooral op basis waarvan? Bron: TUdelft.nl Gratis bij dit nummer: het Draaiboek Kraamzorg 2013. Een agenda die tegelijk veel meer is dan dat. Je kan er je afspraken in plannen, overzichten in bijhouden en informatie in opzoeken. Kortom: een praktisch steuntje in de rug dat je helpt om je werk te organiseren en adviezen te geven in je gezinnen. Een onmisbaar werkinstrument voor elke kraamverzorgende! Praktis ringban che d voor Extra veel ruimte week mei Ruimte voor gegevens van twee gezinnen per dag 22 es eigen (privé)notiti periode: maandag 27 naam adres plaats telefoon begintijd eindtijd aantal uren afstand reistijd naam adres plaats telefoon begintijd eindtijd aantal uren afstand reistijd km km *en ook vandaag t enkor binn naam s l a adres k o oplaats ajepmpobiel telefoon *en ook vandaag naam adres plaats telefoon naam adres plaats telefoon Registratie van gewerkte uren en onkosten per dag begintijd eindtijd aantal uren afstand reistijd begintijd eindtijd aantal uren afstand reistijd km km *en ook vandaag dinsdag 28 naam adres plaats telefoon M week: woensdag 29 begintijd eindtijd aantal uren afstand reistijd begintijd eindtijd aantal uren afstand reistijd donderdag 30 km km naam adres plaats telefoon begintijd eindtijd aantal uren afstand reistijd naam adres plaats telefoon begintijd eindtijd aantal uren afstand reistijd km km *en ook vandaag voor ijgbaar verkr mei draaiboek 2013 En ook: * Overzichten per maand met ruimte voor aantekeningen * Lijst van feestdagen en schoolvakanties * Handige tips en weetjes * Uitgebreide adressenlijst * Ruimte voor eigen adressen Het Draaiboek 2013 wordt je aangeboden door de NBvK en het vakblad Kraamzorg. 14 kraamzorg 5 2012 inder roken door borstvoeding Kraamvrouwen die gestopt zijn met roken, houden dat beter vol als ze borstvoeding geven. Dat concluderen Italiaanse onderzoekers, die over dit onderwerp 2.546 vrouwen interviewden, enkele dagen na de geboorte en drie, zes en twaalf maanden later. Roken tijdens en na de zwangerschap kwam vaker voor bij vrouwen die lager waren opgeleid, alleenstaand waren, geen zwangerschapscursus volgden, werkten en geen borstvoeding gaven. Wanneer vrouwen gestimuleerd worden om borstvoeding te geven, worden zij indirect dus ook aangemoedigd om te (blijven) stoppen met roken. Bron: Scientific World Journal geordende darmflora door borstvoeding Onderzoek uit de Verenigde Staten laat zien waarom borstvoeding baby s beter beschermt tegen ziektes. Wetenschappers van het Duke Universitair Medisch Centrum ontdekten dat de darmflora van een zuigeling die moedermelk drinkt, veel beter geordend is dan de bacteriën in de darmen van een baby die kunstmatige melkvoeding krijgt. Zij bestudeerden de groei van twee varianten van de belangrijke darmbacterie E. coli, onder invloed van kunstmelk, koemelk en (volledige) moedermelk. De micro-organismen bleken zich in alle voedingsmiddelen even snel te ontwikkelen. Maar waar in koemelk en kunstmelk geen orde te ontdekken viel, bleken de bacteriën in de moedermelk aan elkaar te kleven en zo een biofilm te vormen. Dit is een dunne laag bacteriën, die dient als schild tegen ziekteverwekkers (pathogenen) en infecties. Bron: NU.nl 5 2012 kraamzorg 15
column borstvoedingscentrum baby in verwarring De borst boeide Jaylen niet, maar op de hoed ging hij aan de gang. Tot de eerste toeschietreflex uitgelopen was, dan wist hij het niet meer. Spenen kunnen het borstvoedingsproces verstoren. Op pagina 42 lees je wat de Multidisciplinaire Richtlijn Borstvoeding over speengebruik zegt. Het verhaal van Jayden laat zien waarom de overgang van fles naar borst voor een baby verwarrend is en wat je kunt doen om dit te voorkomen. tepel, speen of borst? tekst: Myrte van Lonkhuijsen Bestaat tepel-speenverwarring nu wel of niet, vroeg Jaylen s moeder me. Al kort na de geboorte had hij bijvoeding gekregen, omdat hij erg zwaar was. En Jaylen was er goed op gegroeid. Als een prins lag hij in zijn moeders armen, tien dagen oud en honderd gram boven zijn toch al hoge geboortegewicht. Aan de borst deed hij niet veel. Wanneer Marissa hem aanlegde, deed hij braaf zijn mondje een beetje open, hapte eventjes ( au!, zei Marissa) en liet meteen weer los. Zo ging het steeds vaker. Dan ging ze maar kolven, melk was 16 kraamzorg 5 2012 er genoeg. Ze legde inmiddels nauwelijks meer aan. Hij leek niet te snappen wat hij moest doen aan de borst. Als test keken we wat hij deed op een tepelhoedje. En - jawel - bij siliconen werd hij gelijk actiever. Hij ging enthousiast op zoek en begon bij aanhappen meteen te zuigen. Hij dronk lekker actief. Maar toen Marissa daarna nog een paar keer zelf aanlegde, viel Jaylen binnen een paar minuten stil. Hij lag lief aan de borst, maar deed niet zo veel meer. Daarna liet hij los en begon te huilen. Toen we de andere borst aanboden, gebeurde hetzelfde. Heleen Hilgers en Myrte van Lonkhuijsen zijn beiden lactatiekundige IBCLC en runnen het Borstvoedingscentrum Amsterdam. In deze rubriek gaan ze in op borstvoedingsproblemen die door jouw inzet verholpen of voorkomen kunnen worden. fotografie: Marcel Visser Inderdaad leek hier sprake van tepel-speenverwarring. Zelfs op verschillende manieren: Jaylen wist niet wat te doen met de zachte borst van zijn moeder, maar wel met de stevige siliconenspeen. Jaylen opende zijn mond nauwelijks nog, waarom zou hij ook aan de fles? Maar aan de borst zorgde dat kleine hapje ervoor dat hij de melk stroom afklemde en zijn moeder pijn deed. Hij verwachtte inmiddels dat melk blijft stromen. Die ver wachting klopt met de fles: zolang er melk is, stroomt het spontaan het mondje binnen. Als er geen melk meer komt, is het eten op. De borst werkt anders: als je niet drinkt, krijg je geen melk, al is er nog vol doende. Zodra de melkstroom afnam, stopte Jaylen daarom met drinken hoewel er nog wel melk was. Hij moest alleen iets doen. Jalylen had ook geen idee meer van Eten-omdat-je-honger-hebt. Het eten was hem de eerste dagen opgedrongen om te lage bloedsuikers te voorkomen. Marissa was daar trouw mee doorgegaan. Maar waarom zou je nog je best doen om te eten als je niet echt honger hebt? Marissa en haar man hadden ook een probleem: zij vonden het inmiddels eigenlijk maar eng om Jaylen aan de borst te voeden, want met de fles wisten ze tenminste precies hoeveel hij dronk. dan wordt alleen al daardoor borstvoeding een stuk lastiger. Nog mooier is de techniek van Early Feeding Skills, waarbij de fles wordt gegeven alsof het de borst is: liggend op de zij. Bij te vroeg geboren kinderen leidt dat tot minder voedingsproblemen dan gewoon de fles geven. Maar of het ook de overgang tussen borst en fles makkelijker maakt, is nog maar de vraag. en Jaylen? happen naar de fles Je kunt het aanduiden als tepelspeenverwarring of als zuigverwarring, en je kunt de verwarring herleiden tot de speen of tot de melkstroom. Hoe dan ook, ervaring leert dat sommige kinderen na de fles echt niet meer goed weten hoe ze kunnen drinken bij hun moeder. En dat is jammer. Als de fles echt onvermijdelijk (b)lijkt, laat de baby dan in elk geval op dezelfde manier naar de fles happen als naar de borst gebeurt: raak de bovenlip aan, laat de baby even zoeken, wacht op een wijde hap en geef pas dan de fles. Als een baby met wijde hap blijft beginnen, blijft de borst binnen bereik. Maar heeft hij eenmaal aangeleerd de fles naar binnen te slurpen, Het was nog een hele klus om Jaylen weer te laten drinken bij zijn moeder. Gelukkig had ze begrip voor de verwarring bij haar zoon, en genoeg zelfvertrouwen en gevoel voor humor om met haar eigen onzekerheid om te gaan. We zijn begonnen met tepelhoedje, en een combinatie van borst en fles per voeding. Langzamerhand kreeg Jaylen minder fles en kon hij ontdekken dat honger overgaat als je eet. En dat zelf eten prettiger is. De borst is niet moeilijker dan de fles, bepaald niet zelfs. Maar je krijgt iets zachts in je mondje en je mag zelf actief eten. En je moet wel op zijn minst je mond wijd open doen. Dankzij het geduld van zijn moeder kreeg Jaylen het toch nog door. 5 2012 kraamzorg 17
inspiratie Aandacht, aandacht Mindfulness verovert de kraamkamer Je kan er niet meer omheen. Mindfulness is overal. Ook binnen de geboortezorg duikt de term steeds vaker op. Modeverschijnsel of wondermiddel? Geen van beide, zeggen drie zorgverleners die mindfulness toepassen in hun praktijk. Maar één ding weten ze wel: het verandert wezenlijk hoe je in het leven staat. En dus ook hoe je bevalt, je kind opvoedt of je kraamgezinnen begeleidt. Voor kraamverzorgende Djoke ten Kate staat mindfulness gelijk aan werken met aandacht en rust in het gezin. De smartphone aan de kant, even bewust op de ademhaling letten vóór het aanleggen, voeden met complete focus op de baby. Ruimte geven aan gevoelens die misschien niet altijd die zijn uit de boekjes, maar die er óók mogen zijn. Door zelf mindful in haar werk te staan, wil ze de ontspanning overdragen op de ouders. Zo wordt het ook voor hen van lieverlee een tweede natuur. je eigen stripverhaal Wat is mindfulness nu precies? Dat is lastig in woorden te vatten. Je moet het eigenlijk ervaren, zegt Lilian Walhof. Volgens de voormalig fysiotherapeut, nu mindfulnesstrainer bij onder andere Geboortecentrum Wonderwereld, is het zoiets als jezelf betrappen op je automatische piloot. Mindfulness is aandachtstraining. Je leert met al je zintuigen waarnemen wat er is op dit moment - zonder er meteen een oordeel aan te verbinden. Natuurlijk komen er vanzelf gedachten en gevoelens op. Maar in plaats van daar naar te handelen, leer je ze nieuwsgierig te bekijken en weer los te laten. Gaandeweg leer je je eigen patronen herkennen, zodat je er afstand van kan nemen en er bewust voor kan kiezen om het anders te doen. Een voorbeeld? Stel dat je even heel rustig in een kamer zit, te luisteren naar een zacht muziekje. Ineens dendert er buiten een vrachtwagen voorbij. Daar kun je je aan ergeren, wat je energie kost. Of je kunt gewoon rustig blijven zitten en je gevoel van een afstandje bekijken: goh, ik hoor lawaai, dat vind ik blijkbaar niet prettig. Zo vat je als het ware je gedachten en gevoelens in een tekstballonnetje, als in je eigen stripverhaal, en vervolgens laat je die wolkjes wegdrijven. aanvaarding De essentie van mindfulness is: aanvaarden wat er is op dit moment. Ook al is dat niet prettig, beschrijft Franca Warmenhoven, voorzitter van de Vereniging voor Mindfulness. Ze is arts, doet Hoewel mindfulness vooral de afgelopen jaren enorm in opmars is, is het beslist niet nieuw. Het vindt zijn oorsprong in de boeddhistische traditie en is eind jaren zeventig ontwikkeld door de Amerikaanse moleculair bioloog Jon Kabat-Zinn. Hij onderzocht, in zijn Stress Reduction Clinic aan de Universiteit van Massachusetts, de effecten van aandachtstraining bij patiënten met chronische pijnklachten. Hij ontwikkelde een trainingsprogramma dat hij Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR) noemde. In de jaren negentig werd dit programma gecombineerd met inzichten uit de westerse psychologie en als Mindfulness Based Cognitive Therapy (MBCT) aangeboden aan mensen met terugkerende depressieve klachten. Met uitstekende resultaten. De huidige mindfulnesstrainingen zijn op deze twee programma s gebaseerd. Er is een exponentieel groeiend aantal onderzoeken naar de effecten en mindfulness wordt in steeds meer takken van de gezondheidszorg toegepast. tekst Lara Geeurickx 18 kraamzorg 5 2012 5 2012 kraamzorg 19
inspiratie De essentie van mindfulness is: aanvaarden wat er is op dit moment, ook al is dat niet prettig onderzoek naar de effecten van mindfulness en geeft mindfulness-trainingen aan mensen die met kanker te maken krijgen. Aanvaarding betekent niet dat je zomaar alles lijdzaam ondergaat. Integendeel. Het betekent dat je ophoudt je te verzetten. Je stapt uit het zinloze cirkeltje van angst en piekeren, en daardoor ontstaat er ruimte om bewust actie te ondernemen. Wie een barende vrouw de strijd tegen de weeën heeft zien opgeven, weet precies hoe dit werkt. Lilian: Als je angstig bent voor de pijn, werk je het baringsproces tegen. Als je accepteert dat het erbij hoort wordt de pijn niet minder, maar je raakt er niet zo door overspoeld. Dat klinkt een beetje als deze wee komt nooit meer terug voor gevorderden. Niet zo vreemd dus dat steeds meer vrouwen, in plaats van voor de traditionele pufcursus, kiezen voor een mindfulnesstraining. bodyscan Een belangrijk onderdeel van de training is de bodyscan, legt Lilian uit. Daarbij loop je met aandacht je hele lichaam langs: wat valt me op aan mijn lichaam, hoe ligt mijn hand, waar voel ik ongemak? Behalve de ontspanning die de sessie zelf oplevert, blijkt er ook een ander, blijvend effect te zijn. Franca: Op hersenscans is te zien dat er na acht weken mindfulness oefenen wezenlijk iets verandert in de werking van de hersenschors, in vergelijking met mensen die niet hebben deelgenomen aan de training. Mede dankzij resultaten uit hersenonderzoek kon mindfulness uitgroeien tot meer dan een techniek die toch een beetje zweverig klinkt. Je wordt er dus letterlijk een ander mens van? Je ziét het ook. Sommige deelnemers vertellen mij dat ze reacties krijgen uit hun omgeving: wat is er met jou gebeurd, je bent zo rustig? Wat is het effect bij zwangere vrouwen? Bij de bevalling heeft de een er meer aan dan de ander. Het is geen wondermiddel, zegt Lilian. Maar je merkt wel dat vrouwen na de training minder onzeker zijn en minder angst hebben voor de pijn. Ze hebben er meer vertrouwen in dat hun lichaam het zelf aankan. Dat zou wel eens kunnen leiden tot minder pijnbestrijding en een kleiner percentage vrouwen dat ingestuurd moet worden tijdens de bevalling, vermoedt Franca. Maar er is nog veel meer onderzoek nodig naar de effecten van mindfulness op de baring en op moeder en kind. In enkele onderzoeken is wel al aangetoond dat de aangeleerde vaardigheden blijven doorwerken, ook na de geboorte van de baby. stevig fundament Dat is pure winst, vindt Djoke. Er speelt ineens zoveel als je een kind krijgt. En vaak kun je de situatie niet veranderen. Je moet vijf keer uit bed terwijl je al zo moe bent, je baby blijft huilen, je peuter eist je aandacht op terwijl je de baby voedt... de stress die daarover kan ontstaan, breekt ouders op den duur op. Moeders melden zich ziek; de opvoedbureaus schieten uit de grond. We moeten ouders een steviger fundament kunnen bieden voor, tijdens en na de bevalling. Mindfulness kan daarin heel waardevol zijn. De maatschappelijke druk op jonge gezinnen is zeker een belangrijke reden voor de toenemende populariteit van mindfulness, denkt Franca. Zwangere vrouwen en jonge ouders mogen niet meer klagen over kwaaltjes of stress ze hebben er toch zelf voor gekozen? Ze hebben er behoefte aan dat iemand zegt het hoort erbij, het mag. Bovendien, zegt ze: In onze samenleving koesteren we de illusie van maakbaarheid. Maar vroeg of laat loopt iedereen daar een keer op stuk. Mensen worden nu eenmaal ziek, krijgen een ongeluk of sterven. En ook als hulpverlener kom je situaties tegen waar je niets aan kunt veranderen. Mindfulness leert ons, kortom, weer om te gaan met de onvoorspelbaarheid die hoort bij het leven. Het klinkt als deze wee komt nooit meer terug voor gevorderden Meer weten over mindfulness? Kijk dan op de websites van de Vereniging voor Mindfulness (www.verenigingvoormindfulness.nl), de Vereniging mindfulness based trainers in Nederland en Vlaanderen (www.vmbn.nl), Franca Warmenhoven / SeeTrue (www.mindfulness-trainingen.nl), Lilian Walhof (www.le-e-f.nl) en Djoke ten Kate (www.djoke.nl) mindfulness in je werk Ik ben van nature absolúút geen rustig type, zegt kraamverzorgende Djoke ten Kate. Ik zou het liefst twintig dingen tegelijk doen. Ik moet er dan ook altijd een beetje om lachen als mensen mij zo ontspannen vinden. Door mindfulness ben ik in staat om de gezinnen te geven wat ik het belangrijkste vind: rust. Zélfs als we tijdens de bevalling in allerijl naar het ziekenhuis moeten. Nog een mooi voorbeeld: Kraamvrouwen zijn in het begin vaak gespannen als ze hun kind gaan voeden: houd ik hem goed vast, zal het pijn doen, kan hij wel goed drinken? Dan zie je de moeder al verkrampen. Een hand op haar schouder kan al genoeg zijn om haar er aan te herinneren: o ja, eerst even bij mezelf komen. Daarmee geef je een stukje bewustwording mee die ook daarna nog doorwerkt. Ik noem mindfulness niet in mijn gezinnen. Het is gewoon onderdeel van wat ik doe, net zoals massages en ademhalingsoefeningen. Ik ben er ook nog lang niet, ik leer nog elke dag bij. Maar ik heb wel, op mijn 54e, mijn talent ontdekt: rust scheppen in de chaos. Niet zozeer door wat ik doe, maar door hoe ik het doe. En het mooie is: het kost me geen energie, ik krijg er steeds meer energie van. 20 kraamzorg 5 2012 5 2012 kraamzorg 21