Zoetwater vraagstukken van de toekomst 5 juli 2013 Mirja Baneke Consultant drinkwatervoorziening en waterbeheer Afdeling Strategie Water Welke ontwikkelingen kunnen we verwachten, en hoe gaat Dunea hiermee om?
Wie zijn wij en wat doen wij? Drinkwaterproductie & -distributie aan huishoudens en industrie Natuurbeheer in duingebieden en rond productielocaties Partner in de waterketen 2
Drinkwaterproductie Dunea Drinkwater voor 1,2 miljoen mensen Jaarlijkse productie ca. 75 80 miljoen m3 Sinds 1874 (onttrekking in duinen bij Wassenaar) voorzieningsgebied 3
Drinkwaterproductie Dunea Bron: oppervlaktewater uit de Afgedamde Maas 4
Drinkwaterproductie Dunea Infiltratie van oppervlaktewater en neerslag in de duinen van Zuid-Holland 5 freatisch grondwater oevergrondwater oppervlaktewater infiltratie oppervlaktewater direct
Drinkwaterproductie Dunea
Drinkwaterproductie Dunea IJzersulfaat dosering 7
Drinkwaterproductie Dunea
Drinkwaterproductie Dunea Maaswaterbel HD Pompstation Innamepunt + microzeven IJzersulfaat dosering 9
Drinkwaterproductie Dunea
Drinkwaterproductie Dunea Transport rivierwater van Brakel via Bergambacht naar de duinen tussen Katwijk en Monster 11
Drinkwaterproductie Dunea
Drinkwaterproductie Dunea
Drinkwaterproductie Dunea
Focus op de bron Huidige bron(nen) Dunea: Afgedamde Maas (Brakel): hoofdbron Lek (Bergambacht): alleen noodinname Diep grondwater in de duinen: kleine deelstroom als ondiep niet voldoende is 15
Focus op de bron: waterkwaliteit Waterkwaliteit bij innamepunt is van belang Normen uit Infiltratiebesluit Bodembescherming Relatie met voor- en nazuivering 16
Focus op de bron: waterkwaliteit Water in de Afgedamde Maas is een mix van: Water uit de Maas Water uit de Bommelerwaard via uitslag van gemalen 17
Focus op de bron: huidige situatie Afgedamde Maas: Waterkwaliteit is goed (genoeg) Aandachtspunten: zwevende stof uit gemalen bestrijdingsmiddelen huishoudelijke stoffen opkomst nieuwe stoffen (geneesmiddelen, hormoonverstoorders etc.) Will this prescription interact with the 18 meds already in my drinking water?
Bronbeleid en -bescherming Relevante Wet- en regelgeving Europese Kaderrichtlijn Water (22 december 2000) normen in BKMW (richt- en streefwaarden) Waterwet (22 december 2009) normen waterq o.a. via BKMW en IB Drinkwaterwet en besluit (1 juli 2011) normen in Drinkwaterbesluit en -regeling Wet Bodembescherming (20 april 1993) Infiltratiebesluit bodembescherming 19
Europese Kaderrichtlijn Water Europese richtlijn, in werking sinds 22 december 2000 Doel: de Europese oppervlaktewateren en grondwater in goede toestand brengen en houden. Kader voor alle EU landen voor bescherming en verbetering van de kwaliteit van het grond- en oppervlaktewater en van de kwantiteit van het grondwater. Ook bevordering van duurzaam gebruik van water. Oppervlaktewater: goede chemische en ecologische toestand Grondwater: goede chemische en kwantitatieve toestand 20 Geen achteruitgang van wateren toegestaan
Europese Kaderrichtlijn Water 2000: in werkingtreding 2009: Ned. waterplannen 2015: doelen bereikt 2021: 1e periode uitstel 2027: 2e periode uitstel 2000 2010 2020 2030 Doelstellingen moeten op 22 december 2015 zijn bereikt Uitstel onder voorwaarden: max. 2 x verlengen met 6 jaar Behalve uitstel onder voorwaarden ook doelverlaging mogelijk 21
Europese Kaderrichtlijn Water KRW omvat een aantal al bestaande EU-richtlijnen. Nieuw = Aandacht goede ecologische kwaliteit oppervlaktewater Watersysteembenadering (stroomgebied centraal) Stroomgebieden in Nederland: Maas, Rijn, Schelde, Eems Implementatie in Nederlandse wetgeving via: Implementatiewet EG-kaderrichtlijn water (2005) 22 Waterwet (2009)
Europese Kaderrichtlijn Water Uitvoering van KRW: Gezamenlijke verantwoordelijkheid overheden Staatssecretaris van I&M is eindverantwoordelijk Uitvoering via waterplannen verschillende overheden 23
Europese Kaderrichtlijn Water In december 2009 alle waterplannen in werking getreden: Nationaal Waterplan Stroomgebiedbeheerplannen (formeel onderdeel van Nationaal Waterplan) Provinciale Waterplannen Beheer- en ontwikkelplan Rijkswateren Waterbeheerplannen waterschappen Elke overheid heeft eigen deel van KRW maatregelen opgenomen 24
Europese Kaderrichtlijn Water 2000: in werkingtreding 2009: Ned. waterplannen Plancyclus duurt 6 jaar (alle plannen tegelijk updaten) Ook internationale stroomgebiedbeheerplannen opgesteld Internationale samenwerking 2015: doelen bereikt 2015: Gezamenlijk problemen in stroomgebied inventariseren Gezamenlijk oplossingen en maatregelen bepalen 2021: 1e periode uitstel 2021: 3e cyclus plannen 2027: 2e periode uitstel 2027: 4e cyclus plannen 2000 2010 2e cyclus 2020 2030 plannen 25
De KRW doelen KRW doelen: bereiken en behouden goede toestand oppervlaktewaterlichamen goede chemische toestand goede ecologische toestand chemisch schoon ecologisch gezond 26 41 prioritaire stoffen op Europees niveau vastgesteld status bepalen! biologie inrichting/ hydromorfologie specifieke verontreinigingen algemeen fysischchemisch
De KRW doelen KRW doelen: bereiken en behouden goede toestand oppervlaktewaterlichamen grondwaterlichamen goede chemische toestand goede ecologische toestand goede chemische toestand goede kwantitatieve toestand chemisch schoon ecologisch gezond chemisch schoon voldoende 41 prioritaire stoffen status bepalen! 1. goede toestand grondwater halen en behouden 27 op Europees niveau vastgesteld biologie inrichting/ hydromorfologie specifieke verontreinigingen algemeen fysischchemisch 2. voorkomen en beperken inbreng verontreinigingen 3. bepalen en ombuigen van stijgende trends specificaties in Dochterrichtlijn Grondwater doelen vastgelegd in nationale wet- en regelgeving
De KRW doelen KRW doelen: bereiken en behouden goede toestand oppervlaktewaterlichamen grondwaterlichamen goede chemische toestand goede ecologische toestand goede chemische toestand goede kwantitatieve toestand chemisch schoon ecologisch gezond chemisch schoon voldoende 41 prioritaire stoffen status bepalen! drempelwaarden (6 st.) waterbalans 28 op Europees niveau vastgesteld biologie inrichting/ hydromorfologie specifieke verontreinigingen algemeen fysischchemisch Europese normen voor nitraten & bestrijdingsm. relatie met aquatische ecosystemen (opp.water) invloed op terrestrische ecosystemen (landnatuur) voorkomen van intrusies (zoutindringing)
De KRW doelen KRW doelen: bereiken en behouden goede toestand oppervlaktewaterlichamen grondwaterlichamen goede chemische toestand goede ecologische toestand goede chemische toestand goede kwantitatieve toestand chemisch schoon ecologisch gezond chemisch schoon voldoende 29 chemische normen en goede ecologische toestand als milieukwaliteitseisen vastgelegd in Besluit kwaliteitseisen en monitoring water 2009
De KRW doelen KRW doelen gelden voor waterlichamen Overige wateren mogen behalen doelstellingen niet belemmeren Specifieke doelen voor beschermde gebieden Waterlichamen met onttrekking voor menselijke consumptie Gebieden voor schelpdierkweek en visvangst Zwemwater Natura2000 gebieden 30
Gebiedsdossier innamepunt Duurzame veiligstelling drinkwatervoorziening Ondersteunt bestaande beschermingsbeleid Vloeit voort uit KRW (gericht op halen KRW doelen) Gericht op voorkomen verontreinigingen en beheersen risico s Paraplu voor alle maatregelen voor bescherming drinkwaterbron Gebiedsdossier voor innamepunt Brakel begin 2013 klaar 31
Focus op de bron: de toekomst Verschillende ontwikkelingen verwacht Effecten op bronnen Dunea Heeft Dunea ook in de toekomst nog bronnen met voldoende water van goede kwaliteit om excellent drinkwater te kunnen maken? 32
Focus op de bron: de toekomst Ontwikkelingen in beeld brengen, maar: Toekomst is onzeker Verder vooruit = meer onzeker Gebruik scenariostudies: Manier om met onzekerheid om te gaan Inzicht in toekomstige ontwikkelingen Verschillende toekomstbeelden (meestal 4) Alle scenario s zijn even waarschijnlijk Autonome ontwikkelingen leiden tot bepaald toekomstscenario 33 Deze zijn slecht beïnvloedbaar; hierop anticiperen met maatregelen kan wel
Focus op de bron: de toekomst Welke scenario s zijn gebruikt? KNMI-klimaatscenario s Welvaart en Leefomgeving scenario s Scenario s technologische ontwikkeling en positie WLB s 34
horizon: 2040 * publiek privaat * nationaal internationaal * vergrijzing * bevolkingstoename * verstedelijking * immigratie * economische groei * ontwikkeling (nano)technologie * ruimtedruk * toename consumptie * toename afvalproductie * toename mobiliteit * verandering perceptie & wensen klant * hogere temperatuur * natter (W) & droger (Z) yyy * extremere neerslag & droogte * zeespiegelstijging 35
blijft gelijk iets slechter effectief geen nauwelijks goed verankerd toonaangevend zeer goed hoog drinkwatervraag waterkwaliteit en beschikbaarheid Maas & Lek milieubeleid verzilting BA effecten op duinen rol drinkwater in RO beleid positie drinkwaterbedrijven relatie met overheid consumentenvertrouwen yyy veel hoger veel slechter niet effectief mogelijk waarschijnlijk slecht grote rol markt matig matig 36
Focus op de bron: de toekomst Effecten in grote lijnen: drinkwatervraag in 2040 vergeleken met nu Internationaal & voorloper technologie Publiek/ collectieve burger Strong Europe vergelijkbaar (iets -) Regional Communities afname ca. 15% Global Economy toename ca. 30% Transatlantic Market vergelijkbaar (iets +) Privaat/ individuele consument 37 Nationaal & volger technologie
Focus op de bron: de toekomst Effecten in grote lijnen: waterkwaliteit opp.w. in 2040 vergeleken met nu Internationaal & voorloper technologie SE GE 38 Publiek/ collectieve burger geneesmiddelen +, pathogenen +, biociden -?, PCP +, gewasbm -?, nitraat -, diergm - Toename bevolking & consumptie, maar effectief (inter)nat. milieubeleid & innovatie: minder gebruik stoffen, minder emissie naar water, minder uit buitenland RC geneesmiddelen +, pathogenen +/-, PCP +/-, gewasbm +/-, nitraat -, diergm - Afname bevolking, iets meer consumptie, alleen nationaal effectief milieubeleid, wens maar weinig geld voor innovatie, emissie naar water ca. gelijk? Nationaal & volger technologie geneesmiddelen ++, pathogenen ++, diergm + biociden +, PCP ++, gewasbm +, nitraat + Sterke toename bevolking & consumptie, geen effectief milieubeleid, wel innovatie maar niet gericht op milieu, veel meer emissie naar water, ook uit buitenland Nanomaterialen? TM geneesmiddelen +, pathogenen +/-, biociden +/-, PCP +, gewasbm +/-, nitraat +/-, diergm - Bevolking ca. gelijk, toename consumptie, geen effectief milieubeleid, weinig innovatie, meer emissie naar water Privaat/ individuele consument
Focus op de bron: de toekomst Effecten in grote lijnen: waterkwaliteit opp.w. in 2040 vergeleken met nu Naast effecten WLO-scenario s zijn er effecten klimaatverandering G: matige verandering, W+: sterke verandering, extremer 39 Effecten Maas: Relatief weinig effect afvoer; is nu al erg variabel Watertemp. neemt sterk toe met luchttemp. WaterQ effecten droogte vooral door toename watertemp. en puntbronnen bij lage afvoeren WaterQ verslechtering erger door lage zomerafvoer en voornamelijk chemische input puntbronnen Effecten op: chloride, fluoride, bromide, ammonium, algenbloei (erger dan Rijn) Effecten Rijn: Relatief veel effect afvoer; nu veel constanter Watertemp. neemt sterk toe met luchttemp. WaterQ effecten droogte vooral door toename watertemp. en puntbronnen bij lage afvoeren WaterQ verslechtering minder erg door hogere zomerafvoer en (iets) minder input puntbronnen Effecten op: chloride (erger dan Maas), bromide, algenbloei
Ontwikkelingen waterkwantiteit Rijn Discharge (m 3/s) 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 Jan reference scenario G scenario G+ scenario W scenario W+ Feb Mar Apr Q Lobith (1968-1998) May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec Toename winter afvoer (alle scenario s) overstromingsrisico Afname zomer afvoer (W+, G+) risico droogte 40 40 en verslechtering waterq
Ontwikkelingen waterkwantiteit Maas 41 41
Ontwikkelingen rond de bron: NDP Nationaal Deltaprogramma: Bescherming tegen hoog water Zoetwatervoorziening op orde Nu en in de toekomst Deltabeslissingen: Opgaven voor veiligheid, zoetwater en RO in samenhang 5 Beslissingen, o.a. waterveiligheid en zoetwaterstrategie In 2014 aan de politiek voorgelegd 42
Nationaal Deltaprogramma Nationale deelprogramma s: Veiligheid Zoetwater Nieuwbouw en herstructurering Gebiedsgerichte deelprogramma s: 6 Deelgebieden O.a. Rijnmond Drechtsteden, Rivieren Integrale aanpak, ook zoetwatervoorziening 43
Nationaal Deltaprogramma Deltaprogramma Zoetwater: Zorgen voor voldoende zoet water op de juiste plek op het juiste moment van de juiste kwaliteit Economisch doelmatige en duurzame zoetwatervoorziening Nu en op de lange termijn Problemen en oplossingen worden in kaart gebracht 44
http://www.deltacommissaris.nl/images/deltanieuwsbrief%20september%202011_tcm309-307855.pdf
Knelpuntenanalyse: 5 knelpuntengebieden onvoldoende water in rivieren en kanalen
Knelpuntenanalyse: Inlaatpunten voor zoetwater kunnen verzilten
Deltaprogramma zoetwater Mogelijke oplossingsrichtingen: belangrijkste vragen: Is zoetwatervoorziening een publieke of private taak? Is het aanbod of de vraag sturend? Op basis van de dilemma s 5 mogelijke strategieen: 1. Water volgt grootschalig 2. Water volgt beperkt (verbeterde huidige aanpak) 3. Water volgt beperkt, met marktpartijen 4. Water en RO sturen de gebruiker 5. Water stuurt de gebruiker
Deltaprogramma zoetwater Mogelijke oplossingsrichtingen: belangrijkste vragen Is zoetwatervoorziening een publieke of private taak? Is het aanbod of de vraag sturend? Op basis van de dilemma s 5 mogelijke strategieen:
Deltaprogramma zoetwater Bij verdelen schaars zoet water: Nationale Verdringingsreeks is leidend
Deltaprogramma zoetwater Welke strategie past het best in welk gebied? Basis voor kansrijke strategieen in DP 2014
Hoe gaat Dunea met ontwikkelingen om? De Bronnenvisie Lange termijn visie op het gebruik van bronnen voor drinkwaterproductie door Dunea Aanpak: Wat is de huidige situatie Waar willen we naartoe (streefbeeld 2040) Wat zijn verwachte ontwikkelingen Voldoen we in 2040 aan streefbeeld Zo niet: wat doen we eraan? 53
Streefbeeld 2040 Belangrijke aspecten drinkwaterbron(nen): Voldoende bronnen van goede kwaliteit in relatie tot vraag Productieproces is kosteneffectief en duurzaam Zuivering is robuust, zuiveringsinspanning zo laag mogelijk Productie in harmonie met natuur Consumentenvertrouwen blijft hoog 54
Streefbeeld 2040 Concretisering streefbeeld Dunea bronnen van de toekomst (2040): Duinfiltratie blijft onderdeel van productieproces 1 kwaliteit drinkwater blijven leveren (evt. voorgezuiverd rivierwater) Inzet op dubbele aanpak bron Toepassing 2 anker principe bij de bron Bronkeuze zo duurzaam mogelijk (synergie natuur/recreatie) 55
Streefbeeld 2040 Concretisering streefbeeld Dunea bronnen van de toekomst (2040): Verminderde beschikbaarheid huidige bron: Eerst robuuster maken huidige bron Daarna alternatieven zoeken Eerst zoeken naar mogelijkheden binnen waterketen Samenwerking: geen lokale zelfvoorzienendheid integrale oplossingen regio 56
Vraagstukken voor Dunea Ontwikkelingen bron <-> streefbeeld = vraagstukken Dunea In praktijk geen 2-anker principe Mogelijk grote afwijking drinkwatervraag In alle (klimaat)scenario s beperkte tot sterke kwaliteitsverslechtering Maas en Rijn verminderde beschikbaarheid Maas en Rijn In negatief klimaatscenario (beperkte) verzilting Bergambacht Mogelijke ontwikkelingen: 57 Rol drinkwater in RO beleid ondergeschikt Grote(re) rol markt, afnemen consumentenvertrouwen
Wat doen we eraan: de visie Toepassing flexibele strategie, d.w.z.: Continu: horizonscanning (welke kant gaat het op?) Maatregelen korte termijn (nu t/m 2016)? Maatregelen lange termijn (2017 t/m 2040) 58
59
De Bronnenvisie Korte termijn: no-regret en no-delay maatregelen: bedrijfsklaar maken BA voor noodinname continue verbetering waterkwaliteit huidige bron winningen duinen verder optimaliseren samenwerking andere partijen verbeteren (zoetwater vraagstukken) Onderzoek en actieplannen voor lange termijn 60
De Bronnenvisie Lange termijn: keuze maken 1. inzet Lek (BA) als regulier innamepunt, combi met A. Maas Positief scenario 2. robuuster maken Brakel en BA d.m.v. buffering (boven- of ondergronds) 3. inzet zoet grond- of oppervlaktewater uit regio Zuid-Holland 4. inzet brak grondwater als extra anker Actieplan(nen) uitvoeren! Negatief scenario 61
Bedankt voor jullie aandacht.