1 Jaarverslag ANOG 2015 Ontwikkelingen: - Ledenaantal: In 2015 zijn er enkele opzeggingen en een aantal aanmeldingen van nieuwe leden geweest. Eind 2015 zijn er 345 leden en 8 donateurs. - Deelname aan regelingen en lopende projecten: SNL: 122 deelnemers, 484 ha natuurbraak, 165 ha wintervoedsel Patrijzenproject: 3 deelnemers, 1,8 ha wintervoedsel Breedwisch, 3 boeren Groene zetmeelaardappel, proefboerderij Valthermond Patrijzenproject: 3 deelnemers, 1,8 ha wintervoedsel - Projecten beëindig in 2015 Natte Natuur Pagediep: 4 deelnemers, 16 ha natte natuur Veldleeuwerik wintervoedselveldjes, 3 ha Bijen en vlinders in de akkers, 2 deelnemers, 2 ha Fab en waterkwaliteit, 15 deelnemers, 7 ha Aanplant struweel Ontwikkelingen bestuur en personeel Bestuur In december 2014 heeft ANOG de vacature voor bestuurder agrarisch natuurbeheer geplaatst in het Dagblad van het Noorden, Veldpost en de Nieuwe Oogst. Uit de opgestarte wervingsprocedure zijn twee geschikte kandidaten naar voren gekomen, de heer D. Nigten en de heer T. Doornbos. In 2015 hebben beide heren meegedraaid met het bestuur en worden zij in maart voorgedragen aan de ledenvergadering als bestuurslid. Personeel De heer M.G. Sluis is via Abiant werkzaam als projectadministrateur voor 15 uur per week. Mevrouw J. Wilts-Lavrijsen is via Abiant werkzaam als financieel- en secretarieel medewerker, voor 15 uur per week. Mevrouw M. Mellema is als zzp er werkzaam voor het project bijen en vlinders in de akkers. Mevrouw M. Schultinga is via Abiant voor 8 uur per week werkzaam als projectmedewerker. De heer J. van der Valk is sinds 23-11-2015 op basis van een detacheringsovereenkomst via Abiant voor de duur van een jaar werkzaam als manager. Raad van Advies In 2015 zijn er geen redenen geweest om een overleg met de Raad van Advies plaats te laten vinden. De Raad van Advies bestaat uit de volgende personen: dhr. H. Bleker, dhr. P. Bruinenberg, mevr. A. ten Have-Mellema, mevr. J. Snijder-Hazelhoff en dhr. H.E. Waalkens.
2 Huisvesting ANOG houdt kantoor op de begane grond in de Koekjesfabriek te Wedde. Er heeft een uitbreiding plaatsgevonden van twee naar drie werkplekken. Naast de werkplekken is er de mogelijkheid om in kleine setting te vergaderen. Algemene ledenvergadering 4 maart 2015 In verband met de nieuwe verantwoordelijkheden van ANOG, als collectief, is door het ANOG bestuur bekeken of de huidige statuten, opgesteld d.d. 16 juni 2010, nog in samenspraak zijn met de regels die gaan gelden voor het collectief. Op basis hiervan heeft het ANOG bestuur besloten om de statuten, opgesteld d.d. 16 juni 2010 te wijzigen. De statuten zijn vastgesteld op de algemene ledenvergadering Na afsluiting van het formele gedeelte wordt er een inspirerend betoog gehouden door ir. Jan Douwe van der Ploeg over Boeren van de toekomst. Ledenbijeenkomst 4 november 2015 Tijdens deze bijeenkomst is een toelichting gegeven op de totstandkoming van het gebiedsplan en de hieruit voortvloeiende toekenning van de beheerpakketten aan de deelnemers. Tevens een inkijk op projecten in voorbereiding. Alex Datema, voorzitter Boer & Natuur Zuidelijk Westerkwartier en vicevoorzitter BoerenNatuur heeft een inleiding gehouden over de landelijke ontwikkelingen m.b.t. agrarisch natuurbeheer, ontwikkelingen m.b.t. de overgang van SCAN1 naar SCAN 2 en de regionale ontwikkelingen m.b.t. de gebiedscoöperatie in het Westerkwartier. Subsidieregeling Natuur en Landschap Het Subsidiestelsel Natuur- en Landschapsbeheer (SNL) is op 1 januari 2010 in werking getreden. De SNL-contracten afgesloten in 2010 en later hebben een termijn van 6 jaar. Van de in totaal 122 deelnemers is voor 60 deelnemers het contract beëindigd op 31-12-2015. Van de doorlopende contracten hebben 3 deelnemers gebruik gemaakt van de eenmalige mogelijkheid om hun contract op te zeggen. Zesentwintig deelnemers zijn overgestapt naar het nieuwe stelsel Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb 2016-2021). In 2016 zijn nog 38 agrariërs actief met een beheermaatregel binnen het subsidiestelsel SNL. Het gaat hierbij om 69 hectare natuurbraak en 58 hectare wintervoedselveldjes. Maaien natuurbraak Schouwcommissie De schouwcommissie controleert de deelnemers of zij voldoen aan de gestelde eisen vanuit de voorwaarden gesteld binnen SNL. Indien er onvolkomenheden zijn wordt dit teruggekoppeld naar de gebiedscoördinator. Afhankelijk van de ernst van de onvolkomenheden is dit besproken met de desbetreffende deelnemer(s).
3 Agrarisch Natuur en Landschapsbeheer 2016-2021 Binnen het stelsel ANLb2016 heeft de ANOG meer taken en verantwoordelijkheden. Het hele vernieuwingsproces is gepaard gegaan met veel onzekerheden en onduidelijkheden voor zowel de aanvrager, collectieven, de provincie als ook RVO. Voor het opstellen van het gebiedsplan dient ANOG te werken binnen een aantal kaders zoals vastgesteld in het provinciaal Natuurbeheerplan. Rekening houdend met deze kaders is er in het gebiedsplan ANLb 2016 nu sprake van een 12 tal clusters, gebieden groter dan 250 ha met het juiste dekkingspercentage aan beheereenheden. Vooruitlopend op de beschikking door de provincie heeft ANOG aan de aanvragers duidelijkheid verschaft over de beoogde toewijzing om rekening te kunnen houden met het bouwplan. Op 6 oktober is de beschikking afgeven door de provincie. In november zijn de definitieve contracten door de deelnemers ondertekend. Bij de provincie is vervolgens medio november nog een herbeschikking ingediend gebaseerd op de individuele contract wijzigingen die nog plaats hebben gevonden en het aantal aanvragers dat daadwerkelijk besluit over te stappen van SNL naar ANLb2016. Op 16 december wordt de herbeschikking goedgekeurd door de provincie. In 2016 zijn 55 deelnemers actief in het ANLb, met in totaal de volgende maatregelen: 20 ha stoppelland, 84 ha wintervoedsel, 239 ha natuurbraak en 70 ha vogelakker. Mooi resultaat, mede door de akkerranden. In 2015 zijn in de Oldambt 57 roepende kwartelkoningen geteld: 48% van de landelijke populatie. In Noord-Groningen werden nog eens 11 vogels gevonden (bijna allemaal vestigingen in natuurbraak). In het jaar 2015 is de provincie Groningen dan ook verreweg de belangrijkste kwartelkoning provincie. Foto: A. van der Zijpp In de provincie Groningen, Drenthe en Overijssel breidde het broedareaal van de geelgors zich in de afgelopen 15 jaar uit en namen de aantallen toe. De uitbreiding in Noord-Nederland, zoals die uit de nieuwe atlaskaart 2015 blijkt, is intrigerend. De groeispurt zette hier al in voordat op noemenswaardige schaal werd geëxperimenteerd met aanleg van faunaranden en wintervoedselveldjes. Deze vergroten de voedselbeschikbaarheid in de winter voor geelgorzen en andere zaadeters (en trekken ook grote aantallen aan), maar lijken in eerste instantie niet doorslaggevend voor de groei. Mogelijk zijn andere factoren belangrijker, zoals uitbreiding van natuurgebieden (Drenthe, Groningen) of ruimere beschikbaarheid van opgaande beplanting (in open gebieden in Groningen). In de provincie Groningen zingen geelgorzen tegenwoordig zelfs in de erfbeplanting van verlaten of afgebroken boerderijen.
4 Veldleeuwerikenproject 2011 t/m 2015 ANOG heeft het initiatief genomen om juist in het gebied dat door de provincie niet is aangewezen als kerngebied voor akkervogels, wintervoedselveldjes aan te leggen. Mede door cofinanciering van Rabobank ZOG, BoerenNatuur en Vogelbescherming Nederland is dit project tot stand gekomen. De monitoring heeft plaatsgevonden door Bauke Koole. Er zijn vier soortgroepen gemonitord: vogels, dagvlinders, sprinkhanen en planten. In het rapport zijn de volgende aanbevelingen opgenomen: Verplaats jaarlijks de voedselveldjes, dat voorkomt onkruiddruk. Plaats de veldjes in de omgeving van tenminste één bomenrij of struikgewas. Zorg voor afwisseling van voedselaanbod bijvoorbeeld een mengsel van gerst/haver/rogge/ en zonnebloemen. Breng in de veldjes wat kleur zoals korenbloemen en klaprozen aan de buitenkant van het perceel, dit geeft kleur in het landschap en de recreant kan daarvan genieten. Plaats de voedselveldjes niet bij kanalen/wijken, want dan gaan de eenden met het voedsel er vandoor en krijgen de zangvogels minder kans. Aanplant struweel Najaar 2014 zijn de leden van ANOG benaderd met de vraag of er interesse is voor aanplant van struweel op overhoekjes en dammen. Dit heeft geleid tot aanplant van struweel in de Tussenklappenpolder in januari 2015. ANOG werd hierbij ondersteund door studenten van Terra Groningen. De eerste drie jaar staat er nog gaas om het struweel heen ter voorkoming van wildvraat. En nu maar hopen dat de grauwe gors, de patrijs en andere vogels van de zogenaamde rode lijst zich er snel thuis voelen. Functionele Agrobiodiversiteit en waterkwaliteit Vijftien agrariërs hebben langs watervoerende sloten bloemrijke akkerranden aangelegd voor driftreductie en geïntegreerde plaagbeheersing. Het project wordt gefinancierd door ANOG, waterschap Hunze en Aa s en de Rabobank. Tijdens de evaluatiebijeenkomst in november werd duidelijk dat het werken met schadedrempels effect heeft gehad: er vindt een goede afweging bij de deelnemers plaats om wel, minder of geen insecticiden te gebruiken. Breedwisch Ten zuiden van Jipsinghuizen, langs de Ruiten-Aa, ligt het natuurgebied Breedwisch. Dit maakt deel uit van het Nationaal Natuurnetwerk Westerwolde en is in eigendom van Staatsbosbeheer. De door ANOG gepachte oppervlakte is uitgebreid met 5 hectare grasland. ANOG pacht nu 112 hectare en dit wordt beheerd door een drie leden. Het begrazingsproject voldoet aan de verwachtingen en zal de komende jaren voortgezet worden. Voedsel voor Patrijzen In dit project zijn gedurende de periode april 2013 maart 2016 ruim 1,5 ha wintervoedselveldjes aangelegd. Patrijzenmonitoring zal meer inzicht geven in de aantallen en de omstandigheden.
5 Natte Natuurbraak in de Veenkoloniën In het gebied Ter Maarsch langs het Pagediep in Oost-Groningen werken vier ANOG leden mee aan een proef om 16 ha. lager gelegen gronden te - laten vernatten in de periode 2014/2015. Een conclusie uit het onderzoeksrapport Robuuster watersysteem Veenkoloniën van Aequator: Natte Natuurbraak is een passende oplossing voor veel waterproblemen die in de Veenkoloniën spelen. De maatregel speelt in op de klimaatverandering, gaat de oxidatie van veen tegen en sluit aan bij het beleid voor meer vergroening en waterbeheer in de agrarische sector. Door de vele aanknopingspunten van de maatregel, is deze in potentie zeer succesvol. Bijen en vlinders in de akkers 2014/2015 Na twee jaar is het praktijknetwerk Bijen in de Akkers, met een geslaagd symposium in maart 2014 afgerond. De bevindingen uit het praktijknetwerk hebben een vervolg gekregen in het project Bijen en Vlinders in de Akkers. Dit project wordt mede gefinancierd door het Idylle project van de Vlinderstichting, Leve(n) de dorpen PLG Groningen, Provincie Groningen en ANOG. In 2015 zijn twee bijenvelden, in Veele en Noordbroek, van elk 1 hectare ingezaaid met een bijenmengsel. De bloemenvelden hebben een positieve invloed op de honingbij, wilde bij, vlinders en andere insecten. De bijenvolken halen stuifmeel en nectar uit het bloemenveld en de directe omgeving waardoor ze een gevarieerd voedselaanbod tot hun beschikking hebben gedurende de hele zomer. Teelt van zomergraan, effect op leefgebied akkervogels ANV Wierde & Dijk nam het initiatief om een gezamenlijke pilot te starten met ANOG en Wageningen UR. Met een minimale inzet van chemie en grondbewerking willen we samen een aantrekkelijk gewas voor akkervogels en beheerder creëren. Zes leden van ANOG zaaien meerjarig zomergraan. Van het zomergraan wordt een gedeelte niet bespoten en de gehele stoppel blijft in de winter liggen. Het onderzoek is in het voorjaar van 2015 van start gegaan, begin 2017 verwachten we de eerste resultaten. De provincie ziet mogelijkheden voor deze alternatieve invulling van het akkervogelbeheer en financiert dit onderzoek. Veldleeuwerik op grasland Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief heeft in opdracht van ANOG een veldleeuwerikkartering uitgevoerd op 5 melkveehouderijen. De onderzochte graslandpercelen liggen verspreid over een gebied dat zich uitstrekt van Finsterwolde tot even ten zuiden van Onstwedde. Alle percelen zijn in gebruik als grasland die hoofdzakelijk ten behoeve van het winnen van ruwvoeder gemaaid worden. In totaal werden 14 territoriale veldleeuweriken vastgesteld op 169 hectare. ANOG ziet kansen om door middel van ad hoc uitgesteld maaibeheer het broedsucces van de veldleeuwerik te vergroten en is voornemens dit in 2016 verder uit te werken.
6 Effecten van bloemrijke akkerranden door en rond zetmeelaardappelen percelen In 2014 is voor het eerst gekeken naar effecten van een vergroeningsmaatregel in de vorm van een FAB (kruidenrijk)mengsel in het spuitspoor van de zetmeelaardappelteelt. De ervaringen van PPO/Proefboerderij Valthermond in het eerste jaar zijn verwoord in opbrengsteffecten, saldo effecten en de aantrekkingskracht op natuurlijke plaagbestrijders (het fab-effect). De proef heeft een vervolg gekregen in 2015. De voorlopige resultaten zijn dusdanig positief dat het project in 2016 een vervolg krijgt. PR-activiteiten Terra studenten hebben in opdracht van ANOG een fietsroute ontwikkeld voor het Oldambt, de Veenkoloniën en Westerwolde. Deze fietsroutes gaan langs velden die zo zijn ingericht dat akkervogels,, vlinders, bijen en andere insecten zich er thuis voelen. Tijdens de Vlagtwedder Landbouwbeurs d.d. 3-4-5 juli werden de geïnteresseerden die de hitte trotseerden geïnformeerd over de activiteiten van ANOG. Stichting Particulier Natuurbeheer Oost-Groningen S.P.N.O.G. heeft tweejaarlijks overleg met Reiderwolde v.o.f.. De afgelopen jaren heeft er monitoring plaats gevonden om de uitgevoerde beheermaatregelen en vegetatiesuccessie van met name de graslanden te registreren. Uit deze monitoring blijkt dat de ontwikkeling naar een soortenrijkere grasland in gang is gezet. In 2016 is de monitoring gericht op vogels en vlinders. Speerpunten voor 2016 Het komend jaar zal ANOG zich inzetten voor een goed verloop van alle huidige projecten, het initiëren van nieuwe projecten en het uitvoeren van het gebiedscoördinatorschap binnen ANLb. Door het bestuur wordt verder specifiek aandacht gegeven aan een duidelijke taak-, verantwoordelijkheid- en bevoegdhedenomschrijving van bestuur en staf.