LICHT OP ENERGIE Februari 2016 Hellemans Consultancy Economie Weer Grondstoffen Aardgas Elektriciteit Verwachting Onzekerheid door turbulentie financiële markten, geloof in Centrale Banken tanende. Driekwart winter voorbij zonder serieuze kou, kans op vorstgedreven prijzen wordt snel kleiner. Hoop, vrees en speculatie over mogelijk gecoördineerde beperking olieproductie. TTF 1 year ahead prijzen weten vooralsnog niet het recente laagterecord van december 2009 te evenaren. ICE Endex prijzen elektriciteit scherpen record aan na val CO2 prijzen. Prijzen blijvend onder druk, trendkering of sterk stijgende prijzen komende maand niet waarschijnlijk. Nederland, dat zich op het hoogste niveau sinds het begin van de crisis bevindt. De samengestelde Europese inkoopmanagersindex verliest in het nieuwe jaar wel aan kracht, maar noteert nog boven het evenwichtsniveau van 50 punten, wat duidt op toenemende economische activiteit. Lage energieprijzen zorgen opgeteld voor miljarden euro s aan besparingen voor consumenten en bedrijven. Gegeven de lage olieprijzen presteert de Europese economie als netto importeur van olie eigenlijk maar matig. Het CPB schat het effect van een 10 dollar lagere olieprijs op 0,1 procentpunt meer groei. Als deze relatie op gaat, dan betekent dit dat de groei in Nederland exclusief olieprijseffect een stuk lager uitkomt dan de 1,9 procent voor 2015. Het kan ook zijn dat we meer geduld moeten hebben om een effect te zien van de lage energieprijzen op de Europese economieën. Economie Langzaamaan wordt de keerzijde van het ruime monetaire beleid duidelijk. Zo zorgt de lage rente voor problemen bij banken, verzekeraars en pensioenfondsen. Teneinde de schulden van landen en huishoudens betaalbaar te houden krijgen tegenpartijen te maken met een negatief welvaartseffect. Tegelijkertijd leidt het goedkope geld tot verdere kredietgroei. Economen waarschuwen dat doorgaan op de ingeslagen weg (negatieve rente?) tot nog grotere onevenwichtigheden in het financiële systeem zullen leiden, terwijl normalisering van het geldbeleid direct veel slachtoffers zal eisen. Fig. 1 Inkoopmanagersindexen, China, Europa en VS. Niveau onder 50 punten duidt op afnemende economische activiteit in de komende 6 tot 9 maanden. Beleggers zijn erg nerveus over de ontstane situatie en twijfelen aan het beleid en de geloofwaardigheid van Centrale Banken. Dit vertaalt zich in volatiliteit op de financiële markten. De ontstane onzekerheid tast ook het consumentenvertrouwen aan. In Nederland worden huishoudens via de beleggingen van pensioenfondsen ook geraakt door dalende koersen en lage rentestanden. Het consumentenvertrouwen is in de laatste drie maanden gedaald naar het laagste niveau in een jaar tijd. Het dalende consumentenvertrouwen contrasteert verrassend met het vertrouwen in de zakelijke dienstverlening en de bouwsector in 1
Grondstoffen Na het bereiken van een nieuwe record op 37 dollar voor een ton kolen op de ARA hub steeg de prijs richting 40 dollar. Het sluiten van onrendabele mijnen en stakingen zorgden voor een pauze in de langjarige trend naar beneden. In 2003 noteerde de prijs voor het jaar vooruit contract voor het laatst onder de 37 dollar. De CO2 prijzen zijn in het nieuwe jaar bijna gehalveerd. In de afgelopen 2 jaar stegen de prijzen juist door interventies van de Europese Commissie aan de aanbodzijde. Ook liet de Europese industrie in deze jaren herstel zien. Nu verdere ingrepen vanuit Brussel uitblijven, de Europese industrie vaart verliest en er sprake is van een wat negatief marktsentiment laat de CO2 prijs een indrukwekkende daling zien. Fig. 2 Prijsontwikkeling kolen ARA (Amsterdam, Rotterdam, Antwerpen) en olie Uitlatingen van OPEC en niet OPEC leden zijn bepalend voor de richting van de olieprijs. Recente uitlatingen van de Saudische en Iraanse minister voor oliezaken laten zien dat een gecoördineerde productiebeperking nog ver weg is. Ondertussen zorgt voortschrijdende technologische innovatie ervoor dat schalieolieproducenten ook bij lagere prijsniveaus steeds competitiever kunnen opereren op de oliemarkt. Een groter prijsrisico lijkt een verdere escalatie rondom de conflicten in Syrië en Irak. Hoofdrolspelers in dit conflict (Iran, Irak, Rusland en Saudi-Arabië) nemen ca. 30 procent van de wereldwijde olieproductie voor hun rekening. Ook kan de legitimiteit van de regimes in Saudi- Arabië en Rusland op termijn onder druk komen te staan door de lage olieprijzen. De begroting van beide landen leunt sterk op olie- en gasinkomsten. Fig. 3 Prijsonwikkeling Co2 emissierechten, dec 2016 contract in euro per ton 2
Aardgas Zoals vorige maand hier aangegeven kan een kleine gebeurtenis op deze prijsniveaus toe snelle doch tijdelijke prijsstijgingen leiden. Na twee interrupties als gevolg van de ontwikkelingen op de oliemarkt staat de year ahead TTF aardgasprijs voor de derde keer op een niveau van rond de 13,5 EUR/MWh. Alleen eind 2009 stond de TTF aardgas met 12,7 EUR/MWh lager. Ondanks dat verwachtingen voor een belangrijk deel zullen zijn ingeprijsd kunnen de vertraagde doorwerking van de olieprijs in de LT gascontracten, economische tegenvallers in Azië en het uitblijven van serieus winterweer bijdragen aan verdere prijsdruk. Het effect van de milde winter is goed te zien in het Nederlandse aardgasverbruik (fig. 5). De enige factor die op dit moment voor hogere gasprijzen lijkt te kunnen zorgen is een gecoördineerde productiebeperking door olieproducenten. Vooralsnog lijkt de kans hierop klein en heeft de gasmarkt nog altijd goede kaarten om het TTF prijsrecord uit 2009 te evenaren. Fig. 5 Verbruik aardgas Nederland 2009-2016 (TWh) Fig. 4 Prijsontwikkeling TTF aardgas Cal-16 (EUR/MWh) Elektriciteit Het record van vorige maand is inmiddels weer verbroken. Het laagste prijsniveau voor het eerstvolgende jaarcontract is opnieuw geëvenaard. Een prijsniveau van rond de 25,60 euro per MWh voor het eerst volgende jaarcontract is niet eerder voorgekomen sinds de introductie van de Endex elektriciteitshandelsmarkt. De kolen- en gasprijzen zijn per saldo niet gedaald afgelopen maand. Dat de elektriciteitsprijs toch verder is gezakt lijkt voor een belangrijk deel te herleiden tot lagere CO2 prijzen. 3
De Raad van State heeft deze week beslist dat Tennet een nieuwe hoogspanningsverbinding tussen Doetinchem en Kessel (D) mag aanleggen. Dit kan de prijs in Nederland verder drukken, immers de prijzen in Duitsland liggen bijna 20 procent lager dan in Nederland. De markt leek dit vanaf Cal-20 in te prijzen. Na bekendmaking van het nieuws daalde de prijs bijna een halve euro, terwijl de eerdere jaren vlak bewogen. Daarnaast zijn er vergevorderde plannen voor een nieuwe verbinding met Denemarken. De 300 km lange te leggen COBRA kabel heeft een capaciteit van 700MW. Fig. 7 Prijs elektriciteit België, Duitsland, Frankrijk en Nederland (EUR/ MWh) Fig. 6 Prijsonwikkeling elektriciteit Cal-17 (EUR/MWh) Verwachting De elektriciteitsprijzen op de ICE Endex markt bevinden zich weer op onontgonnen terrein en ook op de gasmarkt is het niet onwaarschijnlijk dat in de komende maanden nieuwe all time lows worden bereikt. Ontwikkelingen die in gaten moeten worden gehouden zijn de pogingen van OPEC landen om samen met niet OPEC lid Rusland een gecoördineerde productieverlaging te bewerkstelligen, dan wel verdere escalatie van de conflicten in het Midden-Oosten. Vooralsnog lijkt de weg open voor gelijkblijvende dan wel licht dalende prijzen. Ondanks de herstart van kerncentrales heeft de Belgische prijs nog niet de Nederlandse prijs weten te evenaren. De elektriciteitsprijzen in België, Duitsland, Frankrijk en Nederland laten een parallelle ontwikkeling zien (fig. 7). Waar het Belgische en Franse productiepark sterk leunt op nucleaire opwekcapaciteit, is het Duitse en Nederlandse productiepark relatief sterk afhankelijk van fossiele brandstoffen. Voor de problemen met de kernreactoren in België lagen de Belgische baseloadprijzen onder die van Nederland. Heeft u vragen, dan kunt u zich richten tot: Hellemans Consultancy B.V. Chris Guth en Michiel de Voogt, analisten Telefoon: 030-22 55 011 4
Hellemans Consultancy B.V. Hellemans Consultancy B.V. heeft zich gespecialiseerd in het begeleiden van en adviseren bij de inkoop van energie. Zij bestaat uit een team van meer dan 30 professionals en is een betrouwbare en onafhankelijke partij, die inmiddels al meer dan 15 jaar actief is op de energiemarkt. Met krachtige adviezen over de inkoop van elektriciteit en aardgas, factuurcontrole, rendementstudies en energiemanagement functioneert zij voor de zakelijke markt als een vuurtoren in de nationale en internationale energiemarkt. Een betrouwbaar en blijvend oriëntatiepunt waarop de energiekoers voor de komende jaren kan worden bepaald. Licht op energie is een uitgave van Hellemans Consultancy B.V. Hierin vindt u algemene informatie en achtergronden ten aanzien van de marktontwikkelingen voor elektriciteit en aardgas, zowel van de afgelopen periode als van de komende periode. Op dit document is de disclaimer van Hellemans Consultancy B.V. van toepassing. http://www.hellemansconsultancy.nl/disclaimer/ 5