Werkblad Ω Hoe Nederland ontstond Ω Les : Nederland nu en toen Rond 500 krijgt ons land de naam de Lage Landen of de Nederlanden. Ons land ligt namelijk erg laag. Het gebied is zo groot als Nederland, van België en Luxemburg tijd nu. De Lage Landen bestaan uit zeventien gewesten. Dat zijn een soort provincies. België, Nederland en Luxemburg nu. 9 4 6 8 7 0 5 5 5 6 7 4 Friesland Stad en Lande Drenthe 4 Overijssel 5 Gelre 6 Limburg 7 Sticht 8 Holland 9 Zeeland 0 Brabant Vlaanderen Artesië Waals-Vlaanderen 4 Doornikse Henegouwen 5 Namen 6 Henegouwen 7 Luxemburg De Nederlanden rond 500. Kijk goed naar de twee kaarten. Teken in de kaart van de Nederlanden rond 500 de volgende steden: Amsterdam, Rotterdam, Brussel, Luxemburg. Lees in de kaart van de Nederlanden rond 500 de namen van de gewesten. Welke namen gebruiken we nu nog steeds in Nederland? Friesland, Drenthe, Overijssel, Gelre (Gelderland), Limburg, Holland, Zeeland, Brabant. Een zee Ω groep 7
Werkblad Ω Hoe Nederland ontstond Ω Les : Nederland nu en toen Karel V Karel V wordt in 500 geboren in Gent. Als hij vijftien jaar wordt, is hij volwassen. Hij wordt Heer der Nederlanden. Van zijn oma Isabella en opa Ferdinand erft hij Spanje, de Spaanse gebieden in Amerika en delen van Italië. Wanneer zijn opa Maximiliaan sterft, wordt Karel keizer van Duitsland. Hij is de machtigste man van de zestiende eeuw. Karel V. Het rijk van Karel V. Welke landen horen bij het rijk van Karel V? De Nederlanden, Duitsland, Spanje, delen van Italië. Karel V maakt van de Nederlanden een zelfstandig gebied. De bevolking mag meepraten over het bestuur van het land, maar is niet de baas. Dat is een landvoogdes. Ook in andere gebieden benoemt Karel mensen die uit zijn naam besturen. Karel reist door zijn vele landen om te controleren of alles goed gaat. Karel V is rooms-katholiek. Hij is tegen mensen die vinden dat de kerk moet veranderen. Die mensen laat hij vervolgen. Vaak worden ze veroordeeld tot de brandstapel. Maar Karel V verliest zijn strijd. Hij moet toestaan dat elk gebied zijn eigen godsdienst mag kiezen. Teleurgesteld treedt hij in 555 af. Drie jaar later sterft hij. Waarom benoemt Karel mensen die delen van zijn rijk besturen? Het rijk van Karel V is zo groot dat hij het niet alleen kan besturen. Karel V is nog te jong om zo n groot rijk te besturen. Een zee Ω groep 7
Werkblad Ω Hoe Nederland ontstond Ω Les : De reformatie Reformatie In het grote rijk van Karel V gaan veel problemen over het geloof. Aan het begin van de zestiende eeuw hebben veel mensen kritiek op de rooms-katholieke kerk. Zij vinden dat de paus en andere geestelijken niet volgens de regels van de Bijbel leven. Deze mensen willen een hervorming of reformatie. Wat is een ander woord voor reformatie? Hervorming. Maarten Luther In Duitsland is Luther de belangrijkste hervormer. Hervormers willen geen andere godsdienst. Ze willen alleen dat katholieke geestelijken weer leven zoals Jezus het heeft bedoeld: geloven in God, eenvoudig leven en goed zijn voor andere mensen. Maar de kerk kan niet tegen kritiek. De paus zet mensen die anders denken uit de kerk. Hij laat ze opsluiten en zelfs doden. Waar of niet waar? Streep het foute antwoord door. Wat willen hervormers? Ze willen alle macht en dan paus worden. Ze willen veranderingen, want het gaat slecht met de kerk. Ze willen een eigen godsdienst stichten. Ze willen dat geestelijken eenvoudig leven. Luther Calvijn Calvijn Luther is niet de enige die vindt dat het niet goed gaat. In Frankrijk en Zwitserland heeft Calvijn veel kritiek op de kerk. De paus heeft er genoeg van: hij zet Luther en Calvijn uit de kerk. Ze mogen geen priester meer zijn. Karel V wil Luther op laten pakken. Luther duikt op tijd onder. Kleur de rondjes bij de goede antwoorden. Waarom is de paus boos op Luther en Calvijn? Omdat hij zelf de kerk wil veranderen. Omdat hij het hoofd van de kerk is en iedereen hem moet gehoorzamen. Omdat hij vindt dat het helemaal niet slecht gaat met de kerk. Omdat Luther en Calvijn kritiek hebben op zijn manier van leven. Een zee Ω groep 7
Werkblad 4 Ω Hoe Nederland ontstond Ω Les : De reformatie Ketters In het begin van de zestiende eeuw hebben veel mensen kritiek van op de katholieke tijd kerk. Zij vinden dat de kerk moet worden veranderd. De leiders van de katholieke kerk kunnen niet tegen de kritiek. Ze vinden dat zij de baas zijn. Wie niet gehoorzaamt aan de kerk is een ketter. Kleur de rondjes bij de goede antwoorden. Wat zijn ketters? Belangrijke geestelijken in de katholieke kerk. Mensen die kettingen maken voor de kerk. Mensen die een andere mening hebben dan de leiders in de kerk. Mensen die niet precies doen wat de leiders van de kerk zeggen. Protest! De hervormers protesteren fel tegen het rijke leven van de katholieke geestelijken. Daarom worden ze protestanten genoemd. Zij vinden dat de kerk het voorbeeld moet geven: geestelijken moeten in eenvoud leven, goed zijn voor anderen, en vooral: in God geloven. Waar komt de naam protestanten vandaan? Protestanten is de naam van de mensen die protesteren tegen de katholieke kerk. Erasmus Er zijn ook mensen die de kerk van binnenuit willen veranderen. Zo iemand is Erasmus (469-56). Erasmus geeft les aan universiteiten en schrijft boeken. Veel mensen met invloed luisteren naar hem, omdat hij wijze dingen zegt. Erasmus heeft ook kritiek op de manier van leven van de geestelijken. Waarom werd er naar Erasmus geluisterd? Hij zei wijze dingen. Erasmus. Een zee Ω groep 7
Werkblad 5 Ω Hoe Nederland ontstond Ω Les : In opstand Willem van Oranje Willem en zijn ouders zijn volgelingen van Luther. In 544 erft Willem het prinsdom Orange in Frankrijk. Hij erft ook land in de Nederlanden en wordt baron van Breda. Keizer Karel V haalt Willem naar zijn paleis in Brussel. Karel V geeft hem een katholieke opvoeding. In Brussel maakt Willem kennis met Filips II, de zoon van Karel V en later koning van Spanje. Ook leert hij de hertog van Alva kennen. Later vecht Willem met zijn leger tegen Alva. In 55 trouwt Willem met zijn eerste vrouw Anna van Egmond van Buren. Door dit huwelijk wordt hij de rijkste edelman van de Nederlanden. Willem van Oranje. Kleur het rondje bij het goede antwoord. Hoe komt Willem aan de achternaam Van Oranje? Die naam komt van het paleis dat hij in Brussel erft. Het is een bijnaam, omdat oranje zijn lievelingskleur is. Willem heeft rood-oranje haar. Dat is heel opvallend in die tijd. Hij erft het prinsdom Orange en mag zich daarom prins van Oranje noemen. Willem als belangrijk edelman Karel V en Willem van Oranje vinden elkaar aardig. Willem is een rijk en belangrijk man. Daarom wordt hij de leider van de adel in de Nederlanden. Over één ding zijn Karel V en Willem van Oranje het niet eens. En dat is godsdienst. Willem vindt dat iedereen zelf mag kiezen wat hij gelooft. Karel V vindt dat iedereen katholiek moet zijn. Hij laat mensen met een ander geloof oppakken en doden. Zijn zoon Filips II is later ook zo streng. Karel V. Waarom vindt Willem van Oranje dat iedereen zijn eigen geloof mag hebben? De ouders van Willem zijn luthers. Hij is vanaf zijn elfde katholiek opgevoed. Daardoor heeft hij begrip voor beide godsdiensten. Een zee Ω groep 7
Werkblad 6 Ω Hoe Nederland ontstond Ω Les : In opstand Willem van Oranje krijgt ruzie met Filips II In 555 wordt Filips II de nieuwe Heer der Nederlanden en koning van Spanje. Hij wil dat de edelen in de Nederlanden doen wat hij zegt. De edelen vinden dat niet leuk. Zij willen meepraten over het bestuur van het land. Filips II laat de mensen in de Nederlanden veel belastingen betalen. Dat geld heeft hij nodig om zijn grote rijk te besturen. Maar ook voor zijn paleizen, zijn leger en zijn dienaren. Arm en rijk zijn het daar niet mee eens. Er is nog een reden waarom Filips II niet geliefd is. Hij vindt dat iedereen katholiek moet zijn. Maar de katholieke geestelijken leven niet volgens de regels van de Bijbel. Veel mensen ergeren zich daaraan en protesteren tegen de katholieke kerk. Filips laat deze mensen vervolgen en bestraffen. Vaak sterven ze op de brandstapel. Waarom is Filips II niet populair in de Nederlanden? Bijvoorbeeld: Omdat Filips II alles alleen wil beslissen. Omdat hij de mensen veel belastingen laat betalen. Omdat hij mensen die protesteren tegen de katholieke kerk laat oppakken en doden. De edelen bieden een brief aan. In 566 brengen edelen een brief naar Margaretha van Parma, de zus van Filips II. Zij bestuurt de Nederlanden in zijn naam. De edelen vragen haar de godsdienstvervolgingen te stoppen. Margaretha belooft de brief aan Filips II te geven. Maar er verandert niets. De mensen zijn woedend. In 566 slaan ze overal in kerken beelden kapot. Dat heet de beeldenstorm. Wat is de beeldenstorm? Bijvoorbeeld: De mensen zijn zo kwaad op Filips II dat ze beelden in kerken kapot slaan. Een zee Ω groep 7
Werkblad 7 Ω Hoe Nederland ontstond Ω Les : In opstand Alva Filips II heeft genoeg van de opstandige inwoners van de Nederlanden. Hij stuurt de hertog van Alva met een leger. Ook looft hij een hoge beloning uit voor degene die Willem van Oranje wil vermoorden. Willem vlucht naar Duitsland. Hij verkoopt veel van zijn bezittingen om een leger te kunnen betalen. In 568 probeert Willem samen met zijn broers de Spanjaarden te verjagen. Maar dat lukt niet. Het geld van Willem raakt op en hij kan de soldaten niet meer betalen. Zet in de goede volgorde. Nummer en 7 zijn al voorgedaan. Plaats zelf de nummers tot en met 6. Wat gebeurt er? Willem wordt geboren in Dillenburg in Duitsland. Willem vlucht naar Duitsland. 6 Filips II volgt Karel V op. 4 Willem erft het prinsdom Orange. Willem groeit op aan het hof in Brussel. Filips II stuurt Alva naar de Nederlanden. 5 Willem probeert de Spanjaarden te verjagen. 7 Mensen die zich verzetten tegen Filips II worden geuzen genoemd. Willem hoopt dat hij samen met de watergeuzen de Spanjaarden kan verjagen. De geuzen vechten goed en kunnen zich snel verplaatsen met hun boten. Willem heeft ze hard nodig om het de Spanjaarden moeilijk te maken. Die zijn hem op het land de baas. Waarom heeft Willem van Oranje de watergeuzen hard nodig? Omdat de Spanjaarden op het land sterker zijn dan hij. Daarom probeert hij ze via het water aan te vallen. april 57 veroveren de geuzen Den Briel. De opstandelingen hebben steeds meer succes. Ze hebben grote delen van Holland en Zeeland in handen. Willem wordt weer stadhouder en leider van de opstandelingen. Geuzen. Een zee Ω groep 7
Werkblad 8 Ω Hoe Nederland ontstond Ω Les 4: Een oude oorlog Oorlog voeren gebeurt in de tijd van Willem van Oranje met eenvoudige wapens. In een gevecht van man tegen man. Met een zwaard, een knots, van een bijl, een tijd piek, een hellebaard of een lans. Op afstand vechten kan alleen met pijl-en-boog. Hoewel... er zijn geweren! Pieken en hellebaarden Een piek is een lange stok met een ijzeren punt. Soldaten staan naast elkaar en zetten hun piek schuin in de grond met hun voeten erachter. Geen ruiter komt erlangs. Een piek met aan de zijkant een bijl is een hellebaard. Het zijn belangrijke wapens in het leger van toen. Soldaat met een piek. Hellebaard. Wat is het verschil tussen een piek en een hellebaard? Een hellebaard heeft een bijl aan de zijkant. Haakbus en musket De haakbus wordt vanaf de vijftiende eeuw gebruikt. Het is een geweer dat een soldaat kan dragen. De haakbus is zo zwaar dat hij op een standaard moet staan. De soldaat kan hem ook met de haak vastzetten op een muur of schutting. Daar komt de naam haakbus vandaan. Het laden van een haakbus is handwerk: kruit erin, aanstampen en aansteken met een lont. De musket is de opvolger van de haakbus. Hij is lichter. Dat is handig voor de soldaten die veel moeten lopen. Een haakbus. Zie je de haak? Een musket. Soldaten kunnen vechten met een piek, hellebaard, haakbus of musket. Wat is het voordeel van de haakbus en de musket? Soldaten hoeven niet dicht bij hun tegenstander te komen. Met een geweer richten ze meer schade aan. Een zee Ω groep 7
Werkblad 9 Ω Hoe Nederland ontstond Ω Les 5: Hoe het afliep In 580 looft Filips II een hoge beloning uit voor degene die Willem van Oranje wil vermoorden. Hij denkt dat de opstand zal stoppen als Willem van dood is, omdat tijd er dan geen leider meer is. Het plan van Filips lukt. Balthasar Gerard vermoordt Willem in 584 in Delft. Gerard is streng katholiek en ziet Willem als een verrader van de kerk. Zijn beloning krijgt hij niet. Hij wordt opgepakt, veroordeeld en langzaam op een vreselijke manier vermoord voor de ogen van het volk. Maak de zin af. Balthasar Gerard vermoordt Willem van Oranje, omdat hij hem als een verrader van de kerk ziet. En hij denkt er een beloning voor te krijgen. Niet gelukt! Filips II heeft zijn zin gekregen: Willem van Oranje is vermoord. Maar de opstand gaat door. Dat had Filips niet verwacht. Want de leider is dood. Maar er komt een nieuwe leider: Maurits, de zoon van Willem van Oranje. Prins Maurits. Waar of niet waar? Streep het foute antwoord door. Waarom gaat de opstand zonder Willem van Oranje gewoon door? Door de moord wordt de haat tegen Filips II alleen maar groter. De Nederlanden willen de beloning voor de moord niet betalen. Er is een opvolger voor Willem: zijn zoon Maurits. Willem is belangrijk, maar de haat tegen Filips is de échte reden voor de opstand. Wat denkt Filips II als de opstand gewoon doorgaat? Bijvoorbeeld: Ik had verwacht dat als Willem van Oranje dood zou zijn, de opstand zou stoppen. Een zee Ω groep 7
Werkblad 0 Ω Hoe Nederland ontstond Ω Les 5: Hoe het afliep In 588 besluiten de Staten-Generaal dat ze geen koning meer willen. Ze willen alle beslissingen zelf nemen. Zo ontstaat De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Stadhouder Maurits is legeraanvoerder. Hij krijgt hulp van Johan van Oldenbarneveldt. Dat is de belangrijkste bestuurder van Holland. Maurits verjaagt met succes de Spanjaarden uit de Noordelijke Nederlanden. Kleur de rondjes bij de goede antwoorden. Prins Maurits en Johan van Oldenbarneveldt werken samen. Wat heeft dat voor goede gevolgen? De Spanjaarden worden verslagen. Er is nog steeds oorlog, maar het gaat wel heel goed met De Republiek. Er is een voortdurende oorlog tegen de Spanjaarden. Er is geen vrede. Johan van Oldenbarneveldt en prins Maurits van Oranje zijn samen de belangrijkste personen in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Maurits is een goede legeraanvoerder. Johan van Oldenbarneveldt is een knap bestuurder. In 586 wordt hij de machtigste ambtenaar van de Republiek: raadpensionaris. Hij leidt de vergaderingen van de Staten-Generaal vaak zelf. Ook zorgt hij ervoor dat de besluiten worden uitgevoerd. Johan van Oldenbarneveldt. Wat doet een raadpensionaris? Bijvoorbeeld: De vergaderingen van de Staten-Generaal voorbereiden en leiden. Controleren of besluiten worden uitgevoerd. Ruzie met Maurits Er is nog steeds oorlog met Spanje. Van Oldenbarneveldt maakt de Staten-Generaal steeds machtiger. In 67 geeft hij de steden het recht eigen legers samen te stellen. Dat betekent weer minder macht voor Maurits. Hij neemt Van Oldenbarneveldt daarom gevangen. In 69 wordt Van Oldenbarneveldt onthoofd. Hij is dan 7 jaar oud. Waarom krijgen prins Maurits en Johan van Oldenbarneveldt ruzie? Johan van Oldenbarneveldt geeft steden het recht een eigen leger samen te stellen. Een zee Ω groep 7
Werkblad Ω Hoe Nederland ontstond Ω Les 5: Hoe het afliep De Tachtigjarige Oorlog begint in 568. In deze oorlog wordt niet tachtig jaar aan één stuk gevochten. In 609 zijn de twee kampen zo moe dat ze het Twaalfjarig Bestand sluiten. Prins Maurits en Johan van Oldenbarneveldt spreken met de Spaanse koning Filips III af dat ze elkaar twaalf jaar met rust laten. Beide partijen zijn blij dat ze niet hoeven te vechten. De mensen van de Republiek houden zich liever bezig met handel en geld verdienen. Het Spaanse leger heeft altijd te weinig geld. Bovendien hebben de Spaanse soldaten genoeg van het slechte Hollandse weer. Ze kunnen zich niet goed verplaatsen in de natte gebieden. Ook op zee verliest Spanje regelmatig van de Republiek. Waarom zijn beide kampen blij met het Twaalfjarig Bestand? Beide kampen gebruiken het geld liever op een andere manier. De Spaanse soldaten zijn niet gewend aan het Hollandse weer. Laatste poging Na afloop van het Twaalfjarig Bestand proberen de Spanjaarden nog een keer de Republiek te veroveren. Dat lukt ze niet. Door de veroveringen van Frederik Hendrik krijgt de Republiek er zelfs land bij! Wanneer eindigt het Twaalfjarig Bestand? In 6. Vrede van Münster In 648 wordt in Münster (Duitsland) de vrede getekend. De Nederlanden worden onafhankelijk van Spanje. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden wordt erkend als zelfstandige staat. Beëdiging van de vrede van Münster. Wat is het belangrijkste resultaat van de Vrede van Münster? De Republiek wordt erkend als zelfstandige staat. Een zee Ω groep 7