00 Botontkalking Osteoporose Osteoporose poli
Osteoporose, wat is dat? Osteoporose is het medische woord voor botontkalking. Het betekent poreus bot. Onze botten bestaan uit kalk (calcium), fosfor, merg en andere stoffen. Deze stoffen vormen samen een stevige massa waar kleine openingen tussen zitten. Dit noemen we de botmassa. Gezond bot is stevig en kan tegen een stootje. Worden de openingen in de botmassa groter en groter, dan wordt het bot steeds minder stevig en broos. Osteoporose komt vaak voor bij vrouwen na de overgang. Maar ook oudere mannen kunnen osteoporose krijgen. Voor de aanmaak van nieuw, stevig bot zijn goede voeding met voldoende kalk (calcium), vitamine D (zonlicht) en lichaamsbeweging heel belangrijk. 1
Wat merkt u van osteoporose? Osteoporose op zich geeft geen klachten. Als u een botbreuk heeft kunnen er wel pijnklachten ontstaan. Mensen met osteoporose hebben een verhoogd risico om botten te breken. Dit kan al bij een klein ongeval zoals een misstap of een val. Vaak duurt het lang voordat het bot weer genezen is, zeker bij ouderen met osteoporose. Botbreuken van de pols en de heup komen veel voor. Als een wervel breekt, zakt het bot in elkaar. Dit hoeft geen pijnklachten te geven. Een wervelbreuk kan voor acute rugpijn zorgen die lang kan aanhouden. Bij ernstige osteoporose kunnen meerdere wervels inzakken waardoor mensen kleiner en krommer worden. Deze houdingsverandering kan rugklachten en bovenbuikklachten geven. Bot is levend weefsel Ons bot bestaat niet alleen uit kalk, maar ook uit levende cellen. Die cellen maken nieuw bot aan maar er zijn ook cellen die bot afbreken. Dit gaat ongeveer gelijk op. Op ongeveer uw 30 e jarige leeftijd heeft u de grootste hoeveelheid botmassa. Na uw 35 e jaar wordt er meer bot afgebroken dan aangemaakt. Uw botmassa neemt dus bij het ouder worden af. Osteoporose ontstaat als bot te snel afgebroken wordt of als de vorming van vervangend bot onvoldoende is. Dit kan verschillende oorzaken hebben: Als u voor uw 30 e levensjaar niet voldoende botmassa heeft opgebouwd. Bij vrouwen die een verlaagd oestrogeengehalte (geslachtshormoon) hebben, vooral na de overgang, neemt de botmassa verder af. Bij mannen die een verlaagd gehalte hebben aan het geslachtshormoon testosteron. Bij een stoornis van de hormonen zoals een schildklier- of bijschildklierziekte. Als de nierfunctie nier goed is. Te weinig lichaamsbeweging zoals bij langdurige bedrust. 2
Bepaalde medicijnen, zoals corticosteroïden (behalve inhalatie corticosteroïden) of medicijnen tegen epilepsie. Risicofactoren voor osteoporose Osteoporose kan op elke leeftijd optreden. Er zijn echter factoren die de kans op osteoporose vergroten, zowel voor mannen als voor vrouwen: Vrouwen hebben een grotere kans op osteoporose dan mannen. Vrouwen hebben minder botmassa en door een verlaagd oestrogeengehalte (geslachtshormoon) tijdens en na de overgang, neemt de botmassa verder af. Vervroegde overgang (bijvoorbeeld na een operatie waarbij de eierstokken verwijderd zijn of door chemo- en/of anti-hormoon therapie). Onvoldoende lichaamsbeweging zoals bij langdurige bedrust. Chronische darmziekten, bijvoorbeeld ziekte van Crohn of colitis ulcerosa. Voeding: te lage inname van calcium en vitamine D. Daardoor is er geen optimale opbouw van de botmassa. Roken en meeroken. Uit onderzoek blijkt dat roken bijdraagt aan het ontstaan van zwakkere botten. Alcoholgebruik: overmatig alcohol drinken (meer dan 2 glazen per dag) remt de vorming van nieuw bot en verstoort de calcium opname. Een laag lichaamsgewicht in verhouding tot de lichaamslengte. Als er in uw familie osteoporose voorkomt, hebben andere familieleden ook een iets grotere kans op osteoporose dan normaal. Hoe kan de arts testen op osteoporose? De meest gebruikte manier om osteoporose vast te stellen is het meten van uw botmineraaldichtheid (BMD). Dit gebeurt met het maken van een DEXA botdichtheidsmeting. Meestal van uw heup en wervelkolom. Dit geeft de internist informatie geeft over de gezondheid van uw botten. Uw uitslag wordt vergeleken met een BMD-meting bij gezonde jonge volwassenen. Dit bepaalt uw T-score. Met deze score weet de internist of u normaal bot hebt, osteoporose of osteopenie. Bij osteopenie is de botmassa al wat laag en dat kan osteoporose worden. 3
Status BMD Normaal T-score van -1 of hoger Osteopenie (lage botmassa) T-score tussen -1 en -2,5 Osteoporose T-score van -2,5 of lager Een lage BMD betekent niet automatisch dat u een botbreuk krijgt. Wat kunt u doen om uw botten gezond te houden? U kunt de kans op osteoporose en/of botbreuken verkleinen door met enkele eenvoudige dingen rekening te houden. Gezond eten Gezond eten kan de kans op botverlies helpen verminderen. Zorg dat u voldoende eiwitten, calcium en vitamine D binnenkrijgt. Vooral calcium en vitamine D zijn heel belangrijk voor het behoud van sterke, gezonde botten. Voor vrouwen na de overgang die osteoporose hebben. Hieronder leest u hoeveel calcium en vitamine D u dagelijks wordt aangeraden, om de kans op botbreuken zo klein mogelijk te maken. Voedingsmiddel Calcium Vitamine D Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid Minstens 1000 mg per dag, beter is 1300 mg per dag 800 IE per dag Calcium Calcium is een belangrijke bouwsteen van uw botweefsel. 99% van de voorraad calcium in uw lichaam zit in uw botten. Bij het ouder worden kan uw lichaam minder goed de calcium opnemen. Daarom is het belangrijk dat u meer calciumrijk voedsel eet. Calcium zit in: melk, kaas, yoghurt, groene groenten en noten. 4
Gezonde voeding voor de botten bevat calciumrijk voedsel uit deze lijst. (De dagelijkse behoefte is 1300 mg.) Voeding Portie Calcium Halfvolle melk Glas, 200 ml 240 mg Sojadrank, verrijkt met calcium Glas, 200 ml 178 mg Vetarm (fruit) of yoghurt Bakje 150 gr 210 mg Karnemelk Glas, 200 ml 170 mg Vla Schaaltje 160 mg Danish blue kaas Portie á 40 gr 195 mg Edammer kaas Portie á 40 gr 318 mg Camembert Portie á 40 g 94 mg Gekookte broccoli Portie á 85 gr 34 mg Boerenkool Portie á 95 gr 143 mg Amandelen 12 hele 62 mg Walnoten 12 halve 38 mg Tahinpasta Volle theelepel 129 mg Sardines in olie Portie á 100 gr 500 mg Pasta zonder saus Portie á 230 gr 85 mg Vijgen 4 stuks 506 mg Tofoe, sojabonen, (gestoomd) 100 gr 510 mg Natuurlijk kunt u door iedere dag verschillende soorten voedsel te eten, aan uw dagelijkse behoefte voldoen. Bijvoorbeeld: Voeding Calcium Portie Melk Glas, 200 ml 480 mg 2 porties Edammer kaas Plak 318 mg 1 portie Boerenkool 95 gr 286 mg 2 porties Yoghurt Bakje 210 mg 1 portie Walnoten 38 mg 6 stuks Totaal 1332 mg 5
Vitamine D Ook vitamine D is belangrijk voor de gezondheid van uw botten. Vitamine D helpt ons lichaam om de calcium op te nemen uit het voedsel dat we eten. Ook is vitamine D goed voor uw afweer (het immuunsysteem) en gezonde spieren. Door te weinig vitamine D is er meer kans op osteoporose. Ook hebben ouderen meer kans op vallen als de spieren zijn verzwakt door een te kort aan vitamine D. Een goede manier om zelf vitamine D aan te maken is iedere dag een half uurtje in de zon te zijn. Wie geregeld fietst, wandelt of in de tuin werkt, krijgt minder snel vitamine-d-tekort. Als u niet veel in de zon komt of gedurende de wintermaanden, kan het extra belangrijk zijn dat u een voedingssupplement neemt. Regelmatige lichaamsbeweging Net als spieren kunnen botten sterker worden door lichaamsbeweging. Om uw botten te helpen moet u regelmatig bewegen, zoals: Hardlopen Wandelen Dansen Traplopen Gewicht dragende lichaamsbeweging (zoals hierboven genoemd) heeft een groter effect op de botmassa dan gewicht ondersteunende lichaamsbeweging (fietsen en zwemmen). Het standaardadvies is om een half uur per dag matig intensief te bewegen: de hond uitlaten, lopend of op de fiets naar de winkel, de trap nemen in plaats van de lift. 6
Vallen proberen te voorkomen Als uw botten zwak zijn kan zelfs een eenvoudige val van stahoogte of lager een fractuur veroorzaken van de pols, heup of wervelkolom. U kunt bijvoorbeeld met onderstaande dingen rekening houden om het risico op vallen te verkleinen. Denk hierbij aan: losliggende kleedjes; gladde vloeren; gebruik van slaapmiddelen; s nachts uit bed moeten om te plassen; onzeker te been zijn; slecht kunnen zien; onvoldoende verlichting. Hoe beschermt u uw rug het beste? Til geen zware dingen (boodschappen, kleinkinderen). Bij tuinwerkzaamheden: vermijd schoffelen en spitten. Til met rechte rug en houd het voorwerp dat u tilt, dichtbij uw lichaam. Buk met een rechte rug en gebogen knieën. Zorg voor een hoog werkblad, zodat u niet gebukt hoeft te staan. Kies voor hoge stoelen waarin u niet wegzakt. Zit rechtop, sta rechtop en loop zo rechtop mogelijk. Behandeling De behandeling van osteoporose bestaat in de eerste plaats uit het voorkomen van verdere botafbraak door de juiste voeding en voldoende lichaamsbeweging. Het is nooit te laat om iets aan osteoporose te doen; begin nu! Wat kunt u zelf doen? Let erop dat u voldoende calcium (kalk) binnen krijgt. Vitamine D zorgt voor een verbeterde calcium opname uit de darmen, zodat er meer calcium voor de botten beschikbaar komt. Stop met roken. Wees matig met alcohol. Bewegingsprogramma s voor ouderen verlagen het risico op vallen. De verbeterde balans speelt hierbij een rol. 7
Behandeling met medicijnen Is vastgesteld dat u osteoporose heeft? Dan kunt u daarnaast starten met medicijnen. Deze medicijnen: stoppen of vertragen het botverlies; vergroten de botmassa; verkleinen het risico op botbreuken. Om uw botten te beschermen is het heel belangrijk dat u de medicijnen volgens voorschrift in blijft nemen! Wanneer u namelijk stopt, gaat uw botsterkte weer achteruit. Controle De meeste mensen met osteoporose krijgen medicijnen (bisfosfonaten) tegen botontkalking voorgeschreven Nadat u ongeveer 5 jaar deze medicijnen gebruik heeft wordt opnieuw uw botmassa gecontroleerd. Wij adviseren u om na 5 jaar medicijngebruik weer een verwijzing bij de huisarts te vragen voor de osteoporosepoli. Door opnieuw een DEXA botdichtheidsmeting te doen wordt gecontroleerd of de medicijnen (de bisfosfonaten) geholpen hebben. Ook wordt bekeken of het nodig is om nog langer medicijnen te gebruiken. Heeft u andere medicijnen dan bisfosfonaten voorgeschreven gekregen volg dan het advies voor controle op wat u op de Osteoporosepoli heeft gekregen. 8
Meer informatie Voor meer informatie kunt u terecht bij de patiëntenvereniging: Osteoporose Stichting Postbus 245 3620 AE Breukelen E-mail: info@osteoporosestichting.nl Website: www.osteoporosestichting.nl Stichting September Nieuwpoortkade 2a 1055 RX Amsterdam Telefoon: 020-60 60 745 Fax: 020 60 60 798 E-mail: info@stichtingseptember.nl Heeft u nog vragen? Als u na het lezen van deze informatie vragen heeft, kunt u contact opnemen met de poli Interne Geneeskunde. Bereikbaar maandag - vrijdag: van 08:30-17:00 uur. Telefoon: 0495 57 26 26. De osteoporose verpleegkundige is te bereiken via dit nummer. Ze is aanwezig op maandagmiddag en woensdagochtend. R320.31 2016-04 1246017