Het Belgische Telecom Landschap

Het Belgische Telecom Landschap Studie over de Belgische Telecom sector 1 ste editie 12 Januari, 2015 Arthur D. Little Benelux S.A. / N.V. Avenue du Bourgetlaan 42 B - 1130 Brussels Belgium Telephone 32.2.761.72.00 Telefax 32.2.762.07.58 adlittle.brussels@ adlittle.com Reference: P14004116

Inhoud 1 De telecomsector vormt het hart van de Belgische maatschappij en economie 2 Telecom is de hoofdmotor van het digitale ecosysteem 3 Ondanks een moeilijke omgeving hebben de telecomoperatoren hun investeringsniveau behouden 4 Voor een «Digitale New Deal» die telecominvesteringen bevordert 2

1 De telecomsector vormt het hart van de Belgische maatschappij en economie Telecomdiensten maken deel uit van ons hedendaags leven Eind 2013: 80% van de Belgische huishoudens heeft toegang tot breedband internet 68% van de Belgische bevolking gebruikt het internet dagelijks 61,5% heeft interactieve digitale televisie Ongeveer 97% van de bedrijven in België heeft toegang tot het internet 54% maakt gebruikt van hogesnelheid mobiel breedband en 65% video bekijken 52% van de Belgen is actief op sociale media 48% van de bevolking heeft vorig jaar een aankoop via het internet gedaan en e-commerce inkomsten vertegenwoordigen 14% van de Belgische bedrijfsinkomsten Bron: SPF Economie, BIPT, ICT barometer 2014; Our mobile planet report 2013 van Google; Global Digital Statistics 2014 van We are Social; Havas MMS 2014 rapport; Arthur D. Little analyse 3

1 De telecomsector vormt het hart van de Belgische maatschappij en economie Het gebruik van telecomdiensten groeit snel terwijl de prijzen dalen Het gebruik van telecomdiensten groeit snel De prijzen van telecomdiensten dalen Mobiele spraak SMS Mobiel internet Miljard minuten Miljard SMSen Miljard Mb +30% +86% +9,9 Basis 100 in 2006, Evolutie van de consumptieprijsindex 150 Exclusief kortingen op telecom packs 13,3 17,3 15,8 29,3 0,7 10,6 140 130 134; Elektriciteit 129; Postdiensten 126; Aardgas 2009 2013 2009 2013 2009 2013 120 117; Inflatie Vaste telefonie 1 Vast breedband Digitale TV Miljard minuten Aantal lijnen (miljoen) Aantal gebruikers (miljoen) -2% +22% +87% 11,6 11,3 3,8 3,1 1,9 3,5 110 100 90 109; Vervoer per spoor 107; Financiële diensten 99; Parking 93; Telecomdiensten 2 80 2009 2013 2009 2013 2009 2013 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Bron: Operatoren, BIPT, SPF Economie; Arthur D. Little analyse 1) VoIP inbegrepen, 2) Telecomdiensten: vaste telefonie, mobiele telefonie, internet en telecom packs zonder korting 4

1 De telecomsector vormt het hart van de Belgische maatschappij en economie Het aandeel van de telecomdiensten daalde licht in de uitgaven van de Belgische huishoudens Evolutie van de uitgaven van Belgische huishoudens Gemiddelde jaarlijkse uitgaven per huishouden, in Uitgaven % 0,1% 1,1% 3,0% 4,2% 5,0% 6,4% 7,7% 12,1% 35.430 100% Post diensten Digitale en multimedia apparatuur Telecom diensten Gezondheid Kleding en schoenen 1 2 3,24% Aandeel van de uitgaven van huishoudens voor telecomdiensten (%) 2,96% -0,29 pt 15,2% Meubelen, huishoudtoestellen en onderhoudsproducten Cultuur, vrije tijd en opleiding 16,7% Transport Voeding, dranken en tabak 3 Andere goederen en diensten 28,7% Woning, water, elektriciteit, gas en andere brandstoffen 2006 2012 2012 Source : SPF Economie, Arthur D. Little analyse 1) Exclusief telecom apparatuur 2) Met inbegrip van: telecom apparatuur, radio, televisie, computer en camera 3) Met inbegrip van: reizen, lichamelijke en persoonlijke verzorging, HORECA kosten, financiële diensten 5

1 De telecomsector vormt het hart van de Belgische maatschappij en economie Operatoren hebben een substantieel beter aanbod dat 4 tot 7 keer meer waarde genereert voor hetzelfde geld Mobiele Surplus voor klanten Vaste Surplus voor klanten Vergelijking van mobiele, post-paid tariefplannen 2009-2013 Vergelijking van vaste tariefplannen 2009-2013 >250-600 min EN onbeperkt SMS EN 1-2 GB 3G/4G data (gem. snelheid 21 Mbps) Internet snelheid 56 Mbps EN TV everywhere EN Homespot Wifi EN Nationale + EU oproepen 150-400 min OF 300-400 SMS + betalende 2G/3G (gem. snelheid 3 Mbps) +119 1.5-2x meer minuten Onbeperkt SMS 7x meer snelheid + 0.5-2 GB 3G/4G mobiele data Internet snelheid 11 Mbps EN Nationale oproepen EN Basic TV +171 5x meer snelheid + out-of-home TV en Internet + EU oproepen 36 20 67 Excl TV 56 Excl TV 2009 2013 2009 2013 Maandelijkse gemiddelde gefactureerd bedrag per gebruiker 1 Source: Operators, Arthur D. Little analysis Klanten surplus : gemiddelde 2013 telecom verbruik aan 2009 prijzen, per gebruiker 1 (1) gebaseerd op werkelijke inkomsten en verbruik 6

1 De telecomsector vormt het hart van de Belgische maatschappij en economie Productiviteit bij bedrijven en de overheid is ondersteund door de telecomindustrie Verbeterde productiviteit voor bedrijven en werknemers Besparingen voor de Belgische overheid +15% -7% Verbetering van winstgevendheid voor KMOs dankzij de telcos: +7% dankzij kostenbesparingen (levering, marketing ) +8% stijging van de inkomsten (segmentatie van klanten, geografische zones) Vermindering van transportkosten dankzij telecom diensten (telefoon, email, conference calls 50% was het afgelopen jaar in contact met de overheid via het internet Meer dan 65% van de bevolking schrijft een voertuig in via het internet en meer dan 73% gebruikt tax-on-web 80 70 60 50 % van de bevolking Tax-on-web 73 65 58% Van de werknemers voeren 75% van hun werk uit via geconnecteerde middelen Bron: Cisco, Google, IDC, Arthur D. Little analyse 40 30 28 21 Inschrijving van voertuigen via internet 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Bron: SPF Economie, ICT Barometer 2013; Arthur D. Little analyse 7

1 De telecomsector vormt het hart van de Belgische maatschappij en economie Continu toenemende gemiddelde breedbandsnelheden, met de toevoeging van nieuwe diensten Toenemende gemeten breedbandsnelheden Gemiddelde breedbandsnelheden, Mbps Vast Breedband x5 Verrijkt aanbod aan diensten en inhoud Tot 80 TV-kanalen beschikbaar Premium applicaties inbegrepen Mogelijkheid om live en catch-up TV te bekijken op mobiele apparaten Smart Home Nieuwe diensten Cloud storage diensten Vaste breedband snelheid: gemiddelde snelheid, gewogen volgens het aantal abonnees die een bepaalde breedbandsnelheid hebben Mobiel Breedband x7 Mobiele breedband snelheid: gemiddelde snelheid van de 3 operatoren volgens Commsquare Bron: Commsquare; Arthur D. Little analyse Transformatie van de TV-box Geïntegreerde harde schijf PVR: Personal video recording Replay aanbieding: TV on demand en catch-up TV WiFi homespots en hotspots Multi SIM aanbiedingen met verschillende complementaire simkaarten voor tablets in het contract 8

Inhoud 1 De telecomsector vormt het hart van de Belgische maatschappij en economie 2 Telecom is de hoofdmotor van het digitale ecosysteem 3 Ondanks een moeilijke omgeving hebben de telecom operatoren hun investeringsniveau behouden 4 Voor een «Digitale New Deal» die telecom investeringen bevordert 9

2 Telecom is de hoofdmotor van het digitale ecosysteem Wereldwijd kent de digitale sector een sterke groei in alle segmenten Omzet van het digitale ecosysteem per sub-sector 1 Miljard $ +39% Groei 2007-2013 Illustratieve bedrijven Internet Content Software & IT diensten Toestellen Apparatuur 2,900 280 371 830 229 82 3,127 92 283 414 924 225 3,106 102 263 399 938 205 3,372 127 275 432 1,076 212 3,959 4,028 3,702 212 259 166 286 286 285 501 500 481 1,201 1,316 1,322 208 205 191 +215% +2% +35% +59% -17% Netwerk operatoren 1,107 1,190 1,199 1,249 1,362 1,439 1,471 +33% 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Bron: Thomson Reuters, Arthur D. Little analyse 1) Top 30 per categorie volgens de 2013 omzet 10

2 Telecom is de hoofdmotor van het digitale ecosysteem De groei is sterk in alle delen van de wereld behalve in Europa Omzet van het digitale ecosysteem per regio 1,2 In miljard dollar +39% Groei 2007-2013 Oceanië Azië Zuid-Amerika 2,900 20 984 34 3,127 24 1,123 30 3,106 21 1,150 36 3,372 21 1,274 56 3,702 27 1,409 54 3,959 26 1,527 67 4,028 24 1,544 68 +18% +57% +102% Oceanië Azië Zuid-Amerika Noord-Amerika 1,145 1,257 1,237 1,368 1,566 1,692 1,786 +56% Noord-Amerika Europa 717 693 661 652 646 647 606-16% Europa 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Bron: Thomson Reuters, Arthur D. Little analyse 1) Top 30 per categorie volgens de 2013 omzet 2) Nationaliteit volgens HQ locatie 11

2 Telecom is de hoofdmotor van het digitale ecosysteem Globaal gezien zorgen telecomoperatoren voor de meerderheid van de investeringen, terwijl ze slechts van een derde van de toegevoegde waarde genieten Investeringen per sub-sector 1 Free cash flow per sub-sector 1 % van de totale investeringen van het ecosysteem % van de totale FCF van het ecosysteem -2 pt 68% 66% -14 pt 28% +8 pt 30% +6 pt 28% +2 pt 19% 17% +0 pt 2% 2% -1 pt +3 pt -1 pt 6% 5% 4% 3% 5% 2% 14% 22% - 6 pt 10% 4% 22% +2 pt 13% 11% +5 pt 6% 11% Netwerk operatoren Toestellen Apparatuur Software Content Internet Netwerk operatoren Toestellen Apparatuur Software Content Internet 2007 2013 2007 2013 Bron: Thomson Reuters, Arthur D. Little analyse 1) Top 30 per categorie volgens de 2013 omzet 12

2 Telecom is de hoofdmotor van het digitale ecosysteem Het relatieve aandeel van de verschillende categorieën verschilt sterk per regio; in Europa zijn operatoren oververtegenwoordigd vergeleken met andere categorieën Omzet en marktwaarde van de top 30 spelers in elke categorie per nationaliteit 1 Omzet 2013 Marktkapitalisatie 2013 In miljard In miljard 1,786 4,204 Internet Content IT diensten en software Toestellen Telecom apparatuur Netwerk operatoren 225 184 350 469 89 469 1,544 Internet Content IT diensten 853 1,097 en software 1,410 12 606 161 26 82 4 Toestellen 936 199 54 75 0 Telecom 824 8 apparatuur 197 436 102 527 20 127 0 391 Netwerk 81 operatoren 654 581 506 917 403 Noord-Amerika Azië Europa Noord-Amerika Azië Europa Bron: Thomson Reuters, Arthur D. Little analyse 1) Top 30 spelers in elke categorie volgens de 2013 omzet, geografische verdeling volgens HQ locatie 13

2 Telecom is de hoofdmotor van het digitale ecosysteem In het Belgische ecosysteem genereren de operatoren 59% van de omzet, terwijl ze zorgen voor 87% van investeringen, 75% van tewerkstelling en 89% van belastingen 2013 Digitaal ecosysteem: Omzet, Investeringen, Tewerkstelling en Belastingen Omzet 1 Investeringen 3 Directe tewerkstelling 2 Belastingen 4 5 OTT Internet spelers 6% 7% 12% 0% 5% 19% 0% 1% 16% 1% 7% 3% 0% 6% 2% 5 content providers 5 toestel fabrikanten 4% 87% 75% 89% 5 apparatuur verkopers 59% 5 telecom operatoren Bron: Trends Top, BelFirst, Jaarrapporten, Nationale Bank Balanscentrale, Arthur D. Little analyse 1) Voor LG Electronics en Apple, Benelux omzet pro rata volgens de Belgische bevolkingsaantallen. Facebook omzet berekend op basis van de EU ARPU. Amazon omzet berekend als deel van de omzet in Frankrijk volgens het aantal Belgische bezoekers op de site. Google gepubliceerde omzet herschaald volgens de marge voor de doorverkoper 2) Jaarlijks gemiddelde in termen van VTE 3) Inclusief ramingen voor de productie van eigen content, incl. raming voor Google Data Center uitbreidingsinvesteringen 2013-2014 4) Vennootschapsbelasting, excl. licentiekosten voor telecom operatoren 14

2 Telecom is de hoofdmotor van het digitale ecosysteem 1 euro geïnvesteerd in nieuwe zeer hoge snelheidsnetwerken (vast en mobiel) creëert 3 euro BBP, wat zorgt voor 1,5 euro aan inkomsten voor de staat Multiplicatoreffect van telecominvesteringen op de economie en op de inkomsten voor de Staat In miljard euro, gecumuleerd 2013-2022 Voorbeelden van effecten op de economie: Belgisch BBP in 2022: +0,65pt tot +0,83pt 15-19 45,4% verplichte heffing op het BBP Tijds- en productiviteitswinst voor bedrijven Tijdsbesparing en verbetering van de klantervaring 6-7 Investeringen van telecom operatoren in nieuwe zeer hoge snelheidsnetwerken (vast en mobiel) Creatie van cumulatieve BBP in België (2013 2022) 7-9 Verplichte heffingen Opkomst van nieuwe sectoren van activiteiten en nieuwe spelers Daarnaast investeren operatoren ook 13-14 miljard over dezelfde periode in IT, diensten, het huidige netwerk met een multiplicator van 1,5 tot 13 Bron: Akamai, IDATE, Arthur D. Little Ericsson Chalmers university of technology «Socioeconomic effects of broadband speeds», Eurostat «Taxation trends in the European Union», Etno Agenda for Europe, Arthur D. Little analyse 15

2 Telecom is de hoofdmotor van het digitale ecosysteem Belgische operatoren hielden hun werkgelegenheid stabiel (de 5 belangrijkste operatoren stelden >28.000 VTE te werk in 2013) Evolutie van de werkgelegenheid in België 1 Basis 100 in 2009 102 100 98 101 100 Telecomoperatoren Waterdistributie +1% + 0% 96 94 92 90 94 90 Spoornetwerk - 6% Snelwegen - 6% Gas en elektricitiet - 10% 88 86 84 82 De 5 belangrijkste operatoren in België stelden >28.000 VTE te werk in 2013 82 Post diensten - 18% 80 2009 2010 2011 2012 2013 Bron: NBB, Jaarrapporten, Arthur D. Little analyse 1) Telecom operatoren: Base Company, Belgacom, Mobistar, Telenet en Voo; Waterdistributie: Watergroep, Société Wallonne des eaux, TMWV, Antwerpse waterwerken, Vivaque; Spoornetwerk: Infrabel; Snelwegen: Wegen en Verkeer; Gas en elektriciteit: Electrabel, Elia, EDF Luminus; Post diensten: Bpost 16

2 Telecom is de hoofdmotor van het digitale ecosysteem Telecomoperatoren dragen sterk bij aan de groei van het Belgische BBP, in tegenstelling tot de GAFAM 1 Waarde geïnjecteerd in de economie door de telecom sector In miljard euro Aandeel van de toegevoegde waarde gecreëerd in België, verwerkt in het nationale BBP 2,3-2013 45 miljard 7% 15% 3 miljard overige uitgaven (marketing, distributiekosten) aan andere leveranciers 6,6 miljard aan private aandeelhouders 100% 21% 9,5 miljard voor de staat in de vorm van belastingen (excl. BTW), licenties en dividenden 9% 21% 22% 14% 2007-2013 9,7 miljard in de implementatie, verbetering en onderhoud van telecomnetwerken 10,2 miljard directe en indirecte arbeidskosten en voordelen 6,2 miljard netto BTW bijdrage Bron: Jaarrapporten, TrendsTop, BelFirst, Nationale Bank Balanscentrale, Arthur D. Little analyse Operatoren GAFAM >90% van de toegevoegde waarde gerealiseerd in België door de GAFAM (1) wordt niet opgenomen in de Belgische BBP groei 1) Google, Apple, Facebook, Amazon, Microsoft 2) Gepubliceerd deel van de geschatte toegevoegde waarde. De geschatte toegevoegde waarde werd geschaald voor de effectieve omzet van OTT internet spelers in België 3) BBP is de som van de gepubliceerde toegevoegde waarde in België 17

Content 1 De telecomsector vormt het hart van de Belgische maatschappij en economie 2 Telecom is de hoofdmotor van het digitale ecosysteem 3 Ondanks een moeilijke omgeving hebben de telecom operatoren hun investeringsniveau behouden 4 Voor een «Digitale New Deal» die telecom investeringen bevordert 18

3 Ondanks een moeilijke omgeving hebben de telecom operatoren hun investeringsniveau behouden Ondanks dalende marges in de industrie, hebben de operatoren de investeringen continu verhoogd, waarbij de vraag zich stelt of dit duurzaam is op middellange termijn Evolutie van de Omzet, Investeringen en Cash Flows Telecom operatoren in België 1,2 In % van de omzet 7,2 7,3 7,5 7,9 7,8 8,0 7,7 Omzet Investeringen Cash Flow 3 34% 14% 27% 16% 28% 25% 22% 22% 23% 15% 15% 20% 17% 18% 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Bron: Jaarrapporten, Operatoren, Arthur D. Little analyse 1) Base Company, Belgacom, Mobistar, Telenet en VOO 2) VOO is niet inbegrepen in 2007 en 2008 de niet-beschikbare gegevens 3) Cash Flow = EBITDA - Investeringen 19

3 Ondanks een moeilijke omgeving hebben de telecom operatoren hun investeringsniveau behouden Telecom operatoren hebben performante netwerken uitgerold en investeren in de netwerken van morgen Vaste hogesnelheidsbreedband dekking Mobiele breedband dekking Dekking als % van de huishoudens Dekking als % van de bevolking 100% 100% 3G Buiten 90% 90% 3G Binnen 80% 70% 60% Dekking hogesnelheidsbreedband ( 30Mbps) 80% 70% 60% 4G 50% 50% 40% 40% 30% 20% 10% WiFi Homespot /hotspot dekking 30% 20% 10% 0% 0% 2008 2009 2010 2011 2012 2013 H1 2014 2008 2009 2010 2011 2012 2013 H1 2014 Bron: Operatoren, BIPT, Europese Commissie (rapporten over breedbanddekking in Europa), Arthur D. Little analyse 20

3 Ondanks een moeilijke omgeving hebben de telecom operatoren hun investeringsniveau behouden België is leider in vaste Next-Generation Access breedbanddekking en haalt haar achterstand in op het vlak van 4G Vaste hoge-snelheidsbreedband dekking Mobiel: 4G Dekking Next-Generation Access breedband dekking/beschikbaarheid in 2013, als % van de huishoudens Dekking buiten, als % van de bevolking 100% 100% SE 90% PT 80% 80% CH 70% NO 60% 50% 40% 60% 40% BE UK FR DE 30% 20% 20% IT 10% 0% MT BE NL LT LU LV PT DK UK CY HU NO DE EE SI FI SE AT BG RO ES CZ EU 27 IS SK IE PL FR HR EL IT 0% Q1 11 Q2 11 Q3 11 Q4 11 Q1 12 Q2 12 Q3 12 Q4 12 Q1 13 Q2 13 Q3 13 Q4 13 Q1 14 Q2 14 Bron: Europese Commissie digital agenda, Exane, Arthur D. Little analyse 21

3 Ondanks een moeilijke omgeving hebben de telecom operatoren hun investeringsniveau behouden De telecominvesteringen in België hebben een nieuw record bereikt in 2013 en zijn hoger dan die van andere netwerkinfrastructuren Telecominvesteringen in België Investeringen in netwerkinfrastructuur in België 2007 2013, in miljard euro 1 Jaarlijks gemiddelde, 2009 2013, in miljard euro 2 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 1,0 1,2 1,1 1,3 1,6 1,5 1,8 2,0 1,5 1,0 0,5 1,4 1,1 0,8 0,7 0,2 0,0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 0,0 Telecom Spoorwegen Elektriciteit transmissie en distributie Snelwegen Bron: NBB, Jaarrapporten, Operatoren, Arthur D. Little analyse 1) Exclusief mobiele licenties 2) Telecom: Base Company, Belgacom, Mobistar, Telenet en Voo; Spoorwegen: Infrabel; Snelwegen: Wegen en Verkeer en Direction générale routes et batiments; Elektriciteit transmissie en distributie: Elia, ORES, Tecteo, Régie de Wavre, AIESH, AIEG, Sibelga, Eandis en Infrax 22

Content 1 De telecomsector vormt het hart van de Belgische maatschappij en economie 2 Telecom is de hoofdmotor van het digitale ecosysteem 3 Ondanks een moeilijke omgeving hebben de telecom operatoren hun investeringsniveau behouden 4 Voor een «Digitale New Deal» die telecom investeringen bevordert 23

4 Voor een «Digitale New Deal» die telecom investeringen bevordert Gezien de sterke groei van het gebruik van telecomdiensten en de economische context, is het essentieel om de investeringen van de operatoren te ondersteunen Gebruik van telecomdiensten groeit sterk De waarde die consumenten krijgen stijgt Operatoren hebben ondanks een onzekere context hun investeringsniveau behouden De telecom sector heeft een grote invloed op het stimuleren van de Belgische economie x 15 x 10 x 4-7 24% 15-19 Miljard Mobiel internet volume van 2009 tot 2013 Vaste snelle breedbandgebruikers (>30Mbps) van 2009 tot 2013 Digitale bonus: operatoren hebben een substantieel beter aanbod dat 4 tot 7 keer meer waarde genereert voor hetzelfde geld Van de omzet van de operatoren werd geïnvesteerd in 2013 Gecumuleerd BBP zal gecreëerd worden tussen 2013 en 2022 door de investeringen van operatoren in nieuwe supersnelle breedbandnetwerken Bron: BIPT, Operatoren, Arthur D. Little analyse 24

4 Voor een «Digitale New Deal» die telecom investeringen bevordert Wettelijke en regelgevende cycli zijn niet in lijn met de lange investeringscycli van de telecomsector Slechte afstemming tussen economische, technologische, regelgevende en fiscale cycli Investeringscycli 1) ~15 jaar Technologische cycli ~10 jaar 1994 : 2G 2004 : 3G 2012 : 4G Europese Regelgevende cycli Belgische Regelgevende Cycli Belgische Legislatieve cycli ~1 jaar ~3 jaar ~5 jaar 2002 : 1e Telecom Package 2012 : Roaming II 2007 : Roaming I, gewijzigd in 09 2013: CE reglementeringsproject 2007 : 2e Telecom Package 2014 : 3e Telecom Package Markt analyse door de regulatoren 2005-2014 : Nieuwe Telecomwet met jaarlijkse amendementen 2012 : Telecomwet 2012 : BTW verhoging voor digitale TV 2013 : Waalse regionale en gemeentebelasting voor GSM masten Bron: operatoren, BIPT, Europese Commissie, Thomson Reuters, Belgisch Staatsblad, Arthur D. Little analyse 1) Gemiddeld aantal jaren nodig om telecominvesteringen af te schrijven. Berekend als het omgekeerde van het rendement op activa voor Mobistar, Belgacom en Telenet zoals beschikbaar in ThompsonOne NB: Voor de technologische cycli, het toekennen van licenties in België 25

4 Voor een «Digitale New Deal» die telecom investeringen bevordert Voor een «Digitale New Deal» die telecom investeringen bevordert 1 De voorspelbaarheid van de regelgeving garanderen om de nodige transparantie te verzekeren voor investeringen 2 Fiscale en financiële stimulansen creëren (vermindering van de overbelasting) om private investeringen in zeer hoge snelheidsnetwerken aan te moedigen 3 4 5 Gelijke spelregels bekomen op fiscaal en regelgevend vlak tussen de verschillende spelers in het digitale ecosysteem Vertrouwen scheppen in de netwerken in een tijd van digitalisering De overheid dient de Digitale economie verder te ondersteunen 26

Contact details As the world s first consultancy, Arthur D. Little has been at the forefront of innovation for more than 125 years. We are acknowledged as a thought leader in linking strategy, technology and innovation. Our consultants consistently develop enduring next generation solutions to master our clients' business complexity and to deliver sustainable results suited to the economic reality of each of our clients. Contact: Gregory Pankert Partner, Brussels Mobile: +32 473 997 227 Email: pankert.gregory@adlittle.com Arthur D. Little has offices in the most important business cities around the world. We are proud to serve many of the Fortune 500 companies globally, in addition to other leading firms and public sector organizations. For further information please visit www.adlittle.com Copyright Arthur D. Little 2014. All rights reserved. 27