Enkel het gesproken woord geldt TOESPRAAK DOOR HILDE CREVITS VLAAMS MINISTER VAN MOBILITEIT EN OPENBARE WERKEN Dinsdag 26 november 2013 TOESPRAAK IN BLANKENBERGE OP DE TWEEDE EDITIE VAN DE CONFERENTIE SUPERSTORMEN Mister former mayor of Londen, Ken Livingstone, Mijnheer de burgemeester van de stad Antwerpen, Bart De Wever, Mijnheer de burgemeester van de stad Blankenberge, Patrick De Clercq, Mijnheer de Gouverneur, Carl Decaluwé, Beste collega, minister Vande Lanotte, Dames en Heren, Deze namiddag heeft u kunnen luisteren naar tal van eminente sprekers die het allemaal roerend eens zijn over één ding: een doeltreffende kustbescherming is nodig. Zelfs onafhankelijk van de effecten van de klimaatwijziging is de kans op een superstorm reëel. Het is niet zonder reden dat hier aan de kust in Blankenberge ook sprekers aan bod zijn gekomen die 1
steden vertegenwoordigen die een behoorlijk eindje van de kust verwijderd zijn. Een superstorm zal immers niet alleen inbeuken op onze kustlijn. Hij zal ook het dichtbevolkte achterland van Antwerpen tot Gent bedreigen. En dit via de open poorten die onze economisch en ecologisch waardevolle rivieren bieden aan het binnendringen van de zee. Twee jaar geleden was ik ook uitgenodigd voor de eerste editie van dit congres. Ik heb toen de aandacht gevestigd op de werken van het masterplan Kustveiligheid die in uitvoering zijn. We kiezen daarbij voor het versneld aanpakken van de zwakke schakels langsheen de kust waarbij we op een meer natuurlijke manier werken. Geen dijken waar het niet nodig is maar bredere en hogere stranden. Met deze filosofie in het achterhoofd heb ik toen ook gemeld dat Vlaanderen heel goed zou kijken naar het plan Vlaamse Baaien 2100 van de private sector waarin allerlei eilanden voor onze kust verschijnen. Gedurende de lange ontwikkeling van Vlaanderen hebben we al van in het begin, duizend jaar geleden, onze Vlaamse kust bijna volledig verstedelijkt en de positie van onze kustlijn gefixeerd. Een volledig natuurlijke brede duinengordel van Frankrijk tot 2
Denemarken, waarachter het eeuwenlang veilig was, is door menselijk ingrijpen grotendeels verdwenen. Enkel met overwegend hoge dijken hebben we onze bescherming tegen overstromingen met wisselend succes in stand kunnen houden, en dit tot ver in het binnenland van wat nu Nederland en Vlaanderen is. De mens zelf is dus mee verantwoordelijk voor een verhoogde kwetsbaarheid tegen stormen. Dit hold the line -principe van onze dijken, dat tegelijk ervoor heeft gezorgd dat mensen zich schijnbaar veilig voelen in de schaduw van deze dijken, is op lange termijn niet houdbaar in het licht van de effecten van klimaatwijziging en toenemende bevolkingsdruk. In het Regeerakkoord hebben we duidelijk gesteld dat we het project Vlaamse Baaien 2100 van de private sector zouden onderzoeken met het oog op synergiën. Mijn mensen hebben niet stil gezeten. Dit onderzoek naar synergieën en een toetsing aan de realiteit van het natuurlijke systeem van de Noordzee is gebeurd. Vlaanderen wil nieuwe stappen zetten op vlak van kustbescherming, en dit binnen een tijdshorizon tot 2100. Daarbij staat een nieuwe generatie kustbeschermingsmaatregelen centraal. Deze generatie mikt niet alleen op het verder verhogen van de 3
kustbescherming aan de Vlaamse Kust maar zet ook de eerste stappen naar een meer duurzame manier van beveiliging tegen overstromingen, waarbij samenwerken met natuur en meer ruimte voor natuur een uitgangspunt is. Deze generatie maatregelen biedt ook kansen voor nieuwe visies op ruimtelijke ordening en stedenbouwkundige ontwikkelingen. Ook in een context van meer ruimte voor natuur moet steeds verzoening worden gezocht met sterk toegenomen menselijke behoeften rond energie, economie, mobiliteit en vrije tijd. We zijn deze uitdagingen aangegaan. In plaats van te doemdenken hebben we de kans gegrepen om op een innovatieve manier onze kust te herdenken en los te komen van de evidenties van wat bestaat. We hebben daarbij nooit uit het oog verloren dat de Vlaamse kust en het volledige Schelde estuarium een onlosmakelijk geheel vormen. Elke menselijke ingreep heeft zijn invloed op gans dit geheel en wordt omgekeerd beïnvloed door dit geheel. Dames en Heren, Waar staan we vandaag? 4
Laat mij starten bij de westkust van De Panne tot de haven van Zeebrugge. Deze zone leent zich bij uitstek tot het attractiever maken van de huidige stranden door ze groter te maken en ruimte te geven aan natuurlijke verstuiving. We willen dit doen door op twee resterende zwakke schakels in de huidige zeewering, het strand bij Westende en het strand bij Middelkerke, innovatieve kusbeschermingstechnieken toe te passen. We noemen dit zandmotoren. Een grote zandplaat wordt aangelegd. Door wind, golven en stroming verspreidt het zand van de zandmotor zich langsheen de kust. Het vormt daar nieuw strand en duinen. Op die manier wordt ook de schade aan de stranden, na het optreden van stormen, op een natuurlijke manier hersteld. De natuur helpt ons op die manier in de bescherming tegen de zee. Wij worden geconfronteerd met uitdagingen rond groene energiebevoorrading. De windmolenparken op zee worden in snel tempo gebouwd en in gebruik genomen. Voor het opslaan van de elektrische energie tijdens productiepieken en het garanderen van een duurzame en goedkopere stabiliteit van de energieproductie werden 5
in het Marien Ruimtelijk Plan reservatiezones voor energie-atollen aangeduid. In het advies van de Vlaamse Regering op dit Marien Ruimtelijk Plan hebben we voor deze locaties voorbehoud gemaakt omwille van de mogelijke impact op de scheepvaart, de toegankelijkheid van de haven van Zeebrugge en de kustveiligheid. De door mijn diensten uitgevoerde studies geven aan dat een energie-atol in de meest noord-westelijke hoek van de aangeduide zone op de Wenduinebank de meest aangewezen locatie is. Op deze precieze locatie heeft dit atol geen negatieve invloed op de toegankelijkheid van de haven van Zeebrugge, helpt het de golfaanval bij storm op de stranden van De Haan en Wenduine te dempen zonder het zeezicht op deze stranden te hypothekeren. Er zal een beperkte impact zijn op de zandtransporten langs de stranden tussen Wenduine en Blankenberge. Blankenberge is vragende partij om maatregelen te nemen om de toegankelijkheid tot haar jachthaven te verbeteren. Dit kan door de vaargeul tot de jachthaven van Blankenberge extra te beschermen met grote strandhoofden. Tegelijk kunnen de stranden links en rechts van deze nieuwe strandhoofden breder en attractiever worden gemaakt. 6
Rond de haven van Zeebrugge en voor de oostkust hebben we een langere termijnvisie ontwikkeld. De toekomstige maatregelen die wij hier voorstellen zijn vele malen groter om de eenvoudige reden dat de uitdagingen hier complexer en groter zijn. Waar we in de vorige zones nog met enig gemak en beperkte omvang kustbeschermingsmaatregelen en andere functies op mekaar kunnen afstemmen om een grotere meerwaarde voor de toekomst te realiseren, worden we hier geconfronteerd met tal van belangrijke functies die in stand moeten worden gehouden. Alles hangt hier met alles samen. Wil men voor de lange termijn verstandige keuzes maken, dan moet het geheel bij uitstek integraal bestudeerd worden. Onze technici en wetenschappers hebben aangetoond dat alles wat men hier op zee zou willen verwezenlijken meteen sterke veranderingen in de zeestromingen en zeebodem veroorzaakt. Het is de invloed van de nabije Westerschelde die bepaalt wat hier technisch haalbaar is. Het was ook dit gebied dat er duizend jaar geleden volledig anders uitzag, waar dorpen in zee verdwenen zijn en de kustlijn zich kilometers teruggetrokken heeft door menselijk toedoen. 7
Het is hier, in de sterk vernauwende trechter tussen de Nederlandse kuststrook van Walcheren en onze Vlaamse Oostkust dat het getij naar de Westerschelde en dus het getij naar het dicht bevolkte Vlaamse achterland wordt vormgegeven. De haven van Zeebrugge beschikt over de grote troef dat zij de grootste schepen tot haar haven kan toelaten. Dwars op de havenmond van de haven van Zeebrugge is weliswaar een grote stroomsnelheid aanwezig. Op sommige ogenblikken van het getij kunnen deze grote schepen de haven niet veilig binnen en is binnenvaren dan ook verboden. Door het maken van een grote diepe geul juist voor de ingang van de haven kan deze grote stroomsnelheid verminderd worden. Op die manier wordt de nautische veiligheid van de haven van Zeebrugge verhoogd. De resterende grote stroomsnelheden aan de havenmond kunnen volledig weggenomen worden door een kleine dam in westelijke richting aan te leggen. De haven zou daardoor vrij toegankelijk worden voor alle schepen op alle ogenblikken van het getij. Deze dam kan ook meteen dienen om juist bijkomende natuur te realiseren in het vogelrichtlijngebied dat rond de haven ligt. 8
Als je de haven van Zeebrugge in de toekomst wil uitbreiden, wordt deze uitbreiding best verder in westelijke richting vorm gegeven door het verlengen van deze dam. Dit kan op een dusdanige manier gebeuren dat de volledig uitgebreide haven met nieuwe natuur omgeven wordt. De havenuitbreiding wordt daardoor visueel afgeschermd voor de nabije kustgemeenten, zonder dat het zeezicht structureel wijzigt. De uitbreiding van de haven van Zeebrugge in westelijke richting biedt bovendien mogelijkheden om aan bijkomende functies in dit gebied invulling te geven. De inplanting van een aanvullend energie-atol aan de westzijde van de haven wordt mogelijk. Een uitbouw in westelijke richting van die omvang met harde structuren aan de zeewaartse zijde, is een optimale maatregel in het kader van zeewering. De kustbescherming over een grote zone van de huidige kustlijn, ten westen van Zeebrugge, kan op een zeer hoog niveau gegarandeerd worden. En dit met een maatregel die vele functies dient. 9
In de zone tussen Zeebrugge, het eiland Walcheren en Vlissingen ligt de sleutel om een robuuste, natuurlijke en duurzame eerste verdedigingslinie te creëren tegen het geweld van superstormen. Zowel voor de Vlaamse Oostkust als voor het ganse Scheldeestuarium. Het is hier dat we het principe van samenwerken met de natuur kunnen toepassen op grote schaal. Als we ooit aan eilanden denken, dan is het oosten van de haven van Zeebrugge, over Knokke-Heist tot Cadzand in Nederland, daarvoor de beste plaats. Het strand ten oosten van de haven van Zeebrugge wordt geërodeerd door de getijstroming naar de Scheldemond en weggevoerd naar de diepere delen van de Noordzee. Ook voor een deel van de Westerschelde ten oosten van Vlissingen is dit het geval. Ook onze Nederlandse collega s hebben dat probleem. De onderzoekers van Vlaamse Baaien hebben zich laten inspireren door hoe de kustlijn hier vroeger was. Ze hebben vastgesteld dat door de vroegere duinengordel opnieuw aan te leggen, ongeveer op de as waar ze vroeger was, het mogelijk is de eroderende getijstroming heel dichtbij de huidige stranden af te leiden. Om te verhinderen dat stormgolven nog steeds met grote kracht doordringen tot op de huidige kustlijn moeten de eilanden van deze duinengordel 10
voldoende dicht bij mekaar en voldoende dicht bij de huidige kustlijn liggen. Op die manier kan een brede beschermingsgordel worden gemaakt die op een duurzame en natuurlijke manier zichzelf in stand kan houden. In afgelopen 100 jaar is de voortplanting van het getij tot diep in het Vlaamse achterland sterk toegenomen. Dit heeft duidelijk gemaakt dat steden als Antwerpen, Dendermonde en Gent toedoen bijzonder kwetsbaar zijn gemaakt voor effecten van klimaatwijziging en het geweld van superstormen. Deze zones worden beschermd door integrale maatregelen die zijn opgenomen in het Sigmaplan. Zoals burgemeester De Wever al aanhaalde, past de herinrichting van de Scheldekaaien in Antwerpen in het geactualiseerd Sigmaplan. Voor de bescherming van de stad Antwerpen werkt Vlaanderen nauw samen met het stadsbestuur. Naast een gedeelde bekommernis over de beveiliging van de grootste stad binnen het Zeescheldebekken, wil de stad immers de noodzakelijke veiligheidswerken aangrijpen om een belangrijk stadsdeel, met name de kaaien van Antwerpen, nieuw leven in te blazen. Het gezamenlijke project viel hiervoor terecht al meermaals in de prijzen. Recent 11
werd het deelproject Droogdokken door Vlaanderen bekroond met de Groen in de Stad prijs. De Vlaamse Regering wenst de bescherming van de stad Antwerpen zonder ingrijpende vertragingen verder te zetten. Daarom zal ze volgend jaar 8,5 miljoen euro extra vrijmaken voor de realisatie van het geactualiseerde Sigmaplan te Antwerpen. Een grondige renovatie van de kaaimuur én de verhoging van de waterkering in Antwerpen zijn dan ook een must voor Vlaanderen. Met deze toekomstvisie zien wij de Noordzee niet langer als een bedreiging waarbij uitsluitend gemikt wordt op kustbescherming. Wij zien de kustzone als een zee van opportuniteiten voor tal van menselijke activiteiten die de komende decennia ontwikkeld kunnen worden. Een gefaseerde uitvoering van deze toekomstvisie schept daarbij de ruimte om deze activiteiten op een duurzame manier in te vullen. Met een slimme aanpak, en al doende lerend, kan deze toekomstvisie stap voor stap gerealiseerd worden. Zo is het mogelijk, als voorbeeld van een echte winwin, in combinatie met de onderhoudsbaggerwerken 12
voor de voorhaven van Zeebrugge en de aanleg van de diepe put voor de haven van Zeebrugge, de vrijgekomen baggerspecie aan te wenden voor de aanleg van de zandmotoren aan de Westkust. Om te kunnen komen tot een verder verfijnd toekomstplan, volledig technisch-wetenschappelijk onderzocht in al zijn details en met inbreng van alle stakeholders, vraag ik mijn administratie om de deelprojecten systematisch te onderzoeken om stap voor stap de lange termijn strategie te realiseren. Het verder participatietraject met alle betrokken actoren vind ik zeer belangrijk. Bijkomend overleg met alle sectoren, zoals de toeristische sector, de visserijsector en de natuursector is een absolute must. Tot slot reik ik ook de hand aan Nederland om samen na te denken over de prominente rol van de Scheldemonding en de aangrenzende kustzone in een robuuste bescherming tegen superstormen. We moeten onderzoeken hoe we een gezamenlijke agenda kunnen opstellen die toelaat onze kustbeschermingsstrategieën voor de toekomst op mekaar af te stemmen. Vandaag al werd op het hoogste ambtelijk overleg tussen Vlaanderen en Nederland deze toekomstvisie kenbaar gemaakt. Ik heb Nederland 13
uitgenodigd binnen het goedgekeurde gezamenlijke 4- jarig onderzoeksprogramma Agenda voor de Toekomst, prioritair aandacht te geven aan de invulling van deze toekomstvisie. De actualiteit heeft ons afgelopen weken pijnlijk duidelijk gemaakt dat elke kustregio uiteindelijk met deze stormen te maken krijgt. Onlangs was ik met een delegatie van de vier Vlaamse havens in Vietnam en de uitloper van de superstorm Haiyan zou ook daar aan land komen. Een dergelijke superstorm werd plots harde realiteit. Vooruitzien en maatregelen treffen om een catastrofe te voorkomen, is absoluut aangewezen. En dat doen we... Het belang van onze bevolking en leefomgeving aan de Vlaamse Kust en in het Schelde estuarium gebiedt ons minstens na te denken over een meervoudige en innovatieve bescherming die niet alleen betrouwt op hoge dijken. De uitdaging bestaat er in dit te realiseren zonder dat de huidige functies van onze Vlaamse kustzone en het ganse Schelde-estuarium in het gedrang komen. Met deze toekomstvisie geef ik 14
daarom graag de richting aan waarin de oplossingen voor de toekomst gevonden kunnen worden. Ik dank u voor uw aandacht! 15