Invasieve exoten binnen Noord-Brabant en hun effecten In de afgelopen eeuw heeft de mens het Noordbrabantse landschap drastisch veranderd en daarmee ook de biodiversiteit. Veel inheemse soorten zijn achteruit gegaan of zelfs helemaal verdwenen. Met name de laatste decennia is er sprake van een nieuwe ontwikkeling. Er komen steeds meer uitheemse soorten onze provincie binnen, soms op eigen kracht, maar vaak een handje geholpen door de mens. Deze zogenaamde exoten kunnen ongunstige invloed hebben op de inheemse biodiversiteit, op de mens, zijn gezondheid en leefomgeving en de economie. Invasieve exoten zijn soorten die zich explosief (kunnen) ontwikkelen en inheemse planten en dieren verdringen en die schade aan de gezondheid, natuur en/of economie aanbrengen. Voorbeelden zijn de Amerikaanse vogelkers, Grote waternavel, Alsemambrosia (hooikoorts) en Amerikaanse rivierkreeft. Bestrijding van invasieve soorten is belangrijk, omdat blijkt dat indien bepaalde exoten zich eenmaal gevestigd hebben deze nauwelijks meer te verwijderen zijn. Dit is onder andere het geval bij de Amerikaanse rivierkreeft, de Japanse oester en de Amerikaanse vogelkers. Onderstaand een overzicht van de invasieve soorten die voorkomen binnen Noord-Brabant. Het overzicht is onderverdeeld in de categorieën: Planten, Vogels, Zoogdieren, Amfibiën / Reptielen, Vissen en Ongewervelden. Planten: Foto: Jan van Asselt, 28 september 2011, Amersfoort, industrieterrein De Wieken Alsemambrosia (Ambrosia artemisiifolia) Veel, maar onbestendig, voorkomend in tuintjes, vooral opslaand uit vogelvoer. Op enkele plaatsen komen langjarige populaties voor. Produceert grote hoeveelheden stuifmeel en daarmee een belangrijke veroorzaker van hooikoorts.
Foto: Bert Verbruggen, 22 augustus 2011, Den Bosch Zandambrosia (Ambrosia psilostachya) De grotere populaties zijn te vinden in de duinen. Onbekend is of ze ook in de Noordbrabantse landduinen voorkomen. Ambrosia-soorten zijn bekend om de pollenallergie die ze veroorzaken. Foto: Baudewijn Odé, 1 januari 2003, Culemborg Grote waternavel* (Hydrocotyle ranunculoides C. Linnaeus) Komt met name voor in het westen en midden; in het oosten van Brabant wat minder. De planten vormen dichte drijvende matten die tot afname van licht en zuurstofgebrek in het water leiden. De biomassa belemmert de waterdoorstroming en afvoer en hoopt zich op bij waterkunstwerken. * De Grote waternavel wordt vooralsnog als enige Nederlandse vaatplant genoemd in artikel 6 van het Besluit aanwijzing dier- en plantensoorten Flora- en Faunawet. Volgens artikel 14 van
de Flora en Faunawet is daarom het uitzaaien en uitplanten van, het bezit van en de handel in van deze soort verboden. Foto: Annemieke Hoozemans, 9 september 2011, Buurserzand nabij Haaksbergen Amerikaanse vogelkers (Prunus serotina) In de crisisjaren (1930-1940) op grote schaal aangeplant bij de heidebebossingen op de drogere zandgronden. Sindsdien heeft de plant zich massaal verspreid. De zaden worden verspreid door vogels en zoogdieren die de bessen eten. De bospest ontwikkelde zich op de zandgrond als een ware plaag. Foto: Maries Elemans, 1 mei 2011, Ravenstein Japanse duizendknoop (Fallopia japonica) Wijd verspreid op zandgronden, geconcentreerd in urbane gebieden, langs infrastructuur en op landgoederen. Verspreidt zich door transport van grond. Het dumpen van tuinafval draagt in hoge mate bij aan de verspreiding.
De soort dringt diep door in natuurlijke biotopen als beek- en rivieroevers. Door gebrek aan wortels in de bovenste bodemlagen ondermijnt deze soort de stabiliteit van de oevers. Foto: Martien van den Heuvel, 25 mei 2011, langs Roekenbos te Boxmeer Reuzenberenklauw (Heracleum mantegazzianum) Komt algemeen verspreid voor. Verspreiding van de zaden via stromend water, wind en voertuigen. De mens is als houder van deze sierplant in zijn tuin en het gebruik van de bloemschermen (met zaden) de grootste verspreider. Het sap van de plant werkt sterk irriterend op de huid. De soort vormt massavegetaties, die andere plantensoorten volledig onderdrukken. Foto: André van Proosdij, Kleine waterteunisbloem (Ludwigia peploides) De soort verspreidt zich o.a. via water. Verspreiding over langere afstanden via de handel in tuinplanten en door het dumpen van planten uit tuinvijvers in de natuur.
Door actieve bestrijding is de schade hier tot op heden beperkt. In Frankrijk overwoekert de soort complete natuurgebieden en daar is bestrijding nauwelijks meer mogelijk. Foto: Johan van Valkenburg, Drenthe Verspreidbladige waterpest (Lagarosiphon major) Recent aangetroffen in o.a. Tilburg, Sint-Oedenrode en Breda. Het is mogelijk dat de soort op meer plaatsen voorkomt, maar over het hoofd wordt gezien vanwege gelijkenis met de Brede en Smalle waterpest. De plant is wereldwijd in de handel als aquarium- en vijverplant. Het optreden van massavegetaties is in het buitenland bekend en geeft schade voor waterbeheerders, recreatie en scheepvaart. In onze regio is de Verspreidbladige waterpest nog niet in schadelijke omvang aangetroffen.
Vogels: Foto: Pieter Smit, 13 mei 2006, Westduinpark, Den Haag Halsbandparkiet (Psittacula krameri) Ingeburgerd. Door de mens geïntroduceerd als volièrevogel. Door ontsnapping en/of vrijlating heeft hij zich kunnen verspreiden, hoofdzakelijk in de grote steden in het westen van het land. De Halsbandparkiet is een holenbroeder. Het is onbekend of er competitie optreedt met andere, inheemse holenbroeders. Foto: Luuk Punt, 22 februari 2011, Hoek van Holland Huiskraai (Corvus splendens) Afkomstig uit Azië en voor het eerst in 1998 gebroed in Hoek van Holland. De soort kan zich enorm uitbreiden (voorbeelden buitenland) en is dan (zeer) schadelijk voor natuur, huisdieren, vee, landbouwgewassen, welzijn en gezondheid.
Zoogdieren: Foto: Michael Scheltgen, 19 augustus 2006, Lost Lagoon Wasbeer (Procyon lotor) Afkomstig uit Noord-Amerika/Canada. Er is een beperkt aantal gedocumenteerde waarnemingen in het oosten van Brabant. Waarschijnlijk ontsnapt uit gevangenschap, maar mogelijk ook afkomstig van de populaties in Duitsland. Schade hier is beperkt. De soort kan drager zijn van de ziektes canine distemper, rabies en rondwormen. Er wordt geen schade aan de Nederlandse biodiversiteit verwacht. Foto: Richard Toller, 28 december 2007, Minsmere Muntjak (Muntiacus reevesi) Deze kleine hertachtige is afkomstig uit China. In Brabant is deze soort waargenomen in de bossen bij Hilvarenbeek en Hoge en Lage Mierde.
Volgens de Flora- en Faunawet een soort die gevaarlijk is voor beschermde soorten en waarvan de stand beperkt mag worden. Amfibiën / Reptielen: Foto: Arnold van Rijsewijk, 14 oktober 2008, Vallei van de Grote Nete (België) Amerikaanse brulkikker (Rana catesbeiana) Slechts enkele kilometers over de grens in België bevinden zich grote populaties in het dal van de Mark, nabij de Reuselse Moeren en in het dal van de Grote Nete. In westelijk Noord-Brabant een enkele keer aangetroffen. De Amerikaanse brulkikker kan hoge dichtheden bereiken wat doet vermoeden dat ze, onder andere via predatie en concurrentie, een sterke invloed op het ecosysteem hebben. Een belangrijke zorg is het overdragen van de schimmelinfectie Batrachochytrium dendrobatidis op inheemse amfibieën.
Vissen: Foto: Jelger Herder, 29 december 2005, België Zonnebaars (Lepomis gibbosus) De uit Noord-Amerika afkomstige soort is door particulieren uitgezet en komt vooral voor in kleine afgesloten wateren op hoge zandgronden. Vanwege het roofzuchtige karakter van de soort en de hoge dichtheid die bereikt kan worden, vormt de Zonnebaars een bedreiging voor inheemse ongewervelden, amfibieën en vissen. De soort wordt door particulieren als nuttig beschouwd omdat hij ongewenste insecten (met name muggen) uit tuinvijvers houdt en is vanwege de mooie kleuren een populaire aquarium- en vijvervis.
Ongewervelden: Foto: Bram Kroese, 1 juni 2008, Loosdrecht Amerikaanse rode rivierkreeft (Procambarus clarkii) Vanaf 2000 neemt het aantal meldingen explosief toe. Plaatselijk in hoge dichtheden aangetroffen in het westen van Noord-Brabant en in Tilburg. De soort zorgt mogelijk voor het verdwijnen van waterplanten en tast amfibiepopulaties aan door het eten van hun eieren. Het ondergraven van oevers en beschoeiingen vormt een potentiële economische schadepost voor boeren en waterschappen. De Amerikaanse rivierkreeft heeft de inheemse rivierkreeft compleet verdrongen. Foto: Hans Adema, 12 augustus 2010, Zijsingel, Leiden Gewone driehoeksmossel (Dreissena polymorpha) Kan tegenwoordig in vrijwel alle grote, permanente wateren worden aangetroffen.
De aangroei van driehoeksmosselen op sluisdeuren en boten wordt eventueel als hinderlijk ervaren. Daarentegen is de soort van groot belang voor de biologische waterzuivering. Foto: Albert de Wilde, 29 mei 2009, Koudekerke Veelkleurig Aziatisch lieveheerbeestje (Harmonia axyridis) Komt veelvuldig voor in Noord-Brabant. Sterke verspreiding vanuit het zuiden vanaf 2000. Is een uitstekende verdelger van bladluizen en om deze reden op grote schaal uitgezet in kassen en het vrije veld. De potentiële gevolgen voor de inheemse fauna zijn in onderzoek, omdat de larven niet alleen bladluizen eten, maar ook andere insecten(larven). Foto: David Cappaert, Essenprachtkever (Agrilus planipennis)
Is nog niet gemeld in Noord-Brabant, maar komt er mogelijk wel voor op basis van waarnemingen in het buitenland. Door toedoen van vraat van de larven komen ogenschijnlijk gezonde bomen in drie, vier jaar tijd aan hun einde.