Leerkrachtenhandleiding bij het klasspel voor de 2de en 3de graad basisonderwijs

Leerkrachtenhandleiding bij het klasspel voor de 2de en 3de graad basisonderwijs

Afval sorteren en recycleren loont! De vzw Recupel moedigt gezinnen en organisaties aan om een actieve rol op te nemen in de recyclage van elektro-afval, dat zijn alle elektrische en elektronische toestellen die niet meer gebruikt worden of die stuk zijn. Iedereen gebruikt elektro-apparaten, zeg maar alles waar een stekker of een snoer aan zit of wat op batterijen werkt. Tweede leven Recupel roept actief op om elektro-apparaten die niet meer gebruikt worden, een tweede leven te geven door toestellen die (soms na herstelling) nog bruikbaar zijn, weg te schenken aan familie of kennissen of naar een Kringwinkel te brengen; door afgedankte apparaten naar het containerpark te brengen, of naar een inzamelpunt bijvoorbeeld de winkel waar je een gelijkaardig elektrotoestel koopt. Recupel zorgt ervoor dat afgedankte elektro-apparaten ingezameld worden op de containerparken, in de Kringwinkel en in de winkel om ze naar een verwerkingsbedrijf te vervoeren. Daar worden gevaarlijke afvalstoffen verwijderd en herbruikbare grondstoffen (edele metalen, glas, kunststof ) uit de toestellen gehaald. Recupel zet de gebruikers er ook toe aan om bewust om te gaan met elektro-toestellen. Soms is het bijvoorbeeld beter, want energiezuiniger, om een oud apparaat te vervangen door een nieuw. Duurzaam Recupel nodigt jou als leerkracht uit om deze boodschap actief mee uit te dragen naar kinderen en jongeren. Het educatief pakket Met de R van Recycleren wil jou daarbij helpen. Daar is een heel goede reden voor. Kinderen die van jongs af aan: de vele voordelen leren kennen van afval recycleren bijdragen tot duurzame afvalverwerking door slim te sorteren kunnen nu en later beter hun mannetje staan in een samenleving die bewuster moet leren omgaan met onze natuurlijke rijkdommen en de toekomst van onze planeet. COLOFON Met de R van recycleren is een uitgave van Recupel vzw Auguste Reyerslaan 80 1030 Brussel meer info op: www.recupel.be 2 Leerkrachtenhandleiding Met de R van Recycleren

Inleiding Samen maken we de recyclagecyclus rond! In België zijn we goed in het sorteren van afval, en da s maar goed ook. Zo wordt er jaarlijks meer dan 10 kg elektro-afval per inwoner ingezameld. Hoe beter we afvalstromen beheersen, hoe beter we zorg kunnen dragen voor onze gezondheid, voor het milieu, voor de grondstoffen op aarde en de toekomst van onze planeet. Maar we kunnen het met z n allen nog beter doen, en tastbare resultaten boeken. Het afvalthema is dan ook een belangrijk thema om te bespreken in de klas. En een dankbaar thema. Het sluit immers perfect aan bij de leefwereld van kinderen, thuis en op school. Want iedereen gebruikt voortdurend producten die nu onmisbaar lijken, maar onherroepelijk ooit afval worden. Het thema nodigt uit om wat vanzelfsprekend lijkt in vraag te stellen. En ook om dieper te graven, bijvoorbeeld naar de grondstoffen in alledaagse producten, of de mogelijkheden tot hergebruik of recyclage van bepaalde onderdelen ervan. Het pakket Met de R van Recycleren stimuleert de kritische zin van leerlingen in de 2de en 3de graad basisonderwijs. Het biedt ook antwoorden op hun vragen en geeft vooral aan hoe we ons heel eenvoudig kunnen inzetten om afval niet verloren te laten gaan maar integendeel te laten renderen. Dit pakket biedt een ruime kijk op het afvalthema en focust in het bijzonder op de verwerking van een productgroep waar jongeren doorgaans niet zo vertrouwd mee zijn: de recyclage van elektro-toestellen. Met dit pakket wil Recupel leerkrachten ondersteunen in hun inspanningen om kinderen te vormen tot bewuste wereldburgers die weten hoe ze hun steentje kunnen bijdragen tot een mooiere wereld, vandaag en morgen. Met de R van Recycleren is een educatief pakket voor de 2de en 3de graad basisonderwijs. Het bestaat uit een origineel en aanstekelijk bordspel dat gespeeld kan worden met de hele klas (verdeeld in kleine groepen) en drie lessen. Het bordspel kan een activiteit op zich zijn, of een onderdeel van een ruimere benadering van het afvalthema. Deze leerkrachtenhandleiding ondersteunt je om de kinderen vertrouwd te maken met de vele mogelijkheden en voordelen van afvalverwerking in het algemeen en de recyclage van elektro-apparaten in het bijzonder. Je vindt in deze brochure drie uitgewerkte lessen op maat van je klas. Elke les is afgestemd op de eindtermen Wereldoriëntatie en vakoverschrijdende eindtermen. Aan de hand van het opdrachtenblaadje bij les 3 kunnen leerlingen de verworven inzichten een plaats geven in hun thuissituatie. Leerkrachtenhandleiding Met de R van Recycleren 3

Inhoudstafel Colofon 2 Inleiding 3 Eindtermen 5 Les 1: Afval sorteren en recycleren 6 lesverloop achtergrondinfo lesblaadje om te kopiëren lesblaadje met antwoorden Les 2: Bordspel 18 handleiding vragen en antwoorden spelkaarten Les 3: Aandacht voor elektro-afval 28 lesverloop opdrachtenblad om te kopiëren Meer tips en ideeën 31 4 Leerkrachtenhandleiding Met de R van Recycleren

Eindtermen Wereldoriëntatie Natuur De leerlingen: kunnen van materialen uit hun omgeving enkele eigenschappen aantonen. kunnen met voorbeelden aantonen dat energie nodig is voor het functioneren van niet-levende systemen. kunnen met concrete voorbeelden illustreren hoe mensen op positieve maar ook op negatieve wijze omgaan met het milieu. kunnen met concrete voorbeelden illustreren dat aan milieuproblemen vaak tegengestelde belangen ten grondslag liggen. tonen respect en zorg voor de natuur vanuit het besef dat de mens voor zijn levensbehoeften afhankelijk is van het natuurlijk leefmilieu. Wereldoriëntatie Techniek De leerlingen: kunnen van technische systemen uit hun omgeving zeggen uit welke materialen of grondstoffen ze gemaakt zijn. kunnen illustreren hoe technische systemen onder meer gebaseerd zijn op kennis over eigenschappen van materialen. kunnen aan de hand van voorbeelden illustreren dat technische systemen nuttig, gevaarlijk en/of schadelijk kunnen zijn voor henzelf, de anderen of voor natuur en milieu. Vakoverschrijdende eindtermen Leren leren op systematische wijze samenhangende informatie verwerven en gebruiken. eenvoudige problemen op systematische en inzichtelijke wijze oplossen. Sociale vaardigheden bij groepstaken leiding geven en onder leiding van een medeleerling werken. kritisch zijn en een eigen mening formuleren. regels en taakverdeling afspreken met het oog op een vlotte groepswerking bij spel of taak. Leerkrachtenhandleiding Met de R van Recycleren 5

Les 1 Inleidende les Afval sorteren en recycleren DOELSTELLINGEN VAN DE LES Begrippen leren kennen Verbanden leren leggen We leren dat we grondstoffen nodig hebben om producten te maken dat er naast natuurlijke grondstoffen ook grondstoffen zijn die we winnen door afval te sorteren en te recycleren dat afval recycleren heel wat voordelen biedt dat we kunnen helpen om afval slim te sorteren Lesverloop 1. Nieuwsgierigheid wekken Heb je er al eens bij stilgestaan hoeveel afval je produceert op een dag? Maak dit aanschouwelijk door een kleine afvalberg samen te stellen. Plaats op een tafel een 10-tal afvalproducten uit de 6 productcategorieën die later besproken worden. Enkele voorbeelden: een oude krant (papier), een gsm (elektro-afval), een botervlootje (restafval), een spelcomputer (elektro-afval), een wegwerpbatterij (KGA), een lege wijnfles (glas), aardappelschillen (GFT), een leeg blikje frisdrank (PMD), een spaarlamp (KGA), reclamefolders (papier), kroonkurken (PMD), eierschaal (GFT), stukjes touw en elastiekjes (restafval) Je kan zelf afval meebrengen. Je kan enkele dagen op voorhand vragen aan de leerlingen om afvalmateriaal mee te brengen. Je kan ook met afbeeldingen werken, maar dat is natuurlijk minder concreet. Zorg er zeker voor dat er elektro-afval bij de afvalberg ligt, want daar zijn de leerlingen wellicht minder mee vertrouwd. Vergeet ook niet om restafval mee te brengen. De leerlingen staan of zitten rond de afvalberg voor de bespreking. 6 Leerkrachtenhandleiding Met de R van Recycleren

2. Klasactiviteit: samen begrippen leren kennen en verbanden leren leggen Volgende begrippen en inzichten komen aan bod tijdens de bespreking: Wat is afval? Elke dag gooien we ontelbare spullen weg: lege blikjes of doosjes, snoeppapiertjes, etensresten, Ook je leukste trui, je gsm, je leukste stuk speelgoed en zelfs je computer komen ooit op de afvalberg terecht. Want alles wat mensen gebruiken, wordt op een dag afval. Het verslijt of het wordt vuil. Het raakt kapot of uit de mode. Je wilt er gewoon vanaf Zijn alle producten op de tafel afval? Kan het met minder afval? Wat doen we met ons afval? Afval voorkomen is de eerste stap Sommige producten op tafel kunnen misschien nog nuttig zijn voor iemand (een gsm die nog werkt ) zijn niet nodig als we andere keuzes zouden maken (wegwerpbatterij versus herlaadbare batterij ) Inzicht: voorkomen is beter dan genezen Door zorgzaam om te gaan met producten en toestellen kunnen ze soms langer meegaan. We kunnen ook best zonder sommige producten en verpakkingen. Vraag aan de leerlingen hoe we minder afval zouden kunnen produceren. De afvalberg verkleinen begint namelijk bij ons thuis. Mogelijke antwoorden zijn: herlaadbare batterijen gebruiken, langer diezelfde gsm gebruiken, een boodschappentas meenemen naar de winkel, papier dubbelzijdig afdrukken of beschrijven, een oude kast opknappen en herschilderen Minder afval produceren betekent: de natuurlijke rijkdommen op onze planeet beschermen, want die zijn maar beperkt voorradig. Zo besparen we op de grondstoffen: voor papier is hout nodig, voor een gsm goud, voor plastic petroleum, voor rubber zijn bomen nodig. Minder afval betekent ook dat er minder vuilnis moet opgehaald en verwerkt worden. Dus minder afval = minder vuilniswagens op de weg, minder verkeer, minder luchtvervuiling. Voorkomen is goed en we bewijzen de planeet er een grote dienst mee. Maar er zal altijd een afvalberg overblijven. Wat kunnen we daarmee doen? Wat denken jullie dat er gebeurt met het afval dat thuis opgehaald wordt door de ophaaldienst? Of met het afval op het containerpark? De kinderen kunnen verschillende pistes aangeven. We pikken er de eerste stap uit: sorteren. Leerkrachtenhandleiding Met de R van Recycleren 7

Afval sorteren en recycleren Het zou zonde zijn om ons niet in te zetten om de afvalberg te verkleinen. Er komen altijd meer mensen op wereld en die zorgen voor steeds meer afval. Onze aarde is niet groot genoeg om al dat afval op te slaan. Soms bevat het afval ook heel gevaarlijke stoffen, die schadelijk zijn voor onze gezondheid en voor het milieu. Herken je gevaarlijke afvalstoffen op tafel? Veel (onderdelen van) producten kunnen opnieuw gebruikt worden. We kunnen deze producten recycleren. Zo kunnen we flink besparen op grondstoffen en we kunnen er zelfs energie mee opwekken. Daar kan jij meer dan een handje bij helpen. Als jij je afval netjes sorteert, dan kan het nadien vlot verwerkt en omgezet worden in herbruikbare grondstoffen. Sorteren is dus levensbelangrijk. Restafval Sommige afvalproducten worden niet selectief ingezameld. Ze zijn niet recycleerbaar, en je kan er dus ook niet mee terecht op het containerpark. Het betreft restafval. Zoek enkele voorbeelden van restafval op de tafel of thuis (een versleten matras, gescheurde gordijnen, een versleten tapijt, een kapotte stoel ). Afval dat we niet kunnen recycleren of hergebruiken, eindigt in een verbrandingsoven of op een stortplaats. Dat is niet alleen jammer van de grondstoffen en de energie die nodig waren om al onze spullen te maken. Het is ook niet goed voor het milieu. Na de verbranding van het restafval blijft er nog veel asse over en de verbrandingsgassen komen in de lucht terecht. Kortom, restafval zorgt voor flink wat overlast. Gelukkig gaat de warmte-energie die bij de verbranding ontstaat niet verloren. Deze energie wordt gebruikt om gebouwen te verwarmen of om elektriciteit te produceren. In de stortplaats spant men helemaal onder aan de bodem een dikke plastic folie. Daardoor kunnen schadelijk stoffen niet in de bodem dringen of het grondwater vervuilen. Een bulldozer verspreidt het gestorte afval. Een laag gestort afval wordt elke keer opnieuw afgedekt met een laag zand. Daarop kan dan weer een laag afval gestort worden. Afval storten is geen goed idee. Stortplaatsen zijn een gevaar voor het milieu. Meer restafval betekent nog meer stortplaatsen. Leren sorteren Door slim te sorteren, vermijden we restafval. In deze ronde benoem je tot welke productgroep elk afvalproduct behoort: GFT - PMD - Glas - KGA - Papier - Elektro-afval 8 Leerkrachtenhandleiding Met de R van Recycleren

Voor elke groep bespreek je: Welke grondstoffen werden gebruikt om deze producten te maken? Om voorwerpen en verpakkingen te maken, zijn heel wat grondstoffen nodig. Grondstoffen haal je niet zomaar uit de grond. Daar komt heel wat bij kijken. Wist je bijvoorbeeld dat sommige soorten plastic uit aardolie worden gemaakt? Je weet wel, dure aardolie die dient als brandstof om auto s te laten rijden, of om je klaslokaal warm te houden. Veel grondstoffen zoals aardolie zijn echt schaars op onze planeet. Dat betekent dat de voorraad ooit zal opraken. En dan spreken we nog niet van koper, goud, en andere edele metalen. Die worden bijvoorbeeld verwerkt in een gsm of in een computer. Deze stoffen moeten vaak met veel moeite uit mijnen diep onder de grond worden ontgonnen en wereldwijd vervoerd. Ook deze grondstoffen worden schaars. Waar moet elk van deze productgroepen naartoe? Elke soort afval wordt op een specifieke manier verzameld en opgehaald. Vraag aan de kinderen hoe dat bij hen thuis gebeurt. Eventueel kun je afvalzakken meebrengen voor PMD-afval en restafval. Opgelet: het reglement verschilt van gemeente tot gemeente. Misschien herkennen niet alle kinderen de zakken die jij thuis gebruikt. Wat is elektro-afval? Een speciale categorie afval is elektro-afval. Het is niet voor iedereen duidelijk wat daarmee moet gebeuren. Bij elektro-afval horen alle toestellen en apparaten waar een snoer of een stekker aan zit of die op een batterij werken. Vraag om het elektro-afval aan te duiden op de tafel. Pas op met KGA (Klein Gevaarlijk Afval) Er zijn heel wat producten die kleine hoeveelheden mogelijk gevaarlijke stoffen bevatten. Deze producten worden apart ingezameld en verwerkt. Spaar- en TL-lampen, rookmelders, batterijen, maar ook frituurolie en onderhoudsproducten vallen onder de categorie KGA. 3. Inzichten uit het klasgesprek individueel verwerken Kopieer vooraf het lesblaadje en deel ze uit. Laat de leerlingen het lesblaadje invullen. Bespreek de antwoorden. 4. Afronden Sluit de les af. Vraag wat de leerlingen hebben onthouden. Vertel hen dat we de volgende les een bordspel spelen. 5. Tip voor de 2de graad Het luik grondstoffen kan eventueel worden weggelaten. Leerkrachtenhandleiding Met de R van Recycleren 9

Achtergrondinfo bij les 1 Afval sorteren: waar moet wat naartoe? 1. PMD-afval (Plastic flessen en flacons, Metalen verpakkingen en Drankkartons) PMD, met de P van Plastic flessen en flacons Let goed op als je plastic afval in de PMD-zak gooit. ENKEL lege plastic flessen en flacons horen thuis in de PMD-zak. De reden hiervoor is dat niet alle plastic verpakkingen geschikt zijn voor recyclage. Botervlootjes of yoghurtpotjes horen bijvoorbeeld niet thuis in de PMD-zak. Vraag de intercommunale (verschillende gemeenten die samenwerken rond bijvoorbeeld afvalophaling) die verantwoordelijk is voor de afvalophaling in jouw gemeente naar een sorteerwijzer. Of ga naar www.betersorteren.be. Zo vind je makkelijk terug welke plastic wel of niet in de blauwe zak hoort. Was je fleece trui vroeger een fles? Het plastic wordt gesorteerd en gewassen. Machines breken het plastic in stukjes. Door opwarming smelt het plastic tot een draderige brij. Snijmachines knippen de draden tot korrels die de grondstof zijn voor nieuwe producten. Misschien is jouw fleece trui wel gemaakt van gerecycleerde plastic flessen? PMD, met de M van Metalen verpakkingen Drank- en conservenblikjes, aluminiumschaaltjes en -bakjes, spuitbussen van voedingsmiddelen en cosmetica en metalen deksels en doppen zijn metalen verpakkingen. Lege metalen verpakkingen mogen samen met plastic flessen en flacons en drankkartons in de blauwe PMD-zak. Heb jij ook zoveel aantrekkingskracht? Het ingezamelde PMD gaat naar een gespecialiseerd bedrijf dat eerst de metalen verpakkingen scheidt van de plastic flessen en flacons en de drankkartons. Grote magneten trekken de stalen verpakkingen aan. De rest wordt met de hand gesorteerd. Daarna wordt het metaal gesmolten zodat het hergebruikt kan worden. PMD, met de D van Drankkartons Een drankkarton bestaat uit drie basisgrondstoffen: karton, aluminium en plastic. Het drankkarton is stevig en beschermt de inhoud perfect tegen licht, warmte en vochtigheid. Bacteriën geraken niet in een gesloten drankkarton. Na gebruik kan deze soort verpakkingen gerecycleerd worden. Ze worden ingezameld via de PMDzak. Spoel een drankkarton wel even uit. Dat is prettiger voor de verwerkers die achteraf met de hand sorteren. 10 Leerkrachtenhandleiding Met de R van Recycleren

Wat na gebruik? Drankkartons recycleren kan op twee manieren. De eerste methode scheidt karton, aluminium en plastic van elkaar. De drankkartons worden voortdurend geroerd in een grote kuip vol water waardoor het karton en de andere bestanddelen worden gescheiden. Met het gerecycleerde karton kunnen briefomslagen of toiletpapier worden gemaakt en van het plastic en het aluminium auto-onderdelen of fietsspatborden. De restanten worden verbrand. De tweede methode hakt de drankkartons in kleine stukjes en verhit ze tot 170 Celsius. Het plastic smelt en vormt een lijm die alles aan elkaar doet kleven. Deze materie wordt door zware machines tot bouwpanelen geperst die bijvoorbeeld worden gebruikt om meubelen te maken. Meer weten over PMD? Zie www.fostplus.be 2. Groente-, Fruit- en Tuinafval (GFT) De helft van het afval dat we thuis weggooien, is keukenafval (resten van groenten en fruit). Het afval uit de tuin is hoofdzakelijk gras en snoeihout. Aardappelschillen, schutbladeren van een bloemkool, lege erwtenpeulen, loof van wortelen zijn voorbeelden van GFT-afval. Het klokhuis van een appel, de schillen van een banaan, de pit van een perzik en lege doppen van noten ook. Maar overschotjes van gekookte aardappelen of groenten zijn dat niet. Appelmoes en confituur uiteraard ook niet. Ook in de tuin hebben we heel wat afval: gemaaid gras, kleine takjes en twijgen, onkruid, verwelkte bloemen, afgevallen bladeren en dennennaalden. Maar je mag geen dikke boomstammen of grote afgezaagde takken bij het GFT-afval stoppen. Waarom kan dan niet alles bij het GFT-afval? Wel, dat heeft te maken met composteren. De natuur kan het afval van planten en dieren verteren. Kleine organismen in de bodem breken het afval langzaam af. Zo ontstaat voedsel voor planten. Maar de natuur kan niet alles even goed composteren. Zelf composteren of niet? Heb je niet de kans om zelf te composteren? Dan kan je in veel gemeenten het GFT meegeven met een aparte inzameling in een container of in een biologisch afbreekbare zak. In de grote composteerinstallaties haalt men alle metalen en onzuiverheden die niet kunnen composteren uit het afval (vaak aardappelmesjes of ringen). Het zuivere Groente, Fruit en Tuinafval wordt dan in composteringsbedden in een zes tot elf weken volledig omgezet tot compost. Alleen nog zeven om onzuiverheden zoals stukjes plastic, steen of glas eruit te halen. Dan is de compost klaar voor gebruik! Meer weten over composteren? Zie www.vlaco.be Leerkrachtenhandleiding Met de R van Recycleren 11

3. Glas Glas bestaat in twee soorten: hol glas en vlak glas. Hol glas is verpakkingsglas (zoals bokalen of flessen). Daarnaast heb je vlak glas. Als je nu naar buiten tuurt, kijk je daar dwars doorheen. Wat staat die glasbol daar te doen? In alle gemeenten wordt glas apart ingezameld. Op vele plaatsen staan glasbollen. Het is belangrijk om het glas bij de juiste kleur te gooien. Zeker voor wit glas is dat van groot belang. Gekleurd glas is niet geschikt om wit glas te maken. Maak de flessen en bokalen eerst proper. Gooi de dekseltjes en doppen weg voor je het glas in de glasbol gooit. Een verhaal zonder einde Glas kan je eindeloos recycleren. Het glas in de glasbol wordt met een vrachtwagen naar de fabriek gebracht. Daar wordt het oude glas gerecycleerd tot nieuw glas. Het glas wordt eerst gebroken tot glasschilfers en daarna zorgvuldig gewassen. Die glasschilfers worden samen met zand en kalk gesmolten. De vloeibare glasbrij wordt dan in vormen voor flessen en bokalen gegoten. Meer weten? Zie www.fostplus.be 4. Papier Wist je dat papier gemaakt is van hout? En hout, dat zijn bomen. De papierindustrie springt vandaag voorzichtig om met bomen. Het gekapte hout wordt duurzaam vervangen door nieuwe bomen. De papierindustrie gebruikt vooral de dunne delen van de stammen en het afval van de zagerijen om papier te maken. De fabrieken sparen flink wat energie en water door oud papier en karton bij de papierpap te voegen. Hiervan worden verpakkingen en karton gemaakt, maar ook wc-papier en papieren zakdoekjes. Papier hier! Je kan bijna alle papier en karton apart houden. Met uitzondering van: zelfklevend papier of stickers, cellofaanpapier, aluminiumfolie en behangpapier, gebruikte papieren zakdoekjes en besmeurd, vettig of vuil papier. Meer weten? Zie www.fostplus.be 5. Klein Gevaarlijk Afval (KGA) Klein Gevaarlijk Afval (KGA) is de verzamelnaam van producten die kleine hoeveelheden mogelijk gevaarlijke stoffen bevatten: spaarlampen, batterijen, frituurolie, lijmen, inkt, onderhoudsproducten, ontstopper voor de gootsteen, enzovoort. De natuur kan de gevaarlijke stoffen niet zelf afbreken. Laat staan dat hopen gevaarlijke stoffen zomaar kunnen verbrand of gestort worden. KGA vind je in elke woning. Een gemiddeld gezin heeft bijvoorbeeld zo n 50 lampen in huis. Spaarlampen bevatten gevaarlijke stoffen zoals kwik, dat zeer giftig is. Reden genoeg om KGA apart in te zamelen en te verwerken. 12 Leerkrachtenhandleiding Met de R van Recycleren

Waar rook is, is vuur Een rookmelder laat een luid alarmsignaal of biep horen, als er ergens in huis rook hangt. Rookmelders die autonoom werken (op batterijen) en die niet aangesloten zijn op een alarmcentrale, horen ook bij het Klein Gevaarlijk Afval. Meer weten? Zie www.recupel.be/rookmelders Naar het containerpark De parkwachter sorteert al het ingeleverde gevaarlijke afval. Zo wordt het KGA netjes en veilig opgeslagen. Een deel van het KGA wordt gelukkig gerecycleerd en opnieuw gebruikt. Wist je bijvoorbeeld dat frituurvet wordt omgezet tot schoensmeer? Meer weten? Zie www.bebat.be, www.valorfrit.be, www.watmetmijnlamp.be, www.recupel.be 6. Elektro-afval Ook elektro-afval gooien we niet zomaar op straat. Elektro-afval is alles waar een snoer of stekker aan zit, of wat op batterijen werkt. Een gsm, haardroger, wasmachine, koelkast, maar ook je tv of laptop. Opgeruimd staat netjes Waar moet het elektro-afval naartoe? Als het toestel niet meer bruikbaar is, breng je het naar het containerpark of de elektrowinkel. Als je bijvoorbeeld een nieuwe broodrooster koopt, kan je de oude achterlaten in de winkel. Ook als de winkelier thuis een nieuwe koelkast levert, is hij verplicht om de oude mee te nemen. Als het toestel nog wel bruikbaar is, kan je het een tweede leven geven in een Kringwinkel. Daar wordt het oude toestel opgeknapt en verkocht aan een verminderde prijs. Als je een oude wasmachine of koelkast hebt die nog perfect werkt, en die je niet langer wil gebruiken, kan je ze ook weggeven aan een kennis, school of jeugdbeweging. Nog meer info: www.dekringwinkel.be Recycle! Een handige app met alle informatie over sorteren. Gratis verkrijgbaar in de AppStore (ios) en de Google Playstore (Android). Leerkrachtenhandleiding Met de R van Recycleren 13

Lesblaadje 1. Woordzoeker In dit rooster zitten 5 elektro-apparaten verborgen. Dat zijn voorwerpen waar een stekker of een snoer aan zit of die op batterijen werken. We hebben een voorbeeldje in kleur gezet: zaklamp. We geven je wel enkele tips en (tussen haakjes) het aantal letters: 1. Hiermee hou je het hoofd altijd koel. En de melk ook (8 letters). 2. Draadloos bellen doe je met een (3 letters). 3. Mmm, een lekkere toast bij het ontbijt. Maar zoek dan maar eerst de br (12 letters). 4. Zoek dit speelstation, maar dan in het Engels. Ideaal om te gamen (11 letters). 5. Oef, geen afwas meer voor mij. Lang leve de (10 letters) K L K T H P L A Y S O B R O O D R O O T E V R F J P L A S A L K A S T B R N T T L V T W G A E E E I O A F A Z P I S R O S A S B A A P H I N G T E R K L A M P O S W B R C R O M E N M A S S E R Y S T V kopiëren

2. That s the way! Links zie je een aantal afvalproducten, rechts zie je waar ze naartoe moeten voor recyclage. Zoek dus de juiste bestemming voor elk product. Let op: er zijn soms verschillende mogelijkheden. kapotte tl-lamp brikkarton fles oude zetel strijkijzer pmd-zak glasbol Kringwinkel containerpark elektro-winkel 3. Antwoord met juist of fout Afval voorkomen is beter dan afval te moeten verwerken. Afval sorteren en recycleren is beter dan alle afval samen in een afvalzak te gooien Afval juist sorteren is noodzakelijk omdat het dan gerecycleerd kan worden Afval recycleren zorgt ervoor dat er nieuwe grondstoffen zijn Wanneer we afval sorteren en recycleren verkleinen we de berg afval die we met z n allen maken. Fout kopiëren

Antwoorden lesblaadje 1. Woordzoeker In dit rooster zitten 5 elektro-apparaten verborgen. Dat zijn voorwerpen waar een stekker of een snoer aan zit of die op batterijen werken. We hebben een voorbeeldje in kleur gezet: zaklamp. We geven je wel enkele tips en (tussen haakjes) het aantal letters: 1. Hiermee hou je het hoofd altijd koel. En de melk ook (8 letters). 2. Draadloos bellen doe je met een (3 letters). 3. Mmm, een lekkere toast bij het ontbijt. Maar zoek dan maar eerst de br (12 letters). 4. Zoek dit speelstation, maar dan in het Engels. Ideaal om te gamen (11 letters). 5. Oef, geen afwas meer voor mij. Lang leve de (10 letters) K L K T H P L A Y S O B R O O D R O O T E V R F J P L A S A L K A S T B R N T T L V T W G A E E E I O A F A Z P I S R O S A S B A A P H I N G T E R K L A M P O S W B R C R O M E N M A S S E R Y S T V 16 Leerkrachtenhandleiding Met de R van Recycleren

2. That s the way! Links zie je een aantal afvalproducten, rechts zie je waar ze naartoe moeten voor recyclage. Zoek dus de juiste bestemming voor elk product. Let op: er zijn soms verschillende mogelijkheden. kapotte tl-lamp brikkarton fles oude zetel strijkijzer pmd-zak glasbol Kringwinkel containerpark elektro-winkel 3. Antwoord met juist of fout Afval voorkomen is beter dan afval te moeten verwerken. Afval sorteren en recycleren is beter dan alle afval samen in een afvalzak te gooien Afval juist sorteren is noodzakelijk omdat het dan gerecycleerd kan worden Afval recycleren zorgt ervoor dat er nieuwe grondstoffen zijn Wanneer we afval sorteren en recycleren verkleinen we de berg afval die we met z n allen maken. X X X X X Fout Leerkrachtenhandleiding Met de R van Recycleren 17

Les 2 Bordspel Met de R van Recycleren DOELSTELLINGEN VAN DE LES De verschillende begrippen: afval voorkomen, sorteren en recycleren (verder) verkennen, kennismaken met het begrip elektro-afval Vaardigheden oefenen rond afval sorteren Handleiding Speldoel Zoveel mogelijk kwartetten verzamelen; een kwartet bestaat uit vier kaarten met elektro-apparaten uit dezelfde kamer van het huis. Deze vier kaarten hebben dezelfde achtergrondkleur. Het spel wordt gespeeld met maximaal vier groepjes. Voor elk groepje: 1 spelbord, 6 pionnen, 1 dobbelsteen en 1 set van 32 spelkaarten (versie voor de 2de graad en versie voor de 3de graad). Spelbord Onderverdeeld in kleurvakken (oranje, groen, blauw) die verwijzen naar de vragen op de spelkaarten, er zijn ook jokervakken (bliksemschicht) voorzien. Wanneer je op een jokervak terechtkomt, mag je één van de kaarten die bovenaan op één van de vier stapels ligt nemen zonder een vraag te beantwoorden. Spelkaarten De 32 kaarten liggen op vier stapels op de voorziene vakken op het spelbord, met de vragen naar onderen. Op de voorzijde van een spelkaart staat een elektrotoestel, de toestellen komen terug in de 8 kamers van het huis. Op de achterzijde staan drie vragen (3 kleuren) met de antwoorden. 18 Leerkrachtenhandleiding Met de R van Recycleren

Het spel spelen Iemand schudt de spelkaarten en verdeelt ze in vier stapeltjes met de afbeelding naar boven. De spelers gooien om beurten met de dobbelsteen. Wie het hoogste aantal ogen gooit, mag beginnen. Bij een gelijke score wordt een tweede keer gegooid. Er wordt in wijzerzin gespeeld. De eerste speler zet de pion evenveel vakjes vooruit als gegooid. De persoon die links zit van de speler die juist gegooid heeft, neemt de bovenste kaart op één van de vier stapels en stelt de vraag met de kleur van het vak waarop de pion staat aan de leerling die gooide. Correct antwoord: de kaart is voor de speler. Fout antwoord: de persoon die de vraag gesteld heeft, mag de kaart houden. De kaarten blijven zichtbaar voor de andere spelers met de afbeelding naar boven. De volgende is aan de beurt. Spelers kunnen in hun strategie rekening houden met de kaarten zoals die op een bepaald moment verdeeld zijn en met de kaarten zoals die op de stapels liggen. Zo kan iemand voorkomen dat een andere speler een kwartet vormt. Wat gebeurt er wanneer alle kaarten uit de vier stapels verdeeld zijn? De speler die aan zet is, gooit de dobbelsteen en vraagt een kaart aan een willekeurige andere speler. Bij een goed antwoord krijgt hij de kaart. Zo proberen de spelers om een kwartet te vormen. Na een lesuur stopt de leerkracht het spel. De winnaar is wie een kwartet (of meer) heeft, of degene die het grootste aantal elektro-toestellen uit dezelfde ruimte van het huis heeft verzameld. In deze leerkrachtenhandleiding staat een korte uitleg bij de antwoorden. Zo kan je als leerkracht ingaan op de vragen van leerlingen, of hen stimuleren om wat verder te denken. Leerkrachtenhandleiding Met de R van Recycleren 19

Vragen en antwoorden spelkaarten 2de graad Waar moet een lege batterij naartoe? Containerpark, inzameldozen in winkels of in scholen Kan je lege batterijen naar de Kringwinkel brengen? Ja of neen? Neen Lege batterijen mogen bij het restafval. Ja of neen? Neen Waar moet een kapot televisietoestel naartoe? Containerpark of elektrowinkel waar je je oud toestel afgeeft en een gelijkaardig nieuw toestel koopt Waar moet een kapotte koelkast naartoe? Containerpark of elektrowinkel waar je een gelijkaardig toestel koopt en die je oud toestel komt ophalen Waar kan een oude computer die nog werkt naartoe? Kringwinkel of wegschenken aan iemand die hem nog kan gebruiken Goed of slecht voor het milieu? Pieter stopt zijn boterhammen altijd in een brooddoos. Goed Goed of slecht voor het milieu? Tom koopt altijd groenten in blik. Slecht Kan je oud papier naar de Kringwinkel brengen? Ja of neen? Neen Lege batterijen horen bij het restafval. of fout? Fout Waar kan een oud televisietoestel dat nog werkt naartoe? Kringwinkel of wegschenken aan iemand die het nog kan gebruiken Gebruikte batterijen breng je naar de verzameldoos aan de ingang van de supermarkt. Waar kan een oude koelkast die nog werkt naartoe? Kringwinkel of wegschenken aan iemand die hem nog kan gebruiken Batterijen kunnen niet worden gerecycleerd. Goed of fout? Fout, kan wel Waar kan een spelcomputer die nog werkt maar waar je op uitgekeken bent naartoe? Kringwinkel of wegschenken aan iemand die hem nog kan gebruiken Kan je een oude fiets naar de Kringwinkel brengen? Ja of neen? Ja Gebruikt glas wordt gesmolten om er nieuw glas van te maken. Ja of neen? Ja Gebruikte plastic flessen worden gesmolten om er nieuw plastic van te maken. Ja of neen? Ja Waarom is het belangrijk om batterijen niet in de natuur te gooien? A. Omdat gevaarlijke stoffen de bodem vervuilen en zo in de voedselketen kunnen belanden. B. Omdat batterijen altijd kunnen hergebruikt worden. A (B is fout, je hebt herlaadbare en niet-herlaadbare batterijen) In een gsm zitten meer dan tien verschillende soorten metalen. of fout? Van oud papier wordt opnieuw papier gemaakt. of fout? Wanneer je je defecte gsm wil weggooien, moet je de batterij eruithalen? of fout? (moet in de inzameldozen voor batterijen) In een koelkast zit schadelijk gas. of fout? Recycleren is een ander woord voor opnieuw gebruiken. of fout? Oplaadbare batterijen gaan veel langer mee. of fout? Een diepvries kan niet gerecycleerd worden. of fout? Fout (wordt uit elkaar gehaald, schadelijke stoffen worden verwijderd en de materialen worden herwonnen) Wit glas en gekleurd glas mogen in dezelfde container. Ja of neen? Neen 20 Leerkrachtenhandleiding Met de R van Recycleren

Batterijen bevatten kostbare stoffen die opnieuw gebruikt kunnen worden. of fout? In de sleutel van een auto zit soms een batterij. of fout? Wat werkt op elektriciteit of een batterij? Een MP3- speler of een fietsbel? Een MP3-speler Een droogkast kan niet gerecycleerd worden. of fout? Fout (wordt uit elkaar gehaald, schadelijke stoffen worden verwijderd en de materialen worden herwonnen) Een blikje cola is gemaakt van plastic. of fout? Fout Een ipod die niet meer werkt, gooi je in de vuilnisbak. of fout? Fout (naar het containerpark of een elektrozaak) Aardappelschillen mogen op de composthoop of in de GFT-bak of -zak. of fout? Een spaarlamp die stuk is, gooi je in de vuilnisbak. of fout? Fout (naar het containerpark of een elektrozaak) Een PMD-zak is groen. of fout? Fout (blauw) Goed of slecht voor het milieu? Warre geeft een spelcomputer die nog goed werkt aan een vriend. Goed Goed of slecht voor het milieu? Mira gooit haar kapotte gsm gewoon in de vuilnisbak. Slecht Kan je een oud televisietoestel dat nog werkt naar de Kringwinkel brengen? Ja of neen? Ja In mijn gsm zit zilver. of fout? PMD staat voor Potloden, Materialen en Dozen. of fout? Fout (Plastic flessen en flacons, Metaal en Drinkkartons) Een elektrowinkel is verplicht een kapot elektro-toestel terug te nemen voor recyclage, wanneer je een nieuw koopt. Oude wijnflessen mag je in de blauwe PMD-zak stoppen. Ja of neen? Neen De oplader van mijn gsm is kapot. Wat is het beste voor het milieu? A. Ik gooi hem in de vuilnisbak B. Ik breng hem naar een containerpark. B Met een oude kleerkast kan je naar het containerpark. Ja of neen? Ja Kan je een kapotte gsm naar de Kringwinkel brengen? Ja of neen? Neen Mijn computer is oud, maar hij werkt nog. Wat is het beste voor het milieu? A. Ik breng hem naar het containerpark. B. Ik breng hem naar de Kringwinkel. B Door zelf te sorteren help je mee aan een schone planeet. of fout? Kan je een kapotte koelkast naar het containerpark brengen? Ja of neen? Ja Waarom mag een kapotte spaarlamp niet in de glasbak? A. Omdat er gevaarlijke stoffen zoals kwik inzitten. B. Omdat een kapotte spaarlamp kan hersteld worden. A GFT staat voor Groente-, Fruit- en Tuinafval. of fout? Een kapotte zaklamp hoort bij het elektroafval. of fout? (er zitten batterijen in) Waarom is het belangrijk dat een kapotte koelkast correct wordt ontmanteld? A. Omdat er nog etensresten kunnen inzitten die gaan stinken. B. Omdat er schadelijke gassen inzitten die correct moeten verwijderd worden. B Een leeg melkkarton kan niet gerecycleerd worden. of fout? Fout Leerkrachtenhandleiding Met de R van Recycleren 21

In een gsm zit er goud. of fout? Een apparaat met een snoer of een batterij noemen we elektro-afval. of fout? In een koelkast zitten giftige stoffen? of fout? Wat hoort niet in het rijtje thuis? Een gsmoplader, een usb-kabel, de kartonnen doos waarin alles verpakt zit. De doos mag bij het papierafval, de rest is elektro-afval. Is dit de juiste volgorde: eerst sorteren, dan recycleren? Ja of neen? Ja Wat hoort niet in het rijtje thuis? Een dvd-speler, een computerscherm, een tennisbal. De tennisbal, de rest is elektro-afval Een overschotje hamburger mag op de composthoop. of fout? Fout Wat hoort niet in het rijtje thuis? Een televisie, een MP3-speler, een skateboard. Het skateboard, de rest is elektro-afval Om papier te maken heb je hout (en dus bomen) nodig. of fout? Wat zit er niet in mijn gsm? Plastic, goud, hout. Hout Wat werkt op elektriciteit of een batterij? Een wekkerradio of een kurkentrekker? Een wekkerradio Plastic flessen worden ingezameld en opnieuw gevuld met frisdrank. of fout? Fout Van tuinafval wordt compost gemaakt. Compost is heel lekker met kip en frietjes. of fout? Fout Wat werkt op elektriciteit of een batterij? Een nachtlampje of een springbal? Een nachtlampje Waarom is het belangrijk dat elektro-apparaten worden gerecycleerd? A. Zo komen er geen gevaarlijke stoffen in het milieu. B. Zo kunnen ze geen brand veroorzaken. A Wat werkt op elektriciteit of een batterij? Een strandvlieger of een zaklamp? Een zaklamp Wat is het beste voor het milieu? A. Mijn gsm is niet meer leuk, ik gooi hem weg. B. Ik geef mijn oude gsm aan iemand anders. B Waar moet een lege glazen bokaal naartoe? Glasbak Waar moet een kapotte computer naartoe? Containerpark of elektrowinkel waar je je oud toestel afgeeft en een nieuw gelijkaardig toestel koopt Waar moet een leeg plastic flesje water naartoe? Blauwe PMD-zak Wat is het beste voor het milieu? A. Mijn bureaulamp is kapot, ik breng ze naar de elektrowinkel en koop er een nieuwe. B. Mijn bureaulamp is kapot, ik gooi ze in de vuilnisbak. A Waar moet een kapotte spaarlamp naartoe? Containerpark of elektrowinkel Waar moet een leeg blikje frisdrank naartoe? Blauwe PMD-zak Wat is het beste voor het milieu? A. Mijn MP3-speler is kapot, ik breng hem naar de elektrowinkel waar ik een nieuwe koop. B. Mijn MP3-speler is kapot, ik gooi hem in de vuilnisbak. A Waar moet een gsm die stuk is naartoe? Containerpark of elektrowinkel waar je je oud toestel afgeeft en een gelijkaardig nieuw toestel koopt Bij de verwerking van elektro-apparaten wordt het metaal met een reuzemagneet uit het andere afval gehaald, en nadien gesmolten voor hergebruik. of fout? Waar moet een leeg blik hondenvoer naartoe? Blauwe PMD-zak 22 Leerkrachtenhandleiding Met de R van Recycleren

Waarvan wordt papier gemaakt? Hout Waar moet een kapotte ipod naartoe? Containerpark of elektrowinkel waar je je oud toestel afgeeft en een gelijkaardig nieuw toestel koopt Waar moet een kapotte microgolfoven naartoe? Containerpark of elektrowinkel waar je je oud toestel afgeeft en een gelijkaardig nieuw toestel koopt Goed of slecht voor het milieu? Lena koopt vooral voedingswaren die niet in wegwerpverpakking zitten. Goed Goed of slecht voor het milieu? Emma drinkt altijd blikjes frisdrank. Slecht Waar moet een kapotte vaatwasser naartoe? Containerpark of elektrowinkel waar je een gelijkaardig toestel koopt en die je oud toestel komt ophalen Waar moet een leeg drankkarton fruitsap naartoe? Blauwe PMD-zak Waar moet een oude krant naartoe? Papier Waar moeten oude kleren naartoe? Containerpark of Kringwinkel Waar moet gebruikt frituurvet naartoe? Containerpark (klein gevaarlijk afval) Waar moet het klokhuis van mijn appel naartoe? Groente-, Fruit- en Tuinafval (kan gecomposteerd worden) Groente-, fruit- en tuinafval wordt verzameld om als compost te gebruiken. of fout? Glas kan oneindig vaak hersmolten en hergebruikt worden. Zwerfvuil opruimen kost heel veel geld. of fout? (door de werkuren van de mensen die de opruiming moeten doen) Bij de sortering van PMD wordt het metaal met een reuzemagneet uit het andere afval gehaald, en nadien gesmolten voor hergebruik. Leerkrachtenhandleiding Met de R van Recycleren 23

Vragen en antwoorden spelkaarten 3de graad Wat werkt op elektriciteit of een batterij? Een MP3- speler of een fietsbel. MP3-speler Wat werkt op elektriciteit of een batterij? Een wekkerradio of een kurkentrekker Wekkerradio Wat werkt op elektriciteit of een batterij? Een nachtlampje of een springbal? Nachtlampje Waar moet gebruikt frituurvet naartoe? Containerpark (klein gevaarlijk afval) Waar moet het klokhuis van mijn appel naartoe? Groente- Fruit- en Tuinafval (kan gecomposteerd worden) Waar kan een oude computer die nog werkt naartoe? Kringwinkel of wegschenken aan iemand die het nog kan gebruiken Een elektrozaak is verplicht een elektrisch toestel dat kapot is terug te nemen voor recyclage wanneer je een nieuw koopt. of fout? Het duurt 10 jaar vooraleer een blikje cola in de natuur vergaat. of fout? Fout (zeker 50 jaar) Het duurt 1 tot 3 jaar voor een bananenschil in de natuur vergaat. of fout? Wat werkt op elektriciteit of een batterij? Een strandvlieger of een zaklamp. Zaklamp Waarvan wordt papier gemaakt? Hout Waarvan wordt plastic gemaakt? Aardolie Waar kan een oude TV die nog werkt naartoe? Kringwinkel of wegschenken aan iemand die het nog kan gebruiken Waar kan een oude koelkast die nog werkt naartoe? Kringwinkel of wegschenken aan iemand die het nog kan gebruiken Waar kan een spelcomputer die nog werkt maar waar je op uitgekeken bent naartoe? Kringwinkel of wegschenken aan iemand die het nog kan gebruiken Glas kan oneindig vaak hersmolten en hergebruikt worden. of fout? Zwerfvuil opruimen kost heel veel geld. of fout? (de werkuren van de mensen die dit moeten doen) Het duurt 2 jaar voor een sigarettenpeuk in de natuur vergaat. of fout? Waarvan wordt een drankblikje gemaakt? Een dun laagje staal, soms ook aluminium. Waarvan wordt een fleecetrui gemaakt? Van gerecycleerd plastic en dus van aardolie Waarvan wordt glas gemaakt? Zand (meer bepaald fijn kwartszand) Breng je een kapotte spaarlamp naar een containerpark dan worden het glas, het metaal en de gevaarlijke stoffen gescheiden en hergebruikt. of fout?. Het duurt 1 tot 2 maanden voor een blad papier in de natuur vergaat. of fout? Fout (1 tot 2 jaar) Uit 1000 kg kapotte gsm s kan 300g goud gehaald worden om te hergebruiken. of fout? Gekookte etensresten moeten bij het restafval want die kunnen niet gecomposteerd worden. of fout? (of je geeft ze aan je kippen) Breng je een defect elektrisch toestel naar een containerpark of een elektrozaak dan worden alle onderdelen hergebruikt of veilig verwijderd. of fout? Wat is het beste voor het milieu? A. In de winkel een plastic zak vragen. B. Zelf van thuis een zak meenemen. B 24 Leerkrachtenhandleiding Met de R van Recycleren

Waarvan wordt karton gemaakt? Hout Waarvan wordt een PETfles gemaakt? Aardolie Waarvan wordt zilverpapier gemaakt? Aluminium In een gsm zitten meer dan tien verschillende soorten metalen. of fout? Wat is het beste voor het milieu? A. Elke dag een plastic flesje water meebrengen naar school. B. Elke dag een drinkbus vullen. B In een koelkast zit schadelijk gas. of fout? Waarom mag een kapotte spaarlamp niet in de glasbak? A. Omdat er gevaarlijke stoffen zoals kwik inzit. B. omdat een kapotte spaarlamp kan hersteld worden. A Belgen behoren tot de beste afvalsorteerders ter wereld. of fout? Waarom is het belangrijk om elektrische toestellen naar een containerpark of een elektrozaak te brengen? A. Dan krijg je korting op een nieuw toestel. B. Dan worden de gevaarlijke stoffen er uit gehaald en sommige materialen opnieuw gebruikt. B Waar moet een lege batterij naartoe? Containerpark, inzameldozen in winkels, in scholen, Lege batterijen horen bij restafval. of fout? Fout, ze horen bij Klein Gevaarlijk Afval Ik krijg een reclamefolder in een plastic verpakking in de brievenbus. Wat is het beste voor het milieu? A. Ik gooi hem in de vuilnisbak. B. Ik doe de plastic verpakking in de vuilnisbak en de folder bij het oud papier. B Waar moet een defecte computer naartoe? Containerpark of elektrowinkel waar je je oud toestel afgeeft en een gelijkaardig nieuw toestel koopt Een diepvries kan niet gerecycleerd worden. of fout? Fout (wordt uit elkaar gehaald, schadelijke stoffen worden verwijderd en de materialen worden herwonnen) Wat is het beste voor het milieu? Mijn computer is oud, maar hij werkt nog. A. Ik breng hem naar het containerpark. B. Ik breng hem naar de Kringwinkel. B Waar moet een kapotte spaarlamp naartoe? Containerpark of elektrowinkel waar je een nieuwe lamp koopt Een televisietoestel kan niet gerecycleerd worden. of fout? Fout (wordt uit elkaar gehaald, schadelijke stoffen worden verwijderd en de materialen worden herwonnen) Wat is het best voor het milieu? A. Ik wikkel mijn boterhammen in zilverpapier. B. Ik steek mijn boterhammen in een brooddoos. B Waar moet een gsm die stuk is naartoe? Containerpark of elektrowinkel waar je je oud toestel afgeeft en een gelijkaardig nieuw toestel koopt Een droogkast kan niet gerecycleerd worden. of fout? Fout (wordt uit elkaar gehaald, schadelijke stoffen worden verwijderd en de materialen worden herwonnen) Waar moet een defecte ipod naartoe? Containerpark of elektrowinkel waar je je oud toestel afgeeft en een gelijkaardig nieuw toestel koopt Een staanlamp kan niet gerecycleerd worden. of fout? Fout (wordt uit elkaar gehaald, schadelijke stoffen worden verwijderd en de materialen worden herwonnen) Waar moet een defecte microgolfoven naartoe? Containerpark of elektrowinkel waar je je oud toestel afgeeft en een gelijkaardig nieuw toestel koopt Een ipod die niet meer werkt gooi je in de vuilnisbak. of fout? Fout (naar het containerpark of een elektrozaak) Wat is het best voor het milieu? A. Een nieuwe batterij kopen. B. Een herbruikbare batterij opladen. B Wat is het best voor het milieu? De oplader van mijn gsm is kapot. A. Ik gooi hem in de vuilnisbak. B. Ik breng hem naar een containerpark. B Batterijen kunnen niet worden gerecycleerd? of fout? Fout, kan wel Leerkrachtenhandleiding Met de R van Recycleren 25

Waar moet een defecte vaatwasser naartoe? Containerpark of elektrowinkel waar je een gelijkaardig toestel koopt en die je oud toestel komt ophalen Een spaarlamp die stuk is gooi je in de vuilnisbak. of fout? Fout (naar het containerpark of een elektrozaak) Wat hoort niet in het rijtje thuis? Een dvd-speler, een computerscherm, een tennisbal De tennisbal. De rest is elektro-afval. Waar moet een defecte televisietoestel naartoe? containerpark of elektrowinkel waar je je oud toestel afgeeft en een gelijkaardig toestel koopt Een drankkarton bestaat uit een laagje karton, een laagje aluminium en een laagje plastic. of fout? Wat hoort niet in het rijtje thuis? Een televisie, een MP3-speler, een skateboard. Het skateboard, de rest is elektro-afval. Waar moet een defecte koelkast naartoe? Containerpark of elektrowinkel waar je een gelijkaardig toestel koopt en die je oud toestel komt ophalen Voor elke gsm, televisie of MP3-speler die je koopt, betaal je een Recupel-bijdrage die gebruikt wordt voor het recycleren van elektro-toestellen. of fout? (Recupel-bijdrage zie je op het kasticket staan) Wat hoort niet in het rijtje thuis? Een gsm-oplader, een usb-kabel, de kartonnen doos waarin alles verpakt zit. De doos mag bij het papierafval, de rest is elektro-afval Waar moet een lege glazen bokaal naartoe? Glasbak Groente-, Fruit- en Tuinafval wordt verzameld om als kompost te gebruiken. of fout? Waarom is het belangrijk dat een kapotte koelkast correct wordt ontmanteld? A. Omdat er nog etensresten kunnen inzitten die gaan stinken. B. Omdat er schadelijke gassen inzitten die correct moeten verwijderd worden. B Waar moet een leeg plastic flesje water naartoe? Blauwe PMD-zak Frituurvet dat in een containerpark wordt ingezameld kan nog gebruikt worden als brandstof. of fout? Waarom is het belangrijk om batterijen niet in de natuur te gooien? A. Omdat er gevaarlijke stoffen inzitten die de bodem vervuilen en zo in de voedselketen belanden. B. Omdat batterijen altijd kunnen hergebruikt worden. A (B is fout, je hebt herlaadbare en niet-herlaadbare batterijen) Waar moet een leeg blikje frisdrank naartoe? Blauwe PMD-zak Gebruikte batterijen breng je naar de verzameldoos aan de ingang van de supermarkt. of fout? Wat zit er niet in mijn gsm? Plastic, goud, hout Hout Waar moet een leeg blik hondenvoer naartoe? Blauwe PMD-zak Waar moet een leeg drankkarton fruitsap naartoe? Blauwe PMD-zak Waar moet een plastic potje yoghurt naartoe? Restafval Gebruikt glas wordt gesmolten om er nieuw glas van te maken. of fout? Waarom is het belangrijk dat elektro-apparaten worden gerecycleerd? A. Zo komen geen gevaarlijke stoffen in het milieu. B. Zo kunnen ze geen brand veroorzaken. A In mijn gsm zit zilver. of fout? Waarom is het belangrijk dat elektro-apparaten die nog bruikbaar zijn een tweede leven krijgen? A. Omdat ze dan sneller op de afvalberg terechtkomen. B. Omdat er dan minder afval wordt geproduceerd. B Bij de sortering van PMD wordt het metaal met een reuzemagneet uit het andere afval gehaald, en nadien gesmolten voor hergebruik. of fout? Wat is het best voor het milieu? A. Mijn gsm is niet meer leuk ik gooi hem weg. B. Ik geef mijn oude gsm aan iemand anders. B 26 Leerkrachtenhandleiding Met de R van Recycleren

Waar moet een oude krant naartoe? Papier KGA breng je naar het containerpark. KGA staat voor Klein Giftig Afval. of fout? Fout (Klein Gevaarlijk Afval) Wat is het best voor het milieu? A. Mijn bureaulamp is kapot ik breng hem naar de elektrozaak waar ik een nieuwe koop. B. Mijn bureaulamp is kapot ik gooi hem in de vuilnisbak. A Waar moeten de schillen van mijn appelsien naartoe? Groente-, Fruit- en Tuinafval (kan gecomposteerd worden) Van 27 PET-flessen kan men 1 fleecetrui maken. of fout? Wat is het best voor het milieu? A. Mijn MP3- speler is kapot ik breng hem naar de elektrozaak waar ik een nieuwe koop. B. Mijn MP3-speler is kapot ik gooi hem in de vuilnisbak. A Waar moeten oude kleren naartoe? Containerpark of Kringwinkel Een glazen fles met een metalen schroefdeksel mag in de glasbak. of fout? Fout (de glazen fles wel, het metalen schroefdeksel moet bij PMD) Bij de verwerking van elektro-apparaten wordt het metaal met een reuzemagneet uit het andere afval gehaald, en nadien gesmolten voor hergebruik. of fout? Bij de verwerking van elektro-apparaten wordt het drijvende plastic uit een waterbad gehaald, en nadien gesmolten voor hergebruik. of fout? Wanneer je je gsm weggooit moet je de batterij eruit halen? of fout? (moet in de inzameldozen voor batterijen) Oplaadbare batterijen gaan veel langer mee. of fout? In de sleutel van de auto zit soms een batterij? of fout? Batterijen bevatten kostbare stoffen die opnieuw gebruikt kunnen worden. of fout? Een batterij lekt nooit? of fout? Fout (als je een toestel lange tijd niet meer gebruikt kun je de batterij er beter uithalen, het gevaar bestaat dat ze begint te lekken) Leerkrachtenhandleiding Met de R van Recycleren 27