lles Syllabus voor het jeugdwerk Alles op het spel Verantwoordelijke Uitgever: Ludo Stevens Naamsteenweg 130. 3001 Leuven. Tel. 016 22 25 17. Fax 016 29 50 99 cis@spelinfo.be. www.spelinfo.be
inhoud 1 Voorstelling Doelstelling Doelgroep Werking 2 Jeugdwerk en informatief spel 3 Wat is een informatief spel? 1 Kenmerken van een informatief spel 2 Soorten informatieve spelen 3 De spelbegeleiding 4 Vijf gouden tips voor het begeleiden van een informatief spel 4 5 Carrousel Evaluatie van de sessie
inleiding i Deze syllabus is een handleiding voor jeugdwerkers en begeleiders die met informatief spel aan de slag gaan. In een eerste hoofdstuk stellen we het Centrum Informatieve Spelen voor. De spelen die het Centrum Informatieve Spelen (verder C.I.S.) aanbiedt, leunen nauw aan bij de vaardigheden en waarden die het jeugdwerk aan haar doelgroep wil meegeven. In het tweede hoofdstuk leggen we de link tussen deze waarden en vaardigheden en de mogelijkheid om hier rond te werken met informatief spel. In het derde hoofdstuk gaan we dieper in op de kenmerken van een informatief spel en de soorten informatieve spelen. We bekijken de aandachtspunten bij het begeleiden van een informatief spel en nemen de nabespreking onder de loep. 3
voorstelling 1 Het Centrum Informatieve Spelen (C.I.S.) is een erkende jeugd- en vormingsdienst met meer dan 30 jaar ervaring in het ontwerp, de verspreiding en de begeleiding van spelen die specifieke informatie bevatten. Het doel van informatieve spelen is sensibiliseren over een brede waaier van maatschappelijke thema s. Het Centrum Informatieve Spelen kiest bewust voor spel. Uit onderzoek en ervaring blijkt dat informatie opgedaan via spel beter onthouden, verwerkt en begrepen wordt. Spelen zijn aangenaam en onderhoudend. De spelers ontdekken en ervaren de mogelijkheden en beperkingen van het behandelde thema. Het C.I.S. wil spel als methode en als product overal integreren en promoten. Doelstelling Bij het gebruik van speelse werkvormen streeft het C.I.S. ernaar om objectieve informatie in verband met maatschappelijke thema s (duurzame ontwikkeling, communicatie, samenwerking, verslaving,...) door te geven. Doelgroep Het C.I.S. richt zich met haar aanbod in de eerste plaats tot het jeugdwerk. Ook het onderwijs behoort tot het doelpubliek van het C.I.S. 4
Werking De huidige werking van het C.I.S. steunt op 3 pijlers: 1 spelontwikkeling 2 spelservice 3 speldistributie Spelontwikkeling Het C.I.S. heeft heel wat kennis in huis over het uitdenken en ontwikkelen van informatieve spelen. Een nieuw spel kan op 3 verschillende manieren tot stand komen: Spelontwikkeling in samenwerking Dit houdt in dat het C.I.S. het concept van het nieuwe spel bedenkt, uitwerkt en test. De partner zorgt voor de inhoudelijke invulling. Spelontwikkeling in opdracht Het C.I.S. werkt het nieuwe spel inhoudelijk en conceptueel volledig uit. Spelontwikkeling op eigen initiatief Het C.I.S. ontwikkelt zelf een aantal nieuwe spelen over thema s waarover geen of weinig speelmateriaal bestaat. 5
Spelbegeleiding Begeleiding Een ervaren team van spelbegeleiders staat dag in dag uit klaar om alle spelen uit het aanbod te begeleiden. Op afgesproken tijd en plaats leiden één of meerdere spelbegeleiders het informatief spel in goede banen. Vorming Om de kwaliteit van de begeleidingen te verzekeren, geeft het C.I.S. een intense opleiding aan al haar medewerkers en spelbegeleiders. Het C.I.S. biedt deze en andere vorming ook aan voor externen. Animatie Het C.I.S. heeft een animatiepakket uitgewerkt om manifestaties en happenings op een zinvolle manier op te vrolijken. Dit pakket bestaat uit andere-waarden-spelen en new games, waarbij de klemtoon ligt op actieve samenwerking. Speldistributie Spelenwinkel In het aanbod van het C.I.S. vind je de door het C.I.S. ontwikkelde spelen en een selectie van informatieve spelen van andere organisaties. Al deze spelen worden aangeboden als koop- en/of begeleidingsspel. Bij een koopspel koop je het speelmateriaal aan en sta je zelf in voor de begeleiding. Het materiaal van een begeleidingsspel is niet te koop, het spel wordt door de begeleiders van het C.I.S. op afgesproken plaats en tijd begeleid. Website en e-mail Voor recente informatie over het aanbod van het C.I.S. kan je terecht op de website. www.spelinfo.be
jeugdwerk en informatief spel 2 Kinderen en jongeren leren -onbewust- heel wat bij in hun vrije tijd. Deze vorm van leren, wordt niet vaak als leren beschouwd omdat ze in geen enkel opzicht overeenkomt met het schoolse leren. Dat is maar goed ook, want in je vrije tijd moet je spelen! Dat je daar dan ook nog van bijleert, is alleen maar mooi meegenomen. Het jeugdwerk wil kinderen en jongeren iets meegeven: waarden, een manier van in het leven staan,... Elke groep heeft haar eigen waarden, en wil deze aan haar doelgroep op een impliciete, maar creatieve manier meegeven. Samenwerking, inzet voor anderen en de samenleving, oprechtheid, originaliteit... zijn waarden en vaardigheden die kinderen en jongeren in jeugdverenigingen zich beter eigen maken dan waar ook. In het jeugdwerk is er tijd en ruimte om te spelen. Kinderen en jongeren steken hier wat van op. Spel is een goede manier om nieuwe dingen te ontdekken, te ervaren, te leren en zich eigen te maken. Vanuit die gedachte biedt het C.I.S. informatieve spelen aan. Informatief spel is leuk en zonder dat je erbij stilstaat leer je er wat van bij. Informatieve spelen willen sensibiliseren over een waaier van thema s, gaande van relaties, over milieu, naar Noord-Zuid verhoudingen.
wat is een informatief spel? 3 Kenmerken van een informatief spel Een informatief spel heeft een aantal specifieke kenmerken, zij geven duidelijk aan wat haar troeven zijn. Een informatief spel kan je met een grote groep spelen. Er is interactie. Een informatief spel is plezant. Een informatief spel is visueel sterk. Een informatief spel beklijft, het blijft sterk bij. Een informatief spel is ervaringsgericht. De deelnemers kunnen van elkaar leren tijdens de nabespreking. Aan de hand van een informatief spel kan je op een speelse manier dieper ingaan op maatschappelijk relevante thema s.
Soorten informatieve spelen Andere waarden spelen Andere waarden spelen zijn gebaseerd op de idee dat spelen als overbrengers van sociale waarden kunnen fungeren. Hierbij wordt gesteund op de spelassociatie-theorie, een moeilijke benaming voor een fenomeen dat elke jeugdwerker kent. Deze theorie stelt dat via spel een sociaal leerproces kan plaatsvinden. Via spelactiviteiten worden de spelers ingeleid in heersende en verwachte gedragspatronen. Bij deze spelen verschuift het competitieve aspect naar de achtergrond, samenwerking primeert. b.v.: New Games De aardbal en het speeldoek zijn geschikte materialen om met een grote groep te spelen. Je kan met dit speelmateriaal enorm veel spelen en variaties uitproberen. Golven maken, samen in een grote tent kruipen,... De spelers ontdekken dat je door samenwerking heel wat kan bereiken. Rollenspelen Rollenspelen zijn gebaseerd op de verschillende rollen die de mens in zijn relaties met anderen speelt. Het rollenspel is een vereenvoudiging van een bepaalde situatie waarin elke speler een specifieke rol krijgt. Hoofddoel is het oefenen van een te verwachten sociale situatie. Het nevendoel is zich te leren inleven in verschillende rollen en begrip te hebben voor de rol van de ander. b.v.: Aidsbekerspel Bij het Aidsbekerspel krijgt elke speler een rolomschrijving met een veilig of een onveilig vrijgedrag. De spelers imiteren wisselende seksuele contacten door het mengen van een vloeistof uit een beker. Aan het einde van het spel ontdekken ze wie er niet veilig gevreeën heeft. De spelers krijgen zicht op de gevolgen van veilig en onveilig vrijen. Het spel maakt onderwerpen als seksualiteit en aids bespreekbaar. Door een rol te spelen, leren de deelnemers zich verplaatsen in de situatie van anderen, en oefenen ze verschillende gedragspatronen.
Simulatiespelen Een simulatie is een nabootsing van een stuk werkelijkheid waarin maatschappelijke structuren, relaties en processen te herkennen zijn. De spelers kunnen deze gesimuleerde werkelijkheid aan den lijve ondervinden. b.v.: Papier hier, schaar daar Papier hier, schaar daar is een spel over de handel tussen industrielanden en grondstofproducerende landen. 6 groepen vertegenwoordigen verschillende landen. Elk land krijgt een verschillende set materiaal. Met dit materiaal produceren de spelers figuren waarvoor ze geld krijgen op de wereldmarkt. De spelers ondervinden wat het betekent om met beperkte middelen te overleven en overgeleverd te zijn aan de grillen van de vrije markt. Gesprekstechnieken Bij gesprekstechnieken gaat het om eenvoudige spelvormen die dienen om gesprekken en discussies te vergemakkelijken. Deze spelen bestaan meestal uit een eenvoudige opdracht die individueel of in groep wordt uitgevoerd. Het groepsgebeuren en de interactie tussen de spelers staan hierbij centraal. b.v.: Kwaliteitenspel Het Kwaliteitenspel bestaat uit 140 kaarten, met daarop goede en minder goede menselijke eigenschappen. Er zijn verschillende toepassingsmogelijkheden met deze kaarten. Aan de hand van de kaarten en het gesprek dat er rond ontstaat, leer je jezelf en de ander beter kennen. De kaarten laten toe om moeilijk bespreekbare thema s toch aan te snijden en een vlot gesprek op gang te brengen. Niet alle informatieve spelen passen in deze indeling. Deze spelen sluiten wel nauw aan bij één van de bovenstaande categorieën. 10
De spelbegeleiding De spelbegeleider heeft een belangrijke rol bij het spelen van een informatief spel. Het succes van een informatief spel hangt af van verschillende factoren. Een spel begeleiden is leuk, maar onvoorspelbaar, omdat het elke keer anders is. Elke groep reageert anders. Een spel begeleiden wordt dus nooit routine. De begeleider moet elke spelbegeleiding goed voorbereiden en zich bewust zijn van de eigenheid van de groep waarvoor hij staat. De begeleider is in hoge mate betrokken bij het spel. Tijdens het spel is hij op zoveel mogelijk plaatsen tegelijk. De begeleider staat iedereen te woord, kan reageren op situaties en conclusies trekken tijdens het spel. Aandachtspunten bij het begeleiden van een informatief spel De speluitleg Kader het spel en de methode. Zorg voor een duidelijke en gestructureerde speluitleg. Laat ruimte om vragen te stellen. Tijdens het spel Elk spel verloopt anders, geef de spelers de ruimte om te experimenteren. Zorg ervoor dat je zicht hebt op het verloop van het spel, als spelers vragen hebben, moeten ze bij jou terecht kunnen. Soms is het nodig om de groep extra te stimuleren of spelprikkels toe te voegen. Soms rem je de groep beter af in haar enthousiasme. Tijdens het spel komen er vaak interessante punten aan bod voor de nabespreking, je kan deze tijdens het spel noteren. 11
De nabespreking Een goede nabespreking is een belangrijke voorwaarde voor het slagen van een informatief spel. De nabespreking is de analyse en de duiding van de ervaringen die de deelnemers opdoen tijdens het spelen. De bedoeling is deze ervaring om te schakelen naar een positief en langdurig leven. Het gaat om een reflectie op het spel en de werkelijkheid. Het belang van de nabespreking in 3 puntjes: 1 In de nabespreking worden ervaringen en spelelementen getoetst aan hun realiteitswaarde. Een nabespreking is de ideale gelegenheid om het thema en de opgedane ervaringen te kaderen. 2 De deelnemers kunnen hun eigen opvattingen en ideeën over de behandelde problematiek vertellen. 3 De deelnemers kunnen afstand nemen van de rol die ze speelden tijdens het spel. Voorzie voldoende tijd om de 6 fases van de nabespreking te doorlopen. 1. Hoe voel je je na het spelen van het spel? Deze fase geeft de spelers de mogelijkheid om hun eerste indrukken over het spel weer te geven. De deelnemers kunnen stoom afblazen en loskomen van het spel. 2. Wat is er allemaal gebeurd tijdens het spel? In deze fase is het de bedoeling om zoveel mogelijk ervaringen en informatie uit het spel te halen om hieruit te leren. 3. Wat heb je geleerd? Er wordt samen met de deelnemers gezocht naar een beschrijving van een gedragscode, een theorie of een mening vanuit de ervaringen uit het spel. 12
4. Hoe staat het spel tot de realiteit? De deelnemers worden ertoe aangezet te discussiëren over het spel en de realiteit. Ze gaan op zoek naar gelijkenissen tussen het spel en de werkelijkheid. 5 Wat als,...? In deze fase worden de deelnemers aangemoedigd om na te denken over hoe het spel verlopen zou zijn, indien het een andere wending zou hebben gehad. 6 Wat volgt er nu? Dit is de actieplanningsfase. De deelnemers denken na over wat ze nu precies kunnen doen na het spelen van het spel. Vijf gouden tips voor het begeleiden van een informatief spel 1. Goed begonnen is half gewonnen, zorg ervoor dat je het spel goed voorbereidt. 2. Neem ruimte en tijd voor een grondige inleiding van het spel. Vragen tijdens het spel werken storend. 3. Jij bent de begeleider, geen speler. Hou dus voldoende afstand. 4. De nabespreking is het belangrijkste onderdeel van het spel. Tijdens de nabespreking geef je het meeste mee aan de spelers. 5. Het is belangrijk dat de begeleider oog heeft voor de geest van de groep. 13
4 carrousel In de carrousel spelen we 4 à 5 spelen die de groep zelf kan kiezen uit het aanbod van het C.I.S. en die bruikbaar zijn voor haar doelgroep. De spelen worden kort gespeeld en besproken. De carrousel is voor elke groep anders. Het C.I.S. kiest voor deze methode, omdat de deelnemers via een carrousel op een korte tijd een overzicht krijgen van een aantal bruikbare spelen voor hun doelgroep. 14
5 evaluatie De vormingssessie wordt geëvalueerd aan de hand van een spel. b.v.: De Mimürfelstenen De Mimürfelstenen zijn dobbelstenen waarop verschillende emoties afgebeeld staan. De deelnemers gooien met een dobbelsteen en afhankelijk van de emotie die de dobbelsteen aangeeft, vertellen ze wat ze van de vormingssessie vinden. b.v.: Het Kwaliteitenspel Kwaliteitenspel bestaat 140 kaarten met daarop 140 menselijke eigenschappen, positieve en negatieve. De spelers kiezen elk 2 kaarten, een positieve en een negatieve eigenschap. Aan de hand van die kaarten geven ze aan hoe ze de vormingssessie vinden. 15