Een appeltje voor de dorst Hoe partners met een eigen bedrijf samen sociale zekerheid, pensioenopbouw en erfrecht kunnen regelen
Inhoudsopgave pagina Aanvullende verzekeringen zelf regelen 4, 5 Interview Guus Fonteijn: Aanvullend verzekeren, tot hoever moet je gaan? 6, 7 Pensioenopbouw voor zelfstandigen 8, 9 Interview Trude Buysman: De camping is onze investering voor een prettige oude dag 10, 11 Verder leven na de dood 12, 13. 14 Meer informatie 15 Opmerking van de redactie De brochure is vooral geschreven voor de partner van de ondernemer, die in de tekst met u wordt aangesproken. Maar natuurlijk is deze brochure voor beide partners van belang en kan het zijn dat u de tekst vanuit de andere positie moet lezen. De informatie in deze brochure is op een toegankelijke manier gepresenteerd in een populaire, beknopte schrijfwijze. De redactie streeft geen inhoudelijke juridische compleetheid na.
Voorwoord Mijn bedrijf is mijn oudedagvoorziening. Reserveren voor de oude dag, dat is wel mooi maar het bedrijf heeft het geld nú hard nodig. Er moet nú verdiend worden en dat kan alleen door te investeren. Dat is een opmerking die ik vaak hoor en ook begrijp. Maar klopt deze redenering wel? Ik sprak een tijdje geleden een vrouw die dat ook altijd heeft gezegd. Samen met haar man heeft ze hard gewerkt, een mooi bedrijf opgebouwd en een oude bedrijfswoning verbouwd tot een schitterend woonhuis. Toen ze tegen de zestig liepen, stopten ze met het bedrijf. De opbrengst van het land viel tegen, want er waren plannen om vlak achter het bedrijf een stuk natuur aan te leggen. Vervolgens moest er worden afgerekend met de fiscus. Het huis stond op het bedrijfsterrein, maar volgens het taxatierapport was het toch meer dan een half miljoen waard. Afrekenen dus! Nu wonen ze in het dorp en moeten ze alletwee tot hun 65 e blijven werken. Ze kunnen er maar niet aan wennen. Waar ik maar mee wil zeggen: u bepaalt natuurlijk zelf wat u met Een appeltje voor de dorst doet. Maar weet wel wat u doet. Er zijn verschillende manieren om uw oudedagsvoorziening veilig te stellen. Want na een leven hard werken verdient u meer dan geldgebrek! Grieta Gootjes Ondernemer in de varkenshouderij Voorzitter Limburgse vakgroep Vrouw en Bedrijf foto: Hans Sweegers 3
4 Aanvullende verzekeringen zelf regelen De meeste mensen in loondienst nemen de afkortingen op hun loonstrookje voor lief. Als u meewerkt in het bedrijf van uw partner, is het echter zaak hier goed bij stil te staan. Wat zijn de gevolgen voor uw positie bij overlijden, ziekte en arbeidsongeschiktheid, zeker als u hiervoor een baan buitenshuis opzegt? Zijn in loondienst de meeste risico s bijna als vanzelf verzekerd, met een eigen bedrijf of als meewerkend partner zul je veel zelf moeten regelen. Volks- en werknemersverzekeringen Iedere inwoner van Nederland is verplicht verzekerd voor de volksverzekeringen. Volksverzekeringen zijn de Algemene Ouderdomswet (AOW), de kinderbijslag, de Algemene nabestaandenwet (Anw), de Algemene kinderbijslagwet (AKW) en de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ). Ook als ondernemer kunt u hier aanspraak op maken. Dit is anders als het gaat om de zogenoemde werknemersverzekeringen, zoals de Werkloosheidswet (WW), de Wet op de Arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO), de Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen (WIA), de Ziektewet (ZW) en de Wet Arbeid en Zorg (WAZO). Deze verzekeringen zijn alleen voor werknemers. Daarom moet u zelf een verzekering afsluiten als u deze risico s wilt afdekken. Ziekte en arbeidsongeschiktheid U bent niet automatisch verzekerd voor ziekte en arbeidsongeschiktheid. Misschien is het raadzaam om hiervoor een aanvullende verzekering af te sluiten. De kosten van de diverse verzekeringen zijn heel erg afhankelijk van de persoonlijke en zakelijke omstandigheden van betrokkenen. Oudedagsvoorziening U bouwt geen pensioen op. Hoe zit het dan met uw oudedagsvoorziening? Iedereen die 65 wordt krijgt ten minste AOW, maar hoelang nog? Daarnaast is de AOW-uitkering enkel een mini-
mumvoorziening. Als u na uw 65 e een hoger inkomen wilt, dan zult u aanvullende voorzieningen moeten treffen. Voor ondernemers bestaat de mogelijkheid om fiscaal vriendelijk geld te reserveren voor uw oude dag. Bent u geen ondernemer en werkt u niet in dienstbetrekking, maar wilt u toch een oudedagsvoorziening opbouwen, dan kan dit bijvoorbeeld door een lijfrente- of koopsompolis. Overlijden Als uw partner overlijdt verandert er veel. Vaak valt een gedeelte van de inkomsten weg. In lang niet alle gevallen kunt u als langstlevende partner aanspraak maken op de Algemene nabestaandenwet. Alleen wanneer u voor 1950 bent geboren óf kinderen verzorgt onder de 18 jaar óf voor meer dan 45% arbeidsongeschikt bent komt u in aanmerking voor een nabestaandenuitkering. In alle andere gevallen bent u aangewezen op wat u zelf heeft geregeld! Hierbij kunt u denken aan nabestaandenpensioen of levensverzekeringen (al dan niet gekoppeld aan een hypotheek). Levensloopregeling Alleen werknemers kunnen aan de levensloopregeling deelnemen. Voor de ondernemer en zijn/haar partner die niet op basis van een dienstbetrekking in de onderneming meewerkt geldt de regeling niet. Met regelmaat in de inkomsten en uitgaven loop je minder risico s. 5
Aanvullend verzekeren, tot hoever moet je gaan? Toen Guus Fonteijn drie jaar geleden meewerkend partner werd, stond hij voor nieuwe vragen. Wat ga ik allemaal verzekeren? Wat heb ik financieel minimaal nodig om prettig verder te leven bij tegenslag? Je kunt je voor alles laten verzekeren, maar is dat ook nodig? 6 Jarenlang was Guus in dienst bij FNV Bondgenoten, waar hij onder meer meewerkte aan de oprichting van de FNV Zelfstandige Bondgenoten, een organisatie voor zelfstandigen. Toen er gereorganiseerd werd, kon Guus gebruikmaken van een gunstige regeling en eerder stoppen. Maar eenmaal thuis, jeukten zijn handen. Ondertussen had Guus vrouw Inge de voormalige Arbeidsvoorziening vaarwel gezegd om als zelfstandig ondernemer te starten met Wise up arbeidsmarktconsultancy, een adviesbureau voor arbeidsmarkt en projectmanagement. Dat was in 2001. Bij Wise up was er werk genoeg, zoals onderzoeken en de boekhouding. Allemaal taken waarmee Guus aan de slag kon. En zo werd Guus meewerkend echtgenoot bij zijn achttien jaar jongere vrouw. Risico s Guus: Toen ik in het bedrijf van Inge kwam, moest ik opnieuw de situatie bekijken. En afwegingen maken: wat zijn de risico s voor
het bedrijf als ik wegval, vooral omdat ik veel ondersteunend werk doe. Als zelfstandige moet je je goed aanvullend laten verzekeren, maar je moet ook nuchter blijven. Is het nodig alles met verzekeringen af te dekken? Guus besloot geen arbeidsongeschiktheidsverzekering af te sluiten toen hij in het bedrijf van zijn vrouw stapte. Liever mijdt hij de torenhoge premies van aanvullende verzekeringen van 600 tot 650 euro per maand. Als ik ziek word, dan kan ik terugvallen op mijn ouderenregeling. Voor Inge is het wel een financiële aderlating want zij moet dan werk uitbesteden, maar zij verwacht dat te kunnen opvangen. Guus werkt gemiddeld 850 uren voor Wise-up en de Kamer van Koophandel. Inge heeft wel een arbeidsongeschiktheidsverzekering afgesloten. Guus: Toen Inge twee maanden uit de roulatie was vanwege een hernia, bleek zo n verzekering wel van belang. Inge heeft ook een bedrijfsaansprakelijkheidsverzekering, inboedelverzekering en levensverzekering afgesloten, waardoor haar privésituatie zo goed mogelijk is afgedekt. Daarnaast heeft ze haar oudedagsvoorziening geregeld. Huidige pand verkopen Als Guus vroegtijdig overlijdt, kan Inge geen aanspraak maken op een nabestaandenuitkering. Zij is dan aangewezen op wat ze zelf heeft geregeld en moet alles alleen opvangen. Wel is er voor Inge een redelijk nabestaandenpensioen van de FNV. Maar een grote aderlating is dat de meewerkende uren en huishoudelijke taken van Guus en de zorgtaken voor zoon Niels moeten worden opgevangen. Inge moet dan mogelijk iemand anders aannemen of werk uitbesteden. Als Inge overlijdt, heeft dat voor Guus financiële gevolgen. Maar onder het sociaal minimum verwacht hij niet te komen. Guus had bij de FNV een goed inkomen en het huidige inkomen van beiden is goed. Daarnaast kan hij terugvallen op de levensverzekering. Verder bezit het echtpaar een redelijk groot huis met twee kantoorruimtes. Als er wat gebeurt, zal ik waarschijnlijk ons huidige grote huis verkopen, zegt Guus. Maar iedereen moet voor zichzelf inschatten welke risico s je loopt en wat je nodig denkt te hebben als je selfsupporting wordt. Als je van dure vakanties houdt en in een luxe auto rijdt, dan leef je risicovoller. Met zoon Niels op de schommel. Zo blijft Guus jong van geest. 7
8 Pensioenopbouw voor zelfstandigen Veel ondernemers gaan ervan uit dat hun zaak of bedrijf hun pensioen is. Maar in de praktijk blijkt dat vaak tegen te vallen. Uit een onderzoek onder 341 kleine bedrijven en zelfstandigen zonder personeel (zzp-ers) blijkt dat 58% van de ondernemers niet of slechts gedeeltelijk pensioen opbouwt. Dan is het wel erg zuur als er na jarenlang hard werken te weinig geld is voor een prettige oude dag. Mogelijke oorzaak van een gebrekkige pensioenopbouw is dat ondernemers het beschikbare geld investeren in de onderneming en niet reserveren voor een pensioenvoorziening. Het vermogen dat wordt opgebouwd in het bedrijf is niet altijd voldoende om later een goed pensioen van te kunnen betalen. Het is belangrijk om naast investeringen in het bedrijf ook na te denken over de pensioenvorming. Welke middelen heeft een ondernemer na verkoop of overname van het bedrijf beschikbaar? Een eigen pensioenvoorziening kan nodig zijn voor: inkomensoverbrugging als u wilt stoppen vóór uw pensioenleeftijd; aanvulling op de AOW-uitkering; aankoop van een woning; andere wensen die u heeft na pensionering. Hieronder worden verschillende mogelijkheden voor zelfstandigen beschreven om hun pensioenvoorziening goed te regelen. AOW De AOW is een sociale verzekering van de overheid voor iedere ingezetene. De AOW is gebaseerd op het minimumloon. De huidige pensioenleeftijd van 65 jaar zal mogelijk verhoogd worden. Lijfrente bij overname of verkoop van het bedrijf Als een ondernemer zijn bedrijf overdraagt aan de opvolger of verkoopt, moet hij afrekenen met de fiscus over de belaste stille reserves en de Fiscale OudedagsReserve (FOR). Deze belastingclaim kan worden verlaagd door gebruik te maken van de stakingslijfrente. Voor ondernemers die 60 jaar of ouder zijn is het maximumbedrag dat in een lijfrente kan worden gestort 405.214 (2006) per ondernemer. Er moet wel voldoende contant vermogen beschikbaar komen uit de onderneming om een lijfrente te storten.
Pensioenopbouw binnen de BV Ondernemers met een BV kunnen binnen de eigen BV een pensioen opbouwen. Het bedrag dat jaarlijks wordt gereserveerd, kan door de BV worden gebruikt of kan buiten de BV worden belegd of gespaard. Als het jaarlijkse bedrag, nodig voor de pensioenvoorziening, niet aan de BV wordt onttrokken, dient de BV op de pensioendatum over voldoende liquide middelen te beschikken om aan de pensioenverplichting te kunnen voldoen. Inkomen uit vermogen na verkoop of overname Als de hierboven genoemde mogelijkheden van pensioenopbouw voor zelfstandigen niet voldoende zijn, kan uw vermogen opgebouwd in het bedrijf of buiten het bedrijf zorgen voor een toereikende inkomensvoorziening. Op dit opgebouwd vermogen zijn geen fiscale faciliteiten van toepassing. Dus als er bij de andere mogelijkheden te weinig is opgebouwd, kan dit vermogen voor de noodzakelijke aanvulling zorgen. Dit vermogen komt beschikbaar door rente, dividend of interen op het kapitaal. Pensioenopbouw? Je kunt er maar beter vroeg mee beginnen. 9 Drie belangrijke vragen Hoe bepaalt u of u een goede pensioenvoorziening kunt opbouwen? 1. Kunt u gelet op uw inkomen uit het bedrijf gelden reserveren voor uw pensioen? 2. Wat heeft u opgebouwd aan pensioen buiten het eigen bedrijf? 3. Welk vermogen resteert na de overname of verkoop van het bedrijf nadat aan alle financiële verplichting is voldaan (met name lening bank en afrekening met fiscus)?
De camping is onze investering voor een prettige oude dag Je runt samen het bedrijf, je werkt hard en de hypotheek is hoog. En dan moet je ook hoge kosten maken voor je pensioen. Ach, dat komt later wel. Trude Buysman hoort het maar al te vaak. Als je denkt: we zien het wel, ik krijg toch mijn AOW of weduwepensioen? Dan is het erg zuur als je jarenlang hard hebt gewerkt en weinig overhoudt voor leuke dingen op je oude dag. 10 Hard werken om je bedrijf op te bouwen is niet erg, maar als je met pensioen bent is een appeltje voor de dorst wel zo prettig. Als je na je 65 e een hoger inkomen wilt dan enkel de AOWuitkering, moet je extra geld reserveren. En hoe gaat je uitgavenpatroon eruitzien? Allemaal zaken die belangrijk zijn bij het regelen van je pensioen. Dat vindt in ieder geval Trude Buysman. Trude: Wil je graag op je bedrijf blijven wonen, of is wonen in het dorp ook goed? Heb je dan genoeg aan je AOW? Als je hier pas op je 55 e over gaat nadenken is dat erg laat. Lichamelijke beperking Ook voor Trude en Nico speelde de vraag: wat willen we na ons 65 e? Trude is nu 50 jaar, Nico is 55. Jarenlang teelde het
echtpaar op 5,2 hectare land bollen en zomerbloemen. In de winter stond alles in het teken van de tulpentrek. Eén wens is wel duidelijk: blijven wonen op deze plek, prettig werk hebben en leuke dingen kunnen doen. Trude: Om een goed inkomen op te bouwen uit het bollenbedrijf was er maar één mogelijkheid: schaalvergroting, automatiseren, veel personeel en een hoog werktempo. In deze race wilden we niet mee. Alleen al de zorg voor tachtig medewerkers, daar moet je het type ondernemer voor zijn. Daar kwam bij dat Trude zich fysiek niet meer volledig kon inzetten toen zij in 2000 voor 50% werd afgekeurd. Ik moest me afvragen hoe ik met een lichamelijke beperking een andere bestemming kon vinden. Je kunt nog zo goed plannen, maar als je lichaam het laat afweten, je partner overlijdt of de bedrijfsovername gaat niet door, sta je plotsklaps voor een nieuwe situatie. En zo leerde Trude dat je keuzes geregeld moet herijken. En vervolgens je berekening maken: wat kan ik nog over zoveel jaar, waar liggen mijn mogelijkheden? En vooral: wat wil ik? Schot in de roos Trude en Nico beraadden zich verder. De gedachte ging uit naar een boerencamping. Het bedrijf ligt op een fraaie plek, in de omgeving is veel te doen en binnen een straal van 13 km was er geen andere boerencamping. En, niet onbelangrijk: Trude gaat graag met mensen om. Plannen werden uitgewerkt, vergunningen aangevraagd. En in 2005 was het dan zover: de eerste campinggasten kwamen op het terrein. Een schot in de roos: de camping staat vanaf het begin continu vol. Ik heb nu heel leuk werk, en ons inkomen groeit. Het doel is om binnen vijf jaar de bollenteelt af te bouwen. Met de inkomsten uit de camping en de zomerbloemen verwacht het ondernemerspaar goed rond te komen. Daarnaast is 25 jaar geleden een lijfrentepolis afgesloten. Met deze combinatie van sparen en doorwerken, verwacht het ondernemerspaar voldoende over te houden voor de oude dag. En mocht Trude alleen achterblijven, dan kan ze zichzelf ook goed redden. Het werk is voor Trude ook fysiek goed vol te houden. Verkoop bedrijf Stilletjes hoopt Trude dat er nog wat extra s vrijkomt uit de verkoop van het bedrijf. Als het een beetje meezit kunnen we met de verkoop van het bedrijf de hypotheek afkopen. Maar Trude wil daar niet te veel van laten afhangen. Als de verkoop tegenvalt, en je niets extra s meer over hebt, dan is dat erg jammer. Het omgaan met mensen ligt Trude wel. Ze wijst haar gasten graag de weg in de fraaie omgeving. 11
Verder leven na de dood Het zal je maar gebeuren: jarenlang heb je veel energie in het bedrijf gestoken en dan overlijdt uw partner. Wat gebeurt er met de onderneming en wat zijn de gevolgen voor u en eventuele kinderen? Het is wel zo fijn om verder te kunnen leven zoals u gewend bent. Laat niets aan het toeval over en regel ook dit goed met elkaar. voldoen, vermeerderd met rente voor inflatiecorrectie. Ook als een echtgenoot is onterfd, kan de langstlevende echtgenoot aanspraak maken op bepaalde rechten voor zover dat nodig is voor zijn/haar levensonderhoud en verzorging. Wilsrechten aan de kinderen Goederen van de overleden ouder komen, na het overlijden van de langstlevende ouder, uiteindelijk bij de kinderen en niet bij een eventuele stiefouder. De wet geeft hiervoor zogenoemde wilsrechten aan de kinderen: voorzieningen die de erfrechtelijke positie van de kinderen beschermen als de langstlevende ouder hertrouwt of een niet eerder gehuwde ouder in het huwelijk treedt. 12 Langstlevende echtgenoot Door het nieuwe erfrecht (vanaf 2003) is de positie van de langstlevende echtgenoot sterk verbeterd. Uitgangspunt is dat de langstlevende echtgenoot op dezelfde manier verder kan leven. Alle bezittingen, inclusief de schulden, van de overleden echtgenoot gaan naar de langstlevende echtgenoot of geregistreerde partner. Ook de eventuele kinderen zijn de erfgenamen. Zij krijgen een vordering op de langstlevende ouder ter grootte van hun erfdeel. De kinderen kunnen deze vordering pas opeisen als de andere ouder is overleden of bij diens faillissement/schuldsanering. Zo kan de langstlevende echtgenoot vrij beschikken over het hele vermogen. De langstlevende echtgenoot is vrij om de vorderingen van de kinderen te allen tijde te
Testament Zonder testament bepaalt de wet wie de erfgenamen zijn. Met een testament kunt u van de standaard wettelijke regeling afwijken. In een testament kan de wettelijke verdeling opzij worden gezet of worden aangepast. U kunt het rentepercentage van de vordering verhogen, stiefkinderen in de wettelijke verdeling betrekken, wilsrechten uitsluiten of uitbreiden, de vordering opeisbaar maken bij hertrouwen van de echtgenoot of een kind onterven. Als de langstlevende echtgenoot de wettelijke verdeling niet wil, dan kan hij de verdeling ongedaan maken. Dit moet wel binnen drie maanden na het overlijden van de echtgenoot worden gedaan. In het testament kan ook worden bepaald dat alles wat een erfgenaam verkrijgt niet in een huwelijksgoederengemeenschap valt, maar privé blijft. Stel mijn partner overlijdt, 13 hoe red ik me dan?
[pagina 14] Lang citaat van Bennekom? 14 foto: M. van Oostende
Meer informatie Veel organisaties kunnen u adviseren en begeleiden bij de financiële situatie van meewerkende partners. Zoals: Accountants, boekhouders, banken, ZLTO-Advies, LTO Noord projecten, Arvalis van de LLTB, advocaat, notaris, belastingdienst, Kamer van Koophandel in uw regio, MKB Adviseurs, NAJK, FNV Zelfstandige Bondgenoten. Kijk ook op: www.jeverdiendeloon.nl Themabrochures Binnen Je Verdiende Loon zijn vier themabrochures verschenen. Naast Een appeltje voor de dorst zijn dat: Ja, ik wil, over huwelijksrecht, samenwerkingvormen en beloning Samen aan het roer, over ondernemen en het lezen van een accountantsrapport Het loopt in de miljoenen, over financiering en vermogensopbouw. De brochures zijn gratis. Bestellen kan bij: LTO Noord Vrouw&Bedrijf Marianne Eringa T: (0512) 30 50 00 E: meringa@ltonoord.nl Colofon Concept en samenstelling: Roodbont BV, Zutphen. Redactie: Ellen Kok,?Kok- Consult!. Met bijdragen van: Judith Guichelaar, Gibo Groep Accountants en Adviseurs. Fotografie: Willem Hissink, tenzij anders vermeld. Vormgeving en illustraties: www.flip.nl. Je Verdiende Loon is totstandgekomen met financiële bijdragen van de EU, Rabobank Groep, Gibo Groep, Ministerie van LNV, Roodbont BV, De provincies Groningen, Friesland, Utrecht, Overijssel, Noord Holland, Gelderland, Flevoland. De commissie Vrouw&Bedrijf van LTO-Nederland heeft het project Je Verdiende Loon opgezet. 15 ZLTO Vrouw&Bedrijf Gera van Happen T: (013) 583 62 95 E: gvhapp@zlto.nl LLTB Vrouw&Bedrijf Jacqueline Peeters T: (0475) 38 18 02 E: jpeeters@lltb.nl Roodbont B.V., november 2006
Schuif het regelen van je pensioenvoorzieningen niet vooruit. Regel het nu. Ondernemen doe je alleen of met anderen. In veel bedrijven, bijvoorbeeld in de land- en tuinbouw, scheepvaart, recreatie en in de advieswereld, is die ander vaak de echtgenoot of partner. Meewerken in het bedrijf van de partner is daar eerder regel dan uitzondering. Hier is niets mis mee, want ondernemen doe je per slot van rekening vaak samen. Maar pluk je er ook beiden de vruchten van? Als de zaken voorspoedig gaan, kunnen bomen tot in de hemel groeien. Maar wat als er iets naars gebeurt? Een ziekte, invaliditeit of overlijden. Welke risico s loop je, en hoe kun je je goed verzekeren? Hoe staat het met de pensioenvoorziening voor nabestaanden? Is er een goed testament opgemaakt? Maak in goed overleg duidelijke afspraken. Regel de zaken op tijd, dat kan later veel ellende voorkomen. Een appeltje voor de dorst gaat in op erfrecht, wilsrechten, aanvullende sociale verzekeringen en de pensioenopbouw voor zelfstandigen. Want werken doe je eigenlijk ook voor een prettige oude dag.