Synthese van OLAF-resultaten in 2011 Synthese van OLAF-resultaten in 2011 en praktijkvoorbeelden EUROPESE COMMISSIE EUROPEES BUREAU VOOR FRAUDEBESTRIJDING 1
Eenieder die informatie heeft over vermoedelijke gevallen van omkoping of fraude, kan deze door middel van het via internet toegankelijke fraudemeldingssysteem FNS meedelen, op het volgende adres: http://ec.europa.eu/anti_fraud/investigations/report-fraud/ index_nl.htm De dienst Europe Direct beantwoordt al uw vragen over de Europese Unie, op het gratis(*) nummer 00 800 6 7 8 9 10 11 (*) Sommige aanbieders van mobiele telefonie bieden geen toegang tot 00800-nummers of brengen deze gesprekken in rekening.
Synthese van OLAF-resultaten in 2011 Synthese van OLAF-resultaten in 2011 en praktijkvoorbeelden 1 januari 31 december 2011 EUROPESE COMMISSIE EUROPEES BUREAU VOOR FRAUDEBESTRIJDING 3
Disclaimer: Praktijkvoorbeelden in het jaarverslag van OLAF worden uitsluitend ter illustratie gegeven en lopen geenszins vooruit op de uitkomst van eventuele gerechtelijke procedures noch van de schuldvraag met betrekking tot sommige feiten.
Synthese van OLAF-resultaten in 2011 Samenvatting 2011 was voor OLAF, het Europees Bureau voor fraudebestrijding, een jaar van verandering. Een interne evaluatie heeft een aantal gebieden aangewezen waar OLAF efficiëntiewinst kan boeken. Dit heeft geleid tot een aantal organisatorische aanpassingen en een set nieuwe onderzoeksprocedures. De veranderingen traden op 1 februari 2012 in werking. In 2011 ontving OLAF 1046 meldingen, waarvan driekwart afkomstig van particuliere bronnen. In één op vijf gevallen resulteerde de selectie uiteindelijk in een onderzoek of een coördinatiedossier. Van de 178 geopende zaken betroffen 144 een onderzoek. Eind 2011 had OLAF 463 lopende onderzoeken en coördinatiedossiers. In de loop van het jaar sloot OLAF 208 zaken af. Om de efficiëntie van zijn onderzoeken te vergroten, heeft OLAF zich toegelegd op het afsluiten van oude zaken en in 2011 minder nieuwe zaken geopend dan in voorgaande jaren. Het resultaat daarvan is een beter afwikkelingspercentage en een verlenging van de gemiddelde duur van onderzoeken en coördinatiedossiers. In meer dan de helft van alle in 2011 afgesloten zaken deed OLAF aanbevelingen voor vervolgmaatregelen van EU-instellingen, -organen, en -agentschappen of van de bevoegde autoriteiten van de lidstaten. In hoofdzaak ging het daarbij om gerechtelijke stappen en financiële claims. Dankzij de onderzoeken en coördinatiewerkzaamheden van OLAF kon in 2011 691,4miljoen EUR worden teruggehaald. Door de nationale rechters werd in 2011 voor in totaal 511 jaar aan gevangenisstraffen opgelegd, op basis van bevindingen en aanbevelingen die het gevolg waren van onderzoeken door OLAF. OLAF speelt een sleutelrol in de strijd die alle diensten van de Commissie voeren tegen de sigarettensmokkel aan de oostelijke grens van de EU. OLAF zet daarbij zijn onderzoeks- en beleidsmiddelen in en levert technische bijstand. OLAF coördineert de uitvoering van de in juni 2011 vastgestelde fraudebestrijdingsstrategie van de Commissie. In 2011 beschikte OLAF over een budget van 23,5 miljoen EUR voor financiële steun aan de strijd tegen fraude en corruptie ten nadele van de financiële belangen van de EU, voor een betere samenwerking met partners, voor de kwantificering van de kosten van corruptie bij overheidsopdrachten en voor een betere bescherming van eurobiljetten en -muntstukken. Aantal zaken in 2011 175 aanbevelingen EIGENLIJKE ONDERZOEKEN ONDERZOEKS- EN COÖRDINATIEFASE SELECTIEFASE 208 afgesloten zaken 463 lopende zaken 178 geopende zaken 743 afgewezen zaken 671 lopende selecties 1046 inkomende meldingen 5
Synthese van OLAF-resultaten in 2011 Inhoud Samenvatting 5 1. Feiten en cijfers 9 2. Informatiebronnen: particuliere bronnen winnen aan belang, publieke bronnen nemen af 11 Verdeling volgens de bron 11 Verdeling volgens OLAF-sector 11 3. Praktijkvoorbeelden 12 3.1 OLAF beschermt EU-uitgaven tegen fraude 12 3.2 OLAF beschermt EU-ontvangsten 13 3.3 OLAF bestrijdt corruptie en andere illegale gedragingen binnen de instellingen en organen van de EU 16 4. De fraudebestrijdingsstrategie van de Commissie 17 5. Strafrechtelijke bescherming van de financiële belangen van de EU Europees openbaar ministerie 18 6. De strijd van OLAF tegen sigarettensmokkel aan de oostelijke grens van de EU 19 7. De strijd van OLAF tegen valsemunterij met de euro 20 De huidige moeilijkheden in de Europese Unie aanpakken, vereist meer dan louter economische en financiële middelen. Om de burgers vertrouwen in te boezemen, moet de Unie laten zien dat haar financiële belangen tegen fraude en corruptie worden beschermd. Dat is de taak van OLAF. Giovanni Kessler, directeur-generaal OLAF 7
Synthese van OLAF-resultaten in 2011 1. Feiten en cijfers Het Europees Bureau voor fraudebestrijding (OLAF) heeft drie taken: het beschermt de financiële belangen van de Europese Unie door fraude, corruptie en andere illegale praktijken te onderzoeken; het doet onderzoek naar ernstige ambtsovertredingen van leden en personeelsleden van de Europese instellingen en organen, die kunnen leiden tot strafrechtelijke of tuchtprocedures; het steunt de Europese Commissie bij de ontwikkeling en uitvoering van haar beleid voor preventie en opsporing van fraude. OLAF: Feiten en cijfers 2011 Directeur-generaal: Giovanni Kessler Opgericht: 1999 Personeel: 437 Budget: 58,2 miljoen EUR Programma s: 23,5 miljoen EUR Inkomende meldingen: 1.046 Totaal aantal zaken op 31.12.2011: Onderzoeken: 328 Coördinatiezaken: 135 In selectiefase: 671 In monitoringfase: 407 Totaal aantal afgesloten zaken: 208 Aantal gegeven aanbevelingen: Gerechtelijke: 73 Tuchtrechtelijke: 16 Financiële: 63 Administratieve: 23 Gemiddelde duur van de onderzoeken: 29,1 maanden Totaal teruggevorderd bedrag: 691,4 miljoen EUR Gerechtelijke uitkomst (nationale rechter): 511 jaar celstraf; 154,7 miljoen EUR aan geldelijke santies 9
Synthese van OLAF-resultaten in 2011 OLAF onderzoekt fraudezaken, verleent bijstand aan EU-organen en nationale autoriteiten in hun strijd tegen fraude en draagt bij tot het ontwerpen van fraudebestrijdingswetgeving en -beleid in de EU. OLAF maakt deel uit van de Europese Commissie, maar is functioneel onafhankelijk wat zijn onderzoeken betreft. De rechtsgrondslag voor de fraude-aanpak van de EU is artikel 325 van het Verdrag van Lissabon. De opdracht en de bevoegdheidssfeer van OLAF inzake het voeren van administratieve onderzoeken zijn voornamelijk omschreven in Verordening (EG) nr. 1073/1999. Wat betreft onderzoeken waarbij leden en personeel van EU-instellingen betrokken zijn, ontleent OLAF zijn bevoegdheden eveneens aan het Interinstitutioneel Akkoord tussen het Europees Parlement, de Raad en de Commissie. OLAF kan binnen het raam van zijn administratieve onderzoeken onderzoekshandelingen verrichten zoals controles ter plaatse en inspecties. Daarnaast werkt OLAF mee aan onderzoeken van nationale instanties door het verzamelen en uitwisselen van informatie en het leggen van contacten te vergemakkelijken. Het Bureau kan de bevoegde instanties van een lidstaat bijstaan bij het verrichten van strafrechtelijke onderzoeken in zaken waarbij de belangen van de EU in het geding zijn. Als onderdeel van de Commissie draagt OLAF ook bij aan het ontwikkelen, monitoren en ten uitvoer leggen van fraudebestrijdingsmaatregelen van de Europese Unie, en neemt het de nodige initiatieven opdat in de wet- en regelgeving systematisch bepalingen worden opgenomen om fraude tegen te gaan. De onderzoeksbevoegdheid van OLAF bestrijkt in principe alle uitgaven van de EU en een deel van de ontvangstenzijde van de begroting, waar OLAF zich in het bijzonder concentreert op de zogeheten traditionele eigen middelen, waartoe de douanerechten behoren. OLAF kan volledig onafhankelijk onderzoeken uitvoeren bij alle EU-instellingen en -organen, en in alle lidstaten en derde landen. 10
Synthese van OLAF-resultaten in 2011 2. Informatiebronnen: particuliere bronnen winnen aan belang, publieke bronnen nemen af Verdeling volgens de bron OLAF ontving in 2011 1 046 meldingen van publieke en particuliere bronnen. Daarbij was sprake van een significante toename van het aantal inkomende meldingen van particulieren en bronnen in de privésector ten opzichte van vorig jaar. Deze toename kan grotendeels worden verklaard door de verdubbeling van het aantal via het online fraudemeldingssysteem (Fraud Notification System (FNS)) ontvangen meldingen, die nu bijna één vijfde van het totaal uitmaken. Grafiek 1a: verdeling van inkomende meldingen volgens de bron 800 700 600 500 400 300 200 100 Particuliere bronnen Publieke bronnen 0 2007 2008 2009 2010 2011 Grafiek 1b: verdeling van inkomende meldingen van publieke bronnen 400 350 300 250 200 EU-instellingen en -organen Nationale instanties Verdeling volgens OLAF-sector Twee derde van het aantal inkomende meldingen heeft betrekking op uitgaven uit de EU-begroting (externe hulp, Structuurfondsen, rechtstreekse betalingen en landbouw); in bedragen zijn de Structuurfondsen de belangrijkste post. 150 100 50 0 2007 2008 2009 2010 2011 Grafiek 2: verdeling van inkomende meldingen volgens de sector Landbouwfondsen Centrale uitgaven Douanefraude EU-personeel Externe hulp Structuurfondsen Tabakssmokkel en namaakgoederen 11
Praktijkvoorbeelden 3. Praktijkvoorbeelden 3.1 OLAF beschermt EU-uitgaven tegen fraude Praktijkvoorbeeld A: winnend consortium verstrekte onjuiste informatie over deskundigheid en ervaring bij grote EU-aanbesteding Aanbevelingen van OLAF OLAF heeft DG REGIO daarop aanbevolen de EU-projectbijdrage van 34 miljoen EUR te schrappen en het reeds uitbetaalde voorschot van 7 miljoen EUR terug te vorderen. De aanbevelingen worden door het DG gevolgd. OLAF heeft het dossier ook doorgespeeld aan het Bulgaarse gerecht, dat een strafonderzoek heeft geopend. Conclusies en verdere stappen Bij door de EU meegefinancierde grote projecten dienen de lidstaten de bewijsstukken betreffende de vereiste geschiktheid en ervaring in een welbepaalde sector nauwkeurig te controleren. Dit is de enige garantie dat het belastinggeld van de EU-burgers optimaal wordt besteed. Bijzondere aandacht is geboden wanneer de bewijsstukken afkomstig zijn van niet-eu-landen en welbepaalde sectoren. Directoraat-generaal Regionaal Beleid (DG REGIO) van de Europese Commissie speelde inlichtingen die het had ontvangen over mogelijke onregelmatigheden in een aanbesteding voor een fabrieksbouwproject in Bulgarije (meegefinancierd uit het EU-Cohesiefonds) aan OLAF door. De EU-bijdrage voor het project bedroeg 34 miljoen EUR. De Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling (EBRD) had eveneens een lening van 25 miljoen EUR verstrekt. Praktijkvoorbeeld B: vervalsing van cv s van deskundigen bij een door de EU meegefinancierd project in Afrika De belangrijkste aantijging in deze zaak was dat het consortium waaraan de opdracht was gegund, onjuiste informatie had verstrekt over de deskundigheid en de vereiste ervaring op het betrokken vakgebied. Van de financiële bijdrage van de EU was reeds 7 miljoen EUR uitbetaald bij wijze van voorschot. Bevindingen van OLAF Voor het onderzoek diende OLAF in verschillende lidstaten naspeuringen te doen. Daaruit bleek dat het consortium in zijn winnende offerte een onjuiste en misleidende voorstelling had gegeven van zijn deskundigheid en ervaring. OLAF opende een onderzoek nadat het van een EU-delegatie in een Afrikaans land informatie had ontvangen over vermoedelijke onregelmatigheden bij een aanbesteding. Het ging hierbij om een dienstencontract toegewezen aan een onderneming uit de EU voor het selecteren van deskundigen om leiding te geven aan en toezicht te houden op wegwerkzaamheden die door de EU werden meegefinancierd. 12
Praktijkvoorbeelden Bevindingen van OLAF OLAF onderzocht de zaak en ontdekte dat de onderneming uit de EU systematisch had geknoeid met de cv s van haar deskundigen opdat deze aan de gunningscriteria zouden voldoen. OLAF ontdekte ook dat de controles gebrekkig waren. Er was een groot verloop van deskundigen en hun geschiktheid en ervaring waren niet naar behoren gecontroleerd. Er was in het algemeen een gebrek aan continuïteit. Een onderzoek van andere opdrachten van dezelfde Europese onderneming in nog eens drie Afrikaanse landen bracht dezelfde manier van werken aan het licht, onder andere de vervanging van hooggekwalificeerde deskundigen door onervaren medewerkers te elfder ure. Aanbevelingen van OLAF OLAF beval aan de sommen terug te vorderen, door middel van een financiële schadevergoeding ten belope van 10 % van de opdracht, wat in totaal neerkwam op 3 miljoen EUR. OLAF beval voorts aan de contractant gedurende een bepaalde termijn van EU-financiering uit te sluiten. Conclusies en verdere stappen OLAF heeft de aanbeveling gedaan een database samen te stellen van ervaren deskundigen voor door de EU-meegefinancierde projecten en in gevallen zoals dit verplicht financiële sancties toe te passen. Praktijkvoorbeeld C: fraude met EU-steun door een Albanese ngo De delegatie van de EU in Albanië en het directoraatgeneraal Uitbreiding van de Commissie verstrekten OLAF informatie over een mogelijke fraudeconstructie betreffende externe steun aan twee Albanese ngo s. OLAF opende in september 2011 een onderzoek en deed dezelfde maand nog naspeuringen in Albanië. Bevindingen van OLAF merendeel van de bij hetzelfde project overgelegde facturen waren vals. De speurders ontdekten dat de voor het project verantwoordelijke ngo-medewerkers Albanië hadden verlaten en momenteel in Canada verblijven. OLAF had redenen om aan te nemen dat de vervalste documentatie en/of facturen waren overgelegd bij twee of drie andere projecten die aan dezelfde ngo waren gegund. Aanbevelingen van OLAF Als gevolg van het OLAF-onderzoek vaardigde de Commissie terugvorderingsopdrachten uit. Voor de hoofdopdracht bedragen de terug te vorderen sommen de gehele EU-bijdrage van ruim 70 000 EUR. Voor andere opdrachten worden de terugvorderingsopdrachten voorbereid en leiden de nationale gerechtelijke instanties de procedures in. Conclusies en verdere stappen De ervaring leert dat projecten waarbij op lokaal niveau educatieve of andere evenementen worden georganiseerd, een frauderisico meebrengen. De EU-bijdrage is per project betrekkelijk laag en de waarschijnlijkheid van inspecties navenant. Uit deze zaak blijkt eveneens dat dezelfde begunstigde dergelijk bedrog gemakkelijk ook kan plegen bij soortgelijke projecten die door de EU worden gesubsidieerd. De EU-delegaties moeten hun toezicht- en inspectieprocedures verscherpen. Momenteel moeten slechts kopieën van facturen aan de EU-delegatie worden overgelegd, en dit verhoogt het frauderisico aanzienlijk omdat de stukken gemakkelijk kunnen worden vervalst. 3.2 OLAF beschermt EU-ontvangsten Praktijkvoorbeeld D: frauduleuze invoer van biodiesel biodiesel uit de VS via India verscheept Er werden interviews afgenomen en bezoeken gebracht aan verschillende ondernemingen. De missie bevestigde geheel de vermoedens van fraude met de belangrijkste opdracht, die aan een Albanese ngo was gegund. Met name ontdekten de speurders dat een aanbesteding die in het kader van de opdracht had moeten worden gehouden, nooit had plaatsgevonden en dat aan de EU-delegatie voorgelegde documenten vervalst waren. Uit de feiten bleek dat een evenement dat zogezegd was georganiseerd in het kader van de opdracht, nooit doorgang had gevonden en dat alle documentatie daaromtrent vervalst was. Ook het 13
Praktijkvoorbeelden OLAF had gemerkt dat sinds de invoering van EU-antidumpingrechten op biodiesel uit de VS in 2009 aanzienlijke hoeveelheden Amerikaanse biodiesel vanuit de VS naar een firma in India waren verscheept. Die Indiase firma exporteerde vergelijkbare hoeveelheden biodiesel naar de EU, die bij invoer werden gedeclareerd als zijnde van preferentiële of niet-preferentiële Indiase oorsprong. Daarop werden bijgevolg geen invoerrechten betaald. Er bestonden evenwel vermoedens dat de van India naar de EU uitgevoerde biodiesel van Amerikaanse oorsprong was en dat er wel rechten over verschuldigd waren. OLAF opende een extern onderzoek. Tijdens het onderzoek werd informatie en bijstand gevraagd en ontvangen van de bevoegde autoriteiten in België, Spanje, Zwitserland, India en de VS. Bevindingen van OLAF In december 2011 organiseerde OLAF een onderzoeksmissie naar India, met steun en medewerking van de bevoegde instanties aldaar. OLAF verkreeg een aanzienlijke hoeveelheid bewijsmateriaal van de nationale autoriteiten en marktdeelnemers maar niet de verdachte firma die niet direct betrokken waren, zoals opslagbedrijven en inspectiefirma s. Het onderzoek bevestigde dat de Indiase firma biodiesel uit de VS had geïmporteerd, tijdelijk opgeslagen en vervolgens weer uitgevoerd naar de EU. De Indiase firma, die ook biodiesel produceerde, had kleine hoeveelheden biodiesel van Indiase oorsprong met de Amerikaanse biodiesel vermengd en vervolgens de Indiase autoriteiten misleid over de oorsprong en de samenstelling van het product om op frauduleuze wijze certificaten van preferentiële Indiase oorsprong te verkrijgen. Op grond van dergelijke certificaten ingevoerde biodiesel was bij invoer in de EU niet aan invoerrechten onderworpen. Ten aanzien van één zending voerde de Indiase firma aan dat de biodiesel uit de VS naar haar fabriek was verscheept om te worden veredeld en aan de EU-normen te voldoen. OLAF kon evenwel aantonen dat de uit de VS naar India uitgevoerde biodiesel reeds aan de normen voldeed. Bovendien waren deze normen niet wettelijk vereist voor invoer in de EU. Daarom was er geen economische grond voor de bewerking door de Indiase firma, die geen feitelijk nieuw product opleverde. Bijgevolg, zelfs als de bewerking had plaatsgevonden zoals die door de Indiase firma was gedeclareerd, dan nog zou de biodiesel zijn niet-preferentiële Amerikaanse oorsprong hebben behouden. Aanbevelingen van OLAF België en Spanje, de lidstaten van invoer, hebben het bewijsmateriaal gekregen op grond waarvan zij de ontdoken invoerrechten ten belope van ruim 32 miljoen EUR kunnen invorderen. Conclusies en verdere stappen Dit voorbeeld toont het belang aan van internationale samenwerking met alle administratieve tegenhangers, inclusief in landen die niet rechtstreeks betrokken zijn, maar OLAF waardevolle inlichtingen kunnen verstrekken, en het belang van het inwinnen van inlichtingen bij marktdeelnemers die niet rechtstreeks bij de fraude betrokken zijn. Praktijkvoorbeeld E: identiteitsdiefstal Frauduleuze invoer van plastic tassen uit China In 2010 bereikte OLAF een klacht van het Europese moederbedrijf van een Chinese producent van plastic tassen dat de naam van het bedrijf illegaal werd gebezigd door andere Chinese exporteurs om onrechtmatig voordeel te trekken van de aanzienlijk verlaagde antidumpingrechten bij invoer in de EU die golden voor de legale producten van voornoemd bedrijf. OLAF besloot een onderzoek te openen. Tijdens het onderzoek werd informatie en bijstand gevraagd en ontvangen van de bevoegde autoriteiten in China en lidstaten van de EU (hoofdzakelijk Denemarken, Duitsland, Ierland, Zweden en het Verenigd Koninkrijk). Bevindingen van OLAF In april 2011 organiseerde OLAF een onderzoeksmissie naar China, met steun en medewerking van de Chinese autoriteiten en douanefunctionarissen van Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. OLAF verkreeg van de nationale autoriteiten en het bedrijf dat de klacht had ingediend, een aanzienlijke hoeveelheid bewijsmateriaal dat aanmerkelijk meer plastic tassen namens dat bedrijf vanuit China waren ingevoerd dan uit de bedrijfsboeken bleek. Ruim 2 000 metrieke ton plastic tassen met een waarde van meer dan 3 miljoen EUR waren onrechtmatig in de EU ingevoerd tegen het verlaagde antidumpingtarief dat gold voor het bedrijf waarvan de naam werd misbruikt. Daarnaast gingen deze zendingen vaak vergezeld van vervalste certificaten van Chinese oorsprong. Dit bedrog leidde rechtstreeks tot de derving van ruim 1 miljoen EUR aan eigen middelen. 14
Praktijkvoorbeelden Aanbevelingen van OLAF Aan de EU-lidstaten van invoer (Denemarken, Duitsland, Ierland, Zweden en het Verenigd Koninkrijk) is het nodige bewijsmateriaal verstrekt om de ontdoken invoerrechten in te vorderen. In China worden vervolgmaatregelen getroffen. Conclusies en verdere stappen Dit voorbeeld toont het belang aan van internationale samenwerking, niet alleen met de bevoegde nationale autoriteiten, maar ook met de marktdeelnemers, die het slachtoffer van dit soort fraude kunnen worden en zonder wiens medewerking dit onderzoek niet met succes had kunnen worden afgerond. Praktijkvoorbeeld F: internationale criminele bende smokkelt sigaretten uit Rusland In maart 2010 ontving OLAF een brief van het Openbaar Ministerie in Bielefeld (Duitsland) waarbij OLAF werd verzocht assistentie te verlenen bij een lopend onderzoek van de douanecontrole in Hannover en de verdere onderzoekwerkzaamheden in Duitsland, Litouwen en Polen te coördineren. Het onderzoek betreft de illegale activiteiten van een internationale criminele bende die sigaretten vanuit Rusland (Kaliningrad) en Oekraïne via Wit-Rusland en Litouwen naar de zwarte markt in Polen en Duitsland smokkelt. De bende maakt gebruik van verschillende transportondernemingen, waarbij de waar in andere ladingen wordt verborgen, en kan 4 à 6 miljoen sigaretten in één keer leveren, waardoor de schatkist van de lidstaten en de EU-begroting aanzienlijke bedragen mislopen. Bevindingen van OLAF In mei 2010, nadat OLAF en de bevoegde diensten in de betrokken lidstaten concrete inlichtingen tot staving van het vermoeden van sigarettensmokkel, witwassen en georganiseerde criminaliteit hadden verzameld, werd deze operatie ingeleid. Zij heeft een tweeledig doel: het onderzoek van de rechtshandhavingsdiensten in de lidstaten te coördineren, te helpen en te ondersteunen, en beslag te leggen op de smokkelwaar, de leden van de criminele organisatie te vatten en hun bezittingen te bevriezen. Gezamenlijke operaties in aansluiting op een eerste werkvergadering die in mei 2010 door OLAF in Duitsland werd georganiseerd, hebben tot dusver geleid tot de inbeslagname van ongeveer 70 miljoen sigaretten in Duitsland, Litouwen, Polen en Wit- Rusland, die circa 6,5 miljoen EUR aan gederfde taksen en rechten voor de lidstaten en de EU vertegenwoordigen. Daarnaast zijn 35 personen in staat van beschuldiging gesteld, van wie 10 onder wie de kopstukken van de organisatie in Litouwen aangehouden blijven. In Polen zijn 30 verdachten aangeklaagd voor sigarettensmokkel. Wat deze zaak zo complex maakt, is de ongrijpbaarheid van het zakendoen tussen de criminele groeperingen in Duitsland, Litouwen en Polen, en met name de onbestendigheid van de vraag naar en de prijzen van sigaretten op de zwarte markt. OLAF heeft een sleutelrol vervuld door coördinatievergaderingen met de vertegenwoordigers van de betrokken lidstaten te organiseren en te leiden. Bovendien is alle relevante informatie en documentatie via OLAF uitgewisseld om taalkundige problemen en de verwikkelingen die inherent zijn aan samenwerking tussen verschillende rechtssystemen te ondervangen. Aanbevelingen van OLAF De naspeuringen gaan nog steeds door, er wordt nog steeds bewijsmateriaal via OLAF uitgewisseld en er worden meer aanhoudingen verwacht. De straffen voor de smokkelaars zullen verschillen naargelang van de lidstaat waar zij werden betrapt. Conclusies en verdere stappen Dit voorbeeld toont de omvang aan van de schade die georganiseerde criminele bendes de EU-begroting kunnen toebrengen en de sleutelrol van OLAF bij de bestrijding van grensoverschrijdende misdaad. Om de sigarettensmokkel doeltreffend aan te pakken, zijn een diepgaande analyse van de werkwijze van criminele bendes en het op supranationaal niveau coördineren en in goede banen leiden van de samenwerking tussen rechtshandhavingsdiensten essentieel. 15
Praktijkvoorbeelden 3.3 OLAF bestrijdt corruptie en andere illegale gedragingen binnen de instellingen en organen van de EU Praktijkvoorbeeld H: EU-ambtenaar geeft antwoorden selectieproef door aan vriend bij een EU-agentschap Praktijkvoorbeeld G: EU-ambtenaar betrapt op het aannemen van smeergeld OLAF ontving een melding van vermeende onregelmatigheden, in de vorm van het vragen van smeergeld, door een EU-ambtenaar. De betrokkene was projectbeheerder bij een delegatie van de Europese Commissie en in die hoedanigheid verantwoordelijk voor de selectie van contractanten en de projectuitvoering. Bevindingen van OLAF De speurders van OLAF kregen onmiddellijk toegang tot de relevante informatie, waarna de verkregen computerbestanden door analysten van het Bureau werden onderzocht. Deze informatie werd vervolgens aan de bevoegde gerechtelijke instanties doorgespeeld. Deze instanties deden in het kader van een strafonderzoek een beroep op de expertise van OLAF voor naspeuringen en evaluatie van de feiten. De bevindingen van OLAF waren dat de EU-ambtenaar er vermoedelijk ongepaste relaties op na hield met deelnemers aan de projecten en deze toestond om contacten te leggen tijdens de selectieprocedure. Betrokkene had in de loop van de jaren schijnbaar smeergeld gevraagd en gekregen van sommige deelnemers, in ruil voor een voorkeursbehandeling. Aanbevelingen van OLAF Als gevolg van de bevindingen van OLAF is een strafonderzoek geopend tegen de EU-ambtenaar en de projectdeelnemers. Tegelijkertijd heeft OLAF aanbevolen de ambtenaar van zijn dienst te ontheffen bij wijze van voorzorgsmaatregel en de projectdeelnemers in het waarschuwingssysteem van de Commissie op te nemen zodat zij in de toekomst van deelname aan Europese projecten zijn uitgesloten. Conclusies en verdere stappen Dit voorbeeld laat zien hoe belangrijk het voor OLAF is onmiddellijk toegang te hebben tot gebouwen en informatiebronnen om verdachte elementen te onderzoeken en de hand te leggen op data, teneinde deze als erkend bewijs in een gerechtelijke procedure te gebruiken. OLAF kon de gerechtelijke instanties assistentie blijven verlenen na de opening van het strafonderzoek. De informatie leidde eveneens tot een tweede rechtszaak in een andere jurisdictie. OLAF stelde een onderzoek in naar mogelijke onregelmatigheden bij een selectieproef van een van de EU-agentschappen. In de loop van de examenprocedure was duidelijk geworden dat informatie was gelekt, omdat de antwoorden van een kandidaat bijna identiek waren aan de modelantwoorden. Aangenomen werd, dat een lid van de examenjury informatie had doorgespeeld aan een kandidaat van buiten de instelling. Bevindingen van OLAF Aan de hand van een forensisch onderzoek van computers ontdekte OLAF dat een hooggeplaatst ambtenaar de vragen en de modelantwoorden via een persoonlijke mailbox aan een vriend had bezorgd en zodoende de regels inzake belangenconflicten en geheimhouding had geschonden. Aanbevelingen van OLAF Op grond van de aanbevelingen van OLAF besloot het directiecomité een tuchtprocedure in te leiden, waarna de ambtenaar ontslag nam. Conclusies en verdere stappen Dit voorbeeld toont dat forensisch onderzoek door OLAF een efficiënt middel is om schendingen van de beroepscode door EU-functionarissen op te sporen. Dankzij de vlotte samenwerking met het agentschap kon OLAF een diepgaand onderzoek verrichten, dat leidde tot de aanbeveling van tuchtmaatregelen. 16
Synthese van OLAF-resultaten in 2011 4. De fraudebestrijdingsstrategie van de Commissie OLAF speelt in het kader van zijn preventieve taken een sleutelrol bij de totstandkoming van velerlei fraudebestrijdingsmaatregelen. De nieuwe, in juni 2011 goedgekeurde strategie van de Commissie is gericht op betere: preventie en opsporing van fraude; voorwaarden voor fraudeonderzoeken; in- en terugvordering en afschrikking. Zij is voornamelijk bestemd voor de diensten van de Commissie en voorziet in de ontwikkeling van sectorstrategieën voor elk beleidsterrein. De strategische prioriteiten zijn: de opname van adequate fraudebestrijdingsbepalingen in de voorstellen van de Commissie betreffende uitgavenprogramma s in het nieuwe meerjarig financieel kader (MFK); de ontwikkeling en tenuitvoerlegging van fraudebestrijdingsstrategieën voor de diensten van de Commissie met de hulp van OLAF; de herziening van de richtlijnen betreffende overheidsopdrachten om de regels te vereenvoudigen, terwijl het risico op fraude bij overheidsopdrachten in de lidstaten wordt beperkt. Acties die aan deze strategie gelinkt zijn, zijn momenteel in uitvoering. Er zijn al een aantal tastbare resultaten, zoals: nieuwe/aangescherpte bepalingen om fraude tegen te gaan in de wetgevingsvoorstellen die m.b.t. het MFK 2014-2020 zijn ingediend; de goedkeuring van een actieplan ter bestrijding van sigaretten- en alcoholsmokkel aan de oostelijke grens van de EU; de oprichting van een fraudepreventie- en opsporingsnetwerk (FPDNet) binnen de Commissie; de opneming van een specifiek aan fraudepreventie gewijd en voor alle diensten van de Commissie toegankelijk deel in het intranet van OLAF; de organisatie van een bijeenkomst over fraudepreventie bij de structuurmaatregelen, binnen het raam van het Raadgevend Comité coördinatie fraudebestrijding (COCOLAF), ter voorbereiding van de oprichting van een sectoraal subcomité; publicatie en verspreiding van een casebook betreffende structuurmaatregelen. 17
Synthese van OLAF-resultaten in 2011 5. Strafrechtelijke bescherming van de financiële belangen van de EU Europees openbaar ministerie Onderzoekers in strafzaken, openbaar aanklagers en rechters in de lidstaten passen hun eigen nationale wetten en regels toe om fraude te bestrijden en maatregelen te treffen om de financiële belangen van de EU te beschermen, als zij daartoe al besluiten. Hierdoor varieert het percentage zaken waarin misbruik van EU-geld tot een veroordeling leidt aanzienlijk, van 14 % in de ene lidstaat tot 80 % in de andere. De ervaring van OLAF, gestaafd door de statistieken en analyses, is dat de afschrikking tegen crimineel misbruik van EU-gelden onvoldoende krachtig is. Het strafrecht van de lidstaten is in bescheiden mate geharmoniseerd bij de Overeenkomst aangaande de bescherming van de financiële belangen van de Europese Gemeenschappen (de PIF-Overeenkomst ). Een aantal tekortkomingen is echter nog niet aangepakt. Mensen in het veld wijzen er voorts op dat wederzijdse rechtshulp niet zonder beperkingen is, dat het gebruik van bewijsmateriaal in grensoverschrijdende zaken af en toe voor problemen zorgt en dat er een tendens is de vervolging te beperken tot binnenlandse zaken en de Europese dimensie te verwaarlozen. De EU heeft bij het Verdrag van Lissabon grotere bevoegdheden gekregen om haar financiële belangen te beschermen. Wat de daarmee samenhangende strafrechtelijke aspecten betreft, heeft OLAF samengewerkt met het directoraat-generaal Justitie. In mei 2011 maakte de Commissie haar voornemen bekend de inspanningen op te voeren op drie gebieden waar het juridisch kader verder moet worden versterkt om de financiële belangen van de EU beter te beschermen. De definities van de voornaamste delicten tegen de financiële belangen van de EU (waaronder fraude) en andere strafbare feiten ten nadele van die belangen (zoals verduistering en machtsmisbruik) zijn momenteel niet overal in de EU gelijk. Deze begrippen moeten nader op elkaar worden afgestemd door middel van een nieuw initiatief voor afdoende strafrechtelijke bescherming van de financiële belangen van de EU. De Commissie werkt aan een voorstel voor een in 2012 aan te nemen richtlijn op basis van artikel 325 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU). Op de planning staat een voorstel betreffende het procedurele kader voor de bescherming van de financiële belangen van de EU, dat het voor aanklagers en rechters overal in de EU gemakkelijker moet maken om fraudeurs aan te pakken. Dit initiatief moet in het bijzonder leiden tot een betere samenwerking en uitwisseling van informatie tussen alle betrokken actoren, zoals politie-, douane- en belastingdiensten en het gerecht, en de ontvankelijkheid waarborgen van bewijs dat via dergelijke samenwerking is verkregen. Er dient een institutioneel kader tot stand te worden gebracht om de plegers van strafbare feiten tegen de financiële belangen van de EU op te sporen, te vervolgen en voor het gerecht te brengen. Hierbij dient een coherente aanpak vanwege alle bevoegde EU-instanties te worden gevolgd, hetgeen onder andere de versterking van de bestaande organen Eurojust en OLAF en de instelling van een gespecialiseerd Europees openbaar ministerie omvat. Overeenkomstig artikel 86 VWEU zou dit bevoegd zijn voor het opsporen, vervolgen en voor het gerecht brengen van daders van en medeplichtigen aan fraude of andere strafbare feiten die de financiële belangen van de Unie schaden. De Commissie brengt jaarlijks in samenwerking met de lidstaten op grond van artikel 325 VWEU verslag uit over de bescherming van de financiële belangen van de EU. De planning is dat de Commissie het verslag over 2011 in juli 2001 goedkeurt. 18
Synthese van OLAF-resultaten in 2011 6. De strijd van OLAF tegen sigarettensmokkel aan de oostelijke grens van de EU Smokkel van zwaarbelaste goederen is een veel voorkomende criminele bezigheid aan de oostelijke grens. De begroting van de EU en de lidstaten lopen daardoor aanzienlijke ontvangsten mis. Alhoewel het moeilijk is nauwkeurige statistieken te verkrijgen, wordt het directe verlies aan douaneontvangsten als gevolg van sigarettensmokkel in de EU geschat op ruim 10 miljard EUR per jaar. De sigarettensmokkel is bijna volledig in handen van georganiseerde criminele bendes, die met hun illegale activiteiten enorme winsten realiseren en ook een gevaar vormen voor de volksgezondheid, doordat de smokkel tot een hoger tabaksgebruik, vooral bij kwetsbare groepen zoals jongeren, kan leiden. OLAF bestrijdt deze vorm van smokkel met alle middelen waarover het beschikt. In de loop van de jaren zijn een groot aantal coördinatiedossiers en onderzoeken afgerond en is technische bijstand, onder andere medefinanciering van uitrusting, aan de autoriteiten van de lidstaten verstrekt. Daarnaast heeft OLAF onderhandelingen aangeknoopt met sigarettenfabrikanten en met internationale partners, zowel in een bilaterale als in een internationale context. De grootschaligheid van de tabakssmokkel wordt in de hand gewerkt door een aantal factoren. De uitwisseling van operationele informatie tussen de bevoegde autoriteiten in de regio is soms gebrekkig en corruptie is een groot probleem aan de oostelijke grens, waarvan smokkelaars vaak gebruik maken om hun illegale activiteiten toe te dekken. Vanwege ontoereikende financiële middelen blijven er leemtes in de infrastructuur en de uitrusting aan de buitengrenzen. Met het oog op de aanpak van dit complexe probleem heeft de Commissie in juni 2011 een actieplan bekendgemaakt voor de strijd tegen de sigaretten- en alcoholsmokkel aan de oostelijke grens van de EU. De tenuitvoerlegging van dit actieplan was één van de hoofdprioriteiten van OLAF in 2011 en blijft ook in 2012 een prominent doel. Het actieplan spitst zich toe op een bijzonder problematische specifieke regio, maar OLAF werkt ook mee aan de inspanningen van de Commissie om de sigarettensmokkel op wereldschaal aan te pakken. OLAF heeft in dit verband het EU-standpunt gecoördineerd en de EU vertegenwoordigd tijdens de onderhandelingen over een over het Protocol inzake de uitroeiing van de illegale handel in tabaksproducten op basis van het Kaderverdrag inzake tabaksontmoediging (FCTC) van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). In 2007 richtte de Conferentie van de partijen bij het FCTC een intergouvernementeel onderhandelingsorgaan op om over een ontwerpprotocol te onderhandelen. Bij de onderhandelingen, die in 2007 van start gingen, waren 170 partijen betrokken. Op de vijfde bijeenkomst van het orgaan in april 2012 bereikten de partijen een akkoord over het ontwerpprotocol. Dit ontwerpprotocol zal ter overweging en goedkeuring worden voorgelegd aan de Conferentie van de Partijen bij het WHO FCTC in november 2012. 19
Synthese van OLAF-resultaten in 2011 7. De strijd van OLAF tegen valsemunterij met de euro In 2011 werden 606 000 valse eurobiljetten uit omloop genomen, tegenover 751 000 een jaar eerder en 860 000 in 2009. In hetzelfde jaar werden 157 000 valse euromunten ontdekt, voor het vierde opeenvolgende jaar minder dan 200 000 dus en een daling met 15 % tegenover een jaar eerder. Wat de bescherming van eurobiljetten en -muntstukken betreft, zette OLAF namens de Commissie zijn werkzaamheden voort op de volgende drie gebieden/ opleiding en technische bijstand; technische analyse van valse euromunten; en voorbereiding van wetgevende initiatieven. Het verstrekken van opleiding en bijstand vereist nauwe institutionele samenwerking en coördinatie met de bevoegde autoriteiten van de lidstaten, alsook met Europol, Interpol en de Europese Centrale Bank (ECB). In 2011 werden 15 initiatieven op het gebied van de bescherming van eurobiljetten en -munten tegen valsemunterij, waaronder conferenties en seminars, opgezet in het kader van het Periclesprogramma, zowel door de lidstaten als door OLAF, in samenwerking met Europol en de ECB. verstrekte technische bijstand ter plekke voor vier onderzoeken van de bevoegde autoriteiten van de lidstaten, in de vorm van technische verslagen en het leggen van mogelijke technische verbanden tussen de verschillende onderzoeken. Op 19 december 2011 keurde de Commissie een voorstel goed voor een nieuw Pericles-programma (Pericles 2020) onder het volgende MFK, dat aan het Europees Parlement en de Raad is voorgelegd. Het Europees Technisch en Wetenschappelijk Centrum (ETWC), dat bij OLAF is ondergebracht, 20