Op weg naar een klimaatneutrale stad in 2030 Samenvatting Startnotitie Juni 2011
95% Groene stroom Elk huis geïsoleerd 0 0 0
Hoe zit het met de klimaatproblematiek? Sinds 1900, het begin van de industriële revolutie, is de aarde opgewarmd. Hoewel wij eind 2010 in Nederland te maken hadden met een lange en koude winter, kende 2010 wereldwijd opnieuw een warmterecord. Daarnaast wijzen ook andere ontwikkelingen erop, zoals de krimp van het ijs bij de Noordpool en de stijging van de zeespiegel, dat het steeds warmer wordt op aarde. Wetenschappers hebben vastgesteld dat deze klimaatverandering voor meer dan 90% zekerheid te wijten is aan uitstoot van broeikasgassen door de mens. De gevolgen van klimaatverandering kunnen desastreus zijn, zeker voor laaggelegen gebieden als Nederland en Bangladesh. Om dit te voorkomen hebben een groot aantal gemeenten in Nederland en het buitenland de ambitie uitgesproken om klimaatneutraal te worden. Wageningen wil dat in 2030 bereiken. Wat is klimaatneutraal? Klimaatneutraal betekent dat het energieverbruik precies in balans is met het de hoeveel geproduceerde duurzame energie. Het zal een forse inspanning vragen om dat te bereiken. Los daarvan is het ook nog niet zo gemakkelijk om te bepalen of je klimaatneutraal bent. Om te beginnen gaat het om een groot aantal broeikasgassen bij elkaar, waarvan de belangrijkste CO2 is. Een ander dilemma is dat CO2 op allerlei plaatsen en manieren de lucht in gaat. Zo is het de vraag of je iemand die niet in Wageningen woont, maar wel met zijn auto door de stad rijdt en daar CO2 uitstoot, moet meerekenen. En wat doe je met een Wageninger die op Schiphol het vliegtuig pakt en naar de Canarische Eilanden vliegt (en dus niet over Wagenings grondgebied vliegt)? Heel veel CO2 komt ook vrij bij de producten en diensten, zoals de productie en distributie van vlees. Komt dat op het conto van de Wageningse vleeseter of op dat van de (niet-wageningse) vleesproducent en -distributeur? En afgezien van het antwoord op al deze vragen, is elke uitstoot wel goed te berekenen? In de startnotitie Routekaart Wageningen Klimaatneutraal 2030 heeft het gemeentebestuur van Wageningen een voorlopig antwoord gegeven op al deze vragen en dilemma s. Niet HET antwoord, maar het antwoord zoals de gemeente er nu tegenaan kijkt. En nog belangrijker: in de notitie staat ook hoe het gemeentebestuur het gewenste doel, klimaatneutraal in 2030, denkt te bereiken.
Uw ideeën Dat doel kan de gemeente niet in haar eentje bereiken, daar heeft zij vrijwel iedereen (bedrijven, universiteit, woningcorporaties, maatschappelijke organisaties, individuele burgers) bij nodig. Daarom roept de gemeente u ook op om mee te denken over het bereiken van een klimaatneutraal Wageningen in 2030. Is de uitgestippelde weg een goede of kent u een slimmere route? En welke stappen wilt u zelf (privé of binnen uw bedrijf of organisatie) zetten om klimaatneutraal te worden? De komende maanden wil de gemeente daar graag uw mening en ideeën over horen. Die kunt u kwijt op www.wageningen.nl/klimaat Uw idee kan worden opgenomen in de definitieve routekaart die de gemeenteraad van Wageningen begin 2012 vaststelt. Bovenal hoopt de gemeente nog dit jaar met een groot aantal partijen in Wageningen belangrijke stappen te zetten op de pittige, uitdagende weg naar een klimaatneutrale stad. Deze brochure is een samenvatting van de belangrijkste punten uit de startnotitie. Wat rekenen we mee? Bij het opstellen van de notitie stond de gemeente voor twee belangrijke vragen: Willen we klimaatneutraal zijn voor al het energiegebruik binnen de gemeentegrenzen of voor het energiegebruik van alle Wageningse burgers en bedrijven, dus ook bijvoorbeeld hun vliegreizen meetellen? Telt alleen de directe energie die we betrekken van het energiebedrijf en de benzinepomp? Of telt ook de energie mee die nodig was voor het maken van producten en diensten, het zogenaamde indirecte energiegebruik? De gemeente heeft ervoor gekozen om uit te gaan van het directe energiegebruik van de Wageningse bewoners en bedrijven (dus niet van bijvoorbeeld de mensen die door Wageningen reizen) en niet het indirecte energiegebruik mee te rekenen. De directe emissies van Wageningers zijn immers veel beter te beïnvloeden, te meten of te berekenen. Dat betekent dus klimaatneutraal worden voor: gasgebruik, elektriciteitsgebruik en voertuigbrandstoffen. Het betekent niet dat de gemeente het indirect energiegebruik onder het vloerkleed schuift. Het zou raar zijn als we in 2030 staan te juichen dat we klimaatneutraal zijn, terwijl door aankoop van producten en diensten van Wageningers er nog heel veel CO2 de lucht in gaat.
Hoe wordt Wageningen klimaatneutraal? A. Gas en elektriciteit In eerste instantie richt de gemeente zich op het gas- en elektriciteitsverbruik van huishoudens en bedrijven in Wageningen. Om dit klimaatneutraal te krijgen in 2030 zijn er langs drie wegen inspanningen nodig: besparing (50% van het huidige gebruik), een groei van het gebruik van duurzame energiebronnen (in 2030 de helft van alle energiegebruik), en een groei van het gebruik van groene stroom en groen gas (in 2030 de andere helft van alle energiegebruik). Hoe is dat te bereiken? Op basis van cijfers uit 2008 blijkt dat er in totaal een uitstoot is van 174 kiloton CO2 door het gas- en elektriciteitsgebruik in Wageningen. Onbekend is hoeveel mensen en bedrijven gebruikmaken van groene stroom en groen gas. Directe broeikasgasemissies Wageningen Uitstoot per jaar (kiloton CO2) Gas- en elektriciteitsgebruik 174 Voertuigbrandstoffen 73 Totaal directe emissies 247 Indirecte broeikasgasemissies Wageningen Uitstoot per jaar (kiloton CO2) Totaal indirecte emissies 254 Bijna alle woningen in Wageningen hebben een energielabel dat tussen C en F ligt. Dat betekent dat ze niet energiezuinig zijn. Het is mogelijk om maar liefst 40% op gas te besparen bij bestaande woningen, als daar vloer-, dak- en gevelisolatie zou worden toegepast en overal een zuinige HR-ketel hangt.
Enkele doelen Het zal een forse inspanning zijn om alle benodigde maatregelen gerealiseerd te krijgen, want om klimaatneutraal te worden is het nodig dat: alle woningen voorzien zijn van goede isolatie; 90% van de woningen in 2030 een duurzame warmte-installatie heeft; op 80% van de daken van bedrijven en woningen zonnepanelen liggen; alle nieuwbouw vanaf nu klimaatneutraal is of kan worden; er een reductie van 50% is van de warmtevraag van bedrijven; 70% van de bedrijven een duurzame verwarmingsinstallatie heeft; bedrijven en particulieren minimaal 20% besparen op het elektriciteitsgebruik; er geschikte locaties in Wageningen gevonden worden om 10 MW windenergie (één windturbine heeft een vermogen van 2 à 3 MW) te realiseren; er geschikte locaties gevonden worden en afspraken worden gemaakt over 15 MW aan windturbines buiten Wageningen; ook andere toepassingen van duurzame energie (bodemenergie, biomassa) in Wageningen van de grond komen; 90 tot 95% van de Wageningers gebruikmaakt maakt van groene stroom en groen gas (landelijk is dat nu 35 tot 40% voor groene stroom). Hoe denkt de gemeente dat te bereiken? - De gemeente wil in samenwerking met de woningcorporaties, gemotiveerde woningeigenaren en lokale en regionale bedrijven in de eerstkomende jaren in diverse wijken grote voorbeeldprojecten realiseren. - De gemeente wil stimuleren dat er allerlei klimaatnetwerken in de stad ontstaan, met name ook van bedrijven die kennis en ervaring uitwisselen. Het streven is dat zo veel ogelijk bedrijven en particulieren in de stad klimaatneutraal (willen) worden. - Wageningen heeft eind 2010 subsidie ontvangen voor een groot samenwerkingsprojectproject met Wageningse partners. Daarmee is een doorbraak van zonne-energie op de vele Wageningse platte (bedrijfs- en flat-)daken te bewerkstelligen. - De Wageningse bodem tot ca. 250 meter onder NAP biedt voldoende mogelijkheden voor het toepassen van warmte-koudeopslagsystemen. De gemeente wil de kansen voor deze toepassing benutten. - De gemeente staat open voor nieuwe suggesties voor het opwekken van duurzame energie. Zo is de suggestie om energie te halen uit de Rijn met interesse ontvangen.
In Wageningen is het redelijkerwijs niet haalbaar om alle energie lokaal op te wekken. Daarom is het goed te verdedigen dat de resterende energie door de Wageningse burgers en bedrijven wordt ingekocht in de vorm van groene stroom en groen gas. Het aantrekkelijke van dit pakket is dat we met elkaar per saldo goedkoper uit zijn. Het lastige echter is dat die rendementen pas behaald worden, als er eerst fors geïnvesteerd wordt door allerlei partijen, wat in de huidige economische situatie niet zo eenvoudig is. Nog lastiger is dat de rendementen bij andere partijen kunnen belanden dan bij de investeerders. Goede financiële afspraken zijn daarom nodig. B. Mobiliteit Naast het gebruik van gas en elektriciteit voor wonen en werken, is mobiliteit een belangrijke bron van CO2-uitstoot. De gemeente Wageningen hanteert voor mobiliteit de volgende strategie: 1. Reduceer de vraag (preventie mobiliteit) 2. Verduurzaam de reizigerskilometers (openbaar vervoer, fiets) 3. Resterende autokilometers efficiënter en schoner (duurzame voertuigen, gedrag) Uit studies die voor deze notitie zijn uitgevoerd blijkt dat de totale verwachte CO2- reductie in 2030 maximaal 62 % bedraagt. Voor mobiliteit kunnen we dus niet al in 2030 klimaatneutraal zijn. 100% reductie is niet eerder dan in 2050 te bereiken. Ook voor een reductie van 60% in 2030 zijn er krachtige inspanningen nodig. Een overzicht van de maatregelen: - mobiliteitsmanagement bij alle bedrijven; - verbetering van het fietsroutenetwerk en het fietsparkeren; - verbetering van de bereikbaarheid met het openbaar vervoer; - carpoolmatchingssysteem voor de regio Wageningen; - parkeermaatregelen; - duurzaam vervoer moet veel aantrekkelijker worden, ook in financieel opzicht; - creatieve alternatieven voor vervoer bij vrijetijdsbesteding en evenementen; - promoten van het rijden op groen gas en van elektrisch rijden (op groene stroom). Een mogelijkheid is om (met Groningen als voorbeeld) van heel Wageningen een groene zone te maken in 2030. Dat wil zeggen, dat Wageningen in 2030 niet toegankelijk is voor vuile auto s. Dit ziet de gemeente vooralsnog als een paardenmiddel.
Hoofddoelstellingen gas, elektriciteit en mobiliteit Gas en elektriciteitsgebruik Energiebesparing 50 % Duurzame energie 25 % Groene stroom en groen gas 25 % Uitstoot door voertuigbrandstoffen Reductie in 2030 60 % Reductie in 2050 100 % C. Indirecte emissies Het indirecte energiegebruik is in omvang zelfs iets groter dan het directe energiegebruik. Daarom is aandacht voor de indirecte emissies gewenst. We nemen allerlei producten en diensten af die niet in Wageningen geproduceerd worden. De uitstoot van broeikasgassen die hierbij plaatsvindt, wordt niet meegerekend. Wel wil de gemeente ook deze (indirecte) broeikasgasemissies zo veel mogelijk reduceren. Voeding is de belangrijkste veroorzaker van indirecte emissies, namelijk 43% van alle vormen van indirecte emissies. Naar verwachting zijn in de toekomst vakantie en wonen belangrijke groeiers. Onder wonen valt onder andere de productie en transport van meubilair, tapijt, stoffering, inrichting en tuin. Bij vakantie zijn vooral vliegreizen een belangrijke vorm van CO2-uitstoot. Voeding De veehouderij en dus uiteindelijk de consumptie van vlees, zuivel en eieren, is verantwoordelijk voor 12% van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen. Daarmee is veehouderij, en vooral de rundvleessector, een net zo grote speler als verkeer en vervoer. Na vlees is zuivel de belangrijkste veroorzaker van broeikasgassen, maar ook groenten en fruit kunnen een groot effect op het klimaat hebben. Bij het bevorderen van voeding, die leidt tot minder uitstoot van broeikasgassen, kan de gemeente samenwerken met Wageningen UR en Food Valley. Mogelijkheden liggen daarnaast op het gebied van communicatie, in samenwerking met lokale bedrijven en organisaties.
Bouwmaterialen Voor de bouwsector levert de woningbouw de grootste bijdrage aan de broeikasgassenuitstoot. Ook de grond-, weg- en waterbouw (GWW) levert een belangrijk aandeel. De prognose is dat de broeikasgasuitstoot bij GWW met ruim 20% groeit in 2030 ten opzichte van 2010. Het indirecte energiegebruik van een gebouw wordt voor meer dan 80% veroorzaakt door de bouwmaterialen. De volgende maatregelen verminderen het indirecte energiegebruik voor de bouw: De keuze voor een bouwwijze waarvoor weinig bouwmateriaal nodig is (voorbeelden: houtskeletbouw, kanaalplaatvloeren in plaats van massieve betonvloeren). Het gebruik van bouwmaterialen die goed scoren wat betreft: hergebruik of recycling (voorbeeld: betongranulaat); natuurlijkheid (voorbeelden: FSC-hout, riet, leem, vlas, wol); locatie (dichtbij is beter); bewerking (minder is beter, voorbeeld: ongebakken kalkzandsteen); gewicht (lichter is beter, voorbeeld: houtskeletbouw); gebruik (voorbeeld: CO2-absorberend beton). Beperkt cementgebruik (voor de fabricage zijn zeer hoge temperaturen nodig). 0 0 0
De belangrijkste beïnvloedingsmogelijkheid voor gemeenten ligt op het gebied van GWW, omdat de gemeente daar zelf opdrachtgever is. Het verlagen van indirecte emissies door materiaalgebruik kan daar bereikt worden via programma s van eisen en aanbestedingsvoorwaarden. Daarnaast kan de gemeente bij woningbouw en utiliteitsbouw de keuze voor milieuvriendelijke bouwmaterialen promoten, hergebruik faciliteren en optimale levensduur van gebouwen bevorderen. Voor Wageningen liggen er bijzondere kansen op het gebied van biobased materialen. Wat gaat de gemeente zelf doen? Een beter milieu begint bij jezelf oftewel het is aan de gemeente om het goede voorbeeld te geven voor klimaatneutraliteit. Wat wil de gemeente in de eigen bedrijfsvoering en qua beleid de komende tijd realiseren? 1. In 2015 als organisatie klimaatneutraal zijn. Denk hierbij aan klimaatneutrale huisvesting, schoon wagenpark, duurzaam inkopen. 2. Ondersteuning van andere investeerders. De gemeente kan actief met partijen op zoek gaan naar goede financiële constructies en financiële partners. De gemeente kan daarin waar nodig ook een initiërende rol op zich nemen. De gemeente ziet voor zichzelf vooral een stimulerende en faciliterende rol. Als er sprake is van belemmerende regelgeving of demotiverende procedures, kan de gemeente het nemen van maatregelen stimuleren door deze regels of procedures aan te passen. In een aantal gevallen kan de gemeente een belangrijke financiële rol spelen. i. Garantstelling. ii. Het instellen van een revolverend fonds. iii. Incidentele gerichte subsidie in belangrijke en uitzonderlijke gevallen. iv. Sturing door gedifferentieerde tarieven (bijvoorbeeld parkeertarieven, OZB). 3. Hanteren van een klimaattoets bij alle relevante besluiten. Deze toets wordt binnenkort uitgewerkt en ingevoerd op basis van het raadsbesluit over het klimaatbeleidsplan.
95% Groene stroom Elk huis geïsoleerd Samengevat De urgentie van het klimaatprobleem is groot. Net zoals meer gemeenten in Nederland en in het buitenland wil Wageningen klimaatneutraal worden. De gemeente denkt dat het mogelijk is dat doel in 2030 te bereiken, maar dan zullen er forse inspanningen en investeringen moeten worden gepleegd. Bovendien zal Wageningen op het gebied van mobiliteit niet eerder dan in 2050 klimaatneutraal zijn. De gemeente denkt dat het mogelijk is 50% te besparen op het bestaande energiegebruik. Onder andere met klimaatneutrale nieuwbouw en isolatiemaatregelen bij bestaande woningen in Wageningen kunnen grote stappen worden gezet. Ook met een maximale energiebesparing bij het bedrijfsleven zijn belangrijke stappen te zetten. De helft van de dan nog benodigde energie moet uit duurzame energiebronnen komen. Grootschalige zonneprojecten en de realisatie van 25 MW windenergie (waarvan 10 MW binnen de gemeentegrenzen en 15 MW daarbuiten) leveren daaraan een belangrijke bijdrage. Niet alles is in Wageningen duurzaam op te wekken. Daarom zou de andere helft van het energieverbruik moeten komen uit groene stroom en groen gas. Daarvoor is nodig dat vrijwel iedere burger en bedrijf daartoe overgaat. Dat is alleen goed mogelijk, als daar een aantrekkelijke aanbod voor in het leven worden geroepen. Het gemeentebestuur van Wageningen beseft dat het een behoorlijk pittige uitdaging is om in 2030 klimaatneutraal te worden. De uitgestippelde route is zwaar, maar niet onmogelijk en kan alleen met succes worden afgelegd, als iedereen meedenkt en meedoet. De gemeente nodigt u daar van harte toe uit.
Colofon Uitgave Gemeente Wageningen Tekstschrijver Rommelse Communicatieadvies Illustraties Kim Dijkstra Eindredactie Gemeente Wageningen Vormgeving en druk Gemeente Wageningen Oplage 200 Bezoekadres Olympiaplein 1 of Markt 22 Wageningen Postadres Postbus 1, 6700 AA Wageningen energieloket@wageningen.nl www.wageningen.nl Juni 2011