WHIPLASH MAGAZINE HÉT WHIPLASH LIJFBLAD 23e jaargang nummer 3 december 2011 Uitdaging: Hoe vind je ontspanning en rust Harry: Haal eruit wat erin zit! Pijn zichtbaar? Sticker tegen extra nekklachten
advertentie Whiplash en onbegrepen! de Juricon Adviesgroep gespecialiseerd in Sociaal Verzekeringsrecht (WAZ, WAO, WW), Sociale Voorzieningen (WVG en Pgb) en reïntegratie (REA). Bezwaar-, beroeps- en hoger beroepszaken en praktische reïntegratie. Landelijk werkend. Roel Beukema - ASSEN - tel. 0592-405336 M Line Athletic Pillow is het eerste hoofd kussen dat uw slaaphouding corrigeert Uitholling Schouderuitsparing Nekgleuf Ooruitsparing Universele slaapzijde Verklein de kans op een whiplash! De SmartRest De veilige én comfortabele oplossing Verkleint de afstand tussen hoofd en hoofdsteun en verkleint daarmee de kans op een whiplash* (* vastgesteld door erkend Nederlands instituut) Heeft u last van nek- of rugklachten of wilt u gewoon uw slaap -houding verbeteren en zo het maximale uit de nacht halen? Kies nu voor het revolutionaire M Line Athletic Pillow! Dit unieke kussen is getest onder een panel whiplashpatiënten en 80% van deze groep gaf aan dat het Athletic Pillow heeft geholpen bij het verbeteren van hun nachtrust. Euro NCAP whiplash test: 80% van de geteste autostoelen voldoet niet (Euro NCAP, 2008) WSN-aanbieding, nu slechts 20,- * Bestellen gaat eenvoudig via onze webshop op www.smartrest.nl. Vraag de kortingscode op bij de Whiplash Stichting Nederland via info@whiplashstichting.nl * excl. verzendkosten www.mline.nl
Voorwoord WSN in beweging Afgelopen periode hebben we hard gewerkt om na te gaan hoe we moeten omgaan met de bezuinigingen die ons de komende jaren staan te wachten. Zoals zoveel andere patiëntenorganisaties zullen we binnen de Whiplash Stichting Nederland er in de komende jaren rekening moeten houden dat we op kantoor met minder (betaald) personeel en meer vrijwilligers het werk gaan verrichten. Voor ons als bestuur betekent het dat we meer uitvoerende taken gaan verrichten en hier en daar werk gaan overnemen van onze vaste krachten. Daarnaast zullen we op zoek moeten gaan naar goedkopere huisvesting, als ons huurcontract de komende tijd gaat aflopen. Ik vind het nog steeds onbegrijpelijk dat onze overheid zo drastisch wil bezuinigen in de subsidiestroom naar patiëntenorganisaties met veel toegevoegde waarde, mede vanwege de inzet van veel vrijwilligers. Maar ik heb gelukkig ook goed nieuws te melden. Inmiddels hebben zich een paar mensen aangemeld voor de vacatures binnen het bestuur van de WSN. Allereerst een bestuurslid PR en Voorlichting, Herman Kalfsterman, die als vader van een whiplashpatiënt zijn energie deels wilt inzetten voor de WSN. Hij is gepokt en gemazeld in de wereld van marketing en communicatie en heeft inmiddels laten zien dat hij ons goed kan ondersteunen in de komende moeilijke tijd. Samen met onze Daniëlle van Eden heeft hij een voorzet gemaakt voor een veranderings- en communicatietraject, dat we de komende jaren kunnen uitrollen binnen de WSN. Ook is er hiervoor een mooie naam bedacht WSN in beweging. Kort daarna heeft Wim Lorjé zich aangemeld als nieuwe penningmeester om de taken van Dirk van der Graaf over te nemen. Ook Wim, die geen whiplashpatiënt is maar via zijn werk in het verleden te maken heeft gehad met whiplashpatiënten, heeft al laten zien dat hij zijn handen uit de mouwen kan steken. Wim gaat zich ondermeer richten op het werven van nieuwe additionele fondsen zodat er op termijn wat meer evenwicht komt in de financiën van de WSN. Op dit moment staat er nog een vacature uit voor een bestuurssecretaris. Hopelijk kunnen we die vacature binnenkort invullen, zodat we als bestuur onze energie kunnen inzetten op het veranderings- en communicatieproject WSN in Beweging. Tot slot: willen we onze subsidie van VWS de komende jaren behouden, dan is een van de eisen van VWS dat we de contributie/donatie verhogen naar minimaal 25 euro per jaar. Gezien dit gegeven heeft het bestuur besloten de contributie te verhogen naar 25 euro (automatische incasso) en naar 30 euro (acceptgirokaart). Voor hen die het nog niet weten, diverse verzekeraars vergoeden deze contributie via hun aanvullende verzekering of is deze te claimen als onderdeel van de letselschade. Mocht een van u ideeën of suggesties hebben die ons kunnen helpen in de komende tijd, mail mij via voorzitter@whiplashstichting.nl. Louk de Both, voorzitter voorzitter@whiplashstichting.nl 1
Nieuw in het bestuur... Wim Lorjé Sinds september ben ik de nieuwe penningmeester van de Whiplash Stichting Nederland. Ik stel me hierbij aan u voor. Ik ben 60 jaar, getrouwd en vader van twee volwassen dochters en trotse opa van een kleindochter van 3 jaar. Herman Kalfsterman 58, Getrouwd, 3 kinderen, sinds 1 september portefeuillehouder voorlichting en PR in het bestuur. Vanuit mijn vakgebied, communicatie en PR, wil ik graag een bijdrage leveren aan alles waar de WSN voor staat. Ik heb een zelfstandig belastingadvies- en administratiekantoor voor particulieren, kleine zelfstandigen, ZZP ers en het midden- en kleinbedrijf. Eerder was ik als consultant/trainer actief in veranderingsprocessen binnen organisaties, was ik raadslid, en tenslotte wethouder van de gemeente Wijdemeren. Maar waarom instappen in een bestuursfunctie van een patiëntenvereniging op het moment dat de overheid minder financiert, er meer wordt gevraagd van minder personeel en vrijwilligers, ook bestuursleden, en de discussie over whiplash nog wel een duwtje in de goede richting kan gebruiken? Juist daarom! Noch ikzelf, noch iemand in mijn directe omgeving heeft met whiplash te maken gehad. Wel heb ik als NLP 1 trainer/coach mensen met een whiplash begeleid. Met behulp van technieken in NLP leren mensen om op een andere wijze met hun mogelijkheden en beperkingen om te gaan. Een van de stellingen van NLP is: je kunt de wind niet veranderen, maar je bepaalt wel hoe je zeilen staan. Waarom ik koos voor de WSN? Omdat ik het leuk vind om maatschappelijk actief te zijn en te werken met mensen. Maar ook omdat de WSN de komende tijd voor grote veranderingen staat: hoe kun je met minder inkomsten toch een goede of liefst nog betere service bieden als patiëntenorganisatie? Dat is een uitdaging die mij aanspreekt. Ik hoop u spoedig te ontmoeten! Maar vooral omdat mijn dochter sinds anderhalf jaar een whiplash heeft door een skiongeval. Ondanks dat wil ze per se haar studie afmaken. Dat vraagt de nodige aanpassingen aan haar studieprogramma. Gelukkig ondervindt ze op de Hogeschool Utrecht alle begrip en mogelijke medewerking. Was dat overal maar zo! En om dit, stapje voor stapje, samen met alle groeperingen binnen de WSN te realiseren, heb ik me aangemeld als bestuurslid. 1 Neurolinguïstisch programmeren (NLP) is een methodiek voor training, coaching en communicatieverbetering. 2
Inhoud BOEIENDE ERVARINGEN Ontspannen door het leven gaan... 4 Sticker tegen extra nekklachten... 21 Harry mede dankzij Vroege Interventie weer volledig aan de slag... 24 21 INFORMATIEF Recensie De waan en waarde van de tijd... 6 Slaap-waakstoornissen bij het chronisch whiplashsyndroom. 7 Folder Hersenen en slaap... 11 Yoga: hulp bij ontspanning... 12 Internationaal Whiplashtrauma congres 2011... 18 Profijt van een vroege link tussen arbeid en revalidatie... 22 COLUMNS Louk de Both WSN in beweging... 1 Henk Brejaart Echte Goulash... 27 18 EN MEER... Braintrainers... 11 Forum www.whiplashstichting.nl/patientencommunity... 14 Prikbord... 16 Contact / colofon... 29 7
Thema: rust en ontspanning Ontspannen door het leven gaan In gesprek met Mirjam van Zweeden Door Fleur van Leeuwen Een inspirerend gesprek over ontspanning vanuit Mirjam s ervaring met whiplash en haar ervaring als coach. Mirjam van Zweeden is coach en workshopleider. In haar werk gebruikt ze expressievormen zoals muziek, toneel en tekenen, en de ervaringen met haar whiplash. Mirjam omschrijft zichzelf als iemand met een grote levenslust. Ze doet graag activiteiten waardoor ze zowel in verbinding met zichzelf als met anderen staat, zoals zingen in een koor. In 2009 schreef ze het boek: De waan en waarde van de tijd, mijn zeven wensen (zie boekrecensie op pagina 6). 4
Fleur: Wat zou je ons over het thema ontspanning willen vertellen? Mirjam: Ontspanning heeft met balans te maken. We zijn gewend onze batterij helemaal op te gebruiken. Het liefst persen we het laatste restje energie eruit. Het is dan de kunst om in te schatten hoeveel je kunt en dan ruim van te voren te stoppen. Dan heb je nog reserve over en kan je iets doen wat rust geeft. Een activiteit die je voedt en inspireert, zodat je weer oplaadt. Fleur: Wat houdt jou in balans? Mirjam: Een voorwaarde om me in balans te voelen, is een goede basisplek (een ordelijk huis met een bloemetje) en aandacht hebben voor mijn gezin en vriendinnen. Van daaruit kan ik creatieve dingen doen of bezig zijn met mijn werk. Na mijn whiplash stel ik creatieve activiteiten, zoals schrijven en zingen, niet meer uit. Dat deed ik eerder wel. Zo blijf ik beter in evenwicht en heb meer plezier. Vaak blijkt het werk wat ik daarna moet doen dan makkelijker te verlopen. Fleur: Hoe ga je met je planning om als je een slechte dag hebt? Mirjam: Als je het leven als een rivier ziet, bedenk je ook niet hoe die gaat stromen. Maar door mee te gaan, merk je welke kant het opgaat. Na de ervaring van jaren te moeten liggen, is mijn planning niet meer heilig. Dat maakt het nu makkelijker om te laten zien wie ik ben. De keuze is: wil ik mezelf overeind houden of mijn imago? Door als het nodig is los te laten, ga ik mijn ritme beter voelen en mijn stroom volgen. In de praktijk betekent dat voor mij dat als ik moe word, ik ga liggen. Fleur: Welke impact heeft je ongeluk elf jaar geleden op jouw leven gehad? Mirjam: Het was een omslagpunt om te ontdekken dat de kwaliteit van mijn leven in elke druppel zit. Ik dacht als ik mijn kinderen naar school bracht bijvoorbeeld: dat gaat van mijn tijd af. Nu denk ik: wat een bizarre gedachte. Want van welke tijd gaat dat dan af? Alles wat je doet kan zinvol zijn. Dat is een enorme winst, want ik heb veel meer vrede in mijn leven. Ik beteken iets door te zijn wie ik op dit moment ben. Dat kan dus ook als ik lig of pijn heb. Als ik ruimte schep om te mogen zijn wie ik ben, geef ik de ander ook meer ruimte. Dan heb ik minder verwachtingen naar de ander, waardoor het contact meer ontspannen is. Ook onverwachte veranderingen ervaar ik anders. We hadden laatst een lekke band met de auto. Het enorm gezellige gesprek in de garage was een leuk begin van de vakantie. Dan merk je, er is niets verloren. Vroeger zou ik door zoiets uit mijn doen zijn geweest. Fleur: Deze quote in je boek sprak me aan: Het streven naar geluk in de toekomst is een illusie, omdat de bron van (on)geluk te vinden is in het nu. Wat heb je moeten loslaten om daar te komen? Mirjam: Ik heb overtuigingen moeten loslaten. Een overtuiging is een gedachte die richtlijn is voor je handelen, bijvoorbeeld: Ik moet iets bereiken. Terwijl je elke dag al dingen bereikt, maar dat is niet het grote bereiken wat je in gedachten had. Want dan is de betekenis van je dag pas vervuld als je zoveel uur gewerkt hebt of zoveel bladzijden hebt geschreven. Het hangt af van: Heb je met enige zelfdiscipline jezelf tot uitdrukking gebracht vandaag? Maar net zo goed: Heb je gezien wat het leven je vandaag gegeven heeft? Misschien werd je wel wakker en hoorde je de vogels zingen. Pijn en niet kunnen leveren wel angst en strijd op. Dat onderken ik. Vandaar dat loslaten zo belangrijk is. En het gevoel dat als ik in het hier en nu leef, ik ook juist mijn bestemming leef. 5
Thema: rust en ontspanning MIRJAM VAN ZWEEDEN DE WAAN EN WAARDE VAN DE TIJD Ontspanningstips van Mirjam: Laat je door je ritme leiden: en voel wanneer je ergens wel/geen energie voor hebt, op de dag of in de week. Knip de dag in tweeën: door een duidelijke pauze creëer je rust en overzicht. Volg je stroom door: telkens in het moment te voelen wat de volgende stap kan zijn. Dagje op dagje af en: plan na een actieve dag een rustdag in. Zie je angst onder ogen: dat je tekort komt in tijd, energie enz. Onderneem eens wat met anderen, i.p.v. praten. Leef in het nu en: geef aandacht aan wat nu waarde voor je heeft. Plan het weekend niet vol. Eén afspraak is ook goed. Van Zweeden beschrijft thema s die haar aan het hart gaan, zoals: authenticiteit, je hart volgen, in het nu leven en het maken van keuzes in je loopbaan. Op een verhalende manier beschrijft ze het proces van hoe ze na een whiplash kwaliteit van leven wil blijven ervaren. Ze neemt de lezer mee op het avontuur van zelfonderzoek door u vragen te stellen, tips en oefeningen te geven. Want in plaats van de oude te worden, is haar uitdaging aan zichzelf en de lezer, om de nieuwe ik te worden. De sleutel daarvoor vindt ze in: niets forceren, luisteren naar je lichaam, voeling houden met je enthousiasme en je creativiteit. Een uitnodiging om stap voor stap je pad te zoeken vanuit het nu. De titel heeft te maken met haar credo: wees niet bang dat je tijd tekort zou komen, maar geef waarde aan je tijd door aandacht te geven en te genieten van wat het leven je wèl biedt. Gebruik je eigen talenten en herstel het contact met je eigen natuur en eigen ritme. ISBN: 978 90 77408 62 9 Boekhandel en www.deboventoon.nl ( 22,50) De workshop bij de tijd en in balans organiseert Mirjam samen met muziektherapeute Ria Veldhuizen van 3 t/m 7 februari 2012. Deze is speciaal voor mensen die vaak moe zijn of klachten hebben na whiplash. Zie: www.krokuscreatie.nl. 6
Thema: rust en ontspanning Slaap-waakstoornissen bij het chronisch whiplashsyndroom Door Dr. M.G. Smits, neuroloog Inleiding Dr. M.G. Smits heeft op woensdag 5 oktober 2011 een bijzonder interessante lezing gehouden voor de vrijwilligers van de Whiplash Stichting Nederland. Dr. Smits is als neuroloog werkzaam in het Ziekenhuis Gelderse Vallei te Ede. Daar runt hij de Polikliniek voor Slaap- Waak stoornissen en Chronobiologie (= biologische klok stoornissen). Hij is Nederlands topdeskundige op dit terrein. Hier volgt een samenvatting van zijn voordracht. Deze is geschreven door Dr. Leo M.G. Geeraedts, met instemming van Dr. M.G. Smits. Als acute whiplashpatiënten slaapstoornissen krijgen is dat meestal een ongunstig prognostisch signaal: het voorspelt een vertraagd herstel na een acuut whiplash trauma. De gevolgen van slaapstoornissen zijn ernstig: de levensverwachting is korter door het frequenter optreden van hart-vaat ziekten en kanker; bovendien zullen overdag meer (auto)ongevallen plaats vinden als men niet goed uitgeslapen is. Slaapstoornissen bij whiplashpatiënten kunnen dus als een ernstig probleem gezien worden, maar desondanks is het aantal wetenschappelijke publicaties over whiplash en slaap zeer gering. Slaapstoornissen bij chronische whiplashpatiënten Ongeveer 5 10% van de Nederlandse bevolking heeft slaapstoornissen. Bij chronische whiplashpatiënten bedraagt dit percentage ongeveer 25%. Whiplashpatiënten hebben dus veel vaker slaapstoornissen. Eén van die slaapstoornissen die zich bij chronische whiplashpatiënten kan voordoen, is het uitgestelde slaapfase syndroom. Daardoor kan de slaper bijvoorbeeld pas om één of twee uur s morgens, of nog later in de morgen in slaap vallen. De oorzaak van deze aandoening is meestal een stoornis van de biologische klok, die het dag-nacht ritme van een reeks lichaamsfuncties regelt. Eén van die functies is het slaap-waak ritme. Als de klok achterloopt, verschuift het slaap-waak ritme naar achter, waardoor de slaap later dan normaal intreedt. Hoeveel procent van de chronische whiplashpatiënten last heeft van het uitgestelde slaapfase syndroom, is niet bekend. Architectuur van de normale slaap Slaap is geen continu proces. Tijdens slapen treden voortdurend veranderingen van de electrische activiteit van de hersenen op. Op basis van deze veranderingen onderscheidt men tijdens één nachtelijke slaap drie verschillende slaaptoestanden: 1) diepe slaap, 2) REM slaap (Rapid Eye Movement slaap), en 3) luxe slaap. Iedere slaaptoestand treedt enkele malen per nacht op. 1) Een nacht bevat ongeveer 3 perioden (soms 2, zie hypnogram op pagina 8) van diepe slaap. Circa 15 25% van een nacht bestaat uit diepe slaap. Diepe slaap is nodig om bij te komen van de lichamelijke inspanningen en bevordert het recente geheugen. Perioden van diepe slaap treden vooral in het begin van de nacht op. Uren slaap vóór 24.00 uur tellen dubbel! 2) REM slaap wordt gekenmerkt door snelle, onwillekeurige oogbewegingen. Dromen vindt vooral plaats 7
Thema: rust en ontspanning tijdens de REM slaap. Tijdens één slaap treden 4 tot 6 perioden van REM slaap op. Deze perioden gaan langer duren en worden intensiever naar het einde van de nacht toe. REM slaap is nodig om geestelijke inspanningen te verwerken. Vanuit REM slaap kan men gemakkelijk ontwaken. Ongeveer 15 25% van een nachtelijke slaap bestaat uit REM slaap. 3) Luxe slaap omvat 50 70% van een nachtelijke slaap. Luxe slaap betreft de periode van wakker zijn naar diepe slaap, en de periode van diepe slaap naar REM slaap. Luxe slaap heeft geen bekende functie. liggen s nachts, 3) s morgens te vroeg wakker worden en 4) snurken. 1) oorzaken van laat inslapen/ lang wakker liggen voor het inslapen zijn: te vroeg naar bed (bijvoorbeeld t.g.v. vermoeidheid), restless legs (onrustige benen en drang om te bewegen), doormalen van gedachten, uitgestelde slaapfase syndroom (achterlopen van de biologische klok); 2) oorzaken van vaak of lang wakker liggen s nachts zijn: (gemaskeerde) depressie; restless legs (onrustige benen) en periodic leg movements (onwillekeurige bewegingen van benen waardoor men wakker kan worden), primaire doorslaapstoornis (hersenprobleem) en secundaire doorslaapstoornis door hart- en/of long-aandoeningen, of door medicatie; 3) oorzaken van s morgens te vroeg wakker worden zijn: oudere leeftijd, (gemaskeerde) depressie, primaire of secundaire doorslaapstoornissen (zie 2)), advanced sleep phase syndrome (defect van biologische klok die de slaap regelt); 4) oorzaak van snurken: slaap apneu syndroom. Hypnogram Registratie van de normale slaap (hypnogram) bij een jong volwassen persoon. Horizontaal: time (hours through night) = nachtelijke slaap uren Verticaal: verschillende slaaptoestanden. Wake = wakker. REM = perioden van REMslaap (zwarte blokken). Non-REM sleep stage I IV: stadia van slaap zonder REM; I en II = lichte slaap; III en IV = diepe slaap. Gestoorde slaap architectuur: slaap stoornissen Slaapstoornissen betreffen te weinig slaap s nachts. Ze worden veroorzaakt door: 1) laat inslapen/ lang wakker liggen voor het inslapen, 2) vaak of lang wakker Slaap apneu syndroom Treedt vooral op bij mensen die te dik zijn. Het gaat gepaard met hard snurken dat de slaap van de bedpartner verstoort. Tevens treden diverse malen per nacht kortdurende ademstops (apneu s) op. Deze zijn het gevolg van ontspanning van de keelspieren waardoor de tong naar achter zakt en de luchtweg blokkeert. Daardoor krijgen de hersenen te weinig zuurstof. De ademhaling stopt (apneu) gedurende 10 of meer seconden, waarna de ademhaling zich herstelt. Zo n kortdurende pauze in de ademhaling kan zich meerdere malen per nacht voordoen. Meestal wordt men op het einde van zo n apneu met een verstikkingsgevoel wakker. Gevolg is dat men 8
s morgens onvoldoende is uitgerust en overdag gemakkelijk in slaap valt. Een goede behandeling van het obstructieve slaap apneu syndroom is slapen met een CPAP-apparaat (Continue Positive Airway Pressure apparaat) dat lucht naar binnen blaast waardoor de keelspieren uit elkaar gedrukt worden. Biologische klok stoornissen De centrale biologische klok die het dag-nacht ritme van het lichaam regelt, is gelegen in een groep zenuwcellen (nucleus suprachiasmaticus) in de hersenen. Deze cellen krijgen lichtprikkels uit het netvlies van de ogen en zijn via het sympathische (onwillekeurige) zenuwstelsel verbonden met de pijnappelklier (epiphyse) in de hersenen. De klier produceert het hormoon melatonine dat een duidelijke invloed heeft op het slaap-waak ritme en tegen ons lichaam zegt wanneer het bedtijd is. Een typisch voorbeeld van een biologische klok stoornis is onderstaande casus over een vrouwelijke scout van 15 jaar. Iin augustus 1995 krijgt zij onverwachts een zware tentpaal op haar achterhoofd. Enkele uren later klaagt ze over heftige nekpijn. In de daarop volgende dagen meldt ze last te hebben van veel slaap, duizeligheid, concentratie- en geheugenstoornissen. In de volgende maanden gaat ze wegens vermoeidheid niet naar school, valt vaak flauw en heeft nog steeds concentratie- en geheugenstoornissen. De medische diagnose luidt: psychiatrie! Echter, nader onderzoek door Dr M.G. Smits in november 1995 brengt aan het licht dat patiënte pas s morgens om 07.00 uur inslaapt en om 14.00 uur wakker wordt. Behalve bewegingsbeperking van de nek worden bij lichamelijk onderzoek geen afwijkingen gevonden. Zorgvuldige metingen van de lichaamstemperatuur gedurende één dag laat zien dat patiënte een omgekeerd temperatuur ritme heeft. Haar hoogste lichaamstemperatuur wordt bereikt om 04.00 uur en haar laagste tussen 16.00 18.00 uur. Normaliter is dat precies omgekeerd. Ook is bij deze patiënte de lichaamseigen melatonine productie gedurende één dag gemeten. Normaliter wordt melatonine vooral s nachts geproduceerd en is de productie overdag heel laag. Bij de patiënte was het omgekeerde het geval: overdag was de melatonine productie bij patiënte vrij hoog en s nachts heel laag. Conclusie: patiënte heeft naast een omgekeerd 24 uurs temperatuur ritme, tevens een omgekeerd slaapwaak ritme. Met andere woorden haar biologische klok is gestoord! Behandeling met melatonine Normaliter komt de dagelijkse, lichaamseigen melatonine productie op gang tussen 20.00 en 21.30 uur (= melatonin onset). De hoogste melatonine waarde wordt bereikt rond 02.00 uur, terwijl de laagste waarden gemeten worden in de periode tussen 08.00 en 20.00 uur. Het tijdstip waarop de lichaamseigen melatonine productie op gang komt, bepaalt of de biologische klok goed staat afgesteld of juist niet. Het vaststellen van dit tijdstip is van essentieel belang voor de diagnostiek en behandeling van biologische klok stoornissen. Dit tijdstip kan vervroegd of verlaat zijn. Bij een chronische whiplash patiënt met een uitgesteld slaapfase syndroom zal de melatonin onset later dan normaal plaats vinden. Het tijdstip van de melatonin onset wordt vastgesteld door op een avond gedurende vijf uur ieder uur (vanaf 21.00 uur) de hoeveelheid melatonine te meten in het speeksel. Dat kan alleen in een daartoe uitgerust laboratorium. Als de biologische klok gestoord is, kan men met behulp van medicatie trachten om de dagelijkse periode van 9
Thema: rust en ontspanning melatonine productie later of eerder op de dag te laten plaats vinden. Daarmee wordt ook het slaap-waak ritme verschoven. Verschuiving van het tijdstip naar een vroeger moment van de dag kan geschieden door 5 uur vóór het begin van de lichaamseigen melatonine productie een tabletje of capsule van 5 milligram melatonine aan de patiënt te geven en ook door hem/haar s morgens lichttherapie te geven met een lichtsterkte van 3000 lux 1. Als men het tijdstip naar een later moment van de dag wil verschuiven moet de patiënt 10 uur nà de melatonin onset een tabletje melatonine innemen en s avond lichttherapie krijgen. Het zal duidelijk zijn dat het opnieuw programmeren van de biologische klok een langdurig en ingewikkeld proces is. Melatonine is hierbij een effectieve therapie, mits op het juiste tijdstip en in de juiste dosering toegediend. Melatonine behandeling bij het chronisch whiplash syndroom Bij het chronisch whiplash syndroom, maar ook bij lichte schedel-hersen letsels, is vaak het slaap-waak ritme naar achter verschoven; de lichaamseigen melatonine productie komt dan pas laat op gang. Het gevolg hiervan is een uitgesteld slaapfase syndroom. Dit syndroom kan geobjectiveerd worden door metingen van de hoeveelheid melatonine in het speeksel van de patiënt. Door melatonine te geven wordt de slaap bij zo n chronisch whiplash syndroom verbeterd. Bovendien mag men verwachten dat verbetering van de slaap bijdraagt aan herstel van het chronisch whiplashsyndroom, maar of dat inderdaad het geval is moet nog bewezen worden. Melatonine is een niet-geregistreerd geneesmiddel en is in Nederland moeilijk verkrijgbaar. Niet-medici wordt afgeraden om chronische whiplashpatiënten te behandelen met uit het buitenland verkregen melatonine. Zelfbehandeling door patiënten wordt ook niet aangeraden. Alvorens tot melatonine behandeling over te gaan moet eerst de diagnose uitgestelde slaapfase syndroom gesteld worden door middel van bepaling van het tijdstip van de melatonin onset. Dat is medisch specialisten werk. Nader wetenschappelijk onderzoek moet uitwijzen hoe vaak de biologische klok ontregeld wordt door een whiplashtrauma. Wat kun je zélf doen als whiplashpatiënt met slaapstoornissen? Ga naar www.slaapstoornissen.nl en doe de zelftest slaapstoornissen en/of vul de vragenlijst snurken/ slaap apneu syndroom in. Print de ingevulde lijst(en) uit en ga er mee naar de huisarts. Deze kan u nuttige adviezen geven voor een goede nachtrust. Soortgelijke adviezen kunt u ook vinden op bijvoorbeeld www. preventievegezondheidszorg.com/nachtrusttips.php, maar alleen uw huisarts kan bepalen of verwijzing naar een slaapcentrum, een snurkpolikliniek of naar een melatonine polikliniek voor u van nut is. Voor nadere informatie over deze drie instituten van het Ziekenhuis Gelderse Vallei, waar Dr M.G. Smits werkzaam is: zie www.geldersevallei.nl. Kijk op de eerste pagina van deze site naar het blok Patiënten ; klik in dit blok kies specialisme aan en zoek in de lijst naar de drie instituten. U kunt ook bellen met de Whiplash Stichting Nederland voor advies en adressen. 1 Lux: maat voor lichtintensiteit 10
Braintraining Folder Hersenen en slaap Door Joyce Popping De Hersenstichting Nederland heeft de folder Hersenen en slaap uitgebracht. Slapen doet iedereen. Maar wat is slaap eigenlijk? En wat hebben de hersenen ermee te maken? Hoewel slaaponderzoekers nog volop discussiëren over de functie van slaap, zijn ze het erover eens dat slaap essentieel is voor de gezondheid. In de folder Hersenen en Slaap wordt op een leesbare manier ingegaan op onder andere de functie van slaap, slaap en geheugen, individuele verschillen in slaapbehoefte en tips voor een gezonde slaap. Ook wordt de slaapregulatie in de hersenen besproken. Twee factoren in de hersenen bepalen samen wanneer men slaapt en wanneer men wakker is, namelijk de slaapdruk en de biologische klok. Tenslotte beschrijft de folder de negatieve invloeden op slaap, zoals te weinig tijd voor lichamelijke en geestelijke ontspanning in de avond en onregelmatige bedtijd, alsook het nuttigen van alcohol en cafeïnehoudende dranken. Al met al een lezenswaardige folder waar ieder zijn voordeel mee kan doen. De folder is te bestellen via de website van de Hersenstichting: www.hersenstichting.nl. 11
Thema: rust en ontspanning YOGA: hulp bij ontspanning Door Miriam Wapenaar Veel mensen die niet bekend zijn met yoga hebben er een vertekend beeld over. De afbeeldingen van moeilijke houdingen roepen de gedachte op dat yoga alleen maar voor heel lenige mensen is. Niets is minder waar. Juist mensen met beperkingen kunnen er baat bij hebben. Vooral omdat een van de belangrijkste grondbeginselen van yoga is dat je geen prestaties hoeft te verrichten en nooit over je grens mag gaan. Dat vereist zorgvuldige en voortdurende aandacht voor het lichamelijke gevoel. De rustige bewegingen in het ritme van de adem leren je om zorgvuldig met jezelf om te gaan. Deze manier van oefenen geeft ontspanning. Yoga associeert men ook vaak met ontspanning en dat is terecht. Het woord ontspannen betekent dat wat gespannen is loslaten. Door met aandacht te oefenen zullen we niet onnodig spieren spannen. Bij gehaast en gespannen leven trekken we vaak ongemerkt de schouders op. Dit gaat vaak onbewust, maar is een grote belasting voor de nek. Oefening om de last van de schouders te laten vallen Breng de aandacht naar de schouderkoppen en til ze op naar de oren. Blijf een tijdje zo zitten en let erop hoe de adem nu verloopt. Laat dan heel traag de schouders weer zakken en laat ze laag en breed op de romp rusten. Klerenhangeroefening Stel je voor dat je kruin de haak is en de schouders de klerenhanger zelf. Door je hier een goede voorstelling van te maken wordt de nek ruimer en de schouders ontspannen. Merk dat er ook meer ruimte in de borst komt waardoor deze beter de nek en schouders kan dragen. Houdingoefening De nekwervels zijn beweeglijk, dragen het hoofd en maken het mogelijk goed te draaien. Zoals mensen met whiplash weten is dit gebied ook kwetsbaar. Afgezien 12
van de lichamelijke kwetsuur die pijn en spanning geeft, kunnen emoties je naar de keel vliegen. Door deze spanning en een verkeerde houding zullen de nekspieren nog zwaarder worden belast. Ga op de grond of een rechte stoel zitten en wiebel wat heen en weer om een goede balans te vinden. Trek de stuit in en duw hem voorzichtig naar achteren. Na een paar keer zoek je het midden op. Beweeg de zitbotten naar elkaar toe en voel hoe de bekkenbodem actief wordt. Herhaal dat nog twee keer en voel het effect ervan. Maak ruimte voor de navel. Til het borstbeen iets op. Leg de handen open op de benen en voel het gewicht van de armen die de schouders laag houden. Stel je voor dat er boven aan je hoofd een touwtje zit. Hieraan wordt zachtjes getrokken, zodat je moeiteloos langer en rechter wordt zonder dat je het contact met de ondergrond verliest. Pijn en ontspanning Pijn is een enorme stoorzender en geeft zowel mentaal als lichamelijk veel beperkingen. Zo kan de houding verkrampen waardoor de pijn wordt verergerd. Door yoga te beoefenen leren we om deze spanning van de spieren te herkennen en los te laten. We kunnen de aandacht in alle rust richten op de pijn en durven het gekwetste gebied kalm te bewegen. Als je dit toch niet aandurft, is het ook goed om in gedachte te oefenen. Het blijkt dat we hier ook baat bij hebben. De volgende oefening is hier een goed voorbeeld van. De bol Stop de wijsvingers in de oren en trek een denkbeeldige verbindingslijn tussen deze vingers Richt de aandacht op de plek waar de twee lijnen elkaar ontmoeten. Als je deze plek duidelijk kunt visualiseren, leg je de handen ontspannen neer. Stel je voor dat op deze plek een gave, gladde bol ligt, zo groot als een tennisbal. Maak kleine, lichte bewegingen in alle richtingen om deze bol heen. Laat het geluidloze, kleine en gesmeerde bewegingen zijn. Ontspanning en visualisatie Aan het einde van een yogales, maar ook tussen het oefenen door is er altijd een ontspanning. Er bestaan diverse manieren om tot een diepe ontspanning te komen. Het is goed om eerst op lichamelijk niveau tot rust te komen. Dit kun je doen door van onderaf spieren aan te spannen en weer los te laten. Je kunt ook zoveel mogelijk spieren tegelijkertijd aanspannen en met een zucht weer loslaten. Het is aardig om te ontdekken wat voor gevolgen het aanspannen en loslaten van de gezichtspieren hebben op de rest van het lichaam. Een glimlach zorgt er al voor dat de schouders ontspannen. Elke fantasie die rust oproept kan worden gebruikt. Zo kun je je voorstellen dat je op een favoriete plek ergens in de natuur ligt. Natuurlijk schijnt de zon en is het vredig om je heen. Ben je geïnteresseerd in yoga, dan is het prettig om een groep te zoeken om je bij aan te sluiten. Mieke de Bock en Mirjam Wapenaar hebben een paar boeken geschreven die vol staan met eenvoudige oefeningen en ontspanning. Bijvoorbeeld: Yoga voor dag en nacht (ISBN 9789045311241) en Yoga doen, chakra s ervaren (ISBN 9789045311647). 13
Forum Bij de lancering van de nieuwe website van de Whiplash Stichting eind vorig jaar is besloten om een forum te plaatsen. Een forum biedt de mogelijkheid om op een eenvoudige en anonieme manier over bepaalde onderwerpen te discussiëren. Door in dit Whiplash Magazine aandacht te besteden aan het forum hopen Cobi en Sylvia dat meer mensen de stap durven nemen om te reageren en deel te nemen. Het Whiplash stichting forum is bedoeld om elkaar te helpen en te steunen Een interview met de beheerders Cobi van Keulen en Sylvia Brok Door Ilona Jansen Hoe zijn jullie als vrijwilligers betrokken geraakt bij het forum? Cobi: Mijn man is whiplashpatiënt en ik had zelf aangegeven dat ik iets wilde doen. Sylvia: Degene die een Hyvespagina over whiplash beheerde, stopte er mee en zocht iemand om het over te nemen. Dat leek me wel leuk. Toen is vanuit de Whiplash Stichting besloten om een forum op de website te zetten. Voor wie is het forum bedoeld? Cobi: Voor whiplashpatiënten, maar ook voor hun partners. Alleen leden van de Whiplash Stichting hebben toegang tot het forum, zodat we hen een veilige plek kunnen bieden om met elkaar te praten. Waarom zouden mensen gebruik maken van het forum? Sylvia: Om herkenning te krijgen, om steun aan elkaar te hebben. Vaak zijn er bepaalde onderwerpen die je blijven bezighouden. Dan kun je zelf een onderwerp aanmaken op het forum en zijn er altijd mensen die daar op kunnen reageren. Wij maken af en toe ook onderwerpen aan of reageren op het forum. Maar dat doen we niet te vaak, meestal zijn het de bezoekers zelf die het onderling doen. Jullie zijn beiden beheerder van het forum: waarom vinden jullie het leuk om dit te doen? Sylvia: Ik vind het sowieso fijn om iets te doen voor de Whiplash Stichting. Je probeert andere mensen ermee te helpen, een stichting moet toch draaien op vrijwilligers. Cobi: Je probeert je nuttig te maken op deze manier. Sylvia: Het is ook fijn als je positieve reacties krijgt van mensen, dat ze ergens baat bij hebben gehad. Kunnen jullie vertellen waarover veel wordt gepost op het forum? Sylvia: Er wordt over veel verschillende onderwerpen geschreven. Over klachtenbehandeling, pijnbehandeling. Cobi: En over letselschade. En inderdaad over behandelingen, soms komt er iemand met iets nieuws daarover en dan zie je dat ze met elkaar overleggen. Sylvia: Of mensen met bepaald werk, hoe ze daar het beste mee om kunnen gaan. 14
Cobi: En hoe partners ermee omgaan en hoe ze het gezin zien veranderen. Zijn er berichten die jullie speciaal zijn bijgebleven? Sylvia: Nee, niet echt. Als beheerder van het forum sta je toch wat verder af van de onderwerpen. Je hoort iemand het verhaal niet persoonlijk vertellen en vaak als iemand het verhaal persoonlijk vertelt dan laat dat meer indruk achter. Cobi: Er zijn natuurlijk wel trieste gevallen waarbij de relatie dus stuk loopt. En dat mensen toch erg veranderen. Sylvia: Ook jonge mensen nog, die in de bloei van hun leven staan of mensen met kinderen. Cobi: Je kunt natuurlijk weinig hebben als je een whiplash hebt. Kun je ook spreken van een bepaalde sfeer of cultuur op het forum? Sylvia: Iedereen heeft op zich respect voor elkaar. Cobi: Een tijdje geleden was iemand erg boos en die uitte zich niet erg aangenaam. Die hebben we ook verwijderd. Als dat gebeurt, dan hebben we onderling overleg over wat ermee moet gebeuren. Sylvia: Je moet wel netjes en beleefd blijven naar elkaar toe. Het forum is bedoeld om elkaar te steunen en te helpen. Er zijn dus bepaalde (privacy)regels? Sylvia: Er zijn regels over wat er op mag staan en wat niet. Het is bijvoorbeeld niet de bedoeling om telefoonnummers te plaatsen. Er staat een heel reglement online. Eén van die regels is dat mensen beleefd naar elkaar moeten zijn en respect voor elkaar hebben. Tot slot. Hoe kunnen mensen gebruik maken van het forum? Sylvia: Door naar de website te gaan, naar de patiëntencommunity en dan het forum aan te klikken. Het is nodig lid te zijn en in te loggen. We zien u graag op ons forum! Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door financiële steun van onder andere: nel garrelfs coach Draagt u Whiplash Stichting Nederland ook een warm hart toe, dan kunt u ons natuurlijk ook financieel steunen. T 035 6565000 15
Prikbord Kerst en Oud & Nieuw bij de WSN Binnenkort is het weer zover: de gezellige kerstdagen staan voor de deur gevolgd door Oud en Nieuw. Namens de vrijwilligers, de medewerkers en de bestuursleden wensen wij u hele fijne kerstdagen, een prettige jaarwisseling en een goede start van het nieuwe jaar toe! Tijdens deze laatste weken van het jaar is het kantoor beperkt bereikbaar via telefoon of mail. Goed om te weten: vrijdag 23 dec. t/m 6 jan. zijn wij gesloten. Vanaf maandag 9 jan. staan we graag weer voor iedereen klaar! Tip: overstappen van zorgverzekering kan geld besparen. Aansluiten bij collectieven ook! De media staan bol over het overstappen naar een andere zorgverzekering en dat dit vaak voordeliger is. Zeker waard om te onderzoeken! Aansluiten bij collectieven is een goed alternatief. Mensen ouder dan 50 kunnen zich prima aansluiten bij een ouderenbond zoals PCOB, ANBO of KBC. Daar krijgen ze vaak 10 % korting op de basisverzekering en 15 % korting op de aanvullende verzekeringen, terwijl er geen selectie plaatsvindt bij de acceptatie. Voor mensen onder de 50 geldt dat zij zich wellicht bij een andere Collectief kunnen aansluiten en zo ook korting krijgen. Als voorbeeld: de 8.9 miljoen klanten van de ING krijgen bij VGZ 8 % korting op de basisverzekering als zij zich melden. De juiste volgorde is: eerst nieuwe zorgverzekeraar zoeken en dan pas het oude contract opzeggen. Dit alles moet voor 31 december 2011 geschieden. Wij lazen LetselschadeNews nr. 3 zomer 2011 LetselschadeNews is een nieuw tijdschrift voor iedereen die betrokken is (geweest) bij een letselschade. In dit derde nummer gaat het vooral over vrije tijdsbesteding en sport. Andere onderwerpen zijn mediation en letselschade en de landelijke (patiënten) vereniging voor geamputeerden. Ook de LVVA hanteert het uitgangspunt dat lotgenotencontact van zeer groot belang is: contact met iemand die begrijpt wat je bedoelt! Het artikel dat ons het meest interesseerde ging over een jonge dame die als whiplashpatiënt haar leven na een auto-ongeluk weer oppakte. Via het volgen van opleidingen heeft zij zich bekwaamd in onder andere reiki-therapie, stresscounseling en traumabegeleiding. Opmerkelijk is dat zij nu in haar eigen praktijk onder meer whiplashpatiënten begeleidt op het gebied van coaching. Het blad is lezenswaardig en kost per jaar 47,60 (4 nummers). Diverse verzekeraars willen deze kosten gaan vergoeden voor hun verzekerden die naar verwachting langer dan 6 maanden geheel of gedeeltelijk arbeidsongeschikt zullen zijn. Zie voor meer informatie hierover www.letselschadenews.nl. 16
Wat anderen ondervonden: ingezonden brief van Jane van Kanten In 1996 ben ik op een file ingereden en heb sindsdien de bij u bekende klachten die bij een whiplash passen. Ik ben de bekende weg gegaan. Werken tot ik er bijna letterlijk bij neerviel. Vergeefs verschillende therapieën geprobeerd. Depressief en regelmatig gefrustreerd geweest door de dagelijkse confrontatie met de vele beperkingen en onbegrip van de omgeving, maar toch op de been gebleven. WAO-herkeuringen, stress van (verloren) rechtszaak en dreiging van verlies van inkomen doorstaan. Mijn tweede arbeidsdeskundige kende Alpha Up in Sloterdijk, Amsterdam (www.alpha-up.nl). Via reintegratiebureau Agens kon ik er vlot terecht. Daar begon een wonderlijke ervaring met de Brain State Conditioning Neurofeedback therapie. Na het eerste gesprek wist de therapeut/trainer/psycholoog Advies? Bellen naar Whiplashlijn: de medewerkers op ons secretariaat (T. 030-6565000) kunnen u vertellen op welke tijden (ochtend, middag en/of avond) onze contactpersonen bereikbaar zijn. Tevens zijn onze contactpersonen bereikbaar via e-mail. U kunt dan mailen naar vraag@whiplashstichting.nl Letselschadehelpdesk: Via T. 030-6565000 (werkdagen van 10.00-13.00) kunt u onze medewerkers vragen om het telefoonnummer van de ASP-advocaat die bereikbaar is op donderdag van 15.00-17.00 uur. Advies-en meldpunt ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid: advies op werkdagen van 9.00-13.00 uur op T. 050-5492906. Of geef uw ervaringen door! waar in mijn brein het probleem waarschijnlijk lag. Mijn interpretatie is dat ten gevolge van een (whiplash) trauma hersengolven uit balans raken. Deze vorm van neurofeedback meet dat en helpt de balans middels geluidjes te herstellen. Nu, na 4 keer 10 sessies, zit ik in de overgang van overleven naar opnieuw beginnen te leven. Een onbeschrijflijk gevoel. En meetbaar aan de (verandering van) verdeling van mijn hersengolven. Voor het ongeluk werkte ik 32 tot 48 uur per week op academisch nivo. Sinds kort werk ik (re-integratie) als verkoopmedewerker in een kleine, rustige, ordelijke winkel. Vooralsnog 3 keer 2 uren per week, met hoop op uitbreiding. Tip: compensatie kosten chronisch zieken. Haal er uit wat er in zit! Leven met een handicap of chronische ziekte brengt extra kosten met zich mee. Extra uitgaven voor zorg, vervoer, hulpmiddelen, aanpassingen en voorzieningen. We noemen dit extra kosten omdat het dagelijks leven voor patiënten vaak duurder is dan voor anderen. Er zijn verschillende regelingen om die meerkosten te compenseren. Bijvoorbeeld via de belastingaangifte over 2011 die voor 1 april 2012 ingediend moet zijn. Al zijn compensaties is nooit volledig, de regelingen helpen wel. Bovenstaande is te lezen op www.meerkosten.nl Deze site is een initiatief van de Chronisch zieken en Gehandicapten Raad Nederland (CG-Raad). Op hun website vindt u informatie over o.a.: De aftrek van specifieke zorgkosten bij de aangifte inkomstenbelasting. De Wet tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten(wtcg). Andere financiële regelingen. 17
IWTC 2011 Impressie van een internationaal Whiplashcongres Door Kees Vos Van 24 tot 28 augustus 2011 werd in Lund Zweden voor de vijfde keer het International Whiplash Trauma Congress gehouden. Lund is een fraai rustig provincieplaatsje met een eeuwenoude, wijds opgezette universiteitscampus midden in de stad. De studenten domineren het stadsleven volledig en alles ademt dan ook de sfeer van de Universiteit uit. Michael Freeman was een van de voorzitters. Velen van u kennen hem nog van zijn bezoek aan Nederland in 2008. Samen met Leo Geeraedts heb ik dit congres bijgewoond. Het waren lange, gevulde dagen met vooral toespraken over alle facetten van whiplash. Whiplash is een complexe aandoening met een groot scala aan in ernst en gevolgen variërende beschadigingen en daarmee samenhangende behandelingsmogelijkheden. In de breedte van het whiplashonderzoek en de behandeling vinden op sommige van die onderdelen maar weinig vooruitgang plaats. Daarnaast zijn er gelukkig onderdelen die wel vooruitgang boeken en met soms zelfs veelbelovende mogelijkheden. Daarvan wil ik er een aantal uitpikken en toelichten. Michael Freeman over WAD indelingen Michael Freeman hield in de voor hem zo karakteristieke Al Pacino stijl een toespraak aan het begin van het congres onder de titel the persisting lexicon of a failed venture. Dat beloofde dus al vroeg vuurwerk te worden. Zo ageerde hij tegen de WAD indeling van WAD 0 tot IV zoals we die nog steeds gebruiken. De door de verzekeringsmaatschappijen opgerichte Quebec Task force had Prof. Michael Freeman volgens Michael vooral als doel om te ontkennen dat een belangrijk deel van alle ongevallen resulteert in blijvende pijn en beperkingen. Maar om te concluderen dat volgens hun eigen literatuuronderzoek een whiplashongeval niet schadelijk is en van zelf weer overgaat. Zestien jaar later laten de schadelijke effecten van deze misleidende onderneming zich nog steeds gelden. Als voorbeeld van de nadelige effecten van deze indeling noemde Michael een studie van Vetti et al., waarbij ze met een MRI onderzoek naar beschadigingen van de hoge nekstructuren hebben gekeken. Omdat de auteurs zowel zelf genezend WAD I- als WAD IIpatiënten met weinig klachten en ook met klachten laag in de nek hadden ingesloten, was de conclusie van de auteurs dat er geen significant verschillende hoge nek beschadigingen te vinden waren ten opzichte van een groep gezonde proefpersonen. Dat was een verkeerde conclusie volgens Michael, mede veroorzaakt door een onjuiste patiëntenselectie gebaseerd op die ongelukkige 18