Oog voor bijwerkingen OT en Zien congres, Rotterdam 25 september 2015 Rike van Eekeren, apotheker Lareb
Bijwerkingencentrum Lareb Bewaking geneesmiddelenveiligheid Meldingen van bijwerkingen uit de praktijk Van vaccins en geneesmiddelen Zwangerschap en borstvoeding (TIS, pregnant) Doelen Opsporen onbekende bijwerkingen Kennis verzamelen over bijwerkingen Kenniscentrum bijwerkingen
Quiz: wat kan een bijwerking zijn? Wazig zien Scheel zien Dubbel zien Droge ogen Staar glaucoom Refractie afwijkingen Mydriasis
Inhoud 1. Wat is Lareb? 2. Bijwerkingen van geneesmiddelen - Refractie afwijkingen - Diplopie - Corticosteroïden 3. Casuïstiek
Bijwerkingen
Refractie afwijkingen door geneesmiddelen Musculus ciliaris β2 (sympathicus) + relaxatie lens vlakker - contractie lens boller M3 (parasympathicus) + contractie lens boller - relaxatie lens vlakker Musculus dilator pupillae α1 (sympathicus) + contractie mydriasis - relaxatie miosis Musculus sphincter pupillae M3 (parasympathicus) + contractie miosis - relaxatie mydriasis + stimulatie, - blokkade van receptor
Effect op sympathicus α1-receptoren (pupil) Voorbeeld: tamsulosine (alfa-blokker, bij prostaat hyperplasie) Vaak voorkomende bijwerking: wazig zien Bijzonder: IFIS (intra-operative floppy iris syndrome) bij cataract operatie β2-receptoren (lens) sotalol (hart) visuele stoornissen bètablokkers voor hypertensie droge ogen, visuele hallucinaties astma medicatie (salbutamol) geen visuele stoornissen bekend
Effect op parasympaticus Middelen met (-) anti-cholinerg effect - pupilverwijding, lens vervlakking, accommodatie paralyse; - droge ogen Middelen bij urine-incontinentie (oxybutinine, tolterodine) Antidepressiva, antipsychotica (amitriptyline, en minder: paroxetine, ea) COPD: Spiriva (tiotropium) Middelen met een (+) cholinerg effect - Pupilvernauwing, accommodatiespasme Middelen bij Alzheimer (rivastigmine) Middelen stoppen met roken: nicotine, varenicline (Champix)
Andere middelen Mechanisme onbekend, mogelijk spelen ook de oogboldruk en hydratietoestand van het oog een rol. Middelen bij epilepsie, voorbeeld: topiramaat, carbamazepine Middelen voor hoge bloeddruk: hydrochloorthiazide Lithium: vaak voorkomende bijwerking wazig zien Isotretinoine (bij acne): diverse visusstoornissen (droge ogen) Methylfenidaat (Ritalin): wazig zien, accommodatiestoornissen, mydriasis NB bij diabetes mellitus kan door schommelingen in bloedglucose voorbijgaande wazig zicht / refractie afwijking (meestal myopie) optreden.
Voorbeeld Vrouw, 74 jaar VG: fibromyalgie, herseninfarct (4 jr geleden) Med: - Recent: Vesicare (solifenacine) voor urine-incontinentie - Chronisch: Ascal, barnidipine, losartan, hydrochloorthiazide, rosuvastatine (voor bloeddruk, preventie atherosclerose) Rijbewijskeuring: sterk verslechterde visus! (myopie) Stop verdacht geneesmiddel geen opmerkelijke visusafwijking meer, behalve lichte staar ontwikkeling Verdacht geneesmiddel: Vesicare (solifenacine)
Samenvatting refractie afwijking Als een patiënt zich presenteert met onverklaarde of plotseling optredende visusklachten, zoals wazig zien, denk dan ook aan een recent gestarte (of gestopte) medicamenteuze behandeling. Geneesmiddel geïnduceerde refractieafwijkingen herstellen meestal spontaan na staken van het gebruik. Wat te doen? Afhankelijk van de noodzaak en verwachte gebruiksduur van het geneesmiddel!
Diplopie
Geneesmiddelen en diplopie Cholesterolverlagers statines - Neuropathie of effect op spieren Bupropion stoppen met roken en antidepressivum - 3% diplopie, 2-14% wazig zien Middelen bij epilepsie Antibiotica ciprofloxacine - 1% (langdurig gebruik) Schildklier aandoening / medicatie levothyroxine (Thyrax)
Voorbeeld Vrouw, 45 jaar VG: verleden borstkanker gehad, recent diabetes mellitus Simvastatine 10 mg, cholesterolverlager bij diabetes Na 1 maand: - Gevoelsstoornissen (handen) - Dubbelbeelden Na staken statine: hersteld
Samenvatting diplopie Informatie over diplopie als bijwerking is heel beperkt. Bij klachten van dubbelzien, kan er sprake zijn van een bijwerking, vooral bij geneesmiddelen die op het zenuwstelsel effect hebben. Diplopie is bijwerking herstelt meestal na staken van het geneesmiddel of herstel van de aandoening. Wat te doen? Afhankelijk van de noodzaak en verwachte gebruiksduur van het geneesmiddel!
Corticosteroïden - Zowel systemisch, inhalatie, via de neus, oculair - o.a. dexamethason, prednison, etc. Bijwerkingen: Visusdaling Verhoging intra-oculaire druk Glaucoom Cataract Mydriasis (nauwe kamerhoek glaucoom!) Myopie Diplopie.
Voorbeeld Man, 64 VG: netvliesloslatingen gehad (1 en 10 jaar geleden) Med: Fluticason neusspray (Avamys) voor hooikoorts Na 1 jaar: problemen met zicht (lezen) Controle oogarts: verhoogde oogboldruk Behandeld met druppels, zonder resultaat Na 1 jaar: stop Fluticason neusspray Klachten herstellen nog niet.
Quizcasus Man, 50 jaar VG: stoppen met roken, prostaatklachten, diabetes? Klacht: wazig zien A. Nicotine pleisters 1. miosis (iris tonus verlaagd) B. Zyban (bupropion) 2. myopie C. Glucose schommeling 3. diplopie D. Tamsulosine 4. accommodatiespasme
Quizcasus (antwoord) Man, 50 jaar VG: stoppen met roken, prostaatklachten, diabetes Klacht: wazig zien A. Nicotine pleisters 4. accommodatiespasme B. Zyban (bupropion) 3. diplopie C. Glucose schommeling 2. myopie D. Tamsulosine 1. miosis (iris tonus verlaagd)!
Bijwerkingen melden Waarom? - Kennis over bijwerkingen is niet compleet - Opsporen nieuwe bijwerkingen - Informatie over bekende bijwerkingen Wie? - Alle zorgverleners - Ook patiënten zelf
Hoe meld ik een bijwerking? www.lareb.nl
Take home message Wazig zien en visusstoornissen zijn vaak voorkomende bijwerkingen. Denk bij plotseling ontstane visusklachten ook aan recente veranderingen in de medicatie. Visusklachten zijn in het algemeen reversibel na staken van het geneesmiddel. Sommige bijwerkingen kunnen worden verklaard door het werkingsmechanisme van het geneesmiddel. Om meer kennis te krijgen over oogheelkundige bijwerkingen, kunnen bijwerkingen gemeld worden bij het Bijwerkingencentrum Lareb.
Meer informatie Oogheelkundige bijwerkingen, via www.lareb.nl/informatie-bijwerkingen/specifieke-bijwerkingen Bijsluiters van geneesmiddelen, via http://www.cbg-meb.nl/geneesmiddeleninformatiebank Fraunfelder, Drug-induced ocular side effects Folders en kaartjes voor het melden van bijwerkingen zijn te bestellen via info@lareb.nl
Voor in de wachtruimte
Vragen? Dank voor uw aandacht!