Judas vervangen. Preek over Hand. 1:15-26 We beginnen met een kleine opdracht die niet moeilijk zou moeten zijn, omdat het namelijk nogal vaak voorkomt. Ik vraag je om uit de afgelopen week, of als dat niet lukt van iets langer terug, een probleemsituatie voor de geest te halen. Ik help je een beetje op weg: misschien had je ruzie met iemand op school, moeizaam contact met een klant of een collega, een computercrash of denk aan het moment dat we als gemeente hoorden dat wij binnenkort vacant zullen zijn. Ook een probleem. Nou ja, zo zijn er vast nog wel een paar problemen te bedenken. In het bijbelgedeelte dat we net hebben gelezen is er ook sprake van een probleem. Eén van de leerlingen/apostelen had Jezus verraden en was dood. Lucas vertelt het vrij plastisch, inclusief de gruwelijke details (vs. 18). Het probleem was niet alleen de dood van Judas op zich, maar vooral het feit dat hij, zoals Petrus zegt, één van ons was. Eén van de twaalf. Nu missen ze allemaal niet alleen een mens, een vriend. Maar ook een apostel, een getuige. Als je zit met een concreet probleem en je wilt weten hoe je daarmee moet omgaan zijn er minstens drie dingen belangrijk. Ze spelen ook een rol in de geschiedenis die we net gelezen hebben en ik ga ze uitwerken in de preek: 1. Visie je hebt visie nodig, een blik op het geheel, overzicht. Je gaat niet zomaar wat zeggen, regelen of doen voordat je weet wat het doel is van de onderneming. Als het probleem dat je zojuist bedacht hebt, om een voorbeeld te noemen, ligt in de relationele sfeer dan moet je bedenken wát voor relatie je hebt met degene waarmee je een conflict hebt. Is het je man of vrouw, dan is het belangrijk om er samen goed uit te komen. Doel is namelijk een goed huwelijk. Is het een klant of een collega, dan moet je reactie een zakelijk doel dienen. Je hoeft niet altijd beste vrienden te zijn om een goede collega te kunnen zijn. 2. Tools (hulpmiddelen) je moet ergens te weten komen wat te doen en hoe. Bij een computercrash raadpleeg je ene deskundige, of je koopt een nieuwe maar ook dan heb je een handleiding nodig als je bezig gaat met de installatie. In het geval van onenigheid met een klant heb je soms afspraken gemaakt in een contract. M.a.w. voor een concrete oplossing ga je ergens of bij iemand te rade.
3. Realisme het is ook nodig dat een realistische verwachting hebt van het resultaat. Zoals het spreekwoord zegt: de mens wikt, God beschikt. Je kunt nog zo n helder doel voor ogen hebben, en geschikte tools. Het is altijd: op Gods tijd, op zijn manier. Alle drie deze dingen spelen ook een rol in Handelingen 1:15-26. Laten we ze ns bij langs gaan en kijken wat wij ervan kunnen leren. Visie Waarom is het eigenlijk zo nodig dat Judas vervangen wordt? Dan is de eerste vraag die je jezelf zou kunnen stellen na het lezen van deze geschiedenis. Hadden de apostelen niet gewoon verder kunnen gaan met 11, i.p.v. twaalf? Ze hadden ook uitgebreid met elkaar kunnen praten over het waarom van Judas dood. Ook dat was goed mogelijk geweest. Hoe had Jezus Judas eerst kunnen uitkiezen, wetende dat hij Hem later zou verraden? Petrus werpt zich in deze probleemsituatie op als leider. Het eerste dat opvalt, is dat Petrus de waaromvraag niet stelt. Sommige dingen zijn gebeurd, en worden hier bij God gelaten. Niet dat ze niet belangrijk zijn of dat je er niet lang over zou kunnen praten, maar ze doen het niet. Petrus praat er trouwens niet over heen. Hij doet niet of er niks is gebeurd. Sterker nog, en misschien vond je dat wel een beetje vreemd toen we dit zojuist lazen hij zegt in vers 16-17: wat gebeurd is, moest gebeuren. het schriftwoord waarin de heilige Geest bij monde van David heeft gesproken over Judas, de gids van hen die Jezus gevangen hebben genomen, moest in vervulling gaan. Ik kom hier nog op terug. Op de manier waarop Petrus hier de bijbel leest en toepast op die concrete situatie van toen. Ik zeg nu alleen de eerste gemeente zit hier onder leiding van Petrus niet bij de pakken neer, zoals wij wel vaak doen bij een probleem. Dan gaan we eindeloos praten over wat er is gebeurd en hoe erg dat was en hoe moeilijk we het vinden [ ]. Nee, Petrus adresseert het probleem heel direct. Hij benoemt het (incl. de gruwelijke details), én hij gaat ervan uit dat God ook dit voorzien heeft er ook hier leiding in geeft, en kijkt voor zover mensen dat mogen en kunnen, vooruit. Visie is niet terugkijken, maar onder Gods leiding vooruit zien. Er is meer. In vers 15 staat dat Petrus opstond te midden van de leerlingen, ongeveer 120 personen. Niet dat die cijfers nu alles zeggen maar ik zie ze wel als een hint: 10 keer 12. Een getal dat wijst op de volheid van een nieuw volk van God. 10 keer 12 stammen: een vernieuwd Israël.
Daarom zijn ook die twaalf belangrijk. Het zijn, op grond van hun getuigenis, aartsvaders 1 van een vernieuwd Israël. Zo was het voor Jezus. En daarom zoeken ook de apostelen een twaalfde man. Iemand die er zelf bij was vanaf de doop door Johannes om samen met de anderen te getuigen, daar heb je het weer, van de opstanding van Jezus (vs. 22). 2 Dat getuigen staat op het punt te gebeuren in Jeruzalem, op de eerste Pinksterdag tegenover de twaalf stammen (héél Israël, incl. de joden uit de diaspora). Petrus voelt aan over visie gesproken er mist een belangrijke getuige. Iemand die met ons mee kan getuigen van de opstanding van Jezus. Een ooggetuige. Die twaalfde man is belangrijk. Vanwege de boodschap die ervan uitgaat straks op die eerste Pinksterdag: het getuigenis van de apostelen is de voortgaande bediening van Jezus die al begon bij de doop door Johannes. Toen stelde Jezus 12 apostelen aan. Daar blijven ze nu bij. Die twaalfde man mag nu niet ontbreken. De visie is dus: de kerk is Gods vernieuwde Israël, geroepen om te getuigen van de opstanding van Jezus. Dat getuigenis moet vooruit. Tools Dat over visie gesproken. Maar hoe kwamen ze daarbij? Hoe wisten ze wat ze moesten doen? wat waren de hulpmiddelen? Het installeren van een nieuwe computer, telefoon of TomTom kan een verschrikking zijn. Soms zelfs mét handleiding maar zeker zonder. Als je relatieproblemen hebt, kan het helpen als iemand je helpt met elkaar te praten. Dat je tools krijgt aangereikt. Die tools waren in het geval van Petrus en de gemeente van Jeruzalem minstens drie dingen. De leerlingen hadden 1) de woorden van Jezus, die twaalf apostelen aanstelde en tegen hen zei dat ze zouden getuigen van zijn opstanding, te beginnen in Jeruzalem (Lucas 24; Hand. 1:8. Wij zouden zeggen: het Nieuwe Testament). En ze hadden 2) het gebed. Het gebed was één van de drie G s waarover ik het in de preek op Hemelvaartsdag heb gehad. En ze hadden 3) de woorden, waarin de Heilige Geest bij monde van David gesproken had. Met andere woorden: het Oude Testament. Die drie dingen horen bij elkaar. Het zijn de tools van de kerk. Het Oude Testament, het Nieuwe Testament en het gebed. Voorop staat dat het alle drie nodig is. Bidden en bijbellezen. Als Petrus en de anderen niet vertrouwd waren geweest met de Psalmen, bijvoorbeeld, hadden ze door de Psalmen Gods leiding niet kunnen ontdekken. 1 Vgl. Openbaringen 21:14. 2 Daarom kiezen ze niet Jakobus, de broer van Jezus. Die kwam er nl. pas later bij.
Wat ik straks ga zeggen veronderstelt dus een praktijk, een gemeenschap van gebed en bijbellezen. Maar het punt dat ik hierover wil maken kunnen we misschien nog het beste begrijpen als we steeds een van de drie wegdenken. Denk je het Oude Testament weg, dan komen de gebeurtenissen, de getuigenissen over Jezus in de lucht te hangen. Je bijbel wordt erg dun. En het verhaal van de kerk verliest aan geloofwaardigheid. Jezus, ja. Maar waarom? Het OT vertelt het verhaal vanaf het begin. Het OT zegt: God was al lang bezig zijn volk voor te bereiden op de komst van deze Messias. Jezus is de vervulling van Gods beloften, aan Abraham gedaan en zelfs nog verder terug aan Adam en Eva. God komt in het NT niet ineens met Jezus als plan B (dan is het hoofdstuk Israël, om een belangrijk voorbeeld te noemen, mislukt). Hij grijpt in Jezus terug op oude beloften. Dat zegt iets over Gods betrouwbaarheid. Maar het werkt ook andersom. Denk je het Nieuwe Testament weg, dan heb je ook een probleem. Waar gaat het Oude Testament eigenlijk over? Het Nieuwe zegt: over God, die ten diepste in Jezus duidelijk maakt wie Hij is. Je ziet in Handelingen 1 Petrus twee psalmen aanhalen. Zo op het eerste gezicht vrij willekeurig. Maar niets is minder waar. Petrus past de psalmen toe op Jezus en wat er gebeurde in de kring van de apostelen in de tijd na Judas. Psalm 69 en psalm 109 zijn geen twee willekeurig gekozen psalmen maar het zijn psalmen over insiders die hun leider, in dit geval David, verraden. De situaties lijken op elkaar. Het is dus geen willekeurig bijbelgebruik. Toch moet je er een zekere vrijmoedigheid voor hebben om ze toe te passen op Jezus, die David bij het schrijven van zijn psalmen nog niet concreet in beeld had. Of misschien (en dat denk ik) is het wel gewoon een opdracht om zó bijbel te lezen. Om God-in-Jezus erin te ontdekken. In Lucas 24 staat dat Jezus de Schriften voor de Emmaüsgangers ontsloot, juist door hen te laten zien dat alles dat in de Wet van Mozes, bij de profeten en in de Psalmen staan over Hem gaat en dus in vervulling moet gaan. Als Jezus het beslissende Woord van God is, en als de psalmen ook Woord van God zijn, dan moeten de psalmen dus over Hem gaan. Zo lazen de apostelen de bijbel. Voor ons betekent dat, bijvoorbeeld, dat we bij het zingen van de psalmen vaak best moeilijk! ons best moeten doen om met onze gedachten bij Jezus te zijn. Dat vraagt dan in onze tijd best vaak uitleg. Maar alleen zo komen ze dichtbij.
Dat heeft te maken met de laatste van de drie tools: het gebed. Kijk, dat is echt belangrijk. Bijbellezen is geen theoretische aangelegenheid. De bijbel gaat open als je er echt iets van verwacht als het Woord van de God die je door de apostelen hebt leren kennen als Vader van Jezus Christus. Herkennen we hier een valkuil in onze manier van bijbellezen? Ik denk het wel. Dat je bijbel leest zoals een niet-christen dat zou doen. Als een oud boek. Nieuwsgierig tekst met tekst vergelijken, op zoek naar wetenswaardigheden en oplossingen. Als je dat doet ben je eigenlijk net als een ongelovige. Een voorbeeld uit onze tekst. Volgens Matteüs (27) pleegde Judas zelfmoord. Lucas beschrijft een ongeluk. Een mogelijke verklaring is, dat Lucas in zijn beschrijving van de gebeurtenissen aansluit bij wat in Jeruzalem verteld werd over de dood van Judas, om de naam van de akker te verklaren. 3 Interessant, wetenswaardig. Maar veel belangrijker dan hoe zoiets precies zit is wat het betekent dat Lucas dit beschrijft. Het gebeuren speelde wel een rol, maar in het ontdekken van Gods wil in een concrete situatie, namelijk de opvulling van de vacature van getuige na de dood van Judas. Zo n detail heeft dus een praktisch belang. Je leert er iets van, over God en de manier waarop Hij leidt. Dat moet bijbelstudie ook hebben. Misschien is er niet altijd een probleem dat concrete aandacht vraagt (nu wel in de a.s. predikantsvacature). Maar een praktisch belang is er altijd. En dat is dit: 1) dat je in een concrete situatie door de bijbel God leert kennen en 2) dat je die concrete situatie leert zien in het licht van wie God is. Daarvoor moet je echt bidden. In het gebed komen die twee dingen bij elkaar. Ps. 36:10: door uw licht, zien wij licht. Je leert de Bijbel gebruiken waarvoor hij bedoeld is. Niet als studieobject maar als openbaring van God voor mensen van nu. Daarom bidden we om de Heilige Geest voordat de bijbel opengaat. Realisme De apostelen hadden dus visie. Ze wisten zich geroepen om te getuigen. Ze maakten vrijmoedig gebruik van de hulpmiddelen die God hen gaf: de bijbel en het gebed. Toch kan het zijn, en in de praktijk gebeurt dit ook vaak, dat na een concrete beslissing dingen onduidelijk blijven of zelfs onopgelost. De apostelen kiezen een vervanger voor Judas. Einde verhaal, probleem opgelost. 3 Zeker is dit natuurlijk niet (o.a. van Eck, Handelingen, CNT, pag. 50).
Toch niet helemaal. Van Mattias vernemen we hierna niets meer. En wat te denken van Josef Barsabbas met die mooie bijnaam De Rechtvaardige? Was Josef niet of minder geschikt? Of ga eens in gedachten terug naar het probleem dat je aan het begin in gedachten had. Misschien was het wel een huwelijksprobleem of een zakelijk conflict, of ruzie op school. Misschien weet je na een periode van gebed en bijbelstudie meer over Gods bedoeling met het huwelijk of over betrouwbaarheid en eerlijkheid. Maar misschien verandert dat de situatie niet. Of niet direct. De relatie blijft moeizaam. Of, toegepast op het probleem van onze gemeente op dit moment: de gemeente kan langer vacant zijn, of blijven terwijl je denkt dat het goed zou zijn als er weer een predikant zou komen. Verschillende commentaren verwijzen hier naar de geschiedenis van Samuël, die toen hij David moest zalven zijn oog liet vallen op Eliab, de oudste. Zo zou ook bij de verkiezing in Handelingen 1 degene met de beste papieren (de mooiste bijnaam) worden overgeslagen. God zei toen tegen Samuël: de mens kijkt naar het uiterlijk, maar de HEER kijkt naar het hart. in Handelingen 1 (vs. 24) wordt God ook aangeroepen als harten-kenner. De boodschap is dan: wat bij ons geschikt lijkt is dat vaak bij God niet. En zo ben je weer terug bij af. Toch staat er niet dat Josef niet geschikt was. Dat stond er trouwens ook niet bij Eliab. God ging ook zijn weg met hén. God koos hen alleen niet uit voor die specifieke taak. Dat betekende niet dat hij Josef niet kon gebruiken. Evenmin betekent het feit dat wij straks een gemeente zonder predikant zijn, dat we zolang dat duurt een gemeente zonder Christus zijn. Ik las ergens hierover een mooie quote: in het koninkrijk van God wordt de één soms geroepen tot een grote taak, maar doet dat zonder trots. En in datzelfde koninkrijk wordt de ander soms geroepen tot een kleine taak, maar doet dát zonder schaamte. 4 Misschien moeten we ook dat maar eens toepassen op onze relatie met God. Spreuken 16 vers 9: Een mens stippelt zijn weg uit, de HEER bepaalt de richting die hij gaat. Wel zo realistisch. [amen] 4 Vrij vertaald uit het Engels (N.T. Wright, Acts for Everyone, pag. 20).