Werkblad beschrijving interventie Voor goed beschreven Gebruik maximaal 10 pagina s Opgroeien met liefde Zie ook: http://www.loketgezondleven.nl/interventies/beoordeling/ Contact Centrum Gezond Leven: Sandra van Dijk sandra.van.dijk@rivm.nl 030-2748678 Achtergrondgegevens Ontwikkelaar / licentiehouder van de interventie Naam: (Post)adres: Plaats: E-mail: Tel.: Fax: Website (van de interventie) Rutgers WPFF Postbus 9022 3506 GA Utrecht office@rutgerswpf.nl 030-2313431 030-2319387 www.rutgerswpf.nl Contactpersoon Vul hier de contactpersoon voor de interventie in, wanneer deze afwijkt van de ontwikkelaar of licentiehouder Naam: (Post)adres: Postcode: Plaats: E-mail: Tel.: Fax:
1. Doel van de interventie Wat is het doel van de interventie? Beschrijf de einddoelen en eventuele sub- of voorwaardelijke doelen zo concreet mogelijk en bij voorkeur SMART. Algemeen doel van Opgroeien met liefde -zoals verwoord in de handleiding- is dat ouders: Zich bewust zijn van hun eigen rol in de seksuele opvoeding. Zich bewust zijn van het belang van een warm gezinsklimaat en het belang van communicatie in de seksuele opvoeding. In staat zijn om hun kinderen adequaat te informeren over seksualiteit en hen te ondersteunen in hun seksuele ontwikkeling. Het uiteindelijke doel is dat Opgroeien met liefde een bijdrage levert aan de seksuele gezondheid van kinderen en jongeren. NB: seksuele gezondheid gedefinieerd als: Een met seksualiteit verbonden toestand van fysiek, emotioneel, mentaal en sociaal welzijn. Het vereist een positieve en respectvolle benadering van seksualiteit en relaties. Het vereist ook het mogen en kunnen aangaan van plezierige en veilige seksuele ervaringen; zonder dwang, discriminatie en geweld (WHO, 2006). 2. Doelgroep van de interventie Wat is de doelgroep van de hier beschreven interventie? Geef een zo precies mogelijke beschrijving van relevante kenmerken. Noem ook een eventuele intermediaire doelgroep. Voor wie is de interventie bedoeld? De uiteindelijke doelgroep zijn ouders van kinderen in de leeftijd van 0 tot en met 18 jaar. De intermediaire doelgroep zijn professionals op het gebied van opvoedingsondersteuning, zoals werkzaam bij de Centra voor Jeugd en Gezin, de GGD, Jeugdzorg en Jeugdwelzijnswerk, Voorlichters eigen taal en cultuur. Geef aan of de interventie ook geschikt is voor (specifieke) migrantengroepen, en zo ja voor welke. Toepassing bij migranten Zie ook onder 3.1; de interventie is (mede) bedoeld voor migrantengroepen, in elk geval Turkse, Marokkaanse, Surinaamse en Antilliaanse ouders. Speciale aanpassingen/voorzieningen: Bij de interventie zijn op dvd vijf taalversies van het onderdeel Seksuele opvoeding van de videoband Opvoeden in beeld opgenomen. De taalversies zijn: Nederlands, Turks, Marokkaans-Arabisch, Marokkaans-Berber en Papiamento. Voorbeelden van zowel autochtone als allochtone ouders. Aandacht voor culturele aspecten bij thema s, bijvoorbeeld seks voor het huwelijk, tienerzwangerschap en - moederschap, opvoedingsstijlen. Werkblad goed beschreven Centrum Gezond Leven 2
Aandacht voor de werving van allochtone ouders. 3. Aanpak van de interventie Beschrijf de opzet van de interventie. Denk aan de gebruikelijke duur, indien van toepassing de frequentie en intensiteit van de contacten, de volgorde van de onderdelen, handelingen of stappen en de setting waarin de interventie wordt uitgevoerd. 3.1 Opzet van de interventie De handleiding Opgroeien met liefde is in eerste instantie bedoeld voor gebruik ten behoeve van groepsbijeenkomsten voor ouders. De setting van deze bijeenkomsten kan variëren, afhankelijk van de begeleider en de te bereiken doelgroep. Cursus van drie groepsbijeenkomsten In de handleiding is een draaiboek opgenomen voor een cursus van drie bijeenkomsten van elk ongeveer twee uur over seksuele opvoeding. In deze cursus staan de volgende onderwerpen centraal: seksuele ontwikkeling van kinderen vanaf geboorte tot en met 18 jaar, seksuele opvoeding, puberteit, relatievorming en voorkomen van ongewenste zwangerschap, soa en seksueel grensoverschrijdend gedrag. In de cursus wordt gewerkt met uiteenlopende werkvormen. Deelnemers krijgen niet alleen relevante kennis aangereikt (kennisoverdracht), er wordt ook gewerkt aan attitudevorming, inzicht en bewustwording (groepsdiscussies, reflectie aan de hand van filmbeelden, uitwisselen van ervaringen). Ook krijgen deelnemers gelegenheid bepaalde vaardigheden te oefenen (praktische oefeningen). De cursus is derhalve een combinatie van kennisoverdracht, reflectie, groepsdiscussies en praktische oefeningen. De cursus is gestructureerd, in de zin dat het programma en de opbouw van de cursus vastliggen. Dat vraagt van de begeleiders dat zij zoveel mogelijk de lijn van het draaiboek aanhouden. Wij hebben voor deze opzet gekozen omdat Voorlichters eigen taal en cultuur (een belangrijke intermediaire groep bij het bereiken en ondersteunen van allochtone ouders) daar een voorkeur voor hadden. Omdat deze opzet voor andere professionals mogelijk betuttelend over kan komen, maken wij daarover een opmerking in de handleiding. De cursus staat open voor een brede groep ouders, namelijk ouders met kinderen in de leeftijd van 0 tot en met 18 jaar. In de handleiding zijn aandachtspunten opgenomen in verband met het begeleiden van groepen die bestaan uit ouders met kinderen van uiteenlopende leeftijden en uit ouders met verschillende achtergronden. Ook wordt bij de verschillende onderdelen en werkvormen rekening gehouden met deze diversiteit: er zijn voorbeelden voor verschillende leeftijdscategorieën en voorbeelden van verschillende achtergronden. In de handleiding is ook aandacht voor het werven van specifieke groepen ouders. Hierbij is gebruik gemaakt van het handboek Opvoedingsondersteuning aan specifieke groepen ouders (Van den Berg, Van der Gun & Kierczak, 2006). Bijeenkomsten op maat Werkblad goed beschreven Centrum Gezond Leven 3
De handleiding is zo opgezet dat begeleiders ook een cursus op maat kunnen kunnen samenstellen. De inhoud hiervan in afhankelijk van het doel en de doelgroep. In de handleiding wordt een aantal voorbeelden gegeven van groepsbijeenkomsten op maat. Wat gebeurt er concreet bij de uitvoering? Beschrijf hoe de onderdelen van de interventie worden ingevuld of uitgevoerd, zo nodig met enkele typerende voorbeelden. 3.2 Inhoud van de interventie De drie bijeenkomsten van de voorbeeldcursus hebben de volgende onderdelen: - Eerste bijeenkomst: introductie, kennismaking, kinderen en seksualiteit, seksuele ontwikkelingsfasen, puberteit, afsluiting. - Tweede bijeenkomst: terugblik en introductie, eigen seksuele opvoeding, seksuele opvoeding van je kind, omgaan met vragen van kinderen, afsluiting. - Derde bijeenkomst: terugblik en introductie, zelf in gesprek gaan met je kind, wat vertel je wanneer?, preventie ongewenste zwangerschap, soa en grensoverschrijdend gedrag, seksuele opvoeding in de praktijk, ondersteuningsmogelijkheden, afsluiting en evaluatie. In de bijeenkomsten wordt gewerkt met uiteenlopende werkvormen. Een paar voorbeelden. Kennisoverdracht Bij het thema Seksuele ontwikkelingsfasen krijgen de deelnemers de vraag om bij tekeningen die horen bij verschillende ontwikkelingsfasen, aan te geven bij welke fase de betreffende tekening past. Aan de hand daarvan kan aanvullende informatie worden gegeven. Attitudevorming, inzicht en bewustwording Bij het thema Eigen seksuele opvoeding wisselen de deelnemers, aan de hand van vragen, ervaringen uit over de seksuele opvoeding die zij zelf hebben gekregen; en over hoe deze van invloed kan zijn op de seksuele opvoeding van hun eigen kinderen. Vaardigheden Bij het thema Seksuele opvoeding in de praktijk oefenen de deelnemers in een rollenspel aan de hand van eigen meegemaakte situaties of aan de hand van aangeleverde situatiebeschrijvingen. Voorbeeld van een uitgewerkte werkvorm uit de handleiding, die deel uitmaakt van de tweede bijeenkomst: Omgaan met vragen van kinderen Duur: 25 minuten Doelen De deelnemers: - Geven zelf voorbeelden van vragen van hun kinderen. - Praten met elkaar over hoe ze op vragen hebben gereageerd. - Kunnen voorbeelden geven van manieren waarop kan worden gereageerd op vragen van kinderen over seksualiteit. Werkblad goed beschreven Centrum Gezond Leven 4
Achtergrond Kinderen zijn vaak heel nieuwsgierig, ook als het gaat om seksualiteit. Vooral jonge kinderen stellen vaak vragen. Ze willen de wereld om hen heen begrijpen. Oudere kinderen (in de puberteit) stellen veel minder vragen. Ze schamen zich vaak sneller en willen het vaak zelf uitzoeken. Ouders schrikken soms van vragen van kinderen omdat ze heel direct kunnen zijn. Ook zijn ze vaak bang dat ze alles moeten vertellen. Kinderen stellen echter vaak alleen maar vragen die passen bij hun ontwikkeling. Ze hoeven niet alles te weten, maar precies genoeg voor hun leeftijd (een kind van drie jaar dat wil weten waar en hoe een baby wordt gemaakt hoeft bijvoorbeeld niet precies te weten hoe de bevruchting verloopt). In dit onderdeel bespreken de deelnemers met elkaar hoe ze kunnen reageren op vragen van kinderen. Werkvorm Interviewen in tweetallen en plenair nabespreken Instructie Zeg de deelnemers dat u hen aan het eind van de eerste bijeenkomst heeft gevraagd om een voorbeeld te bedenken van een vraag die hun kind aan hen heeft gesteld. Laat de deelnemers in tweetallen de vragen van de kinderen met elkaar bespreken. Ze kunnen dit doen aan de hand van de volgende vragen: - Wat was de vraag van uw kind? - Hoe heeft u op de vraag gereageerd? Wat was uw antwoord? - Hoe zou de ander gereageerd hebben? Wat zou de ander gezegd of gedaan hebben? Vraag hen ook of ze aan de hand van de antwoorden een tip voor de andere deelnemers kunnen bedenken hoe je het beste kunt omgaan met vragen van kinderen. Vraag plenair aan elk tweetal of zij hun tip aan de andere deelnemers willen vertellen. Bied daarbij de deelnemers de gelegenheid om op elkaar te reageren. Sluit dit onderdeel af door een aantal algemene tips te geven. U kunt hiervoor gebruik maken van de tekst uit Tips antwoord geven - uitgebreid, waarbij u de deelnemers Sheet J (Tips antwoord geven) laat zien. Verwijs daarbij eventueel terug naar de tips die de deelnemers zelf hebben gegeven. Aandachtspunten - Als de deelnemers zelf geen voorbeelden hebben of als er nog tijd over is, kunt u een of meerdere vragen uit Werkblad J (Voorbeeldvragen) voorleggen, met als vragen: - Hoe zouden jullie op deze vraag reageren? - Wie van de anderen heeft tips hoe je met deze vraag kunt omgaan, hoe je deze zou kunnen beantwoorden? - Het geven van tips voor het beantwoorden van vragen van kinderen is lastig, omdat deelnemers kunnen gaan denken dat zij altijd volgens de tips moeten handelen. Dat is niet zo, de tips zijn meer bedoeld om de ouders een beetje op weg te helpen. Het zijn dus geen vaste regels die altijd gelden. Werkblad goed beschreven Centrum Gezond Leven 5
4. Materialen en links Welke materialen zijn er en waar zijn deze verkrijgbaar? Noem ten minste de Nederlandse handleiding. Noem ook eventuele links naar relevante websites, rapporten of andere relevante bestanden. Vermeld eventueel ook of er voorzieningen zijn voor migranten en zo ja welke. Opgroeien met liefde. Handleiding voor het begeleiden van ouders bij de seksuele opvoeding (2008). Utrecht/Woerden: Rutgers Nisso Groep/NIGZ. In de handleiding zijn ook opgenomen: een dvd met beeldfragmenten een cd-rom met powerpointpresentaties een lijst voor ouders met boeken, websites en adressen. Verkrijgbaar via www.rutgerswpf.nl Lijkwan, F.A. (2010). Begeleiding seksuele opvoeding: wat werkt? Een evaluatieonderzoek naar de theoretische effectiviteit en de praktische uitvoerbaarheid van de cursus Opgroeien met liefde. Masterscriptie Opvoedingsondersteuning. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam. Pedagogische en Onderwijskundige Wetenschappen. 5. Onderbouwing werkzaamheid Geef hier een aanzet tot onderbouwing van de werkzaamheid. Op welke principes is de interventie gebaseerd? Waarom denkt u dat deze interventie effect zal hebben? De informatie is wel van belang, maar is niet van invloed op de beoordeling voor goed beschreven. Uit onderzoek naar de invloed van ouders op het latere seksuele gedrag en de seksuele gezondheid van kinderen blijkt dat een warm gezinsklimaat en een open communicatie bijdragen aan een goede seksuele gezondheid (De Graaf, 2007 en 2010; De Graaf & Rademakers, 2003 en 2009). Door middel van steun en warmte, een op de leeftijd van het kind toegesneden mate van controle en voldoende kennis van het gaan en staan van het kind (= een warm gezinsklimaat) kunnen ouders bijdragen aan een gezonde seksuele ontwikkeling van hun kind (De Graaf, Vanwesenbeeck, Woertmans & Meeus, 2009). Jongeren die in een warm gezinsklimaat opgroeien, beginnen later met geslachtsgemeenschap, beschermen zich beter tegen zwangerschap en soa als ze gemeenschap hebben en hebben een kleinere kans op seksuele grensoverschrijding; verder zijn zij zelfverzekerder bij het vrijen, hebben meer controle en kunnen beter praten met hun partner (De Graaf, Van Dijk & Wijsen, 2010). Kinderen en jongeren die open over seksualiteit praten met hun ouders, weten beter wat gezonde relaties zijn. Ook signaleren zij in relaties met andere kinderen sneller wanneer hun rechten of grenzen geschonden worden. Wanneer ouders (ruim) van tevoren seks en anticonceptie met hun kind bespreken, is de kans ook groter dat hij of zij anticonceptie en/of condooms gebruikt (De Graaf, Van Dijk & Wijsen, 2010; Kirby & Lepore, 2007; Van Lee, Marjanovic, Wijsen & Mouthaan, 2005). Gezien het bovenstaande kan geconcludeerd worden dat het belangrijk is dat ouders, met het oog op een goede seksuele gezondheid van hun kinderen, in staat zijn tot het bieden van een warm Werkblad goed beschreven Centrum Gezond Leven 6
gezinsklimaat en het aangaan van een open communicatie over seksualiteit. Over het algemeen zien ouders voor zichzelf wel een rol weggelegd in de seksuele opvoeding, maar ze ervaren daarbij knelpunten (Te Poel & Ravesloot, 1994; DiIorio, Pluhar & Belcher, 2003; Van Lee, Marjanovic, Wijsen & Mouthaan, 2005; Vennix & Vanwesenbeeck, 2005). De problemen die ouders ervaren liggen op verschillende gebieden: Gebrek aan kennis van de seksuele ontwikkeling van kinderen (kennis). Seksualiteit niet ter sprake (willen) brengen uit schaamte of uit angst kinderen aan te zetten tot seksueel gedrag (intenties). Gebrek aan vaardigheden om te communiceren over seksualiteit met hun kinderen (vaardigheden). Beperkingen vanuit de sociale omgeving (belemmerende factoren in de omgeving). In de interventie Opgroeien met liefde richten we ons via een mix van werkvormen op deze factoren: Kennis. Volgens literatuur is het belangrijk en effectiever om in de (seksuele) opvoeding aan te sluiten bij de ontwikkelingsfase van een kind (Gijs, Gianotten, Vanwesenbeeck & Weijenborg, 2009; Maccoby, 1992). Dit veronderstelt dat ouders kennis hebben van de seksuele ontwikkelingsfasen die kinderen doorlopen. Kennisoverdracht hierover is derhalve een onderdeel van de cursus. Vaardigheden. In de cursus gaat het met name om communicatieve vaardigheden, zoals het omgaan met vragen van kinderen en het zelf in gesprek gaan met kinderen over seksualiteit. Door middel van praktische oefeningen aan de hand van casuïstiek krijgen deelnemers gelegenheid deze vaardigheden te oefenen. Intenties en belemmerende en bevorderende factoren. In de cursus gaat het hierbij om de invloed van eigen opvattingen over seksualiteit en kinderen, de eigen verkregen seksuele opvoeding en (culturele en religieuze) opvattingen over seksuele opvoeding op de intentie om een rol te spelen in de seksuele opvoeding. Daarnaast gaat het ook om het inzien van het belang van een warm gezinsklimaat en communicatie. Door middel van groepsdiscussies, uitwisselen van ervaringen, stellingen en reflectie (o.a. aan de hand van beeldmateriaal) wordt gewerkt aan attitudevorming, inzicht en bewustwording; en het verhelderen van belemmerende en bevorderende factoren. 6. Randvoorwaarden uitvoering en kwaliteitsbewaking Welke eisen zijn er t.a.v. opleiding, training, certificering, licenties en/of supervisie van de uitvoerend werkers? Beschrijf deze randvoorwaarden voor de toepassing. 6.1 Eisen ten aanzien van opleiding Het is belangrijk dat de begeleider van de groepsbijeenkomsten de uitgangspunten en doelstelling kan onderschrijven. Verder is het belangrijk dat de begeleider: Ervaring heeft in het voorlichten en begeleiden van groepen over gevoelige onderwerpen, zoals seksualiteit en seksuele opvoeding. Goed thuis is in het onderwerp seksualiteit en opvoeding en hier makkelijk over kan praten in een groep. Werkblad goed beschreven Centrum Gezond Leven 7
Enige kennis heeft van huidige denkbeelden, opvattingen, wensen en ervaringen van ouders en jongeren op het terrein van seksuele opvoeding en seksualiteit. Voldoende didactische vaardigheden heeft om de verschillende werkvormen te kunnen hanteren. Oog en respect heeft voor verschillen tussen deelnemers in opvattingen over en ervaringen met seksualiteit en opvoeding. En zich bewust is van haar/zijn eigen opvattingen op dit gebied. Op de hoogte is van regionale ondersteunings- en hulpmogelijkheden voor de deelnemers (en hun kinderen). De cursus is een combinatie van kennisoverdracht, reflectie, bewustwording, meningsvorming, discussie en praktische oefeningen. De kwaliteit van de uitvoering hiervan is voor een groot deel afhankelijk van de didactische en methodische vaardigheden van de professional. Voor professionals die hierbij ondersteuning wensen biedt Rutgers WPF een eendaagse training onder de titel In gesprek met ouders. Deze training wordt zowel aangeboden als open inschrijving als in company. In 2009 en 2010 hebben 68 intermediairs de eendaagse training gevolgd. Daarnaast hebben 33 intermediairs een workshop van een halve dag gevolgd. De deelnemers waren afkomstig van opvoedbureaus, GGD en en een instelling voor autistische jongeren. Is er voor de overdracht of implementatie een handleiding of protocol? Zijn er eerdere ervaringen waaruit blijkt dat de interventie overdraagbaar is? 6.2 Eisen ten aanzien van overdracht en implementatie Opgroeien met liefde is een uitgebreide handleiding met een gestructureerd draaiboek voor een cursus van drie bijeenkomsten. Op basis van feedback van en interviews met professionals die met de handleiding hebben gewerkt (zie ook 7), kan geconcludeerd worden dat de handleiding voldoende houvast biedt voor het uitvoeren van de cursus. 6.3 Eisen ten aanzien van kwaliteitsbewaking Hoe wordt de kwaliteit van de interventie beoordeeld en bewaakt? Denk bijvoorbeeld aan registratie van activiteiten en resultaten. Wat zijn de kosten voor de uitvoering? Noem zo mogelijk kosten voor licentie, materiaal, trainingen, kwaliteitsbewaking, Vermeld het jaartal waarvoor de prijzen gelden. Noem ook de tijdinvestering van betrokken professionals (uitvoering en coördinatie). Er vindt geen registratie van activiteiten en resultaten plaats. 6.4 Kosten van de interventie Betreft 2010/2011: - De kosten van de aanschaf van Opgroeien met liefde zijn 30 euro (exclusief handling- en verzendkosten). - De kosten van de eendaagse training In gesprek met ouders zijn 160 euro (inclusief handleiding). De voorbereiding en uitvoering van een cursus van drie bijeenkomsten van twee uur zal ongeveer negen uur aan personele investering vragen (zes uur uitvoering en drie uur voorbereiding). Uren in verband met het werven van deelnemers voor de cursus zijn hierbij buiten beschouwing gelaten. De kosten zijn afhankelijk Werkblad goed beschreven Centrum Gezond Leven 8
van het uurloon van de professional en de setting waar hij/zij werkzaam is. 7. Onderzoek naar de uitvoering van de interventie Is er onderzoek gedaan naar de uitvoering van de interventie? Beschrijf doel, type onderzoek (bijvoorbeeld procesevaluatie, behoefteanalyse, nul-meting, haalbaarheidonderzoek, tevredenheidmeting etc.), methode en relevante uitkomsten. Geef aan wat het bereik is, de succes- en faalfactoren en waardering door de doelgroep. Geef ook aan hoe de interventie, indien noodzakelijk, wordt aangepast. 1. In 2008 heeft een onderzoek onder Turkse en Marokkaanse voorlichters eigen taal/coördinatoren plaatsgevonden naar het gebruik van de handleiding Seksualiteit en Opvoeding (de voorloper van Opgroeien met liefde ; bedoeld voor Marokkaanse en Turkse ouders). Van de 15 benaderde steunpunten hebben 4 coördinatoren en 9 voorlichters van in totaal 5 steunpunten de vragenlijst ingevuld. De non-respons had vooral te maken met slechte bereikbaarheid, ziekte, onduidelijke interne verantwoordelijkheid en/of overdracht. Over het algemeen oordeelden de respondenten positief over de handleiding. Allen hadden de handleiding wel eens gebruikt in een bijeenkomst. Het aantal gehouden bijeenkomsten varieerde sterk per steunpunt (van 1 tot 6). De respondenten pasten de handleiding flexibel toe en voerden niet altijd de voorbeeldcursus van drie bijeenkomsten uit. Het aantal bereikte ouders in de genoemde bijeenkomsten ligt -naar schatting- tussen de 280 en 330. Belangrijkste belemmeringen bij het organiseren en uitvoeren van groepsbijeenkomsten hadden te maken met capaciteit en financiën (onderzoek niet gepubliceerd). 2. Eind 2009 heeft een quickscan plaatsgevonden onder afnemers van de handleiding. In totaal zijn 90 afnemers waarvan het mailadres bekend was, benaderd om een korte vragenlijst in te vullen. In totaal hebben 42 afnemers de vragenlijst ingevuld; een respons van 47%. De bevindingen laten zien dat ruim 40% van de respondenten heeft gewerkt met de handleiding; variërend van 1 tot 12 keer. De meerderheid van hen heeft de handleiding ingezet bij een cursus (van één of meer groepsbijeenkomsten), terwijl ongeveer een vijfde de handleiding heeft gebruikt in individuele contacten. Als redenen voor het (nog) niet gebruiken van de handleiding worden genoemd: geen tijd of ruimte gehad; vanuit functie (coördinator) niet gebruiken, maar wel doorspelen naar voorlichters en anderen; niet gewerkt met groepen; geen prioriteit (quickscan niet gepubliceerd). 3. In de vragenlijst is de respondenten die met de handleiding gewerkt hadden of dachten dit op korte termijn te gaan doen (n=20) gevraagd of zij wilden meewerken aan een vervolgonderzoek. Dertien professionals gaven aan dit te willen, de overige zeven niet. Belangrijkste reden voor het niet deelnemen was tijdsgebrek. In het onderzoek zijn ook negen * ouders die deelgenomen hebben aan bijeenkomsten waarin de handleiding werd gebruikt, bevraagd middels een schriftelijke vragenlijst. Verder heeft er een procesobservatie plaats gevonden bij twee bijeenkomsten (Lijkwan, 2010). Bevindingen professionals * Na de rapportage (Lijkwan, 2010) zijn nog ingevulde vragenlijsten van 11 ouders binnen gekomen. Deze zijn niet opgenomen in de rapportage van Lijkwan. Werkblad goed beschreven Centrum Gezond Leven 9
Uit de interviews met de professionals komt naar voren dat zij positief zijn over de handleiding. Zij vonden de handleiding helder, duidelijk, overzichtelijk, goed opgebouwd, goed bruikbaar in de praktijk en voldoende handvatten biedend voor het ondersteunen van ouders. Als verbeterpunten werden genoemd: meer achtergrondinformatie over verschillende culturen, een reëlere inschatting van de benodigde tijd per onderdeel en een folder om ouders te werven. Bevindingen ouders De evaluatie onder de ouders laat zien dat het merendeel van de ouders de cursus informatief, interessant, leerzaam en bruikbaar vond. De meeste ouders gaven aan meer kennis te hebben gekregen en beter te weten wat hun eigen rol in de seksuele opvoeding van hun kind(eren) is. Als belangrijkste verbeterpunt werd de behoefte aan meer voorbeelden genoemd. Bevindingen procesobservatie Uit de procesobservatie kwam naar voren dat de onderdelen in de bijeenkomsten werden uitgevoerd zoals in de handleiding was aangegeven. Hierbij moet opgemerkt worden dat niet alle onderdelen aan de orde zijn gekomen, en dat er geen derde bijeenkomst heeft plaats gevonden. Bij een herziening van de handleiding zullen de hierboven genoemde verbeterpunten en punten uit de evaluaties van de trainingen meegenomen worden. 8. Toelichting op de naam van de interventie Is de naam van de interventie helder? Noem de herkomst of diepere betekenis. Is de interventie bekend onder een andere naam? Noem de naam van de buitenlandse versie van de interventie. De naam Opgroeien met liefde heeft een directe relatie met twee belangrijke aspecten van de cursus, namelijk warm gezinsklimaat en (seksuele) opvoeding. De interventie is niet bekend onder een andere naam, en is er geen buitenlandse versie van de interventie. De informatie is wel van belang, maar is niet van invloed op de beoordeling voor goed beschreven. 9. Uitvoering (uitvoerende en of ondersteunende organisaties en partners) Waar, door welk soort organisaties en op welke schaal wordt de interventie toegepast? Beschrijf op welke locatie de interventie wordt uitgevoerd. Noem eventueel lokale en/of regionale varianten. Noem eventueel ook samenwerkingspartners in de uitvoering. Tot op heden zijn bijna 250 exemplaren van de handleiding verkocht. Verder zijn ongeveer 50 handleidingen uitgedeeld aan deelnemers aan trainingen. Er is geen compleet beeld van de schaal waarop de handleiding wordt toegepast. De evaluaties geven hier een beperkte indicatie van (zie 7.). De gebruikersgroep is divers. Belangrijkste afnemers zijn GGD en, Centra voor opvoedingsondersteuning, Jeugdzorginstellingen en MEE s. Werkblad goed beschreven Centrum Gezond Leven 10
10. Overeenkomsten met andere interventies Zijn er soortgelijke interventies? Noem relevante en in het oog springende overeenkomsten en /of verschillen; beperk dit tot sterk vergelijkbare interventies. De informatie is wel van belang, maar is niet van invloed op de beoordeling voor goed beschreven. Er zijn (enigszins) vergelijkbare interventies: Mi tesoro: themapakket Mi no tin niedu Seksuele ontwikkeling en opvoeding. Verschillen: richt zich op Antilliaanse ouders; programma voor één bijeenkomst van twee uur. Beter Omgaan met Pubers (BOmp). Verschillen: richt zich op laagopgeleide ouders van jongeren in de leeftijd van 12-18 jaar; seksuele opvoeding maakt geen deel uit van de vaste groepsbijeenkomsten, maar is één van de thema s voor de keuzebijeenkomsten. Aangehaalde literatuur Werkblad goed beschreven Centrum Gezond Leven 11
Beschrijf de eventueel in dit document aangehaalde literatuur volgens APA-normen. Berg, R. van den, Gun, T. van der & Kierczak, M. (2006). Handboek opvoedingsondersteuning aan specifieke groepen ouders. Gouda: JSO. DiIorio, C., Pluhar, E., & Belcher, L. (2003). Parent-child communication about sexuality: a review of the literature from 1980-2002. Journal of HIV/AIDS Prevention & Edcuation for Adolescents & Children, 5, 7-32. Gijs, L., Gianotten, W.L., Vanwesenbeeck, I., & Weijenborg, P.T.M. (2009). Seksuologie. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Graaf, H. de (2007). De rol van ouders in de seksuele ontwikkeling: Een literatuurstudie. Utrecht: Rutgers Nisso Groep. Graaf, H. de (2010). Parenting and adolescents sexual health. Delft: Eburon. Graaf, H. de, Vanwesenbeeck, I., Woertmans, L., & Meeus, W. (2009). Opvoeding en seksuele ontwikkeling van adolescenten. Een literatuurstudie. Pedagogiek, 29 (1), 10-32. Graaf, H. de, Dijk, L. van, & Wijsen, C. (2010). Leefstijlcampagne seksuele weerbaarheid. Voorbereidend literatuuronderzoek. Utrecht: Rutgers Nisso Groep. Graaf, H. de, & Rademakers, J. (2003). Seks in de groei. Een verkennend onderzoek naar de (pre-)seksuele ontwikkeling van kinderen en jeugdigen. Delft: Eburon. Graaf, H. de, & Rademakers, J. (2009). Seks in de groei, update anno 2009. Recente wetenschappelijke inzichten in de seksuele ontwikkeling van kinderen en jeugdigen. Utrecht: Rutgers Nisso Groep. Kirby, D., & Lepore, G. (2007). Sexual Risk ans Protective Factors: Factors Affecting Teen Sexual Behavior, Pregnancy, Childbearing and Sexually Tranmitted Disease. Washington DC: The National Campaign to Prevent Teen and Unplanned Pregnancy. Lee, L. van, Marjanovic, A., Wijsen, C., & Mouthaan, I. (2005). Gezocht: handboek seksuele opvoeding. Een exploratie van knelpunten en ondersteuningsbehoeften van ouders bij de seksuele opvoeding van hun kinderen. Utrecht: Rutgers Nisso Groep. Lijkwan, F.A. (2010). Begeleiding seksuele opvoeding: wat werkt? Een evaluatieonderzoek naar de theoretische effectiviteit en de praktische uitvoerbaarheid van de cursus Opgroeien met liefde. Masterscriptie Opvoedingsondersteuning. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam. Pedagogische en Onderwijskundige Wetenschappen. Maccoby, E.E. (1992). The role of parents in socialization of children: An historical overview. Developmental Psychology, 28, 1006-1017. Poel, Y. te, & Ravesloot, J. (1994). Over seks gesproken. Moeders, Werkblad goed beschreven Centrum Gezond Leven 12
dochters en zonen over hun communicatie over seksualiteit. In C. Bouw, Y. te Poel & J. Ravesloot (red.). Van alle markten thuis (pp. 109-121). Amsterdam: Babylon/De Geus. Vennix, P., & Vanwesenbeeck, I. (2005). Seksualiteit en relaties van Turkse en Marokkaanse Nederlanders. Een literatuurstudie naar culturele, religieuze en maatschappelijke invloeden. RNGstudies nr. 8. Delft: Eburon. WHO (2006). Defining sexual health. Report of a technical consultation on sexual health, 28-31 januari 2002. Werkblad goed beschreven Centrum Gezond Leven 13