Veldwerkverslag Vrouwen in besluitvormende posities Dataverzameling
Zoetermeer, 24 juni 2014 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Panteia. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van Panteia. Panteia aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with Panteia. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of Panteia. Panteia does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.
Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 2 Opzet en uitvoering 7 2.1 De steekproef 7 2.2 Vragenlijst 9 2.3 Uitvoering veldwerk 9 2.4 Datalevering 11 Bijlage 1 Vragenlijst 12 3
1 Inleiding Sinds het voorjaar 2000 laat het Sociaal en Cultureel Planbureau tweejaarlijks een onderzoek uitvoeren om het aandeel van vrouwen in besluitvormende posities in de markt en de civiele maatschappij te meten. Dit tweejaarlijkse onderzoek, genaamd Vrouwen in de Besluitvorming (kortweg VIB), wordt gehouden in het kader van de Emancipatiemonitor, die ten doel heeft een dwarsdoorsnede te geven van het verloop van het emancipatieproces. De gegevens die verzameld worden middels het VIB - onderzoek zijn een grondslag voor het hoofdstuk Vrouwen in de maatschappelijke en politieke besluitvorming in deze Emancipatiemonitor. In verband met de voorbereiding van de Emancipatiemonitor 2014 heeft in de maanden maart, april en mei van dit jaar wederom een VIB-onderzoek plaatsgevonden. Het Sociaal en Cultureel Planbureau heeft Panteia gevraagd de dataverzameling te verzorgen In dit onderzoeksverslag wordt verslag gedaan van de werkzaamheden die Panteia ten behoeve van dit project heeft verricht. 5
2 Opzet en uitvoering 2.1 De steekproef Onderzoekspopulatie Het onderzoek werd uitgevoerd onder 553 organisaties. Deze organisaties zijn verdeeld naar: 1. de 250 grootste ondernemingen. Deze ondernemingen zijn geselecteerd op grond van hun eigen vermogen. 2. 211 grote non-profitorganisaties. Deze zijn verdeeld over de sociaal-economische hoek (onder andere UWV, Kamers van Koophandel, Sociale Verzekeringsbank en pensioenfondsen) en de sector zorg en welzijn (waaronder ziekenhuizen, thuiszorg, de hulpverlening en het sociaal-cultureel werk). 3. 92 maatschappelijke organisaties met meer dan 100.000 leden/donateurs. Adresbestanden De adressen van de instellingen vermeld onder punt 1 en punt 3 zijn aangeleverd door het SCP. De adressen van de organisaties vermeld onder punt 2 waren deels bekend en werden geleverd door SCP. Adressen van de grootste ziekenhuizen, GGZinstellingen, thuiszorginstellingen, welzijnsorganisaties en kinderopvangorganisaties zijn door Panteia achterhaald aan de hand van enkele selectiecriteria van het SCP. De definitieve adressenlijst is ter akkoord aan het SCP voorgelegd. Tabel 1 toont een specificatie van de opbouw van het bestand. 7
Tabel 1 Bruto adressenbestand Populatie(s) Totaal % (incl. overlap) 1 Bedrijven 250 45,2% Sociaal economische sector 59 10,7% Koepelorganisatie zorg/welzijn 21 3,8% Algemeen ziekenhuis 20 3,6% GGZ-instelling 22 4,0% Thuiszorginstelling 20 3,6% Zorgverzekeraar 6 1,1% Opbouwwerkkoepel 7 1,3% Welzijnsorganisatie 30 5,4% Jeugdzorgorganisatie 10 1,8% Residentiele jeugdinstelling 5 0,9% Kinderopvang 11 2,0% Maatschappelijke organisatie 92 16,6% Totaal 553 100,0% Bron: Panteia/SCP 2014 1 In de steekproef zitten 5 werknemers-en werkgeversorganisaties die zowel een sociaal-economische nonprofitorganisatie als een maatschappelijke organisatie zijn. 8
2.2 Vragenlijst De gehanteerde vragenlijst is identiek aan die van de meting van 2012. Een exemplaar van de gebruikte vragenlijst is als bijlage I in dit veldwerkverslag opgenomen. De vragenlijst is vervolgens zodanig geprogrammeerd zodat deze zowel voor telefonisch als online-onderzoek bruikbaar was. 2.3 Uitvoering veldwerk Keuze methode Om een hoge respons te kunnen realiseren, selectieve non-respons zoveel mogelijk uit te sluiten en partiële respons te voorkomen, is gekozen voor een mixed-mode aanpak van telefonisch en online onderzoek. Door deze aanpak kon de respondent zelf bepalen hoe hij (/zij) aan het onderzoek wilde meewerken. Het volgende stappenplan is hierbij gevolgd: 1. In eerste instantie zijn alle bedrijven telefonisch benaderd. Elk gesprek is gestart met te vragen naar het hoofd van de afdeling personeelszaken. Daar waar contactinformatie uit de meting van 2012 beschikbaar was, is van deze informatie gebruik gemaakt. 2. Na introductie van het onderzoek, is de hr-functionaris gevraagd of deze aan het onderzoek mee wilde werken en zo ja of wij de vragen telefonisch (direct of op een later moment) konden voorleggen, of dat men er de voorkeur aangaf om de informatie via het internet in te vullen. Degenen die aan deze laatste optie de voorkeur gaven, ontvingen direct een email met een link naar de online vragenlijst. Om de respondenten een totaal overzicht te geven van alle vragen die beantwoord moesten worden, is een pdf van de vragenlijst meegestuurd. 3. Twee weken na het telefonische contact is aan respondenten, die de vragenlijst via internet in wilden vullen en dit nog niet hadden gedaan, een eerste emailrappel gestuurd. 4. Twee weken na deze eerste emailrappel, is een eerste telefonische rappel uitgevoerd. 5. Drie weken na de eerste emailrappel is weer een tweede emailrappel gestuurd. 6. Tot slot zijn 4 weken na de tweede emailrappel de respondenten die nog steeds niet hadden gereageerd nogmaals telefonisch gerappelleerd. Ook respondenten die met de vragenlijst waren gestart, maar deze niet volledig hadden ingevuld, zijn telefonisch gerappelleerd. Bij enkelen konden de vragen die nog beantwoord moesten worden, direct telefonisch worden gesteld. 7. In overleg met het SCP is besloten om van de non-respondenten binnen de deelpopulatie ondernemingen via internet de samenstelling van de Raad van Commissarissen of de Raad van Bestuur te achterhalen. Het veldwerk is uitgevoerd door ervaren en in business-to-business gespecialiseerde interviewers. De interviewers zijn door de projectleiding van Panteia mondeling geïnstrueerd. Daarbij hebben zij een toelichting op schrift ontvangen. De adressen en telefoonnummers van alle geselecteerde organisaties zijn tijdens de dataverzameling door ons gecontroleerd. Tijdens deze controle bleek dat 6 grote ondernemingen vervangen moesten worden door 6 andere, omdat deze ondernemingen geen vestiging (meer) hadden in Nederland, onderdeel bleken te zijn van een grotere organisatie of omdat bij deze bedrijven geen Nederlands werd gesproken. 9
Ook de adressenbestanden met non-profitinstellingen en maatschappelijke organisaties bleken diverse foute telefoonnummers te bevatten. Via internet zijn, waar mogelijk, de juist telefoonnummers achterhaald. Steekproefrealisatie Van de 553 organisaties die telefonisch benaderd konden worden, waren er 415 bereid om mee te werken. 168 deden dit direct per telefoon en 244 gaven er de voorkeur aan de vragenlijst in te vullen via het internet. Zij ontvingen een email met de link naar de online vragenlijst. Opvallend dit jaar was wel dat deze bereidheid er pas was, nadat veel organisaties eerst per email op de hoogte gesteld waren van het doel van het onderzoek. Van de 244 organisaties die de voorkeur gaven aan een online vragenlijst, hebben er uiteindelijk 169 hun medewerking aan het onderzoek verleend, waarvan alsnog 3 per telefoon. 55 organisaties vulden de online vragenlijst vrijwel direct in (en zijn derhalve niet gerappelleerd). De overige zijn diverse malen gerappelleerd, zowel per email als per telefoon. Uiteindelijk hebben in totaal 337 organisaties hun medewerking verleend. Via het internet is van 57 bedrijven, die niet aan de enquête hadden deelgenomen, informatie gevonden over de aanwezigheid van een toezichthoudend orgaan en uit hoeveel personen deze bestaat. Hierdoor heeft Panteia in totaal bij 394 bedrijven en organisaties de benodigde informatie kunnen achterhalen. Tabel 2.1 geeft een overzicht van de responsverdeling naar de 3 deelpopulaties. tabel 2.1 Respons naar de deelpopulaties Absoluut % Bedrijf 160 40,6% Non-profit instelling 158 40,1% Maatschappelijke organisatie 76 19,3% Totaal 394 100% Bron: Panteia 2014 Als we vervolgens kijken naar de respons op deelpopulatieniveau, dan zien we dat de respons bij de maatschappelijke organisaties het hoogste is. 83% van alle steekproeforganisaties heeft gerespondeerd. Bij de non profit instellingen ligt dit percentage op 75%. Onder bedrijven ligt dit percentage het laagste, namelijk op 64%. tabel 2.2 Responsverhouding netto - bruto Netto Bruto % van bruto Bedrijf 160 250 64,0% Non-profit instelling 158 211 74,9% Maatschappelijke organisatie 76 92 82,6% Totaal 394 553 71,2% Bron: Panteia 2014 10
2.4 Datalevering Nadat de dataverzameling was afgerond, heeft Panteia de databestanden gecontroleerd. Op basis van een door het SCP aangeleverd dummy-bestand, is het te leveren eindbestand samengesteld. De variabelen en labels zijn identiek aan die van de vorige metingen. Ook de standaard SCP-codering voor de categorieën zoals niet van toepassing, weet niet, vraag niet gesteld of niet ingevuld is in dit bestand opgenomen. Tevens is aan dit bestand de broninformatie (meta-informatie) uit het adressenbestand toegevoegd en de informatie of en wanneer een bedrijf de Charter Talent naar de Top heeft ondertekend. Op maandag 2 juni is per email aan het SCP een databestand in SPSS-format geleverd. 11
Bijlage 1 Vragenlijst In opdracht van het Sociaal Cultureel Planbureau voeren wij een onderzoek uit naar de positie van vrouwen in de grootste ondernemingen in Nederland. Graag wil ik u hierover een aantal vragen stellen. De vragen die wij gaan stellen hebben betrekking op dit moment. Mocht het gevraagde nu echter niet bekend zijn, neemt u dan als peildatum 1 januari 2014. De vragen hebben betrekking op de gehele Nederlandse organisatie. Vraag V1 Heeft uw organisatie een toezichthoudend orgaan? Dat wil zeggen een bestuur, Raad van Commissarissen (RvC) of Raad van Toezicht (RvT) die bestaat uit mensen die niet in dienst zijn van de organisatie, met een bestuurlijke, toezichthoudende rol. 1: Ja 2: Nee => door naar Vraag V3A 3: Weet niet/wil niet zeggen Vraag V2A Uit hoeveel personen bestaat dit toezichthoudend orgaan? Dat wil zeggen een bestuur, Raad van Commissarissen (RvC) of Raad van Toezicht (RvT) die bestaat uit mensen die niet in dienst zijn van de organisatie, met een bestuurlijke, toezichthoudende rol. Vraag V2B Hoeveel vrouwen maken deel uit van dit toezichthoudend orgaan? Vraag V3A Hoeveel leden kent het hoogste dagelijks leidinggevende niveau in uw organisatie? Bedoeld worden raad van bestuur, (hoofd) directieleden, directieteam, managementteam, e.d., (personen die als directeur/werknemer in dienst zijn van het organisatie of meewerkend eigenaar). Vraag V3B Hoeveel vrouwen maken deel uit van het hoogste dagelijks leidinggevende niveau? Vraag V4A Hoeveel personen zijn in 2013 benoemd tot lid van het hoogste dagelijks leidinggevende niveau in uw organisatie? Bedoeld worden raad van bestuur, (hoofd) directieleden, directieteam, managementteam, e.d., (personen die als directeur/werknemer in dienst zijn van het organisatie of meewerkend eigenaar) Vraag V4B Hoeveel vrouwen zijn in 2013 benoemd tot lid van het hoogste dagelijks leidinggevende niveau in uw organisatie? Vraag V4C Hoeveel personen zijn in 2013 vertrokken als lid van het hoogste dagelijks leidinggevende niveau in uw organisatie? 12
Vraag V4D Hoeveel vrouwen zijn in 2013 vertrokken als lid van het hoogste dagelijks leidinggevende niveau in uw organisatie? Vraag V6A Hoeveel personen zijn werkzaam in functies in de (leidinggevende) laag direct onder de dagelijkse leiding, dat wil zeggen de tweede dagelijks(e) (leidinggevende) laag? Het gaat hier bijvoorbeeld om vestigingsdirecteuren, divisie- of afdelingshoofden, sectiehoofden en daarmee vergelijkbare functies. Maar mogelijk worden in uw organisatie ook hoofden van stafdiensten (P&O, Automatisering, Facilitaire dienst) tot de tweede leidinggevende laag gerekend. Neemt u als peildatum 1 januari 2014. Vraag V6B Hoeveel vrouwen zijn werkzaam in functies in deze tweede leidinggevende laag? Vraag V7 Is er binnen uw organisatie/organisatie een derde leidinggevende laag herkenbaar? Zo ja, om welke functies gaat het dan? Ja, het gaat om de volgende functies, namelijk Nee, derde laag niet herkenbaar / erg ingewikkeld / divers => door naar vraag 9a Vraag V7A Hoeveel personen zijn werkzaam in functies in deze derde leidinggevende laag? Vraag V7B Hoeveel vrouwen zijn werkzaam in functies in deze derde leidinggevende laag? Vraag V8 Is er binnen uw organisatie/organisatie een vierde leidinggevende laag herkenbaar? Zo ja, om welke functies gaat het dan? Ja, het gaat om de volgende functies, namelijk Nee, derde laag niet herkenbaar / erg ingewikkeld / divers => door naar vraag 9a Vraag V8A Hoeveel personen zijn werkzaam in functies in deze vierde leidinggevende laag? Vraag V8B Hoeveel vrouwen zijn werkzaam in functies in deze vierde leidinggevende laag? 13
Vraag V9A Tot welke branche behoort uw organisatie? Landbouw, bosbouw en visserij Winning van delfstoffen Industrie Productie en distributie van en handel in elektriciteit, aardgas, stoom en gekoelde lucht Winning en distributie van water; afval- en afvalwaterbeheer en sanering Bouwnijverheid Groot- en detailhandel; reparatie van auto's Vervoer en opslag Horeca Informatie en communicatie Financiële instellingen Verhuur van en handel in onroerend goed Advisering, onderzoek en overige specialistische zakelijke dienstverlening Verhuur van roerende goederen en overige zakelijke dienstverlening Openbaar bestuur, overheidsdiensten en verplichte sociale verzekeringen Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie Overige dienstverlening Vraag V9B Kunt u ter verduidelijking, uw branche omschrijven? Vraag V10 Hoeveel personen zijn er op dit moment werkzaam bij uw organisatie? Dat wil zeggen personeel op de loonlijst, inclusief meewerkende eigenaren en gezinsleden. Vraag V11 Uitsluitend aan maatschappelijke organisatie Bent u een leden- of donateursorganisatie? 1: Ja 2: Nee => door naar Vraag V11B Vraag V11A Als Vraag V11 is 1 Hoeveel leden en/of donateurs heeft uw organisatie? Vraag V11B Als Vraag 11 is 2 Hoeveel organisaties zijn er aangesloten bij uw organisatie? Vraag V12 Dit waren alle vragen met betrekking tot dit onderzoek. Mochten er naar aanleiding van uw antwoorden vragen zijn, kunnen we u dan zo nodig om een toelichting vragen? 1: Ja 2: Nee 14
Vraag V13 Zou u bereid zijn om volgende keer nogmaals mee te werken aan dit onderzoek? 1: Ja 2: Nee Vraag V14 Als vraag 12 is ja of vraag 13 is ja Dan wil ik enkele gegevens van u noteren/controleren. ENQ.: Check naam bedrijf, adres, telefoonnummer ENQ.: Noteer geslacht respondent Vraag V14_1 Als vraag 12 is ja of vraag 13 is ja Wat is uw naam? Vraag V14_2 Als vraag 12 is ja of vraag 13 is ja Wat is uw functie? Vraag V15 Dit waren alle vragen. Heeft u nog algemene opmerkingen? 1: Ja, namelijk 2: Nee EINDE Dan waren dit al mijn vragen. Ik dank u hartelijk voor uw medewerking aan dit onderzoek en ik wens u verder een prettige dag/avond. 15