Biologie Samenvatting Hoofdstuk 1 1. Wat is verbranding? Brandstof: Stof die verbrandt Energie: Komt vrij tijdens verbranding --> Beweging, Warmte, Licht Verbrandingsproducten: De stoffen die ontstaan bij verbranding Verbranding bij een kaars: kaarsvet + zuurstof --> water+ koolstofdioxide (+ energie) Kalkwater: Indicator voor koolstofdioxide. Wordt troebeler als er meer koolstofdioxide is. 2. Ingeademde en uitgeademde lucht Uitgeademde lucht: > koolstofdioxide > waterdamp < zuurstof Aan ingeademde lucht = stikstof 3. Verbranding in organismen Verbranding in je lichaam: Glucose+ zuurstof = water+ koolstofdioxide (+ energie) (brandstof) (verbrandingsproducten) Verbranding: vindt plaats in elke cel, voortdurend Zonder verbranding: cel dood Energie die vrijkomt: o.a. gebruikt voor bewegingen en voor je lichaamstemperatuur. Energiebehoefte: afhankelijk van je lichamelijke inspanning. Lichamelijke inspanning >, meer verbranding in de cellen. Ontstaan veel verbrandingsproducten. Cellen hebben meer brandstof & zuurstof nodig. Koudbloedige dieren: Lichaamstemperatuur aan temperatuur omgeving < C weinig verbranding en weinig energie vrij bij verbranding. Hierdoor in winter inactief leven Warmbloedige dieren: Lichaamstemperatuur constant. Veel energie nodig om lichaamstemperatuur goed te houden. Vindt veel verbranding plaats. Instaat om in winter actief leven te leiden. (soms winterslaap/weg trekken) Goed geïsoleerd: vetlaag onder huid, dikke vacht. 4. Het ademhalingsstelsel Slijmvlies: bestaat uit slijmproducerende cellen en trilhaarcellen. Neusholte: - Neusharen: houden grove stofdeeltjes tegen. - Neusholte: bekleed met neusslijmvlies (met slijmproducerende cellen & trilhaarcellen) - Functie slijm: blijven fijne stofdeeltjes en ziekteverwekkers aankleven. - Functie trilharen: slijm verplaatsen naar de keelholte
- Reukzintuig: keurt de binnenstromende lucht - Neusslijmvlies: bloed in bloedvaten van neusslijmvlies verwarmen lucht. Mondholte. Keelholte: hierin bevinden zich de huig en het strotklepje. Strottenhoofd: hierin bevinden zich de stembanden. Luchtpijp: - Binnenkant bekleed met slijmvlies - Wand is verstevigd door hoefijzervormige kraakbeenringen - Functie: openhouden van de luchtpijp Bronchiën: vertakkingen van de luchtpijp (2 vertakkingen) - Binnenkant bekleed met slijmvlies - Wand bevat kraakbeenringen Luchtpijptakjes: vertakkingen van de bronchiën - Wanden van de fijne luchtpijptakjes bevatten spiertjes Longblaasjes: - Wand v.d. longblaasjes en longhaarvaten is dun --> kan gaswisseling snel plaatsvinden. - Longblaasjes samen --> groot oppervlak --> kan de gaswisseling snel plaatsvinden. - Longblaasjes omringt door fijne bloedvaatjes; Longhaarvaten - Tussen longblaasjes en longhaarvaten vindt gaswisseling plaats. Gaswisseling: - Zuurstof in lucht --> opname in bloed in de longhaarvaten. - Koolstofdioxide in bloed in de loghaarvaten --> afgaven aan de lucht in longblaasjes. - Snel plaatsvinden: Longblaasjes samen een groot oppervlak + wand v.d. longblaasjes en de longhaarvaten erg dun. 5. Inademen en uitademen Neusademhaling: Gezonder dan mondademhaling, omdat de binnenstromende lucht: - lucht wordt verwarmd door het bloed in de bloedvaten van neusslijmvlies - ziekteverwekkers & stofdeeltjes tegen houd door de neusharen en het neusslijmvlies - lucht wordt gekeurd door het reukzintuig - lucht vochtig wordt gemaakt door het neusslijmvlies Verslikken: - alles staat open en voedsel kan van mondholte --> neusholte en luchtpijp (je gaat dan hoesten).
Gewone ademhaling: - Ribademhaling: (borstademhaling) Bewegen ribben en borstbeen omhoog en omlaag. Inademen: 1 de ribben en het borstbeen bewegen omhoog, 2 de borstholte wordt groter, 3 de longen worden groter, 4 lucht stroomt naar binnen Uitademen: 1 de ribben en het borstbeen bewegen omlaag, 2 de borstholte wordt kleiner, 3 de longen worden kleiner, 4 lucht stroomt naar buiten - Middenrifademhaling: (buikademhaling) Beweegt middenrif omlaag en omhoog. Buikwand naar voren en terug. Inademen: 1 het middenrif gaat omlaag (en de buikwand naar voren), 2 de borstholte wordt groter, 3 de longen worden groter, 4 lucht stroomt naar binnen Uitademen: 1 het middenrif gaat omhoog (en de buikwand terug), 2 de borstholte wordt kleiner, 3 de longen worden kleiner, 4 lucht stroomt naar binnen 1. Borstademhaling 2. Buikademhaling
6. Gezonde longen en luchtwegen Astma: Spiertjes in de fijne vertakkingen van de bronchiën trekken samen. - Luchtwegen worden nauwer --> ademhalen gaat moeilijker. - Slijmvlies aan binnenkant luchtwegen is verdikt. COPD: Chronische ontsteking van de luchtwegen die vooral door roken ontstaat. - Slijmvlies aan de binnenkant luchtwegen zwelt op --> ademhalen gaat moeilijker. - Luchtpijptakjes en longblaasjes beschadigen. Beide last van benauwdheid en hoesten, gevoelig voor stofdeeltjes in lucht. Allergie: Overgevoeligheid voor 1 of meer stoffen. - Als lichaam in aanraking komt met deze stoffen --> allergische reactie. (huiduitslag, jeuk, ontstekingen, branderig gevoel) - Allergisch zijn voor bijv. huisstof (uitwerpselen huisstofmijt), haren v. dieren, stoffen in voedsel. Hooikoorts: Allergie voor stuifmeelkorrels - Allergische reactie bij hooikoorts: tranende ogen, loopneus, niesbuien, ontstoken slijmvliezen. - Stuifmeel v. bomen: voorjaar, Stuifmeel v. grassen: zomer 7. Roken Sigarettenrook: mengsel van gassen en fijne teerdruppels. - Koolstofmonoxide: Meest schadelijke stoffen in sigarettenrook. - Door koolstofmonoxide kan je bloed minder goed zuurstof vervoeren. - Teerdruppels: blijven achter in de longen. Na tijdje --> teerlaagje aan binnenkant v. longblaasjes. - Hierdoor: zuurstof slechter door wand v.d. longblaasjes, opgenomen worden in bloed. - Nicotine: heel giftig, verslavende stof. - Ontwenningsverschijnselen: Duizelig/misselijk van voelen, hoofdpijn/diarree krijgen. - Passief roken: inademen van andermans rook. Je kunt ook deze stoffen binnenkrijgen. - Rokers > kans op kanker/hart- en vaatziekten door kankerverwekkende stoffen en nicotine. - Jongere roken: het rustgevend is, het volwassen is, ziet er vlot uit. Ouderen roken uit gewoonte. - Maatregelen roken: - Waarschuwingstekens op pakjes, verboden reclame voor rookwaren, <18 geen rookwaren verkopen, verboden openbare ruimte & werk te roken.
8. Stembanden strotklepje luchtpijp stemspleet bekerkraakbeentjes Stembanden: twee vliezen in het strottenhoofd. - Ligt achter het schildkraakbeen - Stemspleet: opening tussen de stembanden, waar lucht door heen stroomt bij het ademen. - Bekerkraakbeentjes: bewegen de stembanden naar elkaar of van elkaar weg. Uitgeademde lucht: kan stembanden in trilling brengen - Stembanden gespannen: stem hoog - Krachtig uitademen: stem hard Baard in de keel: Schildkraakbeen bij jongens wordt groter. - Stembanden worden langer. Stem wordt zwaarder. 9. Vitale capaciteit Ademvolume: Hoeveelheid lucht die bij ademhaling wordt in- en uitgeademd (0.5 liter) Vitale capaciteit: hoeveelheid lucht max. per ademhaling dat ververst kan worden. - Vitale capaciteit hangt o.a. af van: - grootte van borstkas - lichaamsbouw - conditie - sterkte middenrif, hart en spieren - Vitale capaciteit bestaat uit: - ademvolume (0,5 l.) - lucht die bij diepe inademing extra word ingeademd (3 l.) - lucht die bij diepe uitademing extra word uitgeademd (1,5 l.) Longvolume: inhoud van de longen. - Longvolume= vitale capaciteit + lucht na diepe uitademing in longen achterblijft (=residu) (0,5 l.)