RICHTLIJNEN VOOR HET AFKOLVEN EN BEWAREN VAN MOEDERMELK Van harte gefeliciteerd met de geboorte van uw baby en welkom op de kraamafdeling van het Ruwaard van Putten Ziekenhuis! Jammer genoeg kan uw baby door omstandigheden niet zelf bij u drinken, maar gelukkig kunt u door te kolven de borstvoeding toch op gang brengen. Hoe vaak kolven Moedermelk wordt geproduceerd op basis van vraag en aanbod. Voor een zieke of te vroeg geboren baby is het gemakkelijker om aan de borst te drinken als de melkproductie goed op gang is. Dit bereikt u door 7 keer per dag te kolven, om 06.00 uur, 09.00 uur, 12.00 uur, 15.00 uur, 18.00 uur, 21.00 uur en 23.00 uur. `s Nachts rust u uit en kolft u alleen indien u wakker wordt met gespannen borsten of als u bijvoorbeeld naar het toilet moet. Als u de kolfspullen van te voren gereed zet, kost het kolven s nachts minder tijd en kunt u snel weer gaan slapen. Geef toe aan uw eigen behoefte en bepaal wat voor uzelf haalbaar en acceptabel is. Onthoud dat vaker kolven meer effect heeft dan langer kolven! 103-270312
Om de borstvoeding op gang te brengen en op peil te houden, dient u net zo vaak te kolven als wanneer u uw baby aan de borst zou voeden. Wanneer de baby al enkele voedingen aan de borst drinkt, kolft u alleen iedere gemiste voeding. Als uw baby nog niet voldoende per voeding drinkt, kan nakolven na een borstvoeding nodig zijn. Gedurende de opname van uw kind is het soms nodig om langere tijd alle benodigde voedingen af te kolven. Ook kan uw melkproductie hoger zijn dan de hoeveelheid voeding die uw baby op dat moment nodig heeft. In dat geval kunt u de melk invriezen voor later gebruik. Minder kolven is niet verstandig. De opname is voor u een spannende en drukke periode. Het is normaal als de melkproductie hierdoor na verloop van tijd wat terugloopt. Blijf echter zo vaak mogelijk afkolven. De melkproductie zal dan vanzelf weer op peil komen. Bevorderen van het toeschieten van de melk Als uw baby aan de borst ligt, gaat de melk vanzelf stromen. Bij het kolven moet de toeschietreflex meestal bewust worden opgewekt. Maar een borstpomp is een machine en die roept andere gevoelens op dan uw baby! Wees geduldig, gun uzelf voldoende tijd. Een gehaast gevoel hindert uw toeschietreflex. U zult merken dat u na een poosje in staat bent uw toeschietreflex bij het kolven te activeren. Hulpmiddelen ter bevordering van de toeschietreflex - Het kijken naar een foto van uw baby. - Het kijken via de monitor naar uw baby. - Kolven op de couveuseafdeling zelf. - Voor het afkolven 5 minuten lang warme kompressen op uw borst(en) leggen. Borstmassage Borstmassage voor en tijdens het kolven werkt ook heel goed ter bevordering van de toeschietreflex. Hier zijn verschillende manieren voor. Figuur 1 Masseer de melkgangen en kliertjes door met een vlakke hand van boven richting tepel te drukken. Maak cirkelvormige bewegingen met de vingers en concentreer de bewegingen gedurende enkele seconden op één plek voor u naar de volgende plek gaat. Ga in een ronde beweging richting tepelhof. 2 103-270312
Figuur 2 Strijk licht van de bovenkant van de borst richting tepelhof. Probeer te ontspannen. Figuur 3 U kunt ook gebruik maken van de zwaartekracht door voorover te leunen en te "schudden". Onderstaande bewegingen zijn niet goed voor uw borsten en dient u dan ook te voorkomen! Figuur 1 Knijp niet in de borst, dit kan een kneuzing van het borstweefsel veroorzaken. Figuur 2 Laat de handen niet over de borst "glijden". Figuur 3 Trek niet aan de tepel, ook dit kan beschadiging van het weefsel veroorzaken. Richtlijnen voor hygiëne Moedermelk is een goed houdbaar product, onder andere door de aanwezigheid van levende cellen. Dit geldt zeker als de melk onder de beste condities wordt bewaard en vervoerd. Als de afgekolfde melk wordt gebruikt om een te vroeg geboren of zieke baby te voeden, is hygiëne extra belangrijk om de groei van bacteriën te voorkomen. - Voordat u de kolfset gebruikt, wast u uw handen goed met water en zeep. Voor het afdrogen gebruikt u in het ziekenhuis een papieren handdoek, thuis een handdoek voor uzelf die u dagelijks verschoont. - Het is niet nodig de tepels extra te wassen voor het kolven. Eén keer per dag douchen is voldoende. - Gebruik geen zeep of lotions. Op de tepelhof bevinden zich kliertjes die een vettige stof afscheiden. Deze stof houdt de tepelhof soepel en heeft een antiseptische werking. - Verschoon iedere keer na het kolven de borstkompressen, indien u deze gebruikt. - Was uw voedingsbeha het liefst dagelijks. 3 103-270312
- Tijdens de ziekenhuisopname wordt dagelijks een steriele kolfset verstrekt. Indien ook op de couveuseafdeling wordt gekolfd, dient u hetzelfde setje ook daar te gebruiken. - Na elk gebruik de kolfset zonder de slang omspoelen, eerst met koud water en daarna warm water. Het gebruik van afwasmiddel is toegestaan. - Thuis kunt u uw eigen kolfset ook in de afwasmachine reinigen. - Zolang uw zieke of te vroeg geboren baby in het ziekenhuis ligt, dient de kolfset 1 keer per dag te worden uitgekookt of gesteriliseerd. - Het ziekenhuis verstrekt gedurende de hele opnameperiode van uw baby steriele flesjes om de moedermelk in te bewaren. Let op: raak de binnenkant van de flesjes en de binnenkant van de dop niet aan! Kolfschema als de melkproductie nog niet op gang is Bij gebruik van een enkele kolfset - Toeschietreflex bevorderen. - 7 Minuten linkerborst, 7 minuten rechterborst kolven. - Enkele minuten pauzeren met kolven en door borstmassage toeschietreflex bevorderen. - Nogmaals 5 minuten linkerborst, 5 minuten rechterborst kolven. Bij gebruik van een dubbele kolfset - Toeschietreflex bevorderen. - 10 (tot 15) Minuten achter elkaar beide borsten tegelijkertijd kolven. Sommige moeders merken dat het tussendoor stoppen met kolven de toeschietreflex beter stimuleert dan 10 minuten aan één stuk kolven. Probeer uit wat voor u het beste werkt. Het is normaal dat het soms een paar minuten duurt voordat de melk begint te stromen. Ook kan de hoeveelheid afgekolfde melk van keer tot keer verschillen en de eerste dagen na de bevalling komen er misschien niet meer dan een paar druppels. Deze eerste melk (colostrom) bevat veel afweerstoffen voor de baby. Ook kleine beetjes hebben in dit opzicht grote waarde en dragen bij aan de gezondheid van uw kind. Kolfschema als de melkproductie wel op gang is Wanneer u na verloop van tijd routine in het kolven heeft en de melkproductie op peil is, kunt u de aangegeven tijden als richtlijn beschouwen. Nu is het belangrijk de borsten te kolven tot deze zachter aanvoelen en er bijna geen melk meer uit komt. 4 103-270312
U kolft tot de straaltjes melk weer druppeltjes worden. U kunt dan het beste nog 1 tot 2 minuten doorgaan met kolven om deze druppeltjes calorierijke achtermelk op te vangen. U wisselt nu van borst en kolft tot de melkstroom weer afneemt. Hierna kunt u eventueel opnieuw van borst wisselen en nog één of twee keer de borsten afwisselend kolven. Een kolfsessie duurt gewoonlijk tien tot vijftien minuten per borst, dus een hele voeding afkolven kost ongeveer een half uur. Als langdurig kolven nodig is, raden wij u een dubbele kolfset aan. Dit geeft een aanzienlijke tijdwinst en mogelijk ook meer melkproductie. Een hele voeding afkolven duurt bij gebruik van een dubbele kolfset ongeveer 10 tot 15 minuten. Kolven met de kolfset - Eerst goed handen wassen! - Zet alle benodigdheden van de kolfset binnen handbereik. - Zorg voor iets te drinken binnen handbereik. Veel moeders krijgen dorst tijdens het kolven! - Zorg dat u comfortabel zit en probeer zo goed mogelijk te ontspannen. Sluit zo nodig de bedgordijnen en maak gebruik van kussens om uw armen te steunen. - Leg een katoenen luier onder uw borsten voor opvang van gelekte melk. - Houd het borstschild van de kolf tussen wijsvinger en middelvinger en druk dit zachtjes tegen de borst. De tepel moet in het midden van het borstschild zitten om schuren van de tepel tegen het plastic te voorkomen. - Zet het apparaat aan met behulp van de aan/uit toets en begin te kolven. - Verhoog eventueel tijdens het kolven geleidelijk het vacuümniveau met behulp van de regelknop (= middelste grote knop). - Kies een comfortabele zuigkracht, die voor u het beste resultaat geeft en geen ongemak veroorzaakt. Kolven mag geen pijn doen! - Baby s zuigen eerst snel om de toeschietreflex te stimuleren en het stromen van de melk op gang te brengen. Zodra de melk begint te stromen, beginnen baby s langzamer te zuigen. Borstpomp Symphony kolft op dezelfde manier: eerst snel (= stimulatiefase) en na twee minuten automatisch in een langzamer kolfritme (= afkolffase). - Als de melk toeschiet voordat de twee minuten durende stimulatiefase is afgelopen, kunt u de druppeltoets indrukken. Probeer uit of u dit prettig vindt. 5 103-270312
- Als u stopt met afkolven dient u eerst het vacuüm te verbreken. Dit doet u door eerst de pomp uit te zetten en pas daarna het borstschild van de borst af te nemen. - Als u kolft vlak voordat u gaat rusten of slapen, komt u snel tot rust door de ontspannende werking van de borstvoedingshormonen. Na het kolven - Verdeel een druppel melk over de tepel en laat de tepels even aan de lucht drogen. - Doe een schone kompres in uw beha. - Sluit het flesje met afgekolfde moedermelk goed af en voorzie dit van een patiëntensticker van uw baby, die u heeft ontvangen van de medewerkers op de kraam- of couveuseafdeling. Vermeld hierop ook de datum en tijd van afkolven! Voorschriften voor het bewaren en opwarmen van moedermelk zolang uw baby in ons ziekenhuis is opgenomen Bewaren - Afgekolfde melk in steriele flesjes bewaren, die u van het ziekenhuis ontvangt. Voor het invriezen kan ook een glazen flesje worden gebruikt. - Wanneer u zeker weet dat de net afge- kolfde melk bij de volgende voeding wordt gebruikt, kunt u moedermelk veilig enkele uren op kamertemperatuur bewaren. - Indien dit niet het geval is, dient u de melk snel achter in uw koelkast thuis te zetten. Op deze plaats blijft de koeling van de melk bij het openen van de koelkast optimaal. - In het ziekenhuis mag moedermelk 48 uur in de koelkast worden bewaard. Dit zijn speciale borstvoedingskoelkasten. - Afgekolfde moedermelk die niet binnen 48 uur gebruikt gaat worden, kan het beste worden ingevroren. Zet de melk dan direct na het afkolven in de koelkast van het ziekenhuis, vervoer het flesje melk in een koeltasje met koelelementen naar huis en vries de melk thuis binnen 24 uur na het afkolven in. - Kleine porties moedermelk (die op verschillende tijden van dezelfde dag zijn afgekolfd) kunnen na afkoeling bij elkaar worden gedaan en binnen 24 uur samen worden ingevroren. - Op de couveuse afdeling is een vriezer beschikbaar voor het invriezen en bewaren van enkele voedingen. Op de kraamafdeling is het niet mogelijk om melk in te vriezen. - Het invriezen van kleine hoeveelheden (bijvoorbeeld 50 ml) heeft als voordeel, 6 103-270312
dat de melk sneller ontdooit en de hoeveelheid makkelijk is aan te passen aan de behoefte van uw baby. - Ingevroren melk dient in de koelkast te worden ontdooid. Noteer datum en tijd van ontdooien op het etiket. Voor het transport naar het ziekenhuis dient u de gekoelde melk in een kleine koeltas, voorzien van koelelementen, te vervoeren. - Als u een flesje thuis uit de diepvries haalt, is het voor ziekenhuisgebruik nog 9 uur houdbaar in de koelkast. - Ingevroren melk kan ook snel worden ontdooid onder een geleidelijk warmere, stromende kraan. Deze melk dient dan wel direct te worden gebruikt om groei van bacteriën te voorkomen. In de thuissituatie gelden vaak ruimere bewaartijden, zie tabel op bladzijde 9. Opwarmen - Moedermelk wordt in het ziekenhuis in een warmtestoof opgewarmd. - Hierbij is het belangrijk dat de melk niet warmer wordt dan 30-37 C. Dit is een goede drinktemperatuur. Moedermelk verliest beschermende stoffen bij temperaturen boven 50 C. - Thuis kan eventueel een flessenwarmer worden gebruikt. - Fles goed schudden, daarna de temperatuur testen door een paar druppels op de binnenkant van uw pols te laten lopen. Als de melk even warm aanvoelt als uw huid, is de temperatuur goed en kunt u de melk aan uw baby geven. Drink nooit zelf van de fles! Zo kunt u bacteriën uit uw mond overbrengen op uw baby. - Moedermelk niet in de magnetron opwarmen omdat daarbij waardevolle voedingsstoffen verloren kunnen gaan. - Het is normaal dat ontdooide moedermelk er soms vlokkerig uitziet. Reinigen van zuigflessen en spenen Spoel de fles en de speen onmiddellijk na de voeding uit met koud water. Geen heet water gebruiken, omdat eiwitten bij 40 C en hoger klonteren. Hoe langer u wacht, hoe moeilijker u de melkresten kunt verwijderen. Melkrestjes zijn een voedingsbodem voor bacteriën, die uw baby kunnen besmetten. Door grondig te reinigen voorkomt u dat uw baby een darminfectie krijgt. Voordat de fles opnieuw wordt gebruikt, kunt u deze op de volgende manieren verder reinigen. - Was de fles en de speen met heet water 7 103-270312
en afwasmiddel. - Vergeet de randen van de fles en de schroefdop niet. - Gebruik een flessenborstel om alles goed schoon te krijgen. Gebruik deze borstel uitsluitend voor het schoonmaken van de zuigflessen en houd deze goed schoon. - Spoel na met warm water (zonder afwasmiddel). Flessen en spenen kunnen ook prima worden gereinigd in een afwasmachine. Bewaar de fles op een schone, droge en stofvrije plaats. De droge speen kan in een afgesloten bakje of boterhamzakje worden bewaard. Waar te huur Bij vertrek uit het ziekenhuis dient u zelf een eigen kolfapparaat te huren of te kopen. Heeft u nog vragen, stel ze gerust aan de medewerkers van de kraam- en couveuseafdeling. Lactatiekundige Heeft u vragen over borstvoeding of het kolven, vraagt u dan naar de lactatiekundige van het ziekenhuis. Zij is op maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag van 09.00 uur tot 15.00 uur in het ziekenhuis aanwezig. Indien nodig komt ze bij u langs. Bij problemen thuis kunt u uw vraag stellen tijdens het telefonisch spreekuur van 10.30 uur tot 11.30 uur via telefoonnummer (0181) 65 82 15. Of stuur een mail naar lactatiekundige@rpz.nl. Voor koop of huur van een kolfapparaat verwijzen wij naar een thuiszorgwinkel bij u in de buurt, bijvoorbeeld Vitaal (zie www.vitaal.nl). De meeste kraamzorgcentra verhuren ook kolfapparaten of lenen deze gedurende de kraamweek uit. 8 103-270312
Tot slot Heeft u na het lezen van deze algemene informatie nog vragen, stelt u deze dan gerust aan de verpleegkundigen op de afdeling. U kunt ook contact opnemen met één van de onderstaande organisaties. Borstvoedingslijn Voor acute vragen op een ongebruikelijk tijdstip van de dag. Telefoonnummer (0900) 26 77 886, bereikbaar op werkdagen van 18.00 uur 09.00 uur, in het weekend en op feestdagen. Kosten 0,45/minuut. La Leche League Postbus 212, 4300 AE Zierikzee Telefoonnummer (0111) 41 31 89 Vereniging Borstvoeding Natuurlijk Postbus 119, 3960 BC Wijk bij Duurstede Telefoonnummer (0343) 57 66 26 Op internet kunt u informatie over borstvoeding en de bovengenoemde organisaties vinden op www.borstvoeding.nl www.borstvoeding.com Deze twee borstvoedingsbegeleidingsgroepen worden geleid door goed geschoolde vrijwilligers die een uitgebreide ervaring hebben op het gebied van borstvoeding. Nederlandse Vereniging van Lactatiekundigen Postbus 1444, 1300 BK Almere Telefoonnummer 0900 52 28 of 0900 lactatie 9 103-270312
Tabel bewaartijden thuissituatie Temperatuur Bewaartijd Verse moedermelk Koelkast ziekenhuis Maximaal 48 uur Verse moedermelk Koelkast thuis Maximaal 48 uur Verse moedermelk Kamertemperatuur Zo snel mogelijk geven, binnen 6 uur Afgekoelde moedermelk Vriesvak 2** 2 weken Afgekoelde moedermelk Vriesvak 3*** 3 maanden Bevroren moedermelk Diepvries constant 6 maanden - 18 C Ontdooide moedermelk Koelkast ziekenhuis Maximaal 9 uur Ontdooide moedermelk Koelkast thuis Maximaal 24 uur Ontdooide moedermelk Kamertemperatuur Zo snel mogelijk geven, binnen 1 uur 10 103-270312
KOLFDAGBOEKJE Dag 1 Dag 2 Dag 3 Dag 4 11 103-270312
Dag 5 Dag 6 Dag 7 12 103-270312