Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Over de gevangenis De aanbesteding van de Hulpgevangenis van Leuven had plaats in 1865. Ze werd gebouwd als een stergevangenis volgens de principes van E. Ducpétiaux. > blz. 1 Organisatie van de hulp- en dienstverlening Om een kwalitatief hulpen dienstverleningsaanbod te realiseren in de gevangenis vanuit de Vlaamse Gemeenschap, is er nood aan goede samenwerkingsmodellen en organisatievormen. > blz. 3 De hulp- en dienstverlening Er wordt een overzicht gegeven van het aanbod van de hulp- en dienstverlening in 2013. Daarnaast zoemen we in op een aantal activiteiten, trends en nieuwe samenwerkingen. > blz. 4 Vooruitblik op 2014 Hier kijken we vooruit naar 2014 en maken we volop plannen voor de toekomst. > blz. 10 >>> > > > > > > Jaarverslag 2013
1. Over de Hulpgevangenis van Leuven 1.1. Situering van de Hulpgevangenis a. Historiek De aanbesteding van de Hulpgevangenis van Leuven had plaats in 1865. Ze werd gebouwd als een stergevangenis volgens de principes van E. Ducpétiaux. De gevangenis werd helemaal in functie van een individueel afzonderingsregime gebouwd. De naam Hulpgevangenis verwijst, volgens de toenmalige opvattingen, naar haar functie als arresthuis voor zowel mannen als vrouwen bij de correctionele rechtbank. In 1923 werd de psychiatrische annex van de Hulpgevangenis in gebruik genomen. De grote aandacht voor de psychiatrische patiënt is nu nog steeds een belangrijk beleidspunt in de Hulpgevangenis. De eerste (beperkte) ateliers voor arbeid in gemeenschap werden opgericht in de tweede helft van de jaren zeventig. Net als een gemeenschappelijke wandelplaats waarop gedetineerden vrijuit met elkaar konden praten. Vanaf 1966 werden er geen vrouwen meer opgesloten in de Hulpgevangenis. 2 b. Infrastructuur De Hulpgevangenis is een typische stergevangenis met drie vleugels. Twee ervan worden effectief gebruikt voor het opsluiten van gedetineerden. Omdat ze gebouwd is in functie van een strikt individueel regime zijn er nauwelijks faciliteiten voor gemeenschapsactiviteiten. De gevangenis situeert zich ook in het stadscentrum waardoor uitbreidingen nauwelijks mogelijk zijn. De infrastructuur die beschikbaar is voor het inrichten van activiteiten voor gedetineerden is beperkt. Dit heeft een grote invloed op de organisatie van de hulp- en dienstverlening in deze gevangenis. Een goede planning en afstemming zijn nodig om ervoor te zorgen dat de beperkte ruimte zo efficiënt mogelijk gebruikt wordt. Het probleem is het grootst met betrekking tot de individuele hulp- en dienstverlening. Trajectbegeleiders kunnen beschikken over een eigen gesprekslokaal. Eén gesprekslokaal voor de drie trajectbegeleiders is echter beperkt. De andere diensten, zijnde het OCMW, het CGG, het CAP, GTB en de VDAB-detentieconsulent, delen een lokaal. De gevangenis beschikt over een eigen bibliotheek met eigen leeszaalfunctie. In de Hulpgevangenis is één wandelkoer beschikbaar voor de gedetineerden. De Hulpgevangenis van Leuven beschikt over een oude directiewoning. Het is een woning die verbonden is met de gevangenis maar er toch volledig van gescheiden is. Ze werd ingericht als vergaderruimte. Aangezien ze over een aparte ingang beschikt, kan ze ook makkelijk gebruikt worden voor activiteiten met burgers. De oude inkom van de gevangenis, die niet meer als dusdanig gebruikt wordt, sluit aan op deze woning en wordt ook gebruikt voor activiteiten gericht op de samenleving. Het is een unieke manier om burgers in contact te
brengen met de gevangenis zonder ze helemaal binnen te laten, waardoor de impact op het regime zo goed als nihil is. c. Bevolking De Hulpgevangenis is in hoofdzaak een arresthuis waar gemiddeld tussen de 170 en de 200 gedetineerden verblijven. Het is de laatste jaren een tendens dat de dagpopulatie systematisch stijgt. De populatie kan onderverdeeld worden in drie categorieën: beklaagden, veroordeelden en geïnterneerden. Ongeveer 20% van de populatie is geïnterneerd. Een deel ervan verblijft op de annex waar ze in gemeenschapsverband samenleven. Een ander deel verblijft op individuele cellen. Ongeveer 40% van de gedetineerden is beklaagd en 40% is veroordeeld. Hoewel het aanvankelijk niet de bedoeling was dat gedetineerden lange straffen uitzitten in de Hulpgevangenis zien we dat een grote groep van de veroordeelden een straf heeft van meer dan drie jaar. 2. Organisatie van de hulp- en dienstverlening Om een kwalitatief hulp- en dienstverleningsaanbod te realiseren in de gevangenis vanuit de Vlaamse Gemeenschap, is er nood aan goede samenwerkingsmodellen en organisatievormen. De overlegstructuur in de Hulpgevangenis van Leuven wordt voorgesteld in onderstaand organigram. 3 In 2013 werd in de Hulpgevangenis van Leuven een Beleidsteam opgericht naar de bepalingen die beschreven staan in het Decreet van 8 maart 2013 betreffende de organisatie van de hulp- en dienstverlening aan gedetineerden. Dit Beleidsteam heeft ism de verschillende partners het Actieplan 2014-2015 opgemaakt. Het Beleidsteam werd nog niet opgenomen in de vaste overlegstructuur in 2013.
3. De hulp en dienstverlening 3.1. Aanbod 2013 Samenwerkingspartners 4 AA Auxilia Beschermcomité Bibliotheek Twee Bronnen Bloso CAP CAW Oostbrabant CBE Open School CGG Vlaams-Brabant Oost Consortium L4 Crefie CVO de Oranjerie De Rode Antraciet Egidius KWB Museum M Seniornet Suggnome vzw Stad Leuven VDAB Vlabus Vormingplus Oostbrabant OCMW Leuven Oikoten Zinloos geweld
3.2. Onderwijs a. Tegelzetter Het is een uitdaging om in een gevangenis met een groot verloop zoals Leuven Hulp, toch een aanbod aan beroepsopleidingen te geven. Toch kiezen we hier bewust voor. We kunnen geen gedetineerden opleiden tot volwaardige werkkrachten, maar we kunnen hen wel warm maken voor het volgen van beroepsopleidingen. We laten ze 'proeven' van een beroepsopleiding, door hen een initiatiemodule uit een volledige opleiding te geven. Zo'n initiatiemodule bestaat uit 80 lesuren, waarin hen de basisbeginselen van een beroepsopleiding worden aangeleerd. We proberen zo een publiek aan te spreken die we normaal niet met onderwijs bereiken en deze groep een positieve leerervaring te geven in de hoop hen te stimuleren om een verder leertraject aan te gaan. De afgelopen schooljaren werd er enkel een module 'basis metselwerk' gegeven. Omdat ook de vraag naar andere beroepsopleidingen gesteld werd, wordt er dit schooljaar zowel een module metselen als een module tegelzetten aangeboden. De directie en de psychosociale dienst worden nauw betrokken bij de selectie van de cursisten. Om uitval door tewerkstelling tegen te gaan, ontwikkelden we een lesreglement dat iedere cursist dient te ondertekenen. Hiermee verklaren ze zich akkoord om tijdens de 8 weken van de opleiding niet te werken in de gevangenis, maar zich volledig te concentreren op de opleiding. b. E-learning In september 2013 gingen we van start met een professionele begeleiding bij de e-learning cursussen die door de VDAB aangeboden worden in alle Vlaamse gevangenissen. Door een proeffase in het voorjaar, ontdekten we reeds dat dit aanbod zeer geschikt was voor onze populatie. Dit komt zowel door het feit dat het een open lesmoment is en cursisten dus op elk moment kunnen instappen wanneer er plaats is. Daarnaast is de uitgebreidheid van het aanbod een pluspunt. Omwille van het feit dat er in Leuven Hulp maar een beperkt aanbod aan contactonderwijs is, is dit een goede manier om tegemoet te komen aan andere vragen of lacunes in het aanbod. In de testfase werd echter ook gemerkt dat dit aanbod enkel kan werken als er professionele ondersteuning en begeleiding is. Daarom werd er een samenwerking opgezet met Open School Leuven. Eén avond per week begeleidt een lesgever de e-learning. Deze aanpak heeft succes, er is steeds een wachtlijst aan cursisten. 5 3.3. Cultuur a. Workshop graffiti In samenwerking met Museum M, Vormingplus Oost-Brabant en kunstenaar Hans Geyens werden er onder het thema Ravage workshops graffiti georganiseerd. Gedetineerden en buurtbewoners van de gevangenis kregen de kans om hun interpretatie van Ravage op doek te zetten. De resultaten waren te zien in de straat van het Museum en aan de buitenmuur van de gevangenis.
b. M-idzomer Na 15 jaar Marktrock binnen de muren werd er dit jaar gekozen om M-idzomer Breekt Uit te organiseren. M-idzomer is een organisatie van Museum M in samenwerking met 30CC en Het Depot. Zij zorgden voor een boeiende en uitdagende mix van performances die gingen van moderne dans tot een optreden van een DJ. Op voorhand werden er verschillende workshops georganiseerd. Gedetineerden kregen de kans om hun eigen teksten te schrijven. Ze werden ook voorbereid om hun teksten te brengen op het M-idzomer-podium. Enkele van de teksten: Zomer, een warme tijd die hetzelfde voelt als in de hel zitten. Mooi om te zien Maar moeilijk om te passeren. Daarom zit ik vast, eerlijk, t is de mooiste tijd. Maar wanneer het onmogelijk leven is brengt dat pijn. Dat is de zomer in de gevangenis 6 Ik weet niet waarom ik haat de zon, maar ik zweer ik was niet zo geboren Daarnaast werden er ook enkele workshops DJ georganiseerd. Ook hier leerden de gedetineerden eerst de kneepjes van het vak om daarna samen met een echte DJ op het M-idzomer podium te staan! 3.4. Welzijn a. Voorleesproject tijdens het kinderbezoek Sprooksprekers is een voorleesproject van Artforum in Leuven. Een jong en divers team van voorlezers trekt met een tas vol verhalen de stad in en gaat op bezoek bij kinderen die minder makkelijk in contact komen met boeken. Er wordt voorgelezen aan huis of bij een organisatie, zoals de gevangenis, die werken met gezinnen uit een maatschappelijk kwetsbare situatie. Tijdens het kinderbezoek van de gedetineerden werden gedurende een half uurtje enkele (prenten)boeken voorgelezen voor de aanwezige kinderen van kleuter- en lagere schoolleeftijd. Na het voorlezen werken de kinderanimatoren verder met hetzelfde thema als het boek en verwerken ze het verhaal in knutselwerkjes. Het effect van deze activiteit is dat er tijdens het gewone kinderbezoek nu regelmatig papa s en mama s ook al eens boekje voorlezen.
b. kerstmarkt op de wandeling We organiseren in samenwerking met de KWB een kerstmarkt op de wandeling in de periode rond kerstmis. Gedetineerden mogen dan uitzonderlijk twee uur op de wandeling en kunnen genieten van een aantal activiteiten. Een 20tal vrijwilligers bemannen kraampjes met spelletjes, zoals het rad van fortuin, vier op een rij, sjoelbak, en eetkraampjes met warme chocomelk en wafels. Er is dit jaar een koor komen optreden en er stond een grote frietkraam op de wandeling. De samenwerking met de KWB is gekaderd in een groter geheel. Wij geven eerst een infoavond in de plaatselijke afdeling van de KWB. Daarna krijgen de KWBleden een rondleiding in de gevangenis en kunnen ze beslissen of ze al dan niet willen deelnemen aan deze activiteit. Door deze activiteit kunnen gedetineerden een gesprek aanknopen met vrijwilligers van buiten en kunnen de burgers op die manier hun beeld van de gevangenis bijsturen. Gedetineerden appreciëren dit initiatief heel erg. 3.5. Sport a. Stage vanuit het ROC Tilburg De Rode Antraciet heeft al enkele jaren een goede samenwerking met het ROC van Tilburg. Een school die specifieke opleidingen aanbied, bijvoorbeeld rond sport en detentie. We besloten voor het schooljaar 2013-2014 ook in de Hulpgevangenis van Leuven een student te verwelkomen. Wekelijks komt Mahdi op maandag en dinsdag naar Leuven. Hij ondersteunt bestaande lessen en zorgt ook voor een nieuw aanbod, een absolute meerwaarde voor het sportaanbod! 7 b. Circus uit Leuven in Leuven Hulp Op slechts een kilometer van de Hulpgevangenis bevindt zich Circus in Beweging. Rika Taeymans, de oprichtster toont oprechte interesse in ons doelpubliek en brengt met veel plezier een circusaanbod binnen de muren. Het is geen klassiek sportaanbod, maar het past perfect in onze visie van een beweegaanbod. Ook voor de mindere sportievelingen is dit een prima aanbod. Rika is ook actief in een Europees project waar Sociaal circus een thema was met theoretische seminaries rond sociaal circus en workshops in een instelling voor bijzondere jeugdzorg voor jonge delinquenten. 3.6. Activiteiten georganiseerd door het zorgteam a. Crea annexregime Per crea-activiteit bereiken we een 8 à 10-tal geïnterneerden die op annexregime zitten. Tijdens dit uur krijgen de deelnemers de kans om creatief te werken. Ze krijgen een suggestie aangeboden, waar ze al dan niet op kunnen ingaan. Ook hun eigen creatieve suggesties mogen gegeven worden en kunnen uitgewerkt worden, mits hulp van begeleiding. Tijdens het crea uur worden er dan ook allerlei zaken gemaakt; kaartjes, zijdeschilderen, kleien, doosjes met decopatch, zeep, enzovoort.
Met deze crea-activiteit wensen we onder meer persoonlijke ontwikkeling van onze deelnemers te stimuleren en een groepsgebeuren en een creatief moment aan te bieden. b. Koken annex en 1 ste sectie Wekelijks wordt er gekookt met de geïnterneerden die op annexregime zitten. Op annex kan er een warm gerecht gemaakt worden, op 1ste sectie alleen koude gerechten. Aan de hand van een duidelijk recept en onder begeleiding van iemand van het zorgteam slagen de gedetineerden erin om voor iedereen (op annex) of voor de deelnemers (1ste sectie) een proevertje te maken. Wat schaft de pot? Moussaka, spaghetti, appelflappen, tiramisu, belegde broodjes,... Uiteraard worden de groentjes die in de zomer tijdens de tuinactiviteit geteeld worden hierin verwerkt want wie zegt nee tegen kraak verse radijsjes, geurige tuinkruiden of zongerijpte tomaatjes? 8 3.7. Individueel aanbod 1 a. Trajectbegeleiders CAW De TB ers wijzen de gedetineerden de weg doorheen de waaier aan hulp- en dienstverlening tijdens en na de detentie en motiveren de gedetineerden om aan hun persoonlijke situatie te werken. Ze gaan na welke vragen, noden en behoeften de gedetineerden hebben. Ze informeren hen over het bestaande aanbod binnen de gevangenis, oriënteren hen en leiden hen naar het aanbod toe. Ze volgen het verloop van het hulp- en dienstverleningstraject en evalueren het. Bovendien kan de trajectbegeleider gedetineerden helpen bij het uitbouwen van hun reclassering. Bij dat alles werkt de trajectbegeleider nauw samen met de psychosociale dienst en met andere relevante diensten van de gevangenis. b. Familiebegeleidster CAW Zij verzorgt vooral individuele onthaal- en begeleidgingsgesprekken met naastbestaanden die hier zelf vraag naar hebben of die door een andere dienst of door de gedetineerde zelf worden doorverwezen. Deze gesprekken met naastbestaanden gebeuren zowel telefonisch, als op het CAW zelf, op huisbezoek (binnen het juridische arrondissement) als in de gevangenis. c. Schuldhulpverlening OCMW Een maatschappelijk werkster van het Team Schuldhulpverlening van het OCMW van Leuven houdt een halve dag per week een zitdag in de Hulpgevangenis van Leuven. De focus ligt hierbij op de schulden van de gedetineerden. 1 De cijfergegevens zijn beschikbaar in de jaarverslagen van de verschillende partners.
d. Centrum Geestelijke Gezondheidszorg Het betreft een tweedelijnsaanbod dat zoveel mogelijk gelijkenissen vertoont met het reguliere aanbod van het CGG. Momenteel zijn er drie therapeuten werkzaam die in totaal twee volle dagen consultatie houden in de Hulpgevangenis. Elke Nederlandstalige persoon die psychische moeilijkheden ondervindt en daarover wil praten, komt in aanmerking voor de therapie. Problemen die aan bod komen, zijn: relationele moeilijkheden, zich depressief voelen, verlies van vrienden en familie, problemen met alcohol en drugs, gespannen zijn, snel boos worden, vragen bij seksualiteitsbeleving, vragen bij wat er mis gelopen is en hoe het zover is kunnen komen. e. Centraal Aanmeldingspunt drugs Het Centraal aanmeldingspunt drugs (CAP) wil alle gedetineerden met een drugprobleem ondersteunen in hun zoektocht naar drughulpverlening. Het CAP heeft 3 doelstellingen: in eerste instantie willen we gedetineerden op een positieve manier laten kennis maken met de drughulpverlening en krijgen gedetineerden tijdens de CAP-permanenties informatie over het drughulpverleningsaanbod. Het CAP wil mensen ook motiveren om de stap naar hulpverlening te zetten. De CAP-intaker bespreekt met de cliënt de bestaande mogelijkheden en probeert hen te motiveren tot verandering. Wanneer gedetineerden wel een begeleiding of opname wensen, dan is het de taak van de CAP-intaker om deze doorverwijzing te verwezenlijken. Het CAP wil de samenwerkingsverbanden met de verschillende centra binnen de drughulpverlening verder uitbreiden en op die manier de brug tussen de gevangenis en de drughulpverlening maken. 9 f. Aan de Bak programma VDAB Het Aan de bak programma van de VDAB loopt al verschillende jaren in de Hulpgevangenis van Leuven. Het aanbod is gericht naar gedetineerden die maximum één jaar van hun VIdatum verwijderd zijn. Daarnaast kan ook elke gedetineerde met een vraag rond tewerkstelling hier terecht. De VDAB-detentieconsulent heeft één zitdag per week in de Hulpgevangenis afgewisseld met ad hoc ingeplande woensdagnamiddagen. Tevens wordt er één maal per jaar een sollicitatietraining georganiseerd voor de gedetineerden. g. GTB De GTB begeleidt werkzoekenden in de Hulpgevangenis van Leuven met een arbeidsbeperking die intensieve ondersteuning naar werk nodig hebben. Zij hebben één zitdag per maand in de gevangenis.
h. Herstel In het kader van Slachtoffer in beeld hebben De Rode Antraciet en Suggnomé (BAL) samen een herstelgerichte film (Crash) laten zien aan de gedetineerden met daarna een nabespreking rond herstel. 4. Vooruitblik op 2014 Hieronder vindt u al enkele nieuwe uitdagingen die we in 2014 aangaan. In 2014 zullen we starten met de uitvoering van het actieplan 2014-2015 dat we in 2013 opgemaakt hebben. Verder zullen we de nieuwe overlegorganen die beschreven staan in het decreet betreffende de organisatie van de hulp- en dienstverlening, het Beleidsteam en het Coördinatieteam, integreren in de bestaande overlegstructuren. Een evaluatie van die bestaande overlegstructuren dient zich dan ook aan. 10 In het voorjaar van 2014 zal er gestart worden met het project Ravage ism Museum M. Enkele gedetineerden van de Hulpgevangenis alsook van de Centrale gevangenis van Leuven zullen samen met slachtoffers hun verhaal rond ravage vertellen adhv Digital Storytelling. Het eindresultaat kan u vanaf april 2014 bezichtigen in de Antichambre van Museum M. Verder zullen wij ook in het voorjaar starten met het BOV -project. BOV staat voor Bewegen op voorschrift. Dit project vindt zijn oorsprong bij de dokters in de stad Leuven. Graag willen wij dit project in de gevangenis binnenbrengen. Het project richt zich op patiënten die er niet toe komen om voldoende te bewegen, maar voor wie meer beweging fysieke en/of mentale gezondheidswinst betekent. Dokters in de gevangenis schrijven een voorschrift voor waarmee de patiënt naar een beweegcoach in de gevangenis kan gaan die samen met hem een plan op maat maakt om meer te bewegen binnen de gevangenis. Wij kijken al uit naar de uitdagingen die ons te wachten staan in 2014! Voor meer info met betrekking tot de hulp- en dienstverlening in de Hulpgevangenis van Leuven, kan U terecht bij Céline Claessens, Beleidscoördinator, via celine.claessens@wvg.vlaanderen.be