A. KORTE UITEENZETTING VAN DE DESTIJDS DOOR DEN MIJNBOUWKUNDIGEN DIENST OPGESTELDE PLANNEN TOT WATERVOOR- ZIENING VAN DE HAVEN VAN WILLEMSTAD EN VAN DIE STAD ZELVE OP HET EILAND CURASAO DOOR DR. IR. G. J. H. MOLENGRAAFF De levering van ketelwater aan schepen vereischt de winning van grondwater met een gering zoutgehalte. In hoofdstuk III van mijn proefschrift *) is uiteengezet, dat grondwater met een gering zoutgehalte voorkomt in de kleine neerslaggebieden en in de hooger liggende gedeelten van groote neerslaggebieden, die geheel uit diabaas bestaan. Voor de winning van dit water was uitgekozen het hoog gelegen gedeelte van het complex Buena Vista. Het grondwater in dat gedeelte heeft een chlooriongehalte, dat kleiner is dan 90 mg. per liter. De carbonaathardheid is kleiner dan 12 D.G., de totale hardheid kleiner dan 8 D.G. Het zoutgehalte van dit water is voornamelijk het gevolg van het daarin voorkomen van gedissocieerde calcium- en natrium-chloriden en hydrocarbonaten. Magnesiumion is weinig aanwezig, n.l. < 2 mg. per liter. SO^" < 30 mg. per liter. De hygiënische betrouwbaarheid van het water kan worden verzekerd door het neerslaggebied af te sluiten ') De geologie en geohydrologie van het eiland Curasao 1929.
26 WATERVOORZINIENG VAN WILLEMSTAD en bewoning daarvan te verbieden; het zou dan ook voor drinkwater geschikt zijn. Het plan voor de winning, het transport en de levering van het water luidde als volgt: De winning geschiedt door het grondwater uit putten van f 4M. middellijn met behulp van windmolens op te pompen in een ingegraven laag-reservoir van ^ 250 M* inhoud. Een krachtige windmolen pompt het water uit dit reservoir in een hoog-reservoir, ingegraven op den top van een heuvel van 27.50 M. hoogte ten oosten van het landhuis Buena Vista. De inhoud van het hoog-reservoir is 1600 M^ en houdt verband met het aantal opeenvolgende windstille dagen, dat op Curacao is waargenomen. Het water wordt uit het hoogreservoir door een buisleiding afgevoerd naar een steiger in het Schottegat. De aanvoer bedraagt 100 M^ per uur. Een motortankboot met een tankinhoud van 80 M^ brengt het water naar de schepen in de haven. De capaciteit van de pomp aan boord van de tankboot was bepaald op 80 ton per uur. De zëlfköstëri van i M'. water waren berekend op / 1.75 per ton bij een levering van 30.000 ton per jaar. De kosten voor aankoop van terreinen, aanleg van nieuwe dammen, verbetering van bestaande dammen, omheining van het terrein op het complex Buena Vista waren voor de helft op de begrooting van het kapitaal voor de watervoorziening van de schepen gebracht. De verkoopprijs van 1 M^. water was bepaald op / 2.50 per M^, geleverd aan boord van het schip. De prijs van 1 M^ regenwater, geleverd aan boord in de haven van Willemstad, bedroeg destijds in het droge seizoen / 7.50 en die van grondwater / 5.00. De vraag, of inderdaad de schepen per jaar 30.000 ton afnemen, is niet van belang, omdat, indien dit niet het geval mocht zijn, het water aan het groote reservoir van de stad op Rozendaal zou kunnen worden toegevoegd. De levering door het gouvernement van ketelwater en hygiënisch betrouwbaar drinkwater aan de schepen zou bijdragen tot verhooging van de bruikbaarheid van de haven van Willemstad. Toen een tiental jaren geleden de
WATERVOORZIENING VAN WILLEMSTAD 27 havenmond van Curacao verbreed werd, was ook de tijd aangebroken voor het vaststellen van nieuwe richtlijnen voor de haven-exploitatie, voor de inrichting van de douane en de havenpolitie en voor het loodswezen. Dit is nagelaten, zelfs toen de havenbeweging in een snel tempo toenam. De haven van Willemstad is wat de havenbeweging betreft thans één van de grootste havens in West-Indië, maar helaas tevens één van de slechtst beheerde en geoutilleerde. B. Het plan van de watervoorziening van Willemstad beoogde de levering van bronwater van Hato en van grondwater uit het complex de Savaan-Buena Vista, door middel van een waterleiding. Het debiet van de bronnen en de hoeveelheid grondwater nemen tijdens een droge periode af. Gedurende een regentijd dient dus zoowel bron- als grondwater in een reservoir verzameld te worden. Verschillende overwegingen hebben ten slotte er toe geleid voor de plaats van het reservoir de plantage Rozendaal te kiezen. De inhoud van dit reservoir werd bepaald op 40.000 ton. De winning van het bronwater zou geschieden volgens de regelen, die in mijn proefschrift genoemd zijn in hoofdstuk II over de geohydrologie der bronnen. Het bronwater zou uit de brongebouwtjes geleid worden naar een laagreservoir van 1000 ton ten noordwesten van het landhuis Hato. De bedoeling was het water uit dit reservoir op te pompen naar een hoog-reservoir van 425 M^. inhoud op het hoogste terras van Hato en het water uit dit reservoir af te voeren naar een lager reservoir, van 425 M^ inhoud, vóór de stad gelegen op het terras van Habaai. Een leiding was geprojecteerd van dit reservoir naar een nog lagerreservoir, van 425 M^. inhoud, achter de stad gelegen op Arrarat. De distributie van het water aan de inwoners zou plaats hebben door den aanleg van een waterleidingsnet. Gedurende den regentijd leveren de bronnen meer water dan de stad verbruikt en wordt het overtollige
28 WATERVOORZIENING VAN WILLEMSTAD water in het laag-reservoir op Rozendaal verzameld. Het grondwater uit het complex de Savaan-Buena Vista wordt door middel van windmolens uit putten opgepompt naar het zelfde reservoir. Indien de bronnen minder water leveren dan de stad verbruikt, wordt met een pomp water uit het reservoir op Rozendaal geperst in de leiding van het hoog-reservoir op Hato naar het reservoir op Habaai. Leveren de bronnen en de putten gedurende een droge />m'od minder water dan de stad noodig heeft, dan voorziet het reservoir op Rozendaal in het tekort. De inhoud van dit reservoir houdt dus verband met de suppletie, die gedurende een droge periode noodig is. Het zou, zooals in hoofdstuk III van mijn proefschrift is aangetoond, noodig wezen het complex de Savaan- Buena Vista van dammen te voorzien, die in staat zijn al het tijdens een bui afloopend water te keeren en aan het grondwater toe te voegen. De ligging van deze dammen op het genoemde complex is op de kaart tegenover blz. 119 in mijn proefschrift aangegeven. De dammen van den zoogen, systematischen damaanleg dienen geheel hersteld en de daarbij behoorende overlaten van beton aangelegd te worden. Uit de samenstelling van het bronwater van Hato en van het grondwater van het complex de Savaan-Buena Vista volgt, dat het water voor drinkwater geschikt is. Het water van de bronnen, die dicht bij den klifwand ontspringen, bevat minder dan 170 mg Cl' per liter en i 4.6 mg. Mg" per liter. De totale hardheid bedraagt 12a 13, de carbonaathardheid 10 a 11 D.G. Het Mg" gehalte is ± 4.6 mg per liter. Het bronwater, dat op een afstand van den klifwand uit de schalies voor den dag komt, heeft een chlooriongehalte tot 260 mg. per liter. De totale hardheid bedraagt 14 en de carbonaathardheid 12 D.G. Hoe verder de bron van den klifwand ligt hoe hooger het Mg" gehalte wordt. De uiterste waarden zijn 6.3 mg. tot 9.2 mg. per liter. Het water van de bron Bak Ariba bevat 343 ± 20 mg.
WATERVOORZIENING VAN WILLEMSTAD 29 Cl'en 22.1 mg. Mg- per liter. De totale hardheid is 22 D.G. en de carbonaathardheid 13 D.G. Hoewel de zouten in dit water niet te proeven zijn, wijs ik er op, dat het bronwater, dat aan de stad verstrekt zou worden, een mengsel is van het water, dat de bronnen leveren. De samenstelling van dit mengsel is aanmerkelijk beter dan dat van het water van de bron Bak Ariba. In mijn proefschrift, hoofdstuk II over de geohydrologie der bronnen, heb ik uiteengezet, dat de samenstelling van het bronwater verbeterd kan worden door de bronnen zoo dicht mogelijk bij den klifwand te capteeren. Het grondwater uit het complex de Savaan-Buena Vista bevat gem. i 102 mg. Cl' per liter. De totale hardheid is i 10 D.G. en de carbonaathardheid ± 12 D.G. De levering van 200 ton water per dag aan de stad acht ik gedurende mt drogtf />m'o*fe voldoende. Men bedenke dat de blanke bevolking nog niet 10% van de totale stadsbevolking uitmaakt. Indien een waterleiding tot stand komt, krijgt dit deel van de bevolking de beschikking over regenwater voor drinkwater en huishoudelijke doeleinden. De rest van de bevolking, de negerbevolking, gebruikt zeer weinig water. Bovendien werkt een groot gedeelte der negers op ondernemingen die water verstrekken. Tot nu toe is tijdens een droge periode, wanneer zelfs de regenbakken leeg zijn, nooit meer dan 150 ton water in de stad aangevoerd. Wat de hygiëne van het bronwater van Hato en het grondwater van het complex der Savaan-Buena Vista betreft, verwijs ik naar de hoofdstukken II en III van mijn proefschrift. De zelfkosten van het water werden begroot op / 1.75 per M^., indien slechts 73.000 M^. per jaar werd geleverd. De prijs van het water kan gesteld worden op / 1.00 per M^. in den regentijd en / 2.50 per M^. in den drogen tijd. De prijzen van het water in den drogen tijd bedroegen destijds te Willemstad voor regenwater / 40. per M.^, voor putwater / 4. per M^, voor ondrinkbaar water *) ') Dit water bevat 2010 mg. Cl' per liter en heeft een totale hardheid van 63 D.G.
30 WATERVOORZIENING VAN WILLEMSTAD uit de leiding / 4. per M^. of bij een verbruik van 1 of minder / 5.00 per maand, te vermeerderen met / 0.50 per maand voor meterhuur. De rentabiliteit van het bedrijf zou reeds verzekerd zijn, wanneer de droge tijd niet langer duurde dan 8 maanden. De droge tijd duurt vaak langer, zoodat het plan, dat destijds door den Mijnbouwkundigen Dienst was opgesteld, een winstgevend bedrijf voor het gouvernement geworden zou zijn. Er werd toen, niet ten onrechte, verlangd één soort water tegen lagen prijs aan de inwoners van Willemstad te verstrekken. Het plan van den Mijnbouwkundigen Dienst, dat dit beoogde, is niet tot uitvoering gekomen. Een bespreking van de beweegredenen, die daartoe geleid hebben, valt buiten het kader van dit opstel, omdat zij geen verband hielden met de merites van dit plan, daar de personen, die de beoordeeling tot zich trokken, tegenover het watervoorzieningsvraagtuk van Willemstad en haven geen onafhankelijk standpunt innamen.