Immigrantenondernemerschap in België

Immigrantenondernemerschap in België Stand van zaken en toekomstperspectieven Participatiefonds Departement Studies Studie uitgevoerd in het kader van het INTI-programma integratie van onderdanen uit derde landen 2005-2006 van het Directoraat-Generaal Justitie, Vrijheid en Veiligheid van de Europese Commissie 2006 2

Inhoudsopgave VOORWOORD... 5 INLEIDING... 6 I. ALGEMENE SITUATIE VAN MIGRANTEN IN BELGIË... 9 I.1 HISTORISCHE CONTEXT... 9 I.2 DE SOCIAALDEMOGRAFISCHE ASPECTEN VAN DE BUITENLANDSE BEVOLKING IN DE JAREN 2000... 11 I.2.1 De bewegingen van de buitenlandse bevolking... 11 I.2.2 Buitenlandse aanwezigheid in België... 15 I.2.3 Structuur en kenmerken van de migrantenbevolking in België... 17 I.3. HET INTEGRATIEBELEID IN BELGIË... 18 I.3.1 Op federaal niveau...18 I.3.2 Op gewestelijk niveau... 19 II. WETTELIJK KADER VOOR DE BEDRIJFSOPRICHTING EN ADMINISTRATIEVE STAPPEN... 20 II.1 ALGEMEEN KADER... 20 II.1.1 De ondernemersvaardigheden... 21 II.2 VEREISTE STAPPEN VOOR EEN BUITENLANDSE ONDERDAAN... 22 II.2.1 Gelijkwaardigheid van diploma s... 23 II.2.2 De beroepskaart... 31 II.2.3 De leurderskaart... 35 II.3 SOCIAAL STELSEL EN ZELFSTANDIGEN... 35 II.3.1 Werkloosheidsuitkeringen... 35 II.3.2 Sociale bijdragen... 37 III. SITUATIE VAN ALLOCHTONE ZELFSTANDIGEN IN BELGIË... 38 III.1 ALGEMENE SITUATIE VAN MIGRANTEN OP DE BELGISCHE ARBEIDSMARKT... 38 III.2 TOESTAND VAN ALLOCHTONE ZELFSTANDIGEN... 40 3

IV. DE MICROFINANCIERINGSINSTELLINGEN EN DE STEUNPUNTEN VOOR STARTERS... 49 IV.1 GEBRUIKTE METHODOLOGIE... 49 IV.2 DE MICROFINANCIERINGSINSTELLINGEN... 51 IV.2.1 Het Participatiefonds... 51 IV.2.2 De Startlening en Solidaire lening van het Participatiefonds... 52 IV.2.3 Startlening solidaire lening voor onderdanen uit landen die geen lid zijn van de EU... 54 IV.2.4 Andere microfinancieringsinstellingen in België... 63 IV.3 STEUNPUNTEN BIJ DE OPRICHTING VAN EEN ONDERNEMING... 66 IV.3.1 Aanwezigheid van een dienst en/of persoon gespecialiseerd in de begeleiding van geïmmigreerde projectkandidaten gebruik van een specifieke methode... 66 IV.3.2 Beschrijving van 3 steunpunten... 70 V. DE PROBLEMEN VAN GEÏMMIGREERDE MICRO-ONDERNEMERS... 75 V. 1 PROFIEL VAN DE ONTMOETE GEÏMMIGREERDE MICRO-ONDERNEMERS... 75 V. 2 ANALYSE VAN DE PROBLEMEN... 78 VI. AANBEVELINGEN EN DENKPISTES... 91 CONCLUSIE... 96 LIJST VAN AFKORTINGEN EN LETTERWOORDEN... 99 BIBLIOGRAFIE... 100 TABEL VAN DE GRAFIEKEN... 110 LIJST VAN DE TABELLEN... 111 BIJLAGE 1: ADRESSEN... 113 4

Voorwoord Het creëren van een eigen job is een mogelijk alternatief voor niet EU-onderdanen die problemen hebben om een baan te vinden. Niettemin moeten ze heel wat hindernissen nemen; vooral kapitaal bijeenkrijgen is een grote hinderpaal. Het microkrediet, een middel in de strijd tegen armoede, kan een oplossing zijn voor dat probleem. Deze studie van het Participatiefonds is gewijd aan micro-ondernemers afkomstig uit landen die geen lid zijn van de Europese Unie (EU) en in België wonen. Dit rapport is het eindresultaat van een 18 maanden durend project gecoördineerd door het Europees Netwerk van de Microfinanciering (ENM) en gesubsidieerd door het INTI-programma van het Directoraat- Generaal Justitie, Vrijheid en Veiligheid van de Europese Commissie: Integratieproject voor niet EU-onderdanen door het ondernemerschap en de versterking van de microkredietactiviteiten Het aanbod uitbreiden om aan de vraag te voldoen. Dit project is enerzijds ontstaan uit de vaststelling dat onderdanen uit niet-eu-landen een doelgroep vormen voor microfinancieringsinstellingen (MFI s) en anderzijds uit de wil om informatie te verstrekken over de situatie van migranten micro-ondernemers in enkele Europese landen, over de praktijken die werden uitgewerkt om hen te begeleiden en over hun toegang tot het microkrediet. Dit project was een uitstekende gelegenheid om naast het ENM en het Participatiefonds diverse spelers uit de microfinanciering op Europees niveau samen te brengen: Adie (Frankrijk), Evers & Jung (Duitsland), First Step (Ierland), Network Credit Norway (Noorwegen) en Fundació Un Sol Món (Spanje). 5

Inleiding Internationale deskundigen verwijzen vaak naar de oprichting van micro-ondernemingen als ontwikkelingsfactor voor het economische en sociale welzijn, net als naar de rol die migrantenbevolkingsgroepen in die sector spelen. Ondernemerschap door migranten is dusdanig gegroeid dat het soms bijdraagt tot de opleving van een volledige wijk. Volgens sommigen is de zelftewerkstelling binnen migrantengemeenschappen bovenal een antwoord op de hoge werkloosheidsgraad waarmee ze te kampen hebben. Anderen stippen aan dat deze bevolkingsgroepen door hun migratietraject en hun levenservaring blijk geven van ondernemingszin, van de capaciteit om risico s te nemen en van mobiliteit. De weg naar het ondernemerschap is bezaaid met diverse obstakels. Een van de eerste problemen is van financiële aard. De ondernemers uit niet EU-landen, vormen een doelgroep voor de MFI s. Daarom is het voor deze instellingen belangrijk om na te gaan wat de kenmerken van deze bevolkingsgroepen zijn en wat hun financieringsbehoeften zijn. Deze studie, gevoerd in het kader van het Europese project Integratieproject voor niet EUonderdanen door het ondernemerschap en de versterking van de microkredietactiviteiten Het aanbod uitbreiden om aan de vraag te voldoen moet een analytisch rapport opleveren over de toestand van geïmmigreerde micro-ondernemers in België en hun toegang tot het microkrediet. In dit onderzoek proberen we ook na te gaan welke de voornaamste uitdagingen zijn voor de autoriteiten en officiële instellingen om de toestand van deze micro-ondernemers te verbeteren, verstrekken we informatie over de begeleiding bij de oprichting van een onderneming in België voor deze groep ondernemers en formuleren we denkpistes en aanbevelingen. Het woord integratie in de titel van het project waarbinnen deze studie kadert, verwijst naar een vaak gebruikt complex concept. Op het sociale vlak wordt integratie gedefinieerd als: Fase waarin de elementen van buitenlandse herkomst volledig zijn opgenomen in het land, zowel vanuit juridisch, als linguïstisch en cultureel standpunt, en één maatschappelijk geheel vormen, (vrij naar Trésor de la langue française informatisé, s.v. intégration). 6

Aangenomen wordt dus dat integratie niet tot één dimensie is beperkt, maar meerdere aspecten omvat: de culturele integratie, de juridische en politieke integratie, de sociaaleconomische integratie. In dit onderzoek gaan we dieper in op de sociaaleconomische dimensie van de integratie. De studie volgt dit postulaat: de toegang en de deelname op de Belgische arbeidsmarkt door een onderdaan uit een niet-eu-land dragen bij tot een geslaagde integratie. In dat licht zijn de oprichting van een onderneming en zelftewerkstelling integratiefactoren. Deze studie werd in twee fases uitgevoerd. Eerst verzamelden we statistische gegevens en informatie over het algemene kader van het oprichten van een onderneming door migranten in België. Niet EU-onderdanen die in België verblijven, vormen de doelgroep voor deze etappe. In een tweede fase volgden kwalitatieve, open gespreken met steunpunten voor starters, MFI s en micro-ondernemers om na te gaan welke de gebruiken zijn in België en tegen welke moeilijkheden de startende migrant moet opboksen. Gelet op de grote golf van naturalisaties in België in 2000, werd de doelgroep van de studie uitgebreid naar personen van buitenlandse afkomst die de Belgische nationaliteit hebben verworven, maar die niet zijn geboren in een EUland. Verder volgen we de Europese definitie van de micro-onderneming, meer bepaald: elke onderneming die minder dan 10 personen tewerkstelt en waarvan de omzet en de totale jaarlijkse balans niet meer dan 2 miljoen euro bedragen. 1 We opteerden ervoor om de studie in zes delen op te splitsen. Eerst willen we een overzicht bieden van de algemene toestand van migranten op het Belgische grondgebied via een korte, historische schets van de diverse migratiebewegingen in België in de 20 ste eeuw, de analyse van de sociaaldemografische aspecten van de buitenlandse bevolking in België in de jaren 2000 en de opsplitsing van de bevoegdheden tussen de diverse bevoegdheidsniveaus in België inzake integratie (I). Vervolgens maken we de balans op van het wettelijke kader en de administratieve stappen rond de oprichting van een onderneming en de vestiging als zelfstandige in België. We beschrijven 1 Aanbeveling van de Commissie C (2003) 1422 van 6 mei 2003. 7

meer bepaald de stappen die een onderdaan uit een land dat niet is aangesloten bij de Europese Economische Ruimte (EER) moet zetten om zich als zelfstandige te vestigen. (II) Daarna bekijken we de toestand van zelfstandige migranten in België. We kozen 2003 als referentiejaar om zo veel mogelijk complete statistiekgegevens samen te brengen. De bedoeling is om die statistieken over de plaats van migranten op de Belgische arbeidsmarkt te toetsen aan die over hun situatie als zelfstandige. (III) Het werk van de MFI s en de steunpunten voor starters bij de bedrijfsoprichting is een essentieel element van dit rapport. We gaan dieper in op de microkredietproducten die worden aangeboden door het Participatiefonds en andere microfinancieringsinstellingen. Op die manier schetsen we wat de steunpunten voor starters doen voor veelbelovende projecten van migranten en hoe eventuele specifieke methodes worden toegepast. Concrete casusgevallen illustreren deze realiteit. (IV) Micro-ondernemers moeten een reeks hindernissen overwinnen. Die problemen identificeren is fundamenteel. Verder confronteren we de moeilijkheden waargenomen door de steunpunten voor starters bij de oprichting van een onderneming met deze aangehaald door een reeks geïmmigreerde micro-ondernemers. (V) Aanbevelingen en denkpistes sluiten dit rapport af. Bij de opstelling ervan werd rekening gehouden met de pluspunten en lacunes in het nationale systeem rond de ondernemingsoprichting en de toegang tot de microfinanciering in België. (VI) 8

I. Algemene situatie van migranten in België I.1 Historische context Vanaf het interbellum tot 1974 vallen de immigratiegolven in België samen met de schommelingen op de arbeidsmarkt 2 [ ] wanneer de arbeidsmarkt erg gespannen is, neemt de druk toe om makkelijker buitenlandse werkkrachten in dienst te nemen, terwijl de druk in een werkloosheidsperiode toeneemt om de Belgische werknemer te beschermen tegen de concurrentie van migranten. 3 (vertaald) Het migratiebeleid in die periode ingegeven door economische redenen bestaat er voornamelijk in om buitenlandse werknemers te rekruteren voor onder andere de steenkoolmijnen, de zware industrie en handenarbeid. Dit is een fase van economische immigratie. In het interbellum, in de jaren veertig en vijftig, zijn de migranten voornamelijk uit Europa afkomstig. Het Belgisch-Italiaanse akkoord van 1946 organiseert de rekrutering van Italiaanse werkkrachten. De mijnramp in Bois-du-Cazier in 1956 doet de Italiaanse regering besluiten om het vertrek van Italiaanse werknemers naar België in te perken. Als gevolg daarvan gaan de Belgische autoriteiten daarom Spaanse en Griekse werkkrachten aantrekken. 4 Door de economische groei in de jaren 60 zijn er méér werknemers nodig 5. In die periode rekruteert België nieuwe werknemers in Marokko en Turkije. Met beide landen worden bilaterale 2 J.-P. Grimmeau, Vagues d immigration et localisation des étrangers en Belgique, in A. Morelli (dir.), Histoire des étrangers et de l immigration en Belgique de la préhistoire à nos jours, Brussel, Couleur livres a.s.b.l., 2004, p. 109. 3 Ibidem. 4 N. Ouali, Analyse des données démographiques et des demandes d asile, in P. Desmarez, P. Van der Hallen, N. Ouali, V. Degraef, K. Tratsaert, Minorités ethniques en Belgique: migration et marché du travail. Analyse démographique, statistique et des mesures juridiques et d action en faveur des migrants sur le marché du travail. Analyse van de demografische, statistische en reglementaire context met betrekking tot allochtonen op de arbeidsmarkt, Gent, Academia Press, 2004, p. 14. 5 Jean-Pierre Grimmeau constateert dat voor de jaren 1961 tot 1966. J.-P. Grimmeau, op. cit., p. 112. 9

akkoorden voor de uitvoer van werkkrachten ondertekend. 6 Overigens ontstaat er in de jaren 60 een nieuwe immigratiefase die in gang gezet wordt door de demografische erosie in België en de wens om daar wat aan te doen. De Belgische autoriteiten doen daarom een beroep op migratie om de demografische tekorten op te vangen. 7 De petroleum- en arbeidscrisis in 1974 betekent het definitieve einde van de immigratie van extracommunautaire werknemers. We zien een nieuwe vorm van immigratie ontstaan: de gezinshereniging. Terwijl de Spaanse, Turkse en Italiaanse immigratie verder blijft afnemen, duurt de Marokkaanse immigratie voort vanwege de gezinsherenigingen. Het aantal onderdanen uit de VS, Azië, Afrika en de buurlanden neemt toe. 8 In tegenstelling tot de jaren 80 wordt het migratiesaldo positief in de jaren 90. 9 De migranten zijn voornamelijk afkomstig uit landen van de Europese Unie. De immigratiefase van families die we in de jaren 70 zagen ontstaan, neemt momenteel toe en omvat naast gezinsherenigingen ook asielaanvragen en vluchtelingen die naar België komen. Of zoals Estelle Krzeslo zeer terecht opmerkt: [ ]vandaag wordt de komst van primaire migranten, in tegenstelling tot gisteren toen ze nog niet onder die naam bekend waren, door het gastland noch verwacht, noch gewenst 10. In België en Europa zien we een nieuwe fase in het migratiebeleid ontstaan. Daarnaast observeren we bij de Belgische overheden een trend om de administratieve stappen en verblijfsformaliteiten (verkrijging van de werkvergunning, arbeidskaart, beroepskaart) eenvoudiger te maken voor bepaalde buitenlandse bezoldigde werknemers, met name onderzoekers, en voor buitenlandse zelfstandigen. 11 6 Ondertekening van een Belgisch-Marokkaans akkoord op 17 februari 1964. Ondertekening in datzelfde jaar van een akkoord tussen de Belgische en Turkse overheden. 7 Cf. A. Manço, Quarante ans d immigration en Wallonie (1960-2000): bilan et perspectives d intégration des communautés maghrébines, turques et africaines subsahariennes, 2 december 2003, 8 p., <http://www. harmattan.fr/auteurs/article_pop.asp?no=2111&no_artiste=2415>, geraadpleegd op 3 augustus 2005. 8 J.-P. Grimmeau, op. cit., p.112. 9 N. Ouali, op. cit., p.15. 10 E. Krzeslo, Profil d une nouvelle catégorie de chercheurs d emploi en Belgique. Les étrangers primo arrivants accueillis dans les dispositifs d accompagnement à Bruxelles et en Wallonie, in Lettres d information. Travail Emploi Formation, n 2-3, juni-september 2005, p.4, <http://www.ulb.ac.be/socio/tef/lettres/li2005-23.pdf>, geraadpleegd op 20 september 2005. (vertaald) 11 In november 2005 keurde de Ministerraad maatregelen goed om de administratieve stappen gemakkelijker te maken voor buitenlandse werknemers en zelfstandigen. Een aanpassing die voornamelijk voor onderzoekers is bedoeld. Ze kadert in een Europese richtlijn en aanbevelingen betreffende de specifieke toelastingsprocedure voor 10

I.2 De sociaaldemografische aspecten van de buitenlandse bevolking in de jaren 2000 I.2.1 De bewegingen van de buitenlandse bevolking Op 1 januari 2004 telde België 10.396.421 inwoners, waarvan 860.287 buitenlanders, of 8,27% van de totale Belgische bevolking. 12 Tussen 1 januari 2000 en 1 januari 2004 is de buitenlandse bevolking in België afgenomen met 36.823 personen. Figuur 1: Evolutie van de buitenlandse bevolking 950.000 900.000 850.000 800.000 2000 2001 2002 2003 2004 Situatie op 1 januari volgens het Rijksregister (Bron: FOD Economie- NIS, demografische statistieken) De forse daling in het aantal buitenlandse onderdanen voor de periode van 1 januari 2000 tot 1 januari 2004 wordt voornamelijk verklaard door een significante evolutie in de naturalisaties. We zien een grote toename in het aantal genaturaliseerden in 2000 (61.980) en 2001 (62.282) in verhouding tot voorgaande jaren. 13 Die trend is het gevolg van een aanpassing van het Wetboek onderdanen uit derde landen voor onderzoeksdoeleinden. Zie Administratieve vereenvoudiging voor buitenlandse werknemers en zelfstandigen, p.1, < http://www.kafka.be/doc/1132599415-3665.pdf >, geraadpleegd op 22 november 2005. 12 FOD Economie, KMO s, Middenstand en Energie Afdeling statistieken, Structuren van de bevolking, <http://statbel.fgov.be/figures/d21_fr.asp>, geraadpleegd op 1 september 2005 (datum van laatste wijziging: 05/08/2005). 13 Het SOPEMI-rapport 2004, Trends in de internationale migraties, vermeldt de volgende cijfers: 26.129 naturalisaties in 1995, 24.581 in 1996, 31.687 in 1997, 34.034 in 1998 en 24.273 in 1999. OESO, Trends in de internationale migraties SOPEMI 2004, OESO, 2005, p. 376, <http://thesius.bronocde.org/vl=4700100/cl=51/nw=1/rpsv/cgibin/fulltextew.pl?prpsv=/ij/oecdthemes/99980347/v2005n4/s1/p1l.idx>, geraadpleegd op 11 augustus 2005. 11

van de nationaliteit door de wet van 1 maart 2000. 14 Deze aanpassing vereenvoudigt de procedure, maakt de toegang tot naturalisatie gratis, maakt de behandelingstermijn van dossiers korter [ ]. 15 Hier dient echter opgemerkt dat het aantal naturalisaties afneemt in de jaren daarna: 46.417 in 2002 en 33.709 in 2003. De genaturaliseerde buitenlandse bevolkingsgroepen zijn in de periode 2000-2003 hoofdzakelijk afkomstig uit Marokko (72.328), Turkije (44.674) en Italië (12.088). Tabel 1: 10 voornaamste buitenlandse bevolkingsgroepen die de Belgische nationaliteit verwierven (2000-2003) 2000 2001 2002 2003 Totaal periode Marokko 21.917 24.014 15.832 10.565 72.328 Turkije 17.282 14.401 7.805 5.186 44.674 Italië 3.650 3.451 2.341 2.646 12.088 Congo (democr. republiek) 2.993 2.445 2.562 1.670 9.670 Ex-Joegoslavië 2.187 1.760 1.730 1.034 6.711 Algerije 1.071 1.222 926 826 4.045 Frankrijk 948 1.025 856 698 3.527 Tunesië 859 728 521 383 2.491 Polen 551 628 630 458 2.267 Nederland 492 601 646 522 2.261 Roemenië 403 297 294 277 1.271 (Bron: FOD Economie Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie 16 ) Dit naturalisatiebeleid gaat samen met een restrictief asielbeleid. Het aantal asielaanvragen is significant gedaald in de periode 2000-2004. In 2000 registreerde men 41.940 asielaanvragen, 16.209 in 2003 en 15.357 in 2004. Die neerwaartse trend zet zich dus door. 14 Wet van 1 maart 2000 Wet tot wijziging van een aantal bepalingen betreffende de Belgische nationaliteit (B.S. van 06.04.2000), < http://www.ejustice.just.fgov.be/doc/rech_f.htm>, geraadpleegd op 13 december 2005. 15 N. Ouali, op. cit., p. 19. (vertaald) 16 Opmerking: de cijfers van 2000 en 2001 voor Marokko, Turkije, Italië, de democr. rep. Congo, ex-joegoslavië, Algerije, Frankrijk, Tunesië, Polen en Roemenië zijn overgenomen van N. Ouali, op. cit., p. 21. 12

Figuur 2: Asielaanvragen per jaar (bron DV) 50.000 40.000 41.940 30.000 20.000 23.540 18.212 16.209 15.357 10.000 0 2000 2001 2002 2003 2004 (Bron: DV, Evolutie van de asielaanvragen per jaar 17 ) Volgens het Commissariaat-Generaal voor vluchtelingen en staatlozen (CGVS) zou het aantal asielaanvragen in 2005 echter gestegen zijn (15.957). De aanvragen worden voornamelijk ingediend door personen afkomstig uit de Russische federatie, de democratische republiek Congo en Servië-Montenegro. Het aantal als politieke vluchtelingen erkende personen in België bedroeg in 2005 zelfs 3.059; dat is een stijging met één derde tegenover 2004. 18 We zien een lichte daling van het aantal binnenkomende buitenlandse onderdanen in 2003 in vergelijking met 2002: 70.230 binnenkomsten in 2002 en 68.800 binnenkomsten in 2003. 19 In 2003 maken de onderdanen uit het Europa van de 15 44,26% uit van de immigranten in België. Daarna volgen onderdanen uit Afrikaanse landen (20,96%), Europese landen die niet bij de EU zijn aangesloten op 1 januari 2003 (16,21%) en Aziatische landen (10,27%). Marokkanen (8.444) en Turken (3.828) vormen de grootste groep niet-eu-onderdanen die in 2003 naar België immigreren. 17.be Belgique. Portail fédéral, Evolution des demandes d asile, <http://www.belgium.be/eportal/application?origin=navigationbanner.jsp&event=bea.portal.framework.internal.refr esh&pageid=indexpage&navid=31956>, geraadpleegd op 15 september 2005. 18 België erkende vorig jaar 3.059 politieke vluchtelingen, dus één derde meer dan in 2004, zo blijkt uit de cijfers van het Commissariaat-Generaal voor vluchtelingen en staatlozen (CGVS). Vooral Tsjetsjenen, Rwandezen en Congolezen verkregen asiel. Cf. R.C, Le statut de réfugié politique plus reconnu, in La Libre Belgique, 6 januari 2006, <http://www.lalibre.be>, geraadpleegd op 6 januari 2006. (vertaald) 19 Bron: NIS Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie, Bevolking en gezinnen. Beweging van de bevolking en migraties. 13

Tabel 2: Immigratie en emigratie van de 13 voornaamste buitenlandse nationaliteiten in België in 2003 Immigratie Emigratie Nederland 8.547 3.480 Marokko 8.444 240 Frankrijk 8.191 3.622 Turkije 3.828 320 Duitsland 2.942 1.914 Groot-Brittanië 2.496 1.723 Verenigde Staten 2.483 2.120 Italië 2.293 1.389 Polen 2.086 393 Portugal 1.823 688 China (volksrepubliek) 1.575 256 Spanje 1.545 1.050 Congo 1.134 77 Andere nationaliteiten 21.278 6.145 Andere 135 26 Totaal buitenlanders 68.800 23.443 Totaal EU 30.457 15.508 (Bron: NIS Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie, Bevolking en gezinnen. Beweging van de bevolking en migraties in 2003, 2004) Analyseren we de natuurlijke aangroei van de buitenlandse bevolkingsgroepen tussen 2000 en 2003, dan zien we een afname. Die daling is onder andere toe te schrijven aan een gevoelige daling van het aantal geboortes (8.323 geboortes in 2000 tegen 6.941 in 2002 en 7.202 in 2003) 20, aan de automatische verwerving van de Belgische nationaliteit voor kinderen van migranten van de derde generatie 21, maar ook aan de naturalisatiegolf sinds 2000. Tabel 3 toont de bewegingen en aantallen van die bevolkingsgroepen, rekening houdend met de eerder bestudeerde elementen: naturalisaties, natuurlijke bewegingen en migratiebewegingen. 20 NIS Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie, Bevolking en gezinnen. Beweging van de bevolking en migraties. 21 N. Ouali, op. cit., p. 14. (vertaald) 14

Tabel 3: Bewegingen en aantallen van de buitenlandse bevolking overzichtstabel (cijfers per duizend) 2000 2001 2002 2003 2004 Beweging van de buitenlandse populatie Populatie op 1 januari 897.110 861.685 846.734 850.077 860.287 Saldo natuurlijke beweging 2.658 2.393 1.375 1.661 Saldo migratiebewegingen 31.773 41.520 46.374 45.357 Naturalisaties (buitenlands naar Belg) -61.980-62.982-46.417-33.709 Diverse aanpassingen (Bron: NIS Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie, Bevolking en gezinnen. Beweging van de bevolking en migraties) I.2.2 Buitenlandse aanwezigheid in België Op 1 januari 2004 maken de onderdanen uit het Europa van de 15 66,14% uit van de buitenlandse bevolking. 22 Die grote verhouding Europese burgers houdt zonder enige twijfel verband met de vestiging van de Belgische instellingen in België. De voornaamste niet-eubevolkingsgroepen aanwezig op het Belgische grondgebied zijn: Marokkanen (81.763), Turken (41.336) en onderdanen afkomstig uit Subsahara-Afrika, inclusief Congo (13.823). 23 Een groot deel van het migratieverkeer naar België bestaat sinds 1960 uit die drie gemeenschappen. Turken en Maghrebijnen maken deel uit van de laatste golf migrantenwerknemers die vóór 1974 werden gerekruteerd, het jaar waarin de massale immigratie in principe werd stopgezet. De Afrikanen uit de Subsahara [ ] zijn in België aanwezig in het voordeel van meer heterogene migratiepistes. 24 (vertaald) 22 Voor meer details cf. Algemene Directie Statistiek en Economische informatie, Bevolking en gezinnen. Buitenlandse bevolking op 01.01.2004, Brussel, Algemene Directie Statistiek en Economische informatie, 2004, <http://statbel.fgov.be/pub/d2/p202y2004_fr.pdf>, geraadpleegd op 10 augustus 2005. 23 Ibidem. 24 A. Manço, Quarante ans d immigration en Wallonie (1960-2000): bilan et perspectives d intégration des communauté maghrébines, turques et africaines subsahariennes, op. cit., p. 1. 15

Tabel 4: De 13 meest vertegenwoordigde nationaliteiten in België op 01.01.2004 Aantal % buitenlandse bevolking Italië 183.021 21,27% Frankrijk 114.943 13,36% Nederland 100.700 11,71% Marokko 81.763 9,50% Spanje 43.802 5,09% Turkije 41.336 4,80% Duitsland 35.530 4,13% Portugal 26.802 3,12% Groot-Brittannië 26.183 3,04% Griekenland 17.096 1,99% Congo (Dem.Rep.) 13.823 1,61% Verenigde Staten 11.582 1,35% Polen 11.570 1,34% Totaal 708.151 82,32% Totaal buitenlanders 860.287 100,00% (Bron: Algemene Directie Statistiek en Economische informatie, Bevolking en gezinnen. Buitenlandse bevolking op 01.01.2004) Bovendien bevinden zich meer dan 7.000 Algerijnse onderdanen en meer dan 3.000 Tunesiërs in België. 25 Interessant in tabel 5 is de situatie van de onderdanen uit Subsahara-Afrika, want daar vinden we personen afkomstig uit de drie voormalige Belgische kolonies, namelijk Congo, Rwanda en Burundi. Tabel 5: Voornaamste nationaliteiten uit Subsahara-Afrika vertegenwoordigd in België op 01.01.2004 Aantal % buitenlandse bevolking Congo 13.823 1,61% Ghana 2.509 0,29% Kameroen 2.432 0,28% Nigeria 1.636 0,19% Angola 1.237 0,14% Rwanda 1.123 0,13% Senegal 1.033 0,12% Burundi 874 0,10% Totaal 24.667 2,87% Totaal buitenlanders 860.287 100,00% (Bron: Algemene Directie Statistiek en Economische informatie, Bevolking en gezinnen. Buitenlandse bevolking op 01.01.2004, 2004) 25 Algemene Directie Statistiek en Economische informatie, Bevolking en gezinnen. Buitenlandse bevolking op 01.01.2004, op.cit. 16

De vier meest vertegenwoordigde Aziatische nationaliteiten zijn (in dalende volgorde) afkomstig uit China, India, de Filippijnen en Pakistan. De Verenigde Staten, Canada en Brazilië zijn de grootste gemeenschappen afkomstig uit Amerika. De geografische spreiding van personen met een niet-eu-nationaliteit in België is niet gelijkmatig. Bepaalde streken vallen immers op door een grote aanwezigheid van migranten. Dat is een gevolg van het migratiebeleid dat vóór 1974 werd gevoerd. Tabel 6: Totale en buitenlandse bevolking per provincie op 01.01.2004 Provincie/regio Totale bevolking Buitenlanders (EU en niet-eu) Niet-EU-buitenlanders % niet EU/ totale bevolk Brussel 999.899 263.451 110.963 11,10% Antwerpen 1.668.812 104.698 45.576 2,73% Henegouwen 1.283.200 143.842 22.804 1,78% Luik 1.029.605 104.153 22.281 2,16% Oost-Vlaanderen 1.373.720 36.540 21.129 1,54% Vlaams Brabant 1.031.904 61.226 17.879 1,73% Limburg 805.786 64.444 11.950 1,48% Waals-Brabant 360.717 30.088 7.844 2,17% West-Vlaanderen 1.135.802 21.467 7.795 0,69% Namen 452.856 18.488 4.410 0,97% Luxemburg 254.120 11.890 1.885 0,74% (Bron: Algemene Directie Statistiek en Economische informatie, Bevolking en gezinnen. Buitenlandse bevolking op 01.01.2004, 2004) Per 1 januari 2004 vinden we de grootste verhouding niet-eu-buitenlanders (meer dan 10%) in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Daarna volgen de provincies Antwerpen, Luik en Henegouwen met iets meer dan 2%. I.2.3 Structuur en kenmerken van de migrantenbevolking in België Uit een analyse van de cijfers van 2003 blijkt dat migranten die niet uit de EU van de 15 afkomstig zijn, gemiddeld jonger zijn dan de Belgische autochtonen. Iets meer dan 64,59% van de niet-eu-buitenlanders en meer dan 57,70% van de Turken en Marokkanen zijn tussen 25 en 49 jaar, terwijl 42,40% van de autochtone Belgen en 50,79% van de genaturaliseerde Belgen tussen 25 en 49 jaar zijn. Verhoudingsgewijse zijn er ook meer jongeren tussen 15 en 24 jaar bij 17

de niet-eu-migranten (19,76%) en bij Turken en Marokkanen (18,03%) dan bij de autochtone (15,13%) en genaturaliseerde (9,61%) Belgische bevolking). 26 Ongeveer 145.722 niet-eu-onderdanen zijn vrouwen (per 1 januari 2004). Dat maakt 50,03% van die bevolkingsgroep tegenover 145.554 mannen. 27 I.3. Het integratiebeleid in België I.3.1 Op federaal niveau De bevoegdheden inzake migrantenintegratie zijn in België verdeeld onder de federale overheid, de Gewesten en de Gemeenschappen. Het vreemdelingenbeleid, de toegang tot het grondgebied en het verblijfsrecht zijn uitsluitend federale bevoegdheden. Het onthaal- en integratiebeleid voor bevolkingsgroepen van buitenlandse afkomst is echter voornamelijk een gewestelijke en communautaire aangelegenheid. De voorbije jaren vaardigde de federale overheid nieuwe juridische maatregelen uit. 28 Begin 2003 breidde de staat ook de wetgeving inzake discriminatiebestrijding uit. Verder hervormde de federale overheid de wetgeving inzake de toegang tot bezoldigd en zelfstandig werk voor buitenlanders. Een Impulsfonds voor het Migrantenbeleid financiert sinds 1991 projecten die de integratie van buitenlanders willen bevorderen door maatschappelijke instroming en deelname. Die projecten 26 Deze cijfers werden berekend op basis van statistieken verstrekt door het Nationaal Instituut voor de Statistiek, Onderzoek naar de werkkrachten. 2003. 27 Algemene Directie Statistiek en Economische informatie, Bevolking en gezinnen. Buitenlandse bevolking per 1.1.2004, op. cit. 28 Wet van 20 januari 2003 tot versterking van de wetgeving tegen het racisme. Wet van 25 februari 2003 ter bestrijding van discriminatie en tot wijziging van de wet van 15 februari 1993 tot oprichting van een Centrum voor gelijke kansen en racismebestrijding. Koninklijk Besluit van 6 februari 2003 tot wijziging van het Koninklijk Besluit van 9 juni 1999 houdende uitvoering van de wet van 30 april 1999 betreffende de tewerkstelling van buitenlandse werknemers. Koninklijk Besluit tot vrijstelling van bepaalde categorieën van vreemdelingen van de verplichting houder te zijn van een beroepskaart voor de uitoefening van een zelfstandige beroepsactiviteit. Gevonden in V. Degraef, Analyse des données juridiques et des mesures fédérales, bruxelloises, wallonnes (2002-2003), in P. Desmarez, P. Van der Hallen, N. Ouali, V. Degraef, K. Tratsaert, Minorités ethniques en Belgique: migration et marché du travail. Analyse démographique, statistiques et des mesures juridiques et d action en faveur des migrants sur le marché du travail. Analyse van de demografische, statistiche en reglementaire context met betrekking to allochtonen op de arbeidsmarkt, op. cit., pp. 71-72. 18

spelen zich af in Prioritaire Actiezones (PAZ). Die prioritaire zones zijn: Brussel, Antwerpen, Gent, Luik en Charleroi. I.3.2 Op gewestelijk niveau In het Strategisch Plan voor etnisch-culturele minderheden van 1996 legt het Vlaamse Gewest zijn minderhedenbeleid vast. In 1998 wordt een decreet over de etnische en culturele minderheden goedgekeurd. Bovendien verleent het Vlaamse Minderhedencentrum steun aan integratiecentra en diensten en aan hulpdiensten voor vluchtelingen en maatschappelijke ondersteuning. 29 Daarnaast bestaan er provinciale integratiecentra. In het Waalse Gewest zijn er gewestelijke integratiecentra actief voor de instroming van buitenlanders of personen van buitenlandse afkomst. 30 Naast die instellingen bestaat er een Direction interdépartementale à l intégration sociale. Deze directie coördineert de bestrijdingsmiddelen tegen sociale uitsluiting en vóór de sociale integratie van het Waalse Gewest. 31 In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest spelen drie instanties een rol. Zo ontwikkelde het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, onder meer, een Territoriaal Pact voor de Werkgelegenheid. Een van de richtlijnen in dat pact is de bestrijding van discriminatie bij aanwerving op basis van etnische herkomst. 32 Ook de Commission communautaire Française steunt een beleid van instromingsamenleving. Ten slotte staat de Vlaamse Gemeenschapcommissie in voor missies die te maken hebben met het Vlaamse minderhedenbeleid. 33 29 Integratiebeleid, Vlaams Gewest, p.1, < http://www.newintown.be >, geraadpleegd op 7 september 2005 (datum laatste wijziging 01/06/2004). 30 Het Decreet van 4 juli 1996 betreffende de integratie van vreemdelingen of van personen van buitenlandse herkomst richt gewestelijke integratiecentra op. Volgende domeinen komen aan bod: instroming in de maatschappij en arbeidsmarkt, huisvesting, gezondheid, opleiding, inzameling van gegevens, meting van indicatoren, verspreiding van informatie, begeleiding van mensen, evaluatie van lokale initiatieven, deelname van personen aan het sociale en culturele leven, de promotie van interculturele uitwisselingen en eerbied van de verschillen, in Politique d intégration: Région Wallonne, p.1, < http://www.newintown.be >, geraadpleegd op 7 september 2005. (vertaald) 31 Politique d intégration: Région Wallonne, p.1, < http://www.newintown.be >, geraadpleegd op 7 september 2005. 32 Territoriaal Pact voor de Werkgelegenheid van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, <http://www.agendarespect.be/fr/ppublic/presentation/pte%2drbc/>, geraadpleegd op 13 december 2005. 33 Integratiebeleid: Brussels Hoofdstedelijk Gewest, p.1, < http://www.newintown.be >, geraadpleegd op 7 september 2005. 19

II. Wettelijk kader voor de bedrijfsoprichting en administratieve stappen II.1 Algemeen kader Volgens artikel 5 van de wet van 16 januari 2003 tot oprichting van een Kruispuntbank van Ondernemingen, tot modernisering van het handelsregister, tot oprichting van erkende ondernemingsloketten en houdende diverse bepalingen: Iedere onderneming of vestigingseenheid bedoeld in artikel 4, wordt in de Kruispuntbank van Ondernemingen ingeschreven en verkrijgt op het ogenblik van de inschrijving een ondernemingsof vestigingseenheidnummer. Dit nummer vormt hun uniek identificatienummer. 34 Artikel 4 van die wet doelt, onder meer, op handels- of ambachtsondernemingen. Bij de oprichting of bij de opening van een nieuwe vestigingseenheid is elke handels- en ambachtsonderneming verplicht zich bij de Kruispuntbank van Ondernemingen in te schrijven via een ondernemingsloket. 35 De Kruispuntbank van Ondernemingen registreert de ondernemingen en kent ze een identificatienummer toe. 36 De ondernemingsloketten controleren of de natuurlijke persoon of rechtspersoon correct voldoet aan de toegangsvoorwaarden tot het beroep en of hij over de 34 Zie artikel 4 en artikel 5 van de wet van 16 januari 2003 Wet tot oprichting van een Kruispuntbank van Ondernemingen, tot modernisering van het handelsregister, tot oprichting van erkende ondernemingsloketten en houdende diverse bepalingen (B.S.. van 05.02.2003), <http://www.ejustice.just.fgov.be/doc/rech_f.htm>, geraadpleegd op 18 november 2005. 35 Artikel 33, lid 1 van de wet van 16 januari 2003 Wet tot oprichting van een Kruispuntbank van Ondernemingen, tot modernisering van het handelsregister, tot oprichting van erkende ondernemingsloketten en houdende diverse bepalingen (B.S.. van 05.02.2003), <http://www.ejustice.just.fgov.be/doc/rech_f.htm>, geraadpleegd op 18 november 2005. 36 De Kruispuntbank van Ondernemingen is belast met het opnemen, het bewaren, het beheren en het ter beschikking stellen van de gegevens die betrekking hebben op de identificatie van de ondernemingen overeenkomstig [ ] Artikel 3, lid 3 van de wet van 16 januari 2003 Wet tot oprichting van een Kruispuntbank van Ondernemingen, tot modernisering van het handelsregister, tot oprichting van erkende ondernemingsloketten en houdende diverse bepalingen (B.S.. van 05.02.2003), <http://www.ejustice.just.fgov.be/doc/rech_f.htm>, geraadpleegd op 18 november 2005. 20