Dwalende personen Dwalende personen Samenwerking tussen Politie Sint-Niklaas, de WZC en de Thuiszorg. Veerle De Strooper, HINP - Lokaal Informatiekruispunt Dirk Rombaut, CP - Eerstelijnspolitie 21 februari 2016 Dwalende personen 1
VOORWOORD. Op 23 oktober 2012 organiseerde de politie van Sint-Niklaas in samenwerking met het stadsbestuur en hulpverlenende organisaties uit het Waasland een persconferentie rond het project 'dwalende personen'. De PZ Sint-Niklaas volgde hier het voorbeeld van de PZ Hekla die reeds in 2005 contact legde met het Expertisecentrum Dementie Orion, dat deel uitmaakt van het dementienetwerk provincie Antwerpen. In een eerste fase werd overleg gepleegd over hoe de politiediensten hun dienstverlening kunnen verbeteren. Uit dit overleg is een samenwerking tot stand gekomen waarbij vertegenwoordigers van alle jeugdinstellingen en voorzieningen voor bejaarden uit de politiezone werden uitgenodigd. Binnen de PZ Hekla werd het project uitgebreid naar zowel verdwijningen van dwalende personen uit bejaardenvoorzieningen als minderjarigen uit instellingen. Collega Patrick Crabbé, Hoofdinspecteur binnen de PZ Hekla was de bezieler én de drijvende kracht achter dit project. Hij installeerde een werkwijze die tot voorbeeld diende voor velen binnen het politielandschap. Binnen de PZ Sint-Niklaas bestaat een specifieke werking rond verdwijningen van minderjarigen, waardoor er geopteerd werd om de werking voor dwalende personen te implementeren voor personen met dementie. In een eerste fase werd gefocust op de WZC (woonzorgcentra). Er werd contact gezocht met HINP Crabbé om gebruik te kunnen maken van zijn ervaring en op die manier tijd te winnen door de valkuilen die bij de opstart van een nieuwe werking steeds opduiken, te kunnen omzeilen. Binnen de hulpverlenende sector werd contact gelegd met het Expertisecentrum Meander te Dendermonde en met de vertegenwoordigers van WZC en de thuiszorg. In de schoot van een kleine stuurgroep werd de start van het project voorbereid. Dit leidde tot de start met een persconferentie op 23 oktober 2012. 2
Inhoudsopgave 1. Noodzaak project 'dwalende personen'. 2. Wettelijk kader. 3. Werking binnen de WZC. 4. Uitbreiding naar de Thuiszorg. 5. Uitbreiding naar de mantelzorgers, droom voor de toekomst. Nawoord. Dwalende personen 3
1. Noodzaak van een project Dwalende personen. Volgens De Stichting Alzheimer Onderzoek is in België 9,3% van de 65-plussers een persoon met dementie. Bij de 85-plussers is dit aantal gestegen tot 26,4% en bij de 90- plussers bedraagt het reeds 34,8%. In 2001 bedroeg het aantal personen met dementie in België reeds 161.000. Indien er geen behandelingen worden gevonden, zou hun aantal tegen 2030 oplopen tot 251.000. Hieruit blijkt dat zij een steeds groeiende groep zijn binnen de ouderlingen met een zeer eigen problematiek. De toenemende vergrijzing van de bevolking, brengt met zich mee dat er een tekort zal zijn aan residentiële voorzieningen om personen met dementie op te vangen. Steeds meer personen met dementie blijven, vrijwillig of uit noodzaak, zelfstandig wonen. Er bestaan zeer veel ondersteunende hulpverleningsinitiatieven, maar een permanent toezicht in hun thuismilieu is vaak utopie. Sommige personen met dementie vertonen wegloopgedrag en zijn vaak zo gedesoriënteerd dat ze zelfs in de buurt van hun woning niet meer weten waar ze zich bevinden. Wanneer we beseffen dat personen met dementie de controle over hun geheugen stap voor stap verliezen, dat hun kortetermijngeheugen uitvalt en dat hun verleden hun heden wordt, dan is het duidelijk dat zij bijzondere aandacht nodig hebben. Uit cijfers van de Nationale Cel vermiste personen voor 2004-2005 bleek een stijging van de verdwijningen van personen met dementie. In 2004 verdwenen 107 personen ouder dan 65 jaar, waarvan 34 personen met dementie. In 2005 bedroeg dit aantal 135 verdwijningen, waarvan 46 personen met dementie. Ook binnen de PZ Sint-Niklaas zien we een toenemend aantal tussenkomsten waarbij 'verwarde' personen bellen naar de politie of aangetroffen worden op straat. Vaak betreft het hier personen met dementie die melding maken van personen die zich in hun woning 4
bevinden, zaken die verdwenen zijn, enz.. Wanneer de eerstelijnspolitie ter plaatse komt, blijkt vaak dat het om personen met dementie gaat die nog zelfstandig wonen en zich in hulpbehoevende situaties bevinden. Vaak zijn kinderen en familie niet op de hoogte van de problematiek of was men van oordeel dat het ziektebeeld nog in een stadium was dat meer hulp aan huis nog niet noodzakelijk was. Uit de ervaring van de Nationale Cel vermissingen kunnen we een aantal lessen trekken betreffende verdwijningen van personen met dementie: 95% van de vermisten wordt teruggevonden in een straal van twee kilometer rond de plaats waar betrokkene laatst werd gezien. Dit heeft uiteraard ook te maken met de fysieke mogelijkheden van ouderen. Er is vaak ook een link met het verleden, een plaats waar betrokkene woonde, de plaats van tewerkstelling, soms ook bij het graf van een dierbare. Soms worden vermisten aangetroffen aan een hindernis. Dat kan een gracht zijn, een afsluiting, een spoorwegberm. Daar zij fysiek de hindernis niet kunnen overwinnen en zich ook niet kunnen oriënteren, blijft de hindernis een blijvende hinderpaal. Dwalende personen 5
2. Wettelijk kader. Op 26/06/2002 verscheen de COL9/2002, Omzendbrief van het College van Procureurs- Generaal bij de Hoven van Beroep. Deze COL werd omgezet in de Ministriële Richtlijn omtrent de Opsporing van Vermiste Personen, verschenen op 20/04/2003. Minister Verwilghen schreef in zijn voorwoord dat er allerlei grondig fout kan lopen wanneer een schakel in de ketting van justitie zwak is of ontbreekt. De ketting is zo sterk als zijn zwakste schakel. Zwak is hier dan synoniem van : gebrek aan waakzaamheid, gebrek aan kennis, gebrek aan snelheid bij het inschatten van de situatie, gebrek aan daadkracht en doorzetting, onverschilligheid en gebrek aan inlevingsvermogen, gebrek aan efficiënte inzet van zijn kennis en aan gezond verstand, gebrek aan samenwerkingsbereidheid. Met de richtlijn werd een compleet overzicht gegeven van wat van elke schakel in de veiligheidsketting wordt verwacht. Het tweede deel van de richtlijn zoemt in op concrete situaties omdat elke vermissing anders is. Naargelang de situatie en de inschatting ervan, zullen andere middelen dienen ingezet te worden. Over de middelen handelt het derde deel van de richtlijn. Het project werd ook aangemeld bij de Commissie voor de bescherming van de persoonlijke levenssfeer die een ontvangstmelding stuurde naar de PZ Sint-Niklaas. (SA1/PI-20150410-010168). 6
3. Werking binnen de WZC. 21 november 2011 belegde de politie van Sint-Niklaas een eerste vergadering in het Stadhuis waarbij een brede uitnodiging werd verstuurd naar de ziekenhuizen, WZC en Thuiszorgorganisaties. De voorbereiding van deze vergadering gebeurde in samenwerking met het Expertisecentrum Meander én met collega Crabbé van de PZ Hekla. Laatstgenoemde werd ook uitgenodigd als gastspreker teneinde zijn werking te komen toelichten. Na deze eerste vergadering werd onder de aanwezigen een bevraging gedaan naar geïnteresseerden die een stuurgroep wilden vormen om de implementatie van de werking concreet voor te bereiden. Een stuurgroep met vertegenwoordigers van WZC en Thuiszorgorganisaties kwam vervolgens nog enkele keren samen om de concrete werking op elkaar af te stemmen. Binnen de stuurgroep werd het document ook bekeken naar bruikbaarheid en efficiëntie. Dit alles resulteerde in de opstart met persconferentie op 23 oktober 2012 op het stadhuis van Sint-Niklaas. Concrete werking: Er werd een document voorzien waarop een recente foto van betrokkene voorzien is. Daarnaast zijn een aantal tekstvelden voorzien die dienen ingevuld worden op het moment van de vermissing, zoals de laatste plaats waar betrokkene werd gezien. Een aantal informatievelden kunnen op voorhand ingevuld worden, zodat er weinig tijd verloren gaat bij de vaststelling van een vermissing. Dit betreft o.a. vroegere woonplaats van betrokkene, mogelijke vindplaatsen, een persoonsbeschrijving, contactpersonen, bijzonderheden (noodzakelijke medicatie, bijzondere voorzorgen, mogelijke oorzaken van de verdwijning). Bij opname in een WZC wordt dit document aan de familie voorgelegd en worden zij verzocht hun toestemming te verlenen (schriftelijk) om het document aan de politie over te maken bij vaststelling van de verdwijning van hun familielid. De familie ondertekent een document waarin zij zich akkoord verklaren. Het ingevulde document blijft bewaard bij het WZC en wordt enkel overgemaakt aan de politie in geval van een vermissing. Dwalende personen 7
Eens een verdwijning wordt vastgesteld, wordt binnen het WZC een systematische zoektocht georganiseerd. Het personeel van de WZC wordt van deze werking op de hoogte gesteld en kent de procedure van een gerichte zoektocht binnen hun voorziening. Wanneer deze gerichte zoektocht geen resultaat oplevert, nemen zij telefonisch contact op met de PZ Sint-Niklaas en melden de vermissing. Tegelijkertijd wordt het document doorgemaild naar de PZ zodat de eerstelijnspolitie direct gericht en met de juiste achtergrondinformatie kan zoeken naar de verdwenen persoon met dementie. Wanneer betrokkene wordt aangetroffen, worden de betrokken instanties hiervan onverwijld op de hoogte gebracht. Resultaat: Voor 2014 werden binnen deze werking 36 verdwijningen aangemeld bij de PZ Sint- Niklaas. 30 daarvan betroffen mensen die nog zelfstandig woonden. 4 vermissingen waren personen met dementie uit een WZC. Daarnaast was 1 verdwijning uit het AZ Nikolaas en 1 uit de psychiatrie. Binnen de PZ merken we vooral dat het systematisch zoeken binnen de voorziening resultaat oplevert. Vaak wordt betrokkene binnen de eigen voorziening aangetroffen. Het feit dat de meerderheid van de meldingen personen betrof die nog zelfstandig wonen, liet ons de volgende stap zetten binnen de werking 'Dwalende personen'. Zoals in het voorwoord vermeld, vond deze werking ook ingang in de ons omliggende politiezones binnen het Waasland. De inspanning ligt hier voornamelijk bij de WZC en zij zijn ook rechtstreeks belanghebbende bij een snelle en efficiënte zoektocht, gezien hun verantwoordelijkheid voor betrokkene. 8
4. Uitbreiding naar de Thuiszorg. De vraag vanuit de Thuiszorg naar uitbreiding van het project, werd reeds in de stuurgroep gesteld. Binnen de Thuiszorg stelt zich echter een andere situatie. Wanneer betrokken persoon met dementie wordt vermist, heeft het geen zin dat het document in de woning van betrokkene ligt noch dat de verantwoordelijke van de Thuiszorg het document heeft aangezien zij werken binnen de kantooruren. Ervaring leert dat een verdwijning van een persoon met dementie meestal niet binnen de kantooruren gebeurt. Uit besprekingen die werden gehouden in de schoot van het OPD Waasland (Overlegplatform Dementie), blijkt dat de Thuiszorg vragende partij was om het document te bewaren bij de politiezone. Dit omdat dat net het gebruik garandeert op het moment van een vermissing die wordt vastgesteld door een verzorgende, een partner, een buur of familielid. Vanuit de PZ Sint-Niklaas werd in de zomer van 2015 gesteld binnen het OPD Waasland dat de zone bereid is hierin te investeren. Er werd een vergadering belegd met de beleidsverantwoordelijken van de Thuiszorg die zich akkoord verklaarden tot het implementeren van de werking 'dwalende personen'. Concreet: De verantwoordelijke/sociale dienst van de thuiszorg (of van een andere dienst voor ambulante hulp) neemt het document mee wanneer zij een huisbezoek brengen aan de persoon met dementie, teneinde een dossier thuiszorg op te starten. Naast de noodzakelijke administratie voor het opstarten van zorg, bespreken zij ook het document vermissing van dwalende personen met de familie/mantelzorgers en vragen het document in te vullen en hen terug te bezorgen. Wanneer zij het ingevulde document ontvangen, maken zij het over aan de PZ Sint-Niklaas die het document digitaal opslaat en registreert teneinde het bij een vermissing direct gebruiksklaar te kunnen aanbieden aan de eerstelijnspolitie die de zoektocht uitvoeren. Resultaat: Na zes maanden merken we dat er zeer weinig documenten tot bij de politiezone geraken. Dwalende personen 9
Navraag leert ons dat het document wel meegenomen wordt, maar dat vaak de familie/mantelzorgers het moment nog niet rijp vinden of de aanmaak van het document te ingewikkeld vinden. Een blijvende sensibilisering zal hier vermoedelijk soelaas moeten brengen. Vermoedelijk is de onbekendheid van deze werking momenteel ook een struikelblok. Ook binnen de sector van de zorgverleners is nog werk om de bekendmaking te verhogen vb. via huisartsen, kinesisten en andere zorgverstrekkers. Ook binnen de andere politiezones die de werking uitgebreid hebben naar de thuiszorg, worden gelijkaardige vaststellingen gedaan. Dit blijft een aandachtspunt voor de komende maanden. 10
5. Uitbreiding naar de mantelzorgers, droom voor de toekomst. Wanneer we naar onze maatschappelijke realiteit kijken, dan moeten we erkennen dat er nog een grote groep personen met dementie zijn, die we ondanks beide werkingen niet bereiken. Er zijn veel personen met dementie waar de familie alles zelf bereddert, eventueel aangevuld met steun van andere mantelzorgers. Ook zij hebben recht op een efficiënte en snelle zoektocht in geval van vermissing. Wij zijn ons bewust van deze realiteit en zoeken ook hier een antwoord voor. Aangezien dit een gefaseerd project is, nemen we ons voor antwoorden te zoeken van zodra de werking binnen de thuiszorg vlotte ingang heeft gevonden. Voor de resterende groep zullen andere eerstelijnswerkers van groot belang zijn, denken we hier dan in het bijzonder aan de huisartsen. Dwalende personen 11
Nawoord Mij rest enkel een dankwoord uit te brengen. Eerst en vooral voor de leiding van de PZ Sint-Niklaas omdat zij met hun bereidwillige medewerking tonen het hart op de juiste plaats te hebben. Ook dank aan het Expertisecentrum Dementie Meander die elke stap begeleidde met hun expertise die ze graag ter beschikking stelden. Dank aan collega Crabbé Patrick, voor zijn uitmuntende pioniersrol in deze. Dank aan de organisaties én vooral de mensen die deel uitmaakten van de stuurgroep. Hun inzet en motivatie waren onontbeerlijk voor het welslagen van elke stap die we hebben gezet. Hierbij denk ik aan het OCMW met zijn verschillende betrokken diensten, Samenwerkingsverband Ouderenzorg Waasland vzw, Wit Geel Kruis, APZ Sint-Lucia, Stad Sint-Niklaas en AZ Nikolaas. Dank ook aan SEL Waasland en meer bepaald het OPD Waasland dat sinds enkele jaren het project 'dwalende personen' mee opvolgt en ondersteunt. Vooral dank aan mijn mama, die mij gedurende haar jaren als persoon met dementie, de kwetsbaarheid liet zien van deze mensen. Dankzij haar besef ik beter dan ooit het belang van gepaste zorg en aandacht voor de heel specifieke kwetsbaarheid van personen met dementie. 12
Samenwerkende organisaties : Dwalende personen 13