Het Centrum voor Recht, Bestuur en Informatisering in 2002 Introductie Het Centrum voor Recht, Bestuur en Informatisering voerde een groot aantal onderzoeken uit in 2002. Het eerstegeldstroomonderzoek vond plaats binnen het voorwaardelijk gefinancierde onderzoeksprogramma Recht, bestuur en informatisering. Het tweedegeldstroomonderzoek kreeg voornamelijk zijn beslag binnen het Nationaal Programma IT en Recht (ITeR) van NWO. Daarnaast werd een groot aantal derdegeldstroomprojecten uitgevoerd. Binnen de diverse geldstromen werd in totaal aan 9 promotieonderzoeken gewerkt. Het juridisch onderzoek bouwde het bestaande onderzoek naar juridische implicaties van informatisering uit op diverse terreinen, bijvoorbeeld naar aanleiding van nieuwe technologieën of maatschappelijke ontwikkelingen als gevolg van informatisering. Tegelijkertijd ontwikkelde het onderzoek zich meer en meer naar een integrale benadering van reguleringsvraagstukken op ICTterrein, waarbij een aanzet werd gedaan voor het formuleren van uitgangspunten voor ICT-regulering. Voorts werd binnen de juridische sectie gewerkt aan een verdere uitbouw van de internationalisering binnen het onderzoek en werd een verkenning van het onderzoeksgebied recht en genomics opgestart. In het bestuurskundig onderzoek stonden de volgende thema s centraal: informatisering, stedelijke innovatie en maatschappelijke bestuurskunde. Eerstegeldstroomonderzoek Evenals in de voorgaande jaren werd door de onderzoekers van het Centrum voor Recht, Bestuur en Informatisering gewerkt aan onderzoeksprojecten binnen het voorwaardelijk gefinancierde onderzoekprogramma Recht, bestuur en informatisering (1998-2002) onder leiding van prof.dr. P.H.A. Frissen, prof.mr. J.E.J. Prins en prof.dr. P.W. Tops. Tevens werd in 2002 onder leiding van dr. A.M.B. M. Lips en mr.ir. M.H.M. Schellekens gewerkt aan een boek over reguleringsvraagstukken rondom ICT. Met de publicatie van dit Engelstalige boek, waaraan een groot aantal onderzoekers van het centrum meewerkt, wordt medio 2003 het onderzoeksprogramma Recht, bestuur en informatisering afgerond. Promotieonderzoek In 2002 waren binnen de eerstegeldstroom de volgende promotieonderzoeken in uitvoering: - B. Foederer Gebiedsgebonden politiewerk en informatie- en communicatietechnologie Promotores: Prof. Dr. P.H.A. Frissen en Prof. Dr. W.B.H.J. van de Donk - M. Steijn Internationaal auteursrecht in de informatiemaatschappij Promotor: Prof. Mr. J.E.J. Prins en Prof.mr. T. de Boer De volgende promotieonderzoeken werden gefinancierd door het SOBU, het SamenwerkingsOrgaan Brabantse Universiteiten, een gemeenschappelijke researchpool van de Universiteit van Tilburg en de Technische Universiteit Brabant: - S. Kavaliova The Dichotomy Between Strong and Weak Positions on the E-Commerce Market Promotores: prof.mr. J.E.J. Prins en prof.dr. P.M.A. Ribbers (Faculteit der Economische Wetenschappen, Informatiekunde) - T. Schudelaro Elektronische betalingssystemen en witwassen Promotores: prof.mr. J.E.J. Prins en prof.mr. Ir. H. van Tilborg (TUE)
- T. de Wit De inzet van ICT ten behoeve van integraal ketenbeheer Promotores: prof.mr. J.E.J. Prins, prof.mr. J. Verschuuren en dr. H. van Kasteren (TUE) - H.J. Geurts Legal Aspects of Software Agents Promotores: prof.mr. J.E.J. Prins en prof.dr. P. De Bra - S. Gijrath Interconnection: Negotiated or Regulated Access? Promotores: prof.mr.drs. C. Stuurman en prof.dr. J.M. Smits (TUE) - Gerhard de Jonge Copyright and Digital Rights Management Promotores: prof.mr. J.E.J. Prins en prof.dr.ir. H. van Tilborg (TUE) Globus, het Instituut voor Globalisering en Duurzame Ontwikkeling, financierde ook een promotieonderzoek: - M. van Dellen Anonimiteit bij consumententransacties op het Internet Promotor: prof.mr. J.E.J. Prins Law Surveys Als spin-off van verschillende onderzoeksprojecten werden in de afgelopen jaren enkele online Law Surveys opgezet en in 2002 gecontinueerd: - dr. B.J. Koops Crypto Law Survey http://rechten.uvt.nl/koops/cryptolaw/ - mr. S. van der Hof Digital Signature Law Survey http://rechten.uvt.nl/simone/ds-lawsu.htm - mr. M. van Dellen Anonymity Law Survey http://rechten.kub.nl/anonymity/ - mr. H.J. Geurts Legal Aspects of Software Agents http://www.softwareagents.nl/ - mr. M. Dellebeke en mr. B. de Vries SIDN Domeinnaamjurisprudentie http://www.domjur.nl/ Tweedegeldstroomonderzoek Promotieonderzoek Promotieonderzoek gefinancierd door het ITeR-programma van NWO (Het Nationaal Programma Informatietechnologie en Recht (ITeR) heeft ten doel wetenschappelijk onderzoek op het gebied van informatietechnologie en recht te stimuleren en te coördineren. ITeR tracht dit doel te bereiken door het subsidiëren van onderzoeksprojecten en projecten op het gebied van de kennisoverdracht): - C. Cuijpers Privacyrecht of privaatrecht? Onderzoek naar de mogelijkheid en wenselijkheid om de Europese privacyrichtlijn te implementeren in het Nederlands Burgerlijk Wetboek Promotores: prof.mr. J. Vranken en prof.mr. J.E.J. Prins
- H. Gardeniers Juridische aspecten van anonimiteit, privacy, traceerbaarheid en niet-traceerbaarheid in relatie tot peer-to-peer toepassingen op Internet Promotor: prof.mr. J.E.J. Prins - M. Dellebeke Regulering van elektronische commerciële communicatie in relatie tot privacy Promoter: prof.mr. J.E.J. Prins Promotieonderzoek gefinancierd door het gebiedsbestuur MaGW van NWO: - A.H.H. Smits De toekomst van de telefoontap Promotor: prof.mr. M.S. Groenhuijsen; co-promotor: dr. B.J. Koops ITeR-projecten In 2002 werkte het Centrum voor Recht, Bestuur en Informatisering aan enkele in het verleden gehonoreerde ITeR-projecten: - Het langetermijnproject Reasonable Expectations of Privacy. Dit project heeft reeds geresulteerd in de internationale jurisprudentie site www.uvt.nl/privacynetwork, opgezet door mr. B.M. Garnier. Mr. B. de Vries heeft de eindverantwoordelijkheid voor de website. De website is onderdeel van een groter project dat tot doel heeft een internationaal onderzoeksnetwerk op te zetten waarvan het Centrum voor Recht, Bestuur en Informatisering penvoerder is. In het kader van dit project wordt een duurzame onderzoeksrelatie met zo n 6 tot 10 buitenlandse onderzoekers of onderzoekcentra opgebouwd - Lichaam, huis en opsporing: nieuwe privacybedreigingen door ICT? Dit project wordt uitgevoerd onder leiding van dr. B.J. Koops, m.m.v. dr. H. van Schooten-Van der Meer (Centrum voor Wetgevingsvraagstukken) - Een kortetermijnproject (duur 1 jaar) getiteld Privacyregulering in het dotcom tijdperk: een onderzoek naar zelfregulering van privacybescherming op het Internet. Dit onderzoek werd uitgevoerd door dr. E. Schreuders en dr. J. Nouwt - Een kortetermijnproject over regulering van kansspelen op het Internet werd in 2002 afgerond, resulterend in de publicatie Vergunningen op internet: meer dan gokken op een handhaafbaar stelsel (ITeR, 53) van J.P.A.J. Broeders, W.J.M. Voermans, J.E.J. Prins, B.M. Garnier (2002) - In 2002 werd een begin gemaakt met de uitvoering van een langetermijnonderzoek (duur: 4 jaar) dat tot doel heeft een internationaal onderzoeksnetwerk op te zetten waarvan het Centrum voor Recht, Bestuur en Informatisering penvoerder is. Het betreft een onderzoek rond het thema Internationalisering en rechtsmacht. Net als bij het project Reasonable Expectations of Privacy is het de bedoeling om een duurzame onderzoeksrelatie met zo n 6 tot 10 buitenlandse onderzoekers of onderzoekcentra op te bouwen - Onder leiding van dr. S. Nouwt werd het project Dienen vormen van gebruik van ongeautoriseerd ter beschikking gestelde bedrijfs- en persoonsgegevens strafbaar te worden gesteld? uitgevoerd - Een kortetermijnproject (duur 1 jaar) getiteld Technieken voor elektronische authenticatie en hun juridische betekenis. Onderzoeker: mr.ir. M.H.M. Schellekens; projectleider: mr. S. van der Hof - In samenwerking met het Instituut voor Informatierecht van de Universiteit van Amsterdam werd een begin gemaakt met de uitvoering van een langetermijnproject getiteld Openbaarheid in de netwerkomgeving. Het onderzoeksteam bestond uit prof.mr. J.E.J. Prins (UvT), mr. S. van der Hof (UvT), dr. M.H.M. Schellekens (UvT), mr. M. de Vries (UvT), mr. J. Nouwt (UvT), prof.mr. P.B. Hugenholtz (UvA), mr. L. Guibault (UvA), mr. L. Asscher (UvA), mr. G.J.H.M. Mom (UvA), dr. C. Uyttendaele (Universiteit Leuven)
- In samenwerking met het Instituut voor Informatierecht van de UvA een langetermijnproject getiteld Techniek als substituut voor regelgeving in het informatievoorzieningsproces ( Code as code ). Onderzoeksteam: prof.mr. E. Dommering (UvA), prof.mr. J.E.J. Prins (UvT), mr. A.F. Asscher (UvA),mr. K.J. Koelman (UvA), dr. E. Schreuders (UvT), mr. W. Steenbruggen (UvA) - In samenwerking met het Instituut voor Informatierecht van de UvA een langetermijnproject getiteld De commodificering van informatie. De toekomst van het publiek domein. Onderzoeksteam: prof.mr. P.B. Hugenholtz (UvA), prof.mr. E. Dommering (UvA), prof.mr. J.E.J. Prins (UvT), prof.mr. J.J.C. Kabel (UvA), dr. B.J. Koops (UvT), mr. K.J. Koelman (UvA), mr. M.M.M. van Eechoud (UvA) - Tevens werd begonnen met de uitvoering van het kortetermijnonderz oek Inventarisatie van ODR-initiatieven. Dr. M.H.M. Schellekens is zowel uitvoerder als projectleider van dit onderzoek PPS In het kader van de door NWO gehonoreerde Persoongerichte Postdoc Subsidie (PPS) werd het volgende onderzoek verricht: Dr. B.J. Koops Het grensvlak tussen opsporing en privacy: de rol van ICT. Het onderzoek werd afgerond in 2002 en mondde uit in de volgende publicatie: Strafvorderlijk onderzoek van (tele)communicatie 1838-2002. Het grensvlak tussen opsporing en privacy, Deventer: Kluwer 2002 Genomics Mr.ir. M.H.M. Schellekens en prof.mr. J.E.J. Prins schreven An Orientation on Regulatory Aspects of Genomics, Genetics and Biotechnology als eerste orientatie van het Centrum voor Recht, Bestuur en Informatisering op het nieuwe technologiegebied Genomics, een project binnen het NWO-programma De Maatschappelijke Component van Genomics ( verschenen in EJCL Vol. 7 nummer 1). Ethiek & Beleid Binnen het onderzoeksprogramma Ethiek & Beleid van NWO werd in 2002 het onderzoek The Reliability of Medical Information on the Internet: Ethical and Legal Aspects uitgevoerd. Onderzoekers waren dr. A. Vedder, mr.ir M.H.M. Schellekens, prof.mr. J.E.J. Prins, P. Levine (University of Maryland), R. Wachbroit (University of Maryland). ICZ In het kader van het programma Informatie- en Communicatietechnologie in de Zorg (ICZ) van het onder NWO ressorterende programma Zorg Onderzoek Nederland (ZON) werd in 2002 onderzoek verricht in het kader van het reeds in 2000 aangevangen Juridisch Laboratorium. Deelnemers aan het programma zijn prof.mr. J.K.M. Gevers (UvA), prof.mr.dr. H.D.C. Roscam Abbing (UU), mr.drs. T. Hooghiemstra (Registratiekamer) en dr. J. Nouwt (UvT). Het Juridisch Laboratorium levert vanuit de juridische invalshoek een bijdrage aan de verantwoorde introductie en toepassing van Elektronische Patiënten Dossiers in de gezondheidszorg. Het Juridisch Laboratorium heeft een looptijd van twee jaar (tot februari 2002). Prof.mr. J.E.J. Prins is lid van het gebiedsbestuur MaGW. Derdegeldstroomonderzoek Promotieonderzoek
In 2002 waren binnen de derdegeldstroom de volgende promotieonderzoeken in uitvoering: - V.P. van Stipdonk Betekenissen van stad en platteland: bestuur, beleid en bevolking in de provincie Noord-Brabant (medegefinancierd door de provincie Noord-Brabant) Promotor: prof.dr. P.W. Tops - R. Weterings De blik van de stedelijke professional Promotor: prof.dr. P.W. Tops Overig derdegeldstroomonderzoek De belangrijkste derdegeldstroomonderzoeken van de juridische sectie van het Centrum voor Recht, Bestuur en Informatisering waren de volgende: - In opdracht van het Programmabureau Stroomlijning Basisgegevens werd een onderzoek uitgevoerd naar de juridische aspecten van authentieke registraties. Dit resulteerde in het rapport Met recht gestroomlijnd. Uitvoerders: prof.mr. J.E.J. Prins, dr. E. Schreuders, dr. M.H.M. Schellekens. Vindplaats: rechten.uvt.nl/crbi/stroomlijn/rapport.pdf - In 2002 vond ten behoeve van het Ministerie van EZ de ICT-toets plaats, binnen de pijler Regulering. Projectleider was dr. B.J. Koops. Het onderzoek mondde uit in de publicatie ICT-regulering anno 2002. Reis om de wereld in acht landen en zestien onderwerpen van Koops, Bert-Jaap e.a. (2002) (rapport voor Ministerie van Economische Zaken). Vindplaats: http://www.ez.nl/upload/docs/kamerbrieven/pdf- Documenten/02053087-bijlage.pdf - Eenmalige gegevensverstrekking is de titel van een onderzoek voor BZK, dat werd uitgevoerd door een projectgroep o.l.v. HEC; vanuit het Centrum voor Recht Bestuur en Informatisering namen prof.dr. W.B.H.J. van de Donk, dr. B.J. Koops en prof.mr. J.E.J. Prins deel - In opdracht van NLNet werd onderzoek verricht inzake electronic agents. Onderzoekers: dr. M.H.M. Schellekens, prof.mr. J.E.J. Prins, prof.mr. A. Oskamp (VU) en prof.dr. F.M.T. Brazier (VU) en anderen. Site: http://www.iids.org/alias - Stichting Het Virtueel Kenniscentrum ICT & Recht: ejure. Mr. B.M. Garnier voerde in 2002 onderzoek uit voor het VKC. Hij vervulde in 2002 de rollen van Content Manager en van Europees Content Coördinator - In opdracht van de Stichting Internet Domeinnaamregistratie Nederland werd reeds in 2000 een weblocatie onder de naam DomJur.NL opgezet waarmee jurisprudentie op het terrein van de domeinnamen wordt ontsloten en becommentarieerd: zie: <http://www.domeinnaam-jurisprudentie.nl>. In 2002 werden de werkzaamheden aan DomJur.NL voortgezet. Vanuit het Centrum voor Recht, Bestuur en Informatisering waren mr. B.R. de Vries, mr. M. Dellebeke, mr. C. Cuijpers, dr. E. Schreuders (redactieleden) en dr. B.J. Koops (redactieraad) bij het project betrokken - Dr. J. Nouwt verrichtte samen met N. Dorn onderzoek dat resulteerde in het Final Report on EMCDDA Study CT.00.EP.12 on the Implications of Data Protection Legislation for Epidemiological Information Systems in EU Member States. London: Drugscope, 44 pp - Het onderzoek naar de Regulering van elektronische commerciële communicatie in relatie tot privacy ten behoeve van de stichting EIT nam in 2002 een aanvang. Onderzoeker: mr. M. Dellebeke - Verschillende leden van de juridische sectie droegen bij aan de losbladige editie Privacyregulering in theorie en praktijk van Prins, J.E.J. & Berkvens, J.M.A. (Ed.) - Eveneens werd in opdracht van BZK onderzoek gedaan naar De gevolgen van e- government voor de persoonlijke levenssfeer. Onderzoekers: mr. H. Gardeniers, dr. S. Nouwt, prof.mr. J.E.J. Prins, dr. M. Thaens, dr. S. Zouridis - Tevens in opdracht van het Rathenau-Instituut werd in 2001 begonnen met een onderzoek naar juridische en beleidsvraagstukken betreffende digitale identiteit. Het onderzoek resulteerde in mei 2002 in een boek alsmede een Bericht aan het Parlement. Uitvoerders waren mr. M. de Vries, prof.mr. J.E.J. Prins en M. Prinsen.
Hoogtepunten Promoties Binnen het Centrum voor Recht, Bestuur en Informatisering promoveerden: - P.H. Blok Het recht op privacy. Een onderzoek naar de betekenis van het begrip privacy in het Nederlandse en Amerikaanse recht Promotores: prof.mr. J.E.J. Prins; co-promotor: dr. A.H. Vedder - S. van der Hof Internationale on-line overeenkomsten. Internationaal privaatrechtelijke aspecten van on-line business-to-business en business-to-consumer overeenkomsten in Europa en de Verenigde Staten Promotores: prof.mr. J.E.J. Prins en prof.dr. K.R.S.D. Boele-Woelki Inaugurele rede Op 17 mei 2002 hield prof.mr.drs. C. Stuurman zijn oratie getiteld Digitale ruimte, analoge regels? Over juridische normen en vormen in de informatiemaatschappij. Publicaties verschenen binnen de CRBI-reeks - Simone van der Hof Internationale on-line overeenkomsten. Internationaal privaatrechtelijke aspecten van on-line business-to-business en business-to-consumer overeenkomsten in Europa en de Verenigde Staten Publicaties verschenen binnen de Schoordijkreeks - J.M. Barendrecht, I.Giesen, M.H.M. Schellekens, M.W. Scheltema Overheidsaansprakelijkheid voor informatievertrekking, Nederlands recht, rechtsvergelijking en de aansprakelijkheid van particuliere informatieverstrekkers Congressen, symposia, lezingen - Congres Enabling Electronic Commerce met een inleiding door Minister Jorritsma op 28 februari. Organisatie: mr. L. van der Wees - Internationale workshop over Regulering van moderne biotechnologie, Amsterdam, 5 september. Organisatie: mr.ir. M.H.M. Schellekens - Internationale workshop ICT Regulation, Den Haag, 12 september, bijgewoond door ca. 20 deskundigen uit VS, VK, België, Noorwegen, Nieuw-Zeeland. Organisatie: prof.mr. J.E.J. Prins en dr. A.M.B. Lips Internationale activiteiten In september en oktober 2002 waren Chris Nicoll (NZ) en Indira Carr (VK) als gastonderzoekers werkzaam bij het CRBI. Dr. B.J. Koops hield op 29 november 2002 de lezing Cryptography and Legislation: A Temporary Cease-Fire? tijdens de Italian Cyberspace Law Conference in Bologna. In het kader van het ITeR netwerkvormend onderzoek betreffende de Reasonable Expectations of Privacy organiseerde het Centrum voor Recht, Bestuur en Informatisering een Workshop in Cardiff op 9 September 2002. Organisator: dr. J. Nouwt. Verschillende Internationale Workshops in het kader van het EU project Roadmap for Advanced Research in Privacy and IDentity Management (RAPID): Socio-Economic Drivers.
Brussel, 25 November 2002 en Leuven 16 November 2002. Participanten vanuit het CRBI: dr. J. Nouwt en dr. M. Lips. Leo van der Wees verzorgde de lezing Caching, European Community Directives, and Information Service Providers (gepubliceerd in: Oskamp, Anja, et al, Law and the Information Society) tijdens de BILETA 17th Annual Conference, Amsterdam 5th & 6th April 2002. Diverse onderzoekers waren actief in internationale redacties, waaronder Electronic Communications Law Review, International Computer Law (Matthew Bender) en Information Infrastructure and Policy en in internationale redactieraden, waaronder Information, Communication, and Society, Information Infrastructure and Policy, International Journal of Public Administration, Trends in Communication en in International Journal for the Semiotics of Law. Onderzoekers Hoogleraren Prof.dr. W.B.H.J. van de Donk Prof.dr. P.H.A. Frissen Prof.mr. J.E.J. Prins Prof.mr.drs. C. Stuurman Prof.dr. P.W. Tops Universitair Hoofddocenten Dr. M.G.W. den Boer (tot 01-02-2002) Dr. F. Hendriks Dr. B.J. Koops Dr. A.M.B. Lips Mr.dr. S. Zouridis Universitair docenten Dr. M.J.G.J.A. Boogers Dr. E.J.Th. van Hout Dr. S. Kensen Dr. J. Nouwt Dr. M. Thaens Mr. F.P.E. Wiemans Postdocs Dr.ir. M.H.M. Schellekens Dr. P. de Hert (tot 1 september 2002) Toegevoegd onderzoekers Mr. M. Dellebeke Mr. H. Gardeniers Mr. B.M. Garnier Mr.drs. S.J.H. Gijrath Mr. S. van der Hof Mr. L. Pakos Mr. E. Schreuders Drs. V.P. van Stipdonk Mr. M. de Vries BA Mr. L. van der Wees Drs. C.B.P. Weterings Promotieonderzoekers Mr. C.M.K.C. Cuijpers
Mr. M. van Dellen Mr. H.J. Geurts Mr. G. de Jonge Mr. S. Kavaliova Ir. A.A.P. Schudelaro Mr. A.H.H. Smits Mr. M.P.T. Steijn Mr. B. de Vries