Bijlage II : Actieplan Alcohol en jeugd Teylingen Actieplan alcohol en jeugd gemeente Teylingen 20082011 Definitieve versie: 10 juli 2008 1. Inleiding Jongeren in ons land drinken te jong, te vaak en te veel. Uit onlangs gepubliceerde cijfers blijkt wel dat er een daling te zien is in het alcoholgebruik in de groep van 12 tot 14 jaar. Niettemin is het alcoholgebruik in deze groep nog steeds te hoog. Er is geen afname in het alcoholgebruik door jongeren van 15 jaar en ouder. Als jongeren drinken, drinken ze nog steeds te vaak en te veel. Dat geldt ook voor de 1214 jarigen 1. Ook in de gemeente Teylingen hebben we te maken met jongeren die jong, vaak en veel drinken. Een bloemlezing uit de jongerenpeiling 2003 van de GGD Hollands Midden 2 : 21 procent van de basisschoolleerlingen uit groep 7 en 8 alcohol heeft wel eens alcohol gedronken. In 1996 was dat nog 15 procent; 1214 jarigen in het voortgezet onderwijs, hebben de laatste keer dat zij alcohol dronken, gemiddeld 4,5 glazen gedronken. Dit is gemiddeld 2,0 glazen meer dan in 1996; drinkt 87 procent van de 1826 jarigen alcohol. In 1998 was dit 82 procent. Uit het gemeentelijk signaleringsoverleg jeugd, het overleg jeugd in de buitenruimte en uit gesprekken met huisartsen, jongerenwerkers en de wijkagenten blijkt dat overmatig alcoholgebruik onder jongeren in de gemeente Teylingen een groot probleem is. Het geeft (geluids)overlast en leidt tot vandalisme. De politie geeft aan dat er bij de meeste gevallen van vandalisme in de gemeente een verband is te leggen met overmatig alcoholgebruik. Daarnaast weten we dat overmatig alcoholgebruik door jongeren kan leiden tot blijvende hersenschade. Als kinderen voor hun 15e beginnen met drinken, is de kans groter dat ze alcoholverslaafd raken op latere leeftijd (Grant en Dawson, 1997). Naast risico's specifiek voor jongeren kan overmatig alcoholgebruik op de lange termijn onder meer de volgende gevolgen hebben: schade aan organen als lever, maag en darmen, hartinfarcten, een bepaald type herseninfarcten, aantasting van het zenuwstelsel en bepaalde vormen van kanker (Poppelier, et al, 2002; Van de Wiel, 1998). Gezien de gevolgen voor de gezondheid van onze inwoners heeft de gemeenteraad van Teylingen in juli 2007 alcoholmatiging onder de jeugd aangewezen als één van de speerpunten uit de nota lokaal gezondheidsbeleid 20072011. Omdat de problemen die overmatig alcoholgebruik met zich meebrengen het beleidsterrein volksgezondheid overstijgen, is met het vaststellen van de nota afgesproken acties te formuleren in samenspraak met de beleidsterreinen jeugd, sport, veiligheid en onderwijs. Voorliggend actieplan is de uitwerking van deze afspraak. De algemene doelstelling van dit actieplan is om alcoholmatiging onder jongeren in onze gemeente te bevorderen waardoor de negatieve effecten van alcoholgebruik worden verminderd. Meer concreet moeten de acties leiden tot het volgende in 2011: inwoners van Teylingen zijn zich bewust van het feit dat drinken voor het 16 e levensjaar niet normaal is; 1 Peilstation onderzoek 2008, Trimbos instituut. 2 De cijfers zijn afkomstig uit 2003. Dit zijn de meest recent beschikbare cijfers. In het najaar van 2008 voert de GGD opnieuw een jongerenpeiling uit. Hierin wordt ook alcoholgebruik gemeten. De cijfers zijn naar verwachting in 2009 beschikbaar. 1
het aantal kinderen dat voor het 16 e jaar begint met drinken is gedaald; jongeren tussen 16 en 25 jaar drinken minder (frequentie en hoeveelheid). De doelgroep van dit actieplan is de Teylinger jeugd tussen de 10 en 25 jaar. We weten dat veel van deze jongeren buiten de gemeentegrenzen uitgaan en buiten de gemeentegrenzen naar school gaan. Om te voorkomen dat jongeren in andere gemeenten gaan drinken omdat het daar wel kan is regionale afstemming van regelgeving gewenst. In het samenwerkingsverband Holland Rijnland is daarom afgesproken om samen met de gemeenten van de Rijnstreek te komen tot regionale basisregelgeving. Deze regels zijn er echter nog niet. Vooruitlopend op de regionale basisregels worden in dit plan ook een aantal acties op het gebied van regelgeving voorgesteld. Waar er overlap gaat bestaan met de regionale aanpak wordt aangesloten bij de regio. De gemeente Teylingen levert haar input bij het opstellen van de basisregels door deelname in de regionale werkgroep door de ambtenaar volksgezondheid. De opbouw van dit actieplan is als volgt. In hoofdstuk 2 volgt een overzicht van het alcoholgebruik onder jongeren in de Duin en Bollenstreek. In hoofdstuk 3 worden twee belangrijke uitgangspunten voor het formuleren van lokaal alcoholbeleid genoemd. De werkzaamheden en activiteiten die plaatsvinden in het kader van alcoholmatiging onder de jeugd in de gemeente Teylingen zijn weergegeven in een overzicht in hoofdstuk 4. In dit overzicht worden ook de nieuwe actiepunten benoemd. 2. Alcoholgebruik onder jongeren in de Noordwest Duin en Bollenstreek Onderstaande tabellen geven een overzicht van het alcoholgebruik van de jongeren in Teylingen, Hillegom, Lisse en Noordwijkerhout. Deze gemeenten zijn samengevoegd omdat zij een aaneengesloten gebied vormen in de bollenstreek van ZuidHolland. De percentages worden vergeleken met de gemiddelden voor ZuidHolland Noord. Tabel 1 Percentage dat alcohol drinkt. 1217 jarigen 1826 jarigen Leerlingen basisschool groep 7 en 8 Leerlingen voortgezet onderwijs 1998 2003 1998 2003 1996 2003 1996 2003 Hillegom, Lisse etc. Duin en Bollenstreek ZuidHolland Noord 46 47% 53% 50% 82% 82% 87% 85% 15% 15% Toelichting tabel 1 In Hillegom, Lisse etc. in 2003 drinkt ongeveer de helft van de 1217 jarigen alcohol. Dit is meer dan in 1998 en evenveel als gemiddeld in ZuidHolland Noord. De toename zit vooral bij jonge meisjes (zie tabel 2). drinkt 87% van de 1826 jarigen alcohol. Dit is meer dan in 1998 en evenveel als gemiddeld in ZuidHolland Noord. Vooral meer vrouwen zijn gaan drinken. In de Duin en Bollenstreek in 2003 drinkt 21% van de leerlingen in groep 7 en 8 van de basisschool alcohol. Dit is meer dan in 1996 en evenveel als in ZuidHolland Noord. 21% 22% 59% 58% 71% 63% 2
drinkt 71% van de leerlingen op het voortgezet onderwijs alcohol. Dit is meer dan in 1996 en meer dan in ZuidHolland Noord. Tabel 2 Percentage dat alcohol drinkt. 1214 jarige jongens 1214 jarige meisjes 1998 2003 1998 2003 ZuidHolland Noord 25% 25% 16% 23% Toelichting tabel 2 In ZuidHolland Noord in 2003 drinkt een kwart van de 1214 jarige jongens alcohol. Dit is evenveel als in 1998. drinkt 23% van de 1214 jarige meisjes alcohol. Dit is meer dan in 1998. Tabel 3 Percentage dat vaak en veel* alcohol drinkt. 1217 jarigen 1826 jarigen 1998 2003 1998 2003 Hillegom, Lisse etc ZuidHolland Noord 9% 9% 7% 5% 29% 23% 26% 21% * vaak en veel = meer dan vier glazen per keer meer dan vier keer per maand Toelichting tabel 3 In Hillegom, Lisse etc. in 2003 drinkt 7% van de 1217 jarigen vaak en veel alcohol. Dit is meer dan gemiddeld in ZuidHolland Noord. drinkt 26% van de 1826 jarigen vaak en veel alcohol. Dit is meer dan gemiddeld in ZuidHolland Noord. Tabel 4 Gemiddeld aantal glazen alcohol van de drinkers naar leeftijd 1214 jarigen in voortgezet onderwijs 1517 jarigen in voortgezet onderwijs 1996 2003 1996 2003 Duin en Bollenstreek ZuidHolland Noord 2,4 2,5 4,5 3,7 5,3 5,0 6,3 6,0 Samengevat zijn uit bovenstaande tabellen de volgende trends op te maken: Het aantal jongeren dat op jonge leeftijd begint met drinken stijgt; 3
Jongeren (1226 jaar) in de gemeenten Teylingen, Hillegom, Lisse en Noordwijkerhout/ Duin en Bollenstreek drinken meer en vaker dan in de rest van ZuidHolland Noord. Ook landelijk gezien zijn er een aantal trends en feiten te benoemen die belangrijk zijn voor het formuleren van alcoholbeleid: Jonge scholieren drinken vooral thuis en dus vaak met instemming van de ouders; Thuis alcohol drinken is in het basisonderwijs bij ruim éénderde van de scholieren toegestaan; Ondanks de wettelijke bepalingen koopt op 15jarige leeftijd tweederde van de alcoholdrinkende scholieren wel eens zelf alcohol (met name in de supermarkt). 3. Lokaal alcoholbeleid Om de trends die genoemd zijn in voorgaand hoofdstuk te kunnen keren is het formuleren van alcoholbeleid op gemeentelijk niveau van belang. De gemeente staat namelijk het meest dicht bij de burger. Zo is de gemeente bevoegd maatregelen te nemen op het gebied van veiligheid en openbare orde, is verantwoordelijk voor de naleving van de drank en horecawet en voert op grond van de Wet collectieve preventie volksgezondheid (Wcpv) een eigen gezondheidsbeleid. Lokaal alcoholbeleid beoogt de schadelijke gevolgen van overmatig alcoholgebruik te voorkomen die niet alleen de gezondheid betreffen, maar ook de veiligheid en de openbare orde binnen een gemeente. Om een effectief alcoholmatigingsbeleid te kunnen voeren is een integrale benadering vanuit verschillende beleidsterreinen essentieel. De disciplines gezondheid en veiligheid dienen daarom samen op te trekken. Daarnaast is een voorwaarde dat interventies langere tijd achter elkaar uit worden gevoerd 3. We moeten er rekening mee houden dat alcoholgebruik in sterke mate wordt bepaald door de omgeving van de drinker, zowel in fysieke zin (prijs van alcohol, productaanbod, verkoopregels) als in sociaal opzicht (normen, tradities, sociaal netwerk). Het is de omgeving van de drinker waar de gemeente haar interventies veelal op moet richten. Voor het formuleren van effectief lokaal alcoholbeleid hanteert het ministerie van VWS de volgende vier pijlers: 1) Publiek draagvlak Het creëren van draagvlak voor de doelen van het alcoholbeleid is een belangrijke voorwaarde voor een succesvol beleid. Het gaat er niet slechts om brede steun en begrip voor het beleid te verkrijgen, maar ook om te bevorderen dat inwoners het beleid naleven. Kernbegrippen zijn bewustwording en communicatie. 2) Regelgeving Regels stellen, naleven en handhaven blijkt van grote invloed te zijn op het alcoholgebruik (Babor, 2003). De kracht van goede regelgeving zit daarbij niet zozeer in het stellen van een regel als wel de naleving en de handhaving ervan. Gemeenten kunnen op grond van de Drank en Horecawet en de Gemeentewet verordeningen vaststellen en deze gebruiken bij de vormgeving van het lokale alcoholbeleid. 3) Handhaving 3 Handleiding lokaal alcoholbeleid, Voedsel en Warenautoriteit (2007) 4
Het handhaven van alcoholregels behoort tot de meest effectieve regels die de overheid kan nemen. Door onvoldoende handhavingscapaciteit blijkt in de praktijk dat jongeren vaak slagen als ze proberen alcohol te kopen (Gosselt, 2006). De verkoop van alcohol aan jongeren onder de leeftijdsgrens kan al met 35 tot 40 procent afnemen met een kleine intensivering van de handhaving. 4) Vroegsignalering Het ontdekken van alcoholproblemen in een vroeg stadium biedt de meeste kans op herstel en voorkomt veel ernstiger alcoholschade. Hoe eerder hulp geboden wordt, hoe groter het effect en hoe lager de kosten. Deze pijlers worden in het volgende hoofdstuk gehanteerd om tot een alcoholactieplan voor Teylingen te komen. 4. Activiteiten gemeente Teylingen Op dit moment vindt in de gemeente Teylingen al een aantal activiteiten en werkzaamheden plaats ten behoeve van het voorkomen, terugdringen en bestrijden van problemen als gevolg van overmatig alcoholgebruik. Onderstaand schema geeft een overzicht van de werkzaamheden en activiteiten die binnen de gemeente op dit moment worden uitgevoerd. De activiteiten/werkzaamheden zijn verdeeld over de vier pijlers voor effectief alcoholbeleid die worden gehanteerd door het ministerie van VWS. Daarnaast zijn onder het kopje acties nieuwe actiepunten geformuleerd voor de jaren 20082011. Daarachter staat achtereenvolgens in kolommen aangegeven wanneer de actie wordt uitgevoerd, wat het kost, wie het betaalt en door wie de actie wordt uitgevoerd. Zoals in de inleiding vermeld moeten de acties uit dit plan leiden tot het volgende in 2011: alle inwoners van Teylingen zijn zich bewust van het feit dat drinken voor het 16 e levensjaar niet normaal is; het aantal kinderen dat voor het 16 e jaar begint met drinken is gedaald; jongeren tussen 16 en 25 jaar drinken minder (frequentie en hoeveelheid). Evaluatie Om te kunnen meten of de doelen die gesteld zijn ook worden behaald is een nulmeting noodzakelijk. De meest recente cijfers van de GGD (jongerenpeiling) zijn uit 2003. In het najaar van 2008 wordt opnieuw een jongerenpeiling gehouden. De cijfers die hierbij beschikbaar komen kunnen als nulmeting gebruikt worden. De daarop volgende jongerenpeiling is in 2013. Deze peiling kan gebruikt worden om het effect van de uitvoering van de acties uit dit plan te evalueren. Het is wel noodzakelijk dat het alcoholmatigingsbeleid voortgezet wordt, ook na 2011. 5
1) Publiek draagvlak Interventie Wat gebeurt er al Acties Wanneer Wat kost het en Preventie op 2008 Nvt school Project Weet wat je wilt Voorlichtingsprogramma van de GGD over de risico s van genotmiddelengebruik voor leerlingen, leerkrachten en ouders Deelname door: alle basisscholen in Sassenheim en Warmond twee van de vijf basisscholen in Voorhout KTS Scholen benaderen die niet deelnemen (via directeurenoverleg oktober 2008) Deelname voortzetten 2008 e.v. Inzet regulier GGD Uitvoering door Afdeling MO ism GGD Lesprogramma Stichting Voorkom Rijnlands overweegt te stoppen met het lesprogramma van Stichting Voorkom Deelname door Rijnlands Lyceum aan GGDprogramma 2008 e.v. Inzet regulier GGD Afdeling MO ism GGD Weerbaarheidstraining op scholen (mogelijkheden uitzoeken) 2009 PM Afdeling MO 6
Interventie Wat gebeurt er al Acties Wanneer Wat kost het en Preventie voor 2008 Nvt opvoeders Voorlichting voor ouders/verzorgers door GGD 1 x in februari 2008 Afspraken maken met onderwijs (BO en VO) over structurele voorlichting voor ouders/verzorgers (creatieve manier zoeken zodat ouders er bij móeten zijn) Uitvoering door Afdeling MO ism onderwijs en GGD Voorlichting laten uitvoeren door de GGD Informatie in schoolgidsen etc. Informatie voor ouders op website van de gemeente plaatsen Informatie voor websites scholen aanleveren Vanaf schooljaar 2008/ 2009 ieder jaar Uit budget lokaal gezondheidsbeleid* 2.500, per jaar 2008 Nvt Afdeling MO ism communicatie 2008 Nvt Afdeling MO ism communicatie Voorlichting inbedden in Centrum voor Jeugd en Gezin 2011 e.v. PM Afdeling MO ism partijen in CJG Creëren van een alcoholvrije omgeving In jongerencentra wordt geen alcohol verkocht aan jongeren onder de 16 Structureel voorlichting binnen het jongerenwerk Voor zowel jeugd als de vrijwilligers. Vanaf 2009 Uit budget lokaal gezondheidsbeleid 500, per jaar Afdeling MO ism jongerenwerk Op schoolfeesten van het Rijnlands Lyceum en KTS is geen alcohol beschikbaar. Blaastesten of simulator bij schoolfeesten Vanaf najaar 2008 Uit budget lokaal gezondheidsbeleid* 500, per jaar Afdelingen MO& BL ism politie en VOscholen 7
Interventie Wat gebeurt er al Acties Wanneer Wat kost het en Na opstellen convenanten sportkantines (zie Regelgeving) blaastesten bij sportfeesten. Uitvoering door Bewustwording bij verkopers van alcohol In overleg gaan met supermarkten over aanpak geen verkoop alcohol < 16 Jaarlijks vanaf 2008 Nvt Afdelingen MO& BL Bespreken weerbaarheidstrainingen voor kassamedewerkers PM Inhaken op massamediale campagnes Folder alchol en opvoeding verstuurd aan alle ouders van jongeren van 12 jaar Meedoen met landelijke campagnemomenten van o.a. Trimbos en GGD (afspreken dat zij ons op de hoogte houden) Voortdurend Uit budget lokaal gezondheidsbeleid* 500, per jaar Afdeling MO Actief foldermateriaal verspreiden Het gemeentebestuur inzetten op deze momenten om beleid uit te dragen 8
2) Regelgeving Interventie Wat gebeurt er al Acties Wanneer Wat kost het en Opstellen convenanten Kwaliteitsmeter veilig uitgaan (KVU) per 1 april 2008 (voor de periode van 1 jaar) Zwakalcoholhoudende dranken worden alleen verstrekt aan personen ouder dan 16 jaar. Sterke drank wordt alleen verstrekt aan personen ouder dan 18 jaar (verbod geldt bij wet) Bezoekers die zichtbaar onder invloed zijn van alcohol of drugs, wordt de toegang geweigerd (verbod geldt bij wet) Doorschenkverbod (verbod geldt bij wet) Geen happy hours Uitvoering door Evaluatie KVU Vanaf 2008 Nvt Gemeente, horecaondernemers en politie 9
Interventie Wat gebeurt er al Acties Wanneer Wat kost het en Mogelijkheden 2008 Uit budget lokaal onderzoeken APV gezondheidsbeleid* aanpassen voor 500, eenmalig sportkantines en opstellen convenant voor sportkantines (bijv. geen alcohol voor 17:00, alcoholbeleid vereiste voor subsidie) Uitvoering door Afdelingen BL& MO ism sportverenigingen Mogelijkheden onderzoeken APV aanpassen voor jongerencentra en opstellen convenant met jeugdwerk 2008 Uit budget lokaal gezondheidsbeleid* 500, eenmalig Afdelingen BL& MO ism jeugdwerk APV Het gebruik van alcohol of bezit van aangebroken flessen etc. op of aan de openbare weg is verboden op grond van de APV Controle en handhaving door politie. APV aanpassen en instellen verbod op het bezit van alcohol op/aan de openbare weg voor jongeren onder de 16 2008 Nvt Politie, afdeling BL Regionaal 10
3) Handhaving Interventie Wat gebeurt er al Acties Wanneer Wat kost het en Handhaving leeftijdsgrenzen bij horeca en supermarkten (Drank& horecawet) Controle door VWA VWA opdracht geven tot controle leeftijdsgrenzen bij supermarkten. Inzet BOA of Mystery Guest. Handhaving in toekomst door gemeente. Nu kijken naar mogelijkheden extra inzet BOA en/of Mystery Guest. 2009 PM Afdeling BL Naleving afspraken KVU Naleving APV Controle door politie Bij overtreding uitsluiting van KVU Controle en handhaving door politie Evaluatie KVU Begin 2009 Nvt Afdeling BL en politie Afspraken maken over aanpak thuisbrengen van dronken jongeren onder de 16 Ouders informeren bij uitgeschreven boetes aan jongeren 2009 PM Afdelingen BL & MO ism politie (incl. teamchef) 11
4) Vroegsignalering Interventie Wat gebeurt er al Acties Wanneer Wat kost het en Screening Overleg jeugd in de Overleg voortzetten. Vanaf 2009 buitenruimte Signalering beter mogelijk maken dmv aanstellen ambulant jongerenwerker. Daarnaast kijken naar mogelijkheid herbepalen taken huidige jongerenwerkers. Kosten worden meegenomen in de Jeugdnota Uitvoering door Deelnemers overleg buitenruimte (Medewerker volksgezondheid sluit regelmatig aan bij overleg) Signaleringsoverleg jeugd Signalering van jongeren met alcoholproblemen en doorverwijzing naar juiste instantie Overleg voortzetten 2008 e.v. Nvt Afdeling MO, bureau Halt, AMW, jeugdcoördinator politie, wijkagenten, jongerenwerk, regionaal bureau leerplicht, JPP, Bureau Jeugdzorg *Het budget voor de uitvoering van de nota lokaal gezondheidsbeleid bedraagt 10.000, per jaar tot 2011. De acties vragen tot 2011 jaarlijks 4.000, uit dit budget en in 2009 1.000, eenmalig. 12