Integraal waarderen Een (blijvende) discussie Maartje de Boer Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 1
Presentatie Het probleem Voor wie is dit een probleem? RCE Kennisprogramma Wat is Erfgoed (een oplossing?) Samenvatting
Het probleem Een (blijvende) discussie: hoe moet de methode voor een integrale afweging van cultuurhistorische waarden er uit zien? 2 elementen: wat is cultuurhistorische waarde? hoe wegen we cultuurhistorische waarden integraal af?
Het probleem Wat is cultuurhistorische waarde? Archeologie Gebouwd erfgoed Historische geografie / cultuurlandschap Roerend erfgoed Archieven Immaterieel erfgoed (verhalen, herinneringswaarde, volkscultuur)
Het probleem Hoe wegen we cultuurhistorische waarden integraal af? -> een paar voorbeelden
Stapelen: handreiking cultuurhistorie in m.e.r. en MKBA Weging van cultuurhistorie in besluitvorming over ruimtelijke plannen effect van plannen op cultuurhistorie effect van cultuurhistorie op maatschappij & welvaart: kosten vs. baten
Methode: apart waarderen van archeologie, gebouwd erfgoed en historische geografie effect van plannen op afzonderlijke waarden met oog voor samenhang, dus: stapelen van waarden / effecten = meerwaarde keuzes maken: wat is doorslaggevend?
Beschouwingsniveaus - Richtlijnen bouwhistorisch onderzoek Gebied (context) Ensemble/gebouw Cluster (reeks ruimten) Ruimte Element (constructie-onderdelen) Component (detail)
Deelwaardestellingen - Richtlijnen bouwhistorisch onderzoek Methode: andere disciplines betrekken bij bouwhistorisch onderzoek deelwaardestellingen: historische waarden ensemblewaarden architectuurhistorische waarden bouwhistorische waarden gebruikshistorie.. weging van deelwaarden => één samenhangende waardestelling
Landschapsbiografie levensgeschiedenis van het landschap: economisch gebruik, religie, cultuur, betekenis => fysieke landschap én beleving en de wijze waarop dat kan worden afgelezen aan plekken en patronen in het landschap
Landschapsbiografie Methode: landschap is gelaagd, complex en dynamisch => goede zorg vereist brede kennisbasis => interdisciplinair onderzoek eigenheid van cultuurlandschappen : wat is de specifieke bijdrage aan die levensgeschiedenis => gedifferentieerde waardering
Inter-/transdisciplinair => Programma Bodemarchief in Behoud en Ontwikkeling (BBO) Integratie op 3 niveaus: Interdisciplinair 1.intern: cultuurhistorische disciplines 2.intern+: cultuurhistorie en andere wetenschappen / alledaagse ervaringskennis Transdisciplinair: 1.extern: integratie van cultuurhistorisch onderzoek met beleid en participatie => emancipatie van cultuurhistorie drager = landschapsbiografie (Biografie Peelland / Drentse Aa) 12
Landschapsbiografie - Cultuurhistorische hoofdstructuur De Peel
Landschapsbiografie veldnamenproject Drentse Aa historische bron en participatie
Voor wie is dit een probleem? Gemeenten: moeten alle belangen die effect hebben op de kwaliteit van de ruimte, integraal afwegen cultuurhistorie is één van die belangen cultuurhistorische waarde als kwaliteit van onze leefomgeving, dus integrale benadering Rijk: rijksbeleid/nationaal perspectief & anderen helpen om hun rol goed uit te voeren (vooral gemeenten): borgen van samenhang en kwaliteit faciliteren
Voor wie is dit een probleem? Opdrachtgevers (gemeenten, eigenaren,..): moeten cultuurhistorie breed afwegen bij planvorming => behoefte aan transparant waarderingsproces en integrale benadering van cultuurhistorie (compleet beeld) integrale benadering heeft ook economische voordelen: synergie, kostenbesparing (is niet per definitie gunstig voor het erfgoed) Markt (ontwerpers, uitvoering,..) anticipeert, zoekt oplossingen voor gemeenten en eigenaren
Voor wie is dit een probleem? Wetenschap: nog hoofdzakelijk sectoraal georiënteerd, iedere sector een eigen onderzoeksagenda en eigen doelen steeds meer specifieke aandacht voor integrale benadering, samenhang en beleving Publiek / de burger: bijdrage leveren aan een integrale benadering (kennis, participatie) gaat om het verhaal, onderscheid tussen erfgoeddisciplines en sectorale waarden is ondergeschikt
RCE Kennisprogramma Wat is Erfgoed (een oplossing?) De RCE pakt dit probleem op: Verkennen (discussie) => ontwikkelen van methodiek? Via: - kennisprogramma Wat is erfgoed - RCE - i.s.m. onderzoeksprogramma Waarde en waardering - ICN.
Kennisprogramma s RCE 2009-2012 WAT IS ERFGOED? HOE GAAN WE OM MET ERFGOED? MONITOR ERFGOED EN RUIMTELIJKE OPGAVEN? 19
Kennisprogramma Wat is erfgoed Doelstelling: het ontwikkelen van kaders en instrumenten voor inventarisatie en waardering van het onroerende erfgoed voor onszelf en voor anderen Visie: ingaan op de actualiteit en voorbereiden op de toekomst => politieke / maatschappelijke realiteit 20
Project: analyse waardering onroerend erfgoed in Nederland Projectleider: Mieke van Bers Doel: Inventariseren en analyseren van de wijze waarop het onroerende erfgoed (A/C/M) in Nederland en een aantal (nader te bepalen) omringende landen, wordt gewaardeerd door professionals en niet-professionals Resultaat: 1e helft 2011: brede discussie met het cultuurhistorische veld over de toekomst van waardering, o.a. integrale benadering Vervolg: Nieuwe methoden en instrumenten?
Project: meerjarentraject waardering ICN, RCE, NA, RgD Doel: Vanuit een (sector)overstijgend perspectief bijdragen aan de verdere professionalisering van het waarderen van erfgoed, waarbij de ontwikkelingen in en de behoeften van de samenleving betrokken worden. Resultaten (o.a.): 1e werkconferentie november 2009 vervolg 15 november a.s.: casestudy paleis Soestdijk intentieverklaring samenwerking 4 partners gezamenlijke meerjarenplan (onderzoek)
Samenvatting => stelling Probleem: hoe moeten methoden en instrumenten voor een integrale afweging van cultuurhistorische waarden er uit zien? Voor wie: primair => rijk en gemeenten Een oplossing?: kennisprogramma s RCE/ICN: verkennen => methoden en instrumenten Stellingen: 1. tot op heden is dé ultieme (werkende) methodiek voor een integrale afweging van cultuurhistorische waarden nog niet uitgevonden 2. de waardering van erfgoed wordt teveel bepaald door professionals