Evaluatie-verslag van de winteropvang voor daklozen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 2011/2012

Evaluatie-verslag van de winteropvang voor daklozen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 2011/2012 Opvolging van Elementen van voorstellen voor een regionaal opvangsysteem en een regionaal plan voor thuislozenzorg Mei 2012 Introductie... 4 1. Wat is er deze winter 2011/2012 in het kader van de winteropvang van thuislozen in Brussel-Hoofdstad gebeurd?... 6 2. Het dagonthaal van de daklozen tijdens de winter... 19 2.1 Verloop van de missie... 19 2.2 Wat er naar voren is gekomen tijdens individuele ontmoetingen... 21 2.3 Wat er naar voren is gekomen tijdens de collectieve vergadering... 22 2.4 Werkwijzen... 23 3. Welke opvolging van de aanbevelingen van 2010/2011 betreft de organisatie en de functionering van de winteropvang van thuislozen in Brussel?... 25 3.1. De positieve ontwikkelingen... 25 3.1.1. De informatievoorziening... 25 3.1.2. Evaluatie... 28 3.1.3. Uitzonderlijke gebeurtenissen... 29 3.2. De negatieve ontwikkelingen... 30 3.2.1. Gebouwen en aantal plaatsen... 30 3.2.2. Anticipatie en organisatie... 31 3.2.3. Media-aandacht... 32 3.3. De «knelpunten»... 32 4. Elementen voor een gecoördineerde strategie van thuislozenhulp... 35 4.1. De winteropvang: nu en in de toekomst... 35 4.1.1. De actuele noodopvang... 35 4.1.2. Demain, une redéfinition du dispositif hivernal bruxellois : un Dispositif REgional de MIse (DIREMI) à l abri est-il envisageable?... 38 a. Fonctionnement du DIREMI... 40 4.2. Eléments pour une stratégie régionale bruxelloise d aide aux sans-abri 47 Conclusion... 51 Bijlage n 1: De specifieke winteraanbevelingen van he t verslag 2010/2011 van het steunpunt thuislozenzorg Brussel... 56 Bijlage n 2 a: de evaluatie-vragenlijst «bezoekers» v an het Platforme Informatie La Strada 59 Bijlage n 2 b: Evaluatie-vragenlijst van het Informat ie Platform van La Strada (in het nederlands) 62 Bijlage n 3: tabel opgesteld voor ons door een dakloze in het kader van de studie «Territoires et mobilités des sans-abri à Bruxelles-capitale» (R. Liagre, 2010)... 65 Bijlage n 4: tekst gepubliceerd op de website van Dokter s van de Wereld voor het eind van de winteropvang (28/03/2012)... 66 Bijlage n 5: persconferentie van de Samusocial (29/03/2 012)... 69

Bijlage n 6: Van 15 november tot 31 maart : het win terplan voor de daklozen van het Brussels Gewest, waarvoor de opvang werd gespreid over het gebouw van de Koningsstraat en het permanente centrum van Samusocial, beide in Brussel-Stad. 69

AFKORTINGENLIJST AMO BAPN CAW CGSA CCN GGC OCMW WO DIREMI Fedasil KMI DVDW NMBV RVA PILS RTBF NMBS Aide en Milieu Ouvert (diensten Jeugdhulp in een open omgeving) Belgisch Netwerk Armoedebestrijding Centra voor Algemeen Welzijnswerk Centrum Voor Globale Sociale Actie Communicatie Centrum Noord Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn Winteropvang DIspositif REgional de MIse à l'abri Federaal agentschap voor de opvang van asielzoekers Koninklijk Meteorologisch Instituut Dokters Van De Wereld Niet begeleide minderjarige vreemdeling Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening Platform voor Informatie La Strada Radio Télévision Belge Francophone Nationale Maatschappij der Belgische Spoorwegen LIJST MET FIGUREN Tabel nr 1 Samenvatting van de beschikbare plaatsen in de nachtopvang/crisiscentrum (voorbeeld van 30 januari tot 3 maart) Tabel nr 2 Samenvatting beschikbare plaatsen na de opening van het gebouw van de RVA, Charleroisesteenweg (voorbeeld van 8 en 9 februari 2012) Grafiek nr 1 Het aantal weigeringen van de nachtopvang van Hoeksteen tussen 05/03 en 29/03 Grafiek nr 2 Evolutie van het aantal bezoeken van de PILS tussen 25 januari 2011 en 28 maart 2012 (bron: Google analytics) Schema nr 1 Winter 2011/2012, de Brusselse winternoodopvang voor daklozen Schema 2 Voorstel van een schema voor een DIspositif REgional de Mise à l abri (DIREMI) Tabel nr 3 Enkele Europese voorbeelden van strijd tegen dakloosheid

Introductie Tijdens de winter 2010-2011 is de winteropvang van de daklozenopvang van Hoofdstedelijk Gewest in positieve zin geëvalueerd. 1 Evaluaties op verschillende analyseniveaus zijn in 2011 uitgevoerd en gepresenteerd aan de sector (regionale schaal: verslag van het steunpunt la Strada; interne schaal van de winteropvang: verslag van Samusocial en Dokters Van De Wereld; gemeentelijke schaal: verslag van Diogènes en de gemeente Etterbeek 2 ). Dit jaar hebben de kabinetten van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie (GGC) voor bijstand aan personen la Strada gemandateerd om aan de Brusselse winteropvang te werken, en deze opvang nogmaals te evalueren. In dit kader waren de drie hoofdmissies van la Strada volgens de overeenkomst die getekend is tussen het Verenigd College van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie en het Steunpunt thuislozenzorg Brussel: 1. het stimuleren van de goede communicatie tussen de verschillende spelers van de winteropvang, in het bijzonder door middel van het Platform voor Informatie La Strada (PILS); 2. het meedoen aan vergaderingen van het directiecomité over de winteropvang georganiseerd door de kabinetten, met de Samusocial, tenminste één keer paar maand; 3. het evalueren van de winteropvang: ontwikkelen van een methode/evaluatieschema in samenwerking met de sector. Het algemene idee was enerzijds meedoen aan de globale organisatie van de winteropvang (overlegfase, communicatiefase) en anderzijds te evalueren of de aanbevelingen van vorig jaar wel of niet zijn opgevolgd en op welke manier. Hierbij hoort nog een extra missie betreft de dagopvang van daklozen in Brussel in het kader van de winteropvang, wat inhoudt: 1. een inventaris van de centra, diensten en organisaties die dagopvang aanbieden of zouden kunnen aanbieden, en hoe ze functioneren, welke doelgroep er ontvangen wordt, welke problemen er zijn, de eventuele behoeften/verwachtingen voor wat betreft personeel, ruimtes, dag-en nachtcoördinatie, etc.; 1 Wij gebruiken deze term van winteropvang uit gemak omdat de sector van de thuislozenzorg deze normaalgezien gebruikt voor het aanduiden van de winterperiode tijdens de welke er extra slaapplaatsen voor daklozen worden voorzien. Aan het einde van het verslag zullen we ons kritisch uitlaten over deze term. 2 Zie bibliografie

2. als buitengewone omstandigheden vereisen dat het aanbod van de dagopvang verhoogd moet worden, deze versterking coördineren dat wil zeggen het contacteren en mobiliseren van de betrokken centra en organisaties en op te letten op de samenhang van hun acties; 3. de sector te informeren over de functionering van deze verschillende diensten via in het bijzonder de website van la Strada en het PILS. In tegenstelling tot het verslag van vorig jaar is dit verslag noch een participatieve evaluatie van de winteropvang noch het product van reflecties die in een werkgroep ontstaan zijn om de bestaande situatie te verbeteren. Wij beschrijven hier in eerste instantie de historiek van de evenementen die hebben plaatsgevonden tijdens de periode van de winteropvang die loopt van oktober 2011 tot eind maart 2012. Dit eerste deel zal als geheugensteun dienen voor de organisatie van de komende winters. Inderdaad laat de ervaring zien dat dit type feitelijke en historische gegevens altijd complex blijft om terug te vinden zelfs als deze heel informatief blijken te zijn (voorbeeld van het winterrapport 2012/2011 waarin bepaalde fragmenten van proces-verbalen van overleggen van het begin van de jaren 2000 worden genoemd en dezelfde problemen naar voren komen als tegenwoordig). Ten tweede zullen wij het overzicht van de extra missie betreft de daklozenopvang die la Strada toevertrouwd is presenteren. Daarna zullen wij terugkomen op de aanbevelingen van het verslag van 2010/2011 van la Strada, om op een zo objectief mogelijke wijze te zien wat de opvolgingen, evoluties en knelpunten zijn. Tenslotte stellen wij met een vleugje ambitie de Brusselse sector van de thuislozenzorg enkele ideeën en schema's voor die het doel hebben van het uitbreiden van een regionale strategie voor thuislozenzorg, met daarbinnen een plaatselijke daklozenopvang.

1. Wat is er deze winter 2011/2012 in het kader van de winteropvang van thuislozen in Brussel-Hoofdstad gebeurd? Welke belangrijke gebeurtenissen hebben de winter van 2011/2012 gemarkeerd voor wat betreft de uitvoering en het beheer van de winteropvang, voor wat betreft belangrijke gebeurtenissen die tijdens deze periode hebben plaatsgevonden etc.? Voordat we in details treden kunnen we van deze winter al twee sleutelmomenten onthouden. Ten eerste de aankoop van een gebouw door de OCMW van Brussel waarvan een deel is toegewezen aan de Samusocial om te gebruiken tijdens de winter. Daarnaast het opzetten van de winter-crisiscel op federaal niveau die vooral als doel had een overzicht te creëren van de mogelijkheden die er in geval van "wintercrisis" beschikbaar zijn voor de daklozen (zeer veel kou, grote migrantenstroom, etc.). Dit alles speelt zich af in een context van crisisopvang van asielzoekers in België en vooral in Brussel waar Fedasil niet in staat is om de opvang te regelen waar de asielzoekers tijdens hun asielprocedure recht op hebben en waar het aantal door Fedasil afgewezen asielzoekers (asielzoekers zonder onthaalstructuur) erg hoog blijft. Eén van de aanbevelingen van het voorgaande jaar was voorkeur te geven aan het anticiperen vanaf het begin van de zomer op de komende winters door het creëren van een coördinatiecomité en het vergaderen met de belangrijkste spelers van de organisatie van wat men de "winteropvang" noemt. Vanaf de maand augustus zijn de kabinetten van bijstand aan personen net als de Samusocial begonnen met hun onderzoeken om gebouwen te vinden die tijdens de winter voor daklozenopvang zouden kunnen worden gebruikt. Tijdens deze zomerperiode was er niet al te veel "goede wil". Er zijn van de 19 gemeenten die door de kabinetten gecontacteerd zijn maar 3 antwoorden teruggekomen, waarvan één positief antwoord van de gemeente Ukkel die een zaal ter beschikking wil stellen. Daarom vinden er tot de maand september weinig gezamenlijke acties plaats rond de concrete voorbereiding van de winteropvang. Op 22 september 2011 wijst het verenigd College van de GGC een subsidie toe aan de vzw Samusocial voor de organisatietaak van de winteropvang voor daklozen 2011-2012 (bedrag van 1 miljoen Euro gebaseerd op het budget van 2011 en het eerste budget van 2012). We bekijken hieronder maand per maand tussen oktober 2011 en maart 2012 de belangrijkste gebeurtenissen van de winteropvang. Oktober 2011 De kabinetten van bijstand aan personen vergaderen op 21 oktober met de Samusocial over de overeenkomst voor de winteropvang, zonder la Strada. Net als vorig jaar was de ondertekening van de overeenkomst vertraagd waardoor er

problemen ontstonden door de Samusocial bij de ingebruikname van het gebouw van Etterbeek (fragment uit het verslag van Diogènes 2011, p.2: «Alhoewel de Samusocial nogmaals aan het begin van de zomer begonnen was met het zoeken van een gebouw voor de winter, en in september duidelijk werd dat ze zich kon installeren in de Veldstraat, werden slechts twee dagen voor de openingsdatum op 22 november (die toen nog onbekend was) de langverwachte akkoorden van de ministers gegeven en de overeenkomsten getekend») Op 20 oktober tijdens een vergadering met het Rode Kruis worden wij geïnformeerd over de maatregelen van het Rode Kruis van Brussel Hoofdstedelijk Gewest in het kader van het winterplan 2011-2012. Dit document zal pas begin februari in de twee talen gevalideerd worden. Het Rode Kruis preciseert er welke hulp zij kan ondersteunen tijdens de winteropvang om de problemen van de vorige winter te voorkomen die plaatsvonden tijdens het voorval van het Communicatiecentrum Noord (CCN). Er wordt bijvoorbeeld benadrukt dat «Het Rode Kruis als vrijwilligersbeweging in geen enkel geval gevraagd kan worden om een opvang op te zetten waarvoor professionele competenties nodig zijn. Om deze reden kan zij geen opvangplannen opzetten. Zij kan eventueel en uitzonderlijk een aanvraag bekijken waarvan de perspectieven niet verder gaan dan 7 dagen.». In het officiële document presenteert het Rode Kruis tevens het voor elke interventieaanvraag van het Rode Kruis in te vullen ad-hoc formulier. Op 26 oktober horen we via de media dat de voorzitter van de OCMW Brussel een gebouw heeft aangekocht ter waarde van vijf miljoen euro, gelegen in de Koningsstraat 139-141, om de winteropvang van de Samusocial tussen november en maart te herbergen en voor andere gevallen zoals transithuisvesting of de opvang van slachtoffers van rampen in Brussel gedurende de rest van het jaar. De schuldsaneringsdienst en de energiecel van de OCMW moeten er ook deel van uit maken. Het gebouw dat centraal ligt en goed bereikbaar is zal 400 personen moeten kunnen ontvangen maar er moeten nog verschillende renovatiewerken worden uitgevoerd. Deze aankoop is een belangrijke gebeurtenis in de geschiedenis van de Brusselse winteropvang omdat tijdens de voorgaande jaren de operatoren elk jaar op zoek moesten naar een nieuw gebouw en opnieuw moesten renoveren, etc., en telkens geconfronteerd werden met het structurele tekort aan gebouwen. 3 Zelfs als de grootte van het gebouw te wensen overlaat en ingaat tegen de aanbevelingen van de verslagen van 2010/2011 (de vzw Diogènes en la Strada waren evenals een deel van 3 Hier wordt er door een deel van de sector en de mediaweer een term gebruikt die niet echt een betekenis heeft. Eigenlijk wordt er indirect gezegd dat er een gebouw in bezit moet zijn om elk jaar een winteropvang te regelen ( d éphémère)

de sector voor meerdere kleinere gebouwen) lijkt de aankoop van dit gebouw voor de organisatoren van de winteropvang een besparing van geld, energie en tijd. Op dezelfde dag presenteren de twee ministers van bijstand aan personen Mevrouw Grouwels en mevrouw Huytebroeck hun voorstellen voor de winter van 2011/2012 tijdens een persconferentie georganiseerd door de OCMW van Brussel-stad in het gebouw van de Koningsstraat. De ministers schetsen er in grote lijnen de functionering van de winteropvang: toegewezen budget van 1 miljoen euro, 400 plaatsen, nachtopvang, werk in overleg met de werkers ter plaatse. Tijdens deze persconferentie hoort het steunpunt dat er haar tijdens deze winter een nieuwe missie wordt toevertrouwd. De missie wordt in het begin nogal vaag gedefinieerd: coördinatie van de dagopvang, mobilisering van de sector en andere min of meer gelinkte sectoren, en aansluiting op de nachtopvang. Het is tevens voorzien dat een coördinatiecomité met de kabinetten, de Samusocial en la Strada zich verenigt om, ook al is het wat laat, de winteropvang te organiseren. La Strada probeert gedurende die tijd de directrice van de Samusocial te ontmoeten om over de aanbevelingen van 2010/2011 en de studiedag van 22 juni 2011 te «debriefen», wat zij niet wenst. Een eerste versie van het Platform Informatie La Strada is op een vereenvoudigde wijze opgestart zodat de termijnen die aangekondigd werden in het verslag van 2010/2011 gerespecteerd kunnen worden. Het is tevens vanaf het begin van de maand oktober dat Vluchtelingenwerk Vlaanderen begint te reflecteren over de opvang van asielzoekers zonder onthaalstructuur. Vluchtelingenwerk organiseert meerdere vergaderingen met verschillende partners uit de humanitaire hoek waar het steunpunt zich bij heeft aangesloten. Op 31 oktober ontvangen wij nieuws van de Samusocial dat het gebouw aan de Koningsstraat vanaf 15 november stapje voor stapje zou moeten openen zoals vorig jaar. November 2011 Er wordt een vergadering georganiseerd op 7 november bij de Samusocial op aanvraag van het steunpunt, met de directrice van de Samusocial, de algemene coördinator en de coördinator van hun winteropvang. De gedetailleerde functionering van de winteropvang wordt gepresenteerd, de data van de verschillende openingsstadia, de presentatie van het gebouw aan de sector, etc.

Op 14 november presenteren de directrice van de Samusocial en haar coördinatoren hun winteropvang aan de sector, aan de zetel van het Vestje. Vijftien afgevaardigden van de sector zijn aanwezig. De Samusocial heeft moeite gedaan om te communiceren met de sector en dit wordt gewaardeerd. Een vergadering per maand zal worden georganiseerd op de plaats zelf van de winteropvang. Voor de sector wordt er trouwens op 25 november een bezoek van het gebouw van de Koningsstraat georganiseerd waarbij een dertigtal partners worden verzameld. Tijdens deze zelfde maand worden er twee "eenheden" van 80 plaatsen geopend aan de Koningsstraat. Het honderdtal eerste plaatsen wordt toegewezen aan geselecteerde personen die er de meeste nood aan hebben (lichamelijk, leeftijd, psychologisch etc.). De Samusocial heeft hierover een aantal straatwerkers ontmoet om deze personen te identificeren. Op 14 november ontmoeten wij tevens het wijkcomité Notre-Dame aux Neiges. Het comité had contact met ons opgenomen om haar zorgen te uiten over de opening van de Koningsstraat. De woordvoerders van dit comité waren een beetje ongerust naar aanleiding van het verslag van Diogènes betreft het onthaalplan van Etterbeek van 2010/2011, door de aanwezigheid van eventuele daklozenbewegingen en de eventuele overlast die dit voor hun wijk zou kunnen veroorzaken. De brief die de voorzitter van de OCMW had gestuurd waarin de opening van het centrum werd aangekondigd is voor hen niet voldoende. Wij proberen een aantal ontvangen ideeën samen te vatten en brengen hem in contact met de coördinator van de Samusocial die hen later zal ontmoeten om de details van de functionering van de winteropvang uit te leggen. Tijdens de maand november besluit de (federale) ministerraad tevens "de capaciteit van de nachtopvang te verhogen en een crisiscel te creëren die zal samenkomen in het crisiscentrum om de coördinatie van deze nachtopvang te verzekeren voor wat betreft vraag en aanbod, een versterking van de initiatieven proberen te bereiken, vooral als de vraag en het aanbod van de nachtopvang niet meer op elkaar afgestemd zijn" (samenvatting van de vergadering van 30 november 2011, crisiscentrum, "Opvang van daklozen tijdens de winter - uitzonderlijke opvang"). Het crisiscentrum bereid zich dus voor op de winteropvang «naar aanleiding van het besluit van de regering op aanvraag van de eerste minister, de minister van binnenlandse zaken Turtelboom en van de staatssecretaris voor Maatschappelijke Integratie en Armoedebestrijding Courard» (fragment uit de uitnodiging die verstuurd is naar het crisiscentrum voor 30/11/2011). Vanaf eind november vinden dus meerdere vergaderingen plaats om het voorgestelde aanbod voor de daklozen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest te evalueren en in te schatten hoeveel potentiële daklozen er in de winter opvang nodig hebben.

De federale crisiscel bestaat uit: de afgevaardigden van de federale kabinetten (van de eerste minister, van de staatssecretaris voor Asiel en Migratie, Maatschappelijke Integratie en Armoedebestrijding, van defensie); de voorzitter van de Conferentie van Burgemeesters van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest; de voorzitter van de OCMW van Brussel; een vertegenwoordiger van Fedasil; de afgevaardigde van de onthaalplaatsen van Fedasil; de administratieve gouverneur van het Brussels hoofdstedelijk gewest; de twee vertegenwoordigers van het kabinet van de GGC voor bijstand aan personen (kabinetten Grouwels en Huytebroeck); de regionale commissaris van het Rode Kruis; de directrice van de Samusocial; de sociale referent van Hope In Stations voor de NMBS; een vertegenwoordiger van het steunpunt thuislozenzorg Brussel; voor de Vlaamse regering het Kabinet Minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, Van Deurzen; een afgevaardigde van de federale politie; voor de regering van de Waals-Brusselse federatie een afgevaardigde van het kabinet van de Minister van Sociale Actie, Gezondheid en Gelijke Kansen, Tillieux. De te ontvangen doelgroep definieert zich als volgt: iedereen die op straat leeft, wat zijn statuut op het grondgebied ook is. De functionering van deze wintercrisis-cel is voorzien van 1 december tot 31 maart. December 2011 Tijdens de maand december gaan de vergaderingen in het crisiscentrum door zonder concrete vooruitgang. De verantwoordelijke van het crisiscentrum richt zich tot de goede wil om gebouwen te vinden en voor te stellen die vooral daklozen kunnen opvangen als het heel erg koud is. De kwestie van de omkadering wordt weinig besproken. Half december wordt een derde "transitzone" van 80 plaatsen geopend aan de Koningsstraat. De Stichting Prins Laurent organiseert 6 december een persconferentie om de actie die zij in samenwerking met de vzw Bij Ons organiseert voor te stellen voor de omkadering (en andere logistieke partners zoals het Ministerie van Defensie, Royal Canin, etc.). Er zijn inderdaad vier containers geïnstalleerd in de Stuiversstraat, vlakbij het centraal station, om enkel daklozen te ontvangen die een hond hebben. In twee van deze containers kunnen 16 personen en hun honden slapen van 20u tot 8u 's ochtends, de omkadering wordt verzorgd door een "ervaringsdeskundige". In het crisiscentrum wordt een lijst van lege gebouwen (van de regie der gebouwen ) gepresenteerd door het kabinet van de minister Grouwels.

In de maand december ontstaat tevens SOS opvang 4, een consortium van 8 NGO 5 dat zich organiseert om een noodhulp op te zetten voor de asielzoekers zonder onthaalstructuur van FEDASIL. Begin december wordt de overeenkomst tussen de GGC en la Strada pas getekend om de missies van het steunpunt voor de winter van 2011/2012 te definiëren, terwijl deze overeenkomst begin oktober al werd opgesteld. Januari 2012 De tweede vergadering van de Samusocial vindt plaats op 6 januari, er zijn maar twee auditors aanwezig die niet van de Samusocial zelf zijn (waarvan er eentje zelfs niet van dezelfde sector is) ondanks de informatieherinnering aan de sector door het steunpunt. De algemene staking diezelfde dag zou kunnen verklaren waarom er zo weinig deelnemers zijn. Concreet gezegd, aan het begin van de functionering van het crisiscentrum voor de noodopvang stelt alleen de vertegenwoordiger van Defensie 237 plaatsen voor in acht regio's. Deze plaatsen bevinden zich in Kasernen, dus geen enkele plaats bevindt zich op het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk gewest. Deze plaatsen bevinden zich in bewoonde wijken daarom moet de aankomst van de daklozen plaatsvinden tussen 20u en 22u en hun vertrek tussen 6u en 8u in de ochtend. Defensie stelt beddengoed ter beschikking en biedt een lichte maaltijd aan. Het transportprobleem naar de locatie toe evenals de onmisbare begeleiding blijven nog onzeker. Tijdens deze periode blijkt geen één van de gebouwen in orde te zijn voor wat betreft materiële en juridische kwesties. Er worden meerdere onzekere werkwijzen voorgesteld, gelukkig zonder resultaat: tenten, slaaptreinen van de NMBS. De nachtopvang Hoeksteen en Samusocial weigeren mensen door een gebrek aan plaatsen. Eind januari organiseert het steunpunt een vergadering tussen de diensten van de dagopvang en de nachtopvang. Dat is de gelegenheid om zich bewust te worden van het feit dat de reeds gecommuniceerde informatie aan meerdere spelers (bijvoorbeeld containers) niet correct verspreid is binnen de structuren (voor de details betreft de dagopvang, zie deel 2 hierna). Vanaf de maand januari verspreid de NMBS tevens via het PILS haar procedures in verband met de toepassing van het winterplan in de stations. Meerdere te respecteren voorwaarden worden in de procedure van de spoorwegen gedetailleerd: 4 http://www.sosopvang.be/ 5 Dokters van de Wereld, Oxfam, Unicef België, Caritas International, CIRE, Convivial, Vluchtelingenwerk Vlaanderen

temperatuur gelijk aan of lager dan 0 C, duidelijke wil van de mensen om op het station te blijven, etc.. (zie hier voor de details: http://www.lstb.be/pdf/procedurescnb.pdf) Het eind van de maand januari markeert tevens het begin van een periode van intensere kou na een bijzonder zacht begin van de winter. Op 25 januari sturen de kabinetten van de GGC voor bijstand aan personen een e- mail om een eerste vergadering voor het coördinatiecomité van de winteropvang 2011/2012 te organiseren. Februari 2012 Tijdens de eerste dagen van februari, nadat de eerste sneeuwvlokken vielen en de temperatuur voor het eerst onder nul daalde 6, vergaderde het crisiscentrum zo ongeveer dagelijks over de noodsituatie. Zodra het kwik onder nul daalt nemen de voorstellen voor lege en bruikbare gebouwen toe. Vanaf dit moment begint de informatie over de ruimtes zich snel te verspreiden. Wij zijn dus aanwezig bij de veilingen van aangeboden plaatsen tijdens de vergaderingen in het crisiscentrum, iedereen wil ineens meedoen aan deze plaatselijke humanitaire actie. Omdat de voorstellen die er de ene dag worden gedaan vaak 's ochtends niet meer actueel zijn wordt het soms moeilijk om een duidelijk beeld te krijgen van de situatie van de beschikbare plaatsen en gebouwen. De plaats van de kazerne van Beauchevain opent bijvoorbeeld met spoed op 30 januari maar sluit direct weer op 1 februari omdat het te ver van Brussel ligt. Fragment van de informatieve tekst van de Samusocial over het PILS, betreft de kazerne van Beauchevain, op 02/02/2012: «Deze plek is gisteravond geopend naar aanleiding van beslissing van de Staatssecretaris voor Asiel en Migratie, Maatschappelijke Integratie en Armoedebestrijding. Deze plek was voorzien voor een opvang van 60 personen maar in eerste instantie waren er nog maar dertig plaatsen beschikbaar. De registratie heeft plaatsgevonden via de telefoonlijn (18u) en de afspraak is gemaakt bij de Samusocial. De mensen zijn onthaald in onze permanente structuur van Brussel-stad voordat ze in de bus van de federale politie stapten die vertrok rond 19u15 vanaf de Zuidboulevard (Riolenmuseum) met bestemming Beauvechain. 6 Op 2 februari communiceert de IRM in de pers dat de weersomstandigheden weer overeenkomen met de "typische winteromstandigheden". De voorafgaande zachte weersomstandigheden waren "abnormaal gunstig". Volgens de gegevens van de IRM op 01/02/2012: gemiddelde temperatuur = -5.39 (de dag ervoor -2.02); gemiddelde «gevoels»-temp eratuur = -11.9 (de dag ervoor, -6.1)

Er zijn die dinsdagavond 32 personen geregistreerd maar 11 ervan zijn niet gekomen. In de nacht van 31/1 op 1/2 hebben dus maar 20 personen in Beauvechain geslapen de andere mensen die een slaapplek zochten belden nadat de bus al vertrokken was.» Het volgende fragment van het PILS, ook weer opgesteld door de Samusocial, is symptomatisch voor de snelheid waarmee gebouwen openen en sluiten. «Topo opening humanitair plan: Kazernen van Beauvechain op 31/1/2011, opvang gedurende 1 nacht, met een capaciteit van maximaal 60 personen, niet alle plaatsen konden gebruikt worden door de afstand en gezien het feit dat het onmogelijk was om vervoer te regelen naar dit centrum na 20u 's avonds. er konden 120 plaatsen geopend worden gedurende 5 nachten op 1/2012 in een gebouw in de Ulensstraat in Molenbeek. 50 plaatsen werden geopend gedurende 5 nachten op 2/1 in een gebouw van Belgacom aan de Jan Blockxstraat in Schaerbeek 50 andere plaatsen zijn gebruikt gedurende 4 nachten op 3/1/2012 in een ander gebouw van Belgacom in de Borrensstraat in Elsene. Tussen 65 en 102 plaatsen konden worden aangeboden door verschillende Brusselse hotels.» Op 6 februari wordt een oud gebouw van de Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening (RVA) geopend gelegen aan de Charleroisesteenweg in Sint Gilles. Dit vermijdt dat er her en der verschillende gebouwen op het Brusselse grondgebied geopend zijn Al snel ontstaat er een overdreven media-aandacht van de humanitaire noodsituatie, iedereen begint hulp aan te bieden. Bepaalde gemeentes en OCMW's voeren hun winterplan uit en onthullen het, terwijl deze zelfde spelers al zes maand eerder gecontacteerd waren om een meer gestructureerde winteropvang op te zetten waarbij er meer overleg is. Het aantal plaatsen voor de koude nachten explodeert, er komen steeds meer plaatsen bij, publieke initiatieven en privé-initiatieven (moskeeën, individuele appartementen, hotels, etc.), dit alles zonder overleg. Een operatie «Winter 2012» wordt opgezet, gelinkt aan een callcenter van de RTBF dat functioneert van 07/02 tot 15/02. Op de website van de RTBF wordt een lijst met diensten voor daklozen verspreid er kunnen schenkingen in natura worden gedaan of mensen kunnen financiële schenkingen doen via het callcenter, etc.. Het steunpunt ontvangt heel veel oproepen van burgers die kleding, dekens en voedsel willen

geven. De balans van het callcenter van de RTBF is de volgende: 410 000 Euro ingezameld voor de verwarming, 12 000 telefoontjes in het callcenter, 4000 dossiers of dossieraanvragen geopend bij de OCMW. De vergadering van het coördinatiecomité van de winteropvang van 7 februari is geannuleerd vanwege de vergadering van het crisiscentrum. Op aanvraag van de kabinetten wordt er een andere vergadering aangevraagd voor de week erop, die niet plaatsvindt omdat de Samusocial niet reageerde. Op 7 februari wordt er tevens een persconferentie georganiseerd door diensten Jeugdhulp in een open omgeving van de franse gemeenschap SOS jeunes-quartier libre over de situatie van Niet Begeleide Minderjarige Vreemdelingen (NBMV) die op straat slapen. Op 10 februari presenteert het team van Samusocial haar maandelijkse evaluatie aan de Koningsstraat (16 deelnemers). Van de persoonlijke initiatieven willen we graag die van het Koninklijk Atheneum Brussel benadrukken. Het steunpunt is door het Rode Kruis van dit initiatief op de hoogte gebracht. Vanaf 13 februari opent het Koninklijk Atheneum Brussel haar kantine voor personen in moeilijkheden en daklozen in de Molenbeeksestraat 72 in Laken. Deze opvang wordt gebruikt op 13, 14, 15, 16 en 17 februari van 17u tot 19u30. Vijftien dagen later presenteert de verantwoordelijke van dit initiatief een relatief gemengde evaluatie omdat er maar weinig mensen aanwezig waren en er onvoldoende positief ontvangen werd door de oude verenigingen die al dit soort diensten in Brussel aanbieden. Vanaf 20 februari beschikt de Samusocial over een gebouw van 6 appartementen in Sint Pieters Woluwe voor de opvang van de 6 meest autonome families die vanuit het permanente centrum verhuisd zijn. Vanaf het begin van de maand februari begint het kabinet De Block te spreken over het draaiboek dat moet worden opgesteld om de winteropvang op federaal niveau beter te kunnen organiseren. De vergaderingen van het federale crisiscentrum vinden niet meer plaats. Half februari informeert het Rode Kruis la Strada dat ze giften verzamelen (kleding, dekens, basisvoedingsmiddelen die niet aan bederving onderhevig zijn), en dat de instellingen die dit willen ze kunnen ophalen op drie locaties (Stallestraat, Papenvest, bij de l'unité d'appui de Bruxelles-capitale (UABC) Lefévrestraat). De informatie wordt gepubliceerd op het PILS, via de Samusocial en aan de verantwoordelijken van de drie federaties.

Op 24 februari signaleert de Samusocial aan het steunpunt dat er een dertigtal Tsjechische Roma in Brussel zijn aangekomen, andere aankomsten worden volgens het gerucht voor de weken erop verwacht. Op 29 februari sluit de nachtopvang SOS opvang (ter herinnering: onthaal, maaltijd, bed voor de nacht voor 100 personen die als kwetsbaar worden beschouwd) Merk op dat tijdens de gehele maand februari, zelfs als de temperaturen stijgen, zolang de humanitaire opvang nog open is, er niemand wordt geweigerd. Merk tevens op dat Hoeksteen deze periode uitzonderlijk een groot aantal lege bedden heeft om 21u (van 04/02 tot 04/03 volgens Hoeksteen, met een uitschieter van 42 bedden op 10/02). Tabel nr 1: samenvatting van beschikbare plaatsen in nachtopvang/crisiscentrum (voorbeeld van 30 januari tot 3 februari) Nacht van 31 tot 01/02 Nacht van 1 tot 2/02 Nacht van 2 tot 3/02 Samusocial «zonder licentie» (Vestje) 42 35 31 Winteropvang Koningsstraat 360 342 331 Kazerne van Beauvechain 21 FIN / Hotels 7u. alleenstaan den + 25 pl. 25 100 families Ullensstraat 40 / 104 161 Jan Blockxstraat / / 48 TOTAAL crisisopvang winter 455 506 671 Weigering 40 0 0 NB: hier komen nog bij: 48 plaatsen in de nachtopvang van Hoeksteen, 35 plaatsen van het Centrum voor dringend onthaal Ariane en de 110 officiële plaatsen van de Samusocial

Tabel nr 21: samenvatting beschikbare plaatsen na de opening van het gebouw van de RVA, Charleroisesteenweg (voorbeeld van 8 en 9 februari 2012) Topo van de Samusocial voor 8 februari Topo van de Samusocial voor 9 februari Samusocial (Vestje) 37 35 Winteropvang Koningsstraat 370 368 Charleroise steenweg 263 266 Hotels 61 65 TOTAAL crisisopvang winter 731 734 NB: hier komen nog bij: 48 plaatsen in de nachtopvang van Hoeksteen, 35 plaatsen van het Centrum voor dringend onthaal Ariane en de 110 officiële plaatsen van de Samusocial Maart 2012 Het is de maand dat meerdere «winterplannen» op hun einde lopen. Op 5 maart worden de containers van de Prins Laurent Stichting definitief verwijderd; op 9 maart presenteert de Samusocial haar maandelijkse balans (11 deelnemers); op 14 maart moet de eerste vergadering van het coördinatiecomité van de winteropvang eindelijk plaatsvinden. Deze vergadering vindt uiteindelijk op 23 maart plaats, de dag voor het begin van de sluiting van de winteropvang; op 20 maart voert het Belgisch Netwerk Armoedebestrijding (BAPN) in het kader van het einde van de winteropvang actie voor het kabinet van de Staatssecretaris Maggie De Block. Het steuncentrum probeer contact met hen te zoeken om te spreken over de aanbevelingen die in 2010/2011 zijn gedaan, hun belangrijkste woordvoerder is de BAPN, aan wie het steuncentrum haar constateringen, aanbevelingen en goede praktijken kan doorgeven; 's ochtends 23 maart presenteert de afgevaardigde van het kabinet De Block haar federale strategische objectieven betreft hulp aan daklozen, tijdens het regionaal Brussels overleg thuislozenzorg. Het kabinet heeft geconstateerd dat er een gebrek aan coördinatie is voor de organisatie van de winteropvang en wenst dat wij haar de goede praktijken betreft de winteropvang doorgeven. Vervolgens wordt het steunpunt in de maand mei ontvangen door ditzelfde kabinet om van gedachten te wisselen over de aanbevelingen voor wat betreft de winteropvang voor daklozen in Brussel- Stad;

op 28 maart presenteert Dokters van de Wereld haar persconferentie op de balans van haar activiteit gedurende de winteropvang (bijlage nr 4): profiel van patiënten, tegengekomen ziektebeelden, etc., evenals een bepaald aantal vragen (versterking van de eerstelijnshulp, preventiepolitiek voor daklozen, structurele huisvestingsoplossingen, etc.); op 31 maart vindt een persconferentie van de Samusocial en de Dokters van de Wereld plaats over het einde van de winteropvang. De Samusocial presenteert een eerste samenvattende evaluatie van haar winteractie (zie tekst in bijlage nr 5) evenals enkele eisen (meer structurele plaatsen voor sociale urgentie, het opzetten van stabilisatiecentra of noodrevalidatiecentra); de vzw Hoeksteen informeert via het PILS dat zodra de winteropvang afloopt binnen een kleine week het aantal personen dat geen slaapplek vindt zeer snel stijgt. Grafiek nr 11: het aantal weigeringen van nachtopvang bij Hoeksteen tussen 05/03 en 29/03 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 nc nc nc nc nc nc nc 5/03/2012 7/03/2012 9/03/2012 11/03/2012 13/03/2012 15/03/2012 17/03/2012 19/03/2012 21/03/2012 23/03/2012 25/03/2012 27/03/2012

Conclusie van dit deel Dit tweede deel heeft het mogelijk gemaakt de verschillende evenementen te objectiveren die te maken hebben met de winteropvang. Dit verslag vormt een essentiële basis om niet enkel na te denken over de organisatie van de volgende winteropvang, onder welke vorm dan ook, maar om ook na te denken over een globaler opvangplan voor de daklozen in Brussel. Wij weten dat het in deze sector zoals in andere inderdaad gebruikelijk is om te spreken over vage, bedachte of onduidelijke feiten. We hebben ons in dit deel en in het gehele verslag vanzelfsprekend gericht (behalve betreft het deel over de diensten van de dagopvang), op wat we winternoodhulp noemen om daklozen te helpen. We moeten niet vergeten dat de genoemde diensten maar tevens vele anderen (straatwerkers, onthaalhuizen, etc.) de daklozen gedurende het hele jaar begeleiden, helpen en opvangen. Helaas is het op dit moment in Brussel het geval dat de aandacht het meest wordt gericht op de winternoodopvang. Samengevat constateerden wij: een coördinatiecomité dat tijdens de winter nooit is samengekomen een bepaald aantal versnipperde initiatieven met redelijk gelukkige resultaten de interventie op federaal niveau met haar humanitair noodplan de communicatiepogingen van de operator van de winteropvang het klassieke «thermometer»-beheer van de thuislozenzorg de grote rol van de media in de uitvoering en de publiciteit van de humanitaire nood een sector (onthaaltehuizen, dagonthaalcentra, straatwerk, gezondheidsdiensten, sociaal-juridische bijstand, etc.) die zelfs in de winter zich niet beperkt tot de noodopvang en de nachtopvang.

2. Het dagonthaal van de daklozen tijdens de winter Zoals wij het hebben gezien is de missie betreft de dagopvang van daklozen tijdens de winter 2011/2012 een extra missie die aan la Strada is toegewezen. Gezien het feit dat in het kader van de winteropvang de bezigheden het meest gaan over de noodnachtopvang voor daklozen is het belangrijk dat we ons dit jaar bezighouden met deze diensten die overdag plaatsvinden. De moeilijkheden van hen die overdag op openbare plaatsen verblijven en nog meer tijdens de winter (maar niet alleen), om een plaats te vinden waar ze kunnen verblijven/uitrusten zijn minstens even belangrijk als de problemen die ze ondervinden bij het vinden van een onderkomen voor de nacht. De doelstellingen van de missie waren in essentie het nadenken over de continuïteit van de dagonthaalcentra en de nachtopvang en om eventuele noodgevallen tijdens deze winter op te vangen. De politieke inzet om zich concreet met deze kwestie bezig te houden is te benadrukken, dit maakt het mogelijk om afstand te nemen van de visie «tijdens de winter is er vanaf 18u sprake van een noodsituatie». Daarbij is het zo dat bepaalde dagonthaalcentra al sinds 2008 nadenken over hun licenties, subsidies, missies, behoeften, maar specifiek buiten de winterperiode. De individuele of collectieve ontmoetingen die wij hebben gehad met de verantwoordelijken van deze diensten leken daarom overbodig en onnuttig ten opzichte van hun werkzaamheden die zij ruim 3 jaar geleden zijn begonnen. Aan de andere kant hebben we moeten nadenken over alles wat voor het moment mogelijk is in de dagonthaalcentra; of het nu de daklozensector stricto sensu betreft of andere sectoren/diensten (centra bijstand aan personen, algemene centra voor sociale actie, etc.). De Overeenkomst waarin de missies van het steunpunt voor de winter van 2011/2012 definitief beschreven staan is pas aan het eind van de maand november getekend en onderschreven, terwijl de winteropvang van de Samusocial al was opgezet. Door het gebrek aan perspectief was het voor ons niet mogelijk correct en compleet alle mogelijkheden voor dagopvang tijdens de winterperiode te onderzoeken. Ten slotte merken wij op dat tijdens intense koudeperiode het steunpunt niet gevraagd is om eventuele versterking van de dagonthaalcentra in Brussel te coördineren. 2.1 Verloop van de missie Wij detailleren hier de activiteiten die in het kader van de missie zijn uitgevoerd. Individuele ontmoetingen met de verantwoordelijken van dagonthaalcentra vanaf eind november. Wij hebben de volgende diensten ontmoet: Bij ons, Consigne Article 23,

De Meeting, Jamais Sans Toit, La Fontaine, Nativitas, Nulle part ailleurs, Pigment/Het Anker. Een gezamenlijke ontmoeting met de Centres d'aide aux Personnes (CAP), waardoor de functionering en de modaliteiten van de winteropvang van 2011/2012 verklaard kunnen worden, evenals het evaluatieverslag van de winter 2010/11 en het Platform voor Informatie La Strada (PILS). Andere individuele vergaderingen waren voorzien maar hebben nooit plaats kunnen vinden (verzetting van data door gebrek aan deelnemers aan het einde van het jaar, daarna annulering). Een vergadering met het doel rond de tafel te zitten met de belangrijke spelers van de dag-en nachtopvang (twee keer uitgesteld). De doelstelling was het met elkaar confronteren van de moeilijkheden die eenieder ondervindt, na te denken over ideeën die de coördinatie van de dag en nacht kunnen verbeteren. De aanwezigen: Samusocial, Bij Ons, Centrum Ariane, Hobo, Pigment/Het Anker, Jamais Sans Toit, het Tehuis, Hoeksteen. De CAW hebben la Strada ook ontvangen die, net als voor de CAP, hen de functionering van de winteropvang heeft uitgelegd en heeft geluisterd naar hun moeilijkheden tijdens de winter. Er is een tweetalige brief verstuurd naar de 9 OCMW s en naar de 19 gemeenten om een inventaris op te stellen van de mogelijkheden voor wat betreft beschikbare gebouwen in geval van grote koude of een uitzonderlijke situatie tijdens de winter. De Gemeenschapcentra en Lokale Diensten Centra zijn gecontacteerd per mail en post in de twee landstalen. Er is geen enkel antwoord binnengekomen. Van de contacten bij de vertegenwoordigers van de belangrijkste religieuze stromingen in Brussel (mail, brieven) => één enkel antwoord van de Protestante Evangelische Kerk van Brussel om te informeren over het gebouw van een christelijke instelling die twee keer per week voedselpakketten in de Bergensesteenweg uitdeelt. Tegelijkertijd zijn in het bijzonder de Samusocial en de Dokters Van De Wereld (DVW) op de hoogte gesteld van de beschikbaarheid op het gebied van dagonthaal (DVW zocht plek voor 18 zieke mensen die werden opgevangen door Sos opvang). We moeten ook opmerken dat dit jaar uitzonderlijk was op het niveau van de organisatie van de winteropvang omdat er door de lage temperaturen een serie plannen voor "uitzonderlijke koude" zijn opgezet op gemeentelijk niveau en op het niveau van de OCMW, die op hun niveau dagacties organiseerden. Er waren ook meerdere individuele initiatieven (moskeeën, particulieren, etc., zie hierboven).