Radiologendagen 2012 - Radioloog van de Toekomst Donderdag 27 september 09.15-09.55 Ontvangst en registratie 09.55-10.00 Opening door de voorziter 10.00-12.00 Openingssessie: Radiologie van verleden, heden en toekomst De radioloog heeft zich in de loop der tijden ontwikkeld van een eenling in een donkere kamertje tot een belangrijke partner in de klinische besluitvorming. En wie weet wat de toekomst ons brengt? Geen toekomstvisie zonder kennis van het verleden: deze openingssessie start daarom vanuit het historisch perspectief. Het heden krijgt vervolgens uitgebreid aandacht: hoe dragen we onze informatie goed over en hoe maken we effectief gebruik van de technologische middelen die we al ter beschikking hebben? We sluiten af met een blik op de toekomst. 12.00-13.10 Lunch 13.10-13.55 Specialist van de toekomst Frank de Grave, voorzitter Orde van Medisch Specialisten 14.00-15.15 Korte educatieve en wetenschappelijke voordrachten 15.20-16.35 Refresher Courses* MRI beeldvorming van het prostaatcarcinoom Cardiale perfusie: which flow to follow? Sports or no sports: that s the question Dagelijkse valkuilen in de (kinder)neuroradiologie 16.35-17.05 Theepauze 17.05-17.20 Errors in Radiology due to irrationality: Hidden traps in day- to- day practice 17.20-17.30 Kwaliteitsnotitie NVvR 17.30-18.10 Quiz 18.10-18.15 Sluiting door de voorzitter 18.15 Borrel, diner en feest Vrijdag 28 september 08.30-09.00 Ontvangst en registratie 09.00-09.40 Richtlijnensessie 09.45-11.00 Korte educatieve en wetenschappelijke voordrachten 11.00-11.30 Koffiepauze 11.30-12.30 Ronde tafel discussie: Kapers op de Kust Van alle kanten dreigt en woedt de turf battle: klinische collega s nemen beeldvorming in eigen hand, teleradiologie opent alle deuren en patiënten kiezen zelf waar in Europa ze hun onderzoeken ondergaan. Hoe gaan wij met deze en andere bedreigingen om? Heeft de radiologie als vakgebied nog kans te overleven? Of loopt het toch zo n vaart niet? In een interactieve sessie discussieert een panel van experts met elkaar en met u! Laat in deze sessie uw mening horen en draag bij aan het voortbestaan van ons vakgebied! 12.30-13.00 Prijzensessie 13.00-14.00 Lunch 14.00-15.15 Refresher Courses* Longafwijkingen na therapie: wat is normaal en wat niet? Acute radiologie: interactieve sessie aan de hand van casuïstiek Tinnitus: oor- zaken en diagnostische protocollen Nieuwe ontwikkelingen in de interventieradiologie 15.20-16.05 Interactieve workshops* IK HEB NOOIT EEN CONFLICT Bord voor je kop, vermijdend of jokkebrok? Het nieuwe opleiden: Ethiek voor beginners RSNA s teaching file 16.05-16.10 Sluiting door de voorzitter *Zie verder voor een beschrijving en leerdoelen van de diverse refresher courses en workshops
Refresher Courses MRI beeldvorming van het prostaatcarcinoom Een op de zes mannen ontwikkelt in de loop van het leven prostaatcarcinoom, een op de 35 mannen overlijdt eraan. Deze diagnose wordt veelal gesteld met behulp van rectaal onderzoek, PSA gehalte en transrectale echografie (TRUS), met biopsie. Omdat deze diagnostische testen beperkingen hebben, speelt (multiparametrische) MRI echter een toenemende belangrijke rol. Enerzijds in de groep patiënten bij wie het PSA gehalte stijgt, maar bij wie biopsieën negatief zijn (detectie). Anderzijds bij patiënten bij wie er inmiddels een maligniteit is aangetoond, maar bij wie de agressie en uitbreiding van de ziekte moet worden bepaald. In deze refresher course zal de rol van MRI van de prostaat in het management van prostaatcarcinoom worden besproken. De acquisitie van de optimale de multiparametrische MR- beelden, waarin anatomie en functie worden geïntegreerd, de gestructureerde verslaglegging en de communicatie met de uroloog komen hierbij aan de orde (aan de hand van de recent gepubliceerde ESUR- richtlijn en PI- RADS classificatie). Dit zal gedaan worden in een pro- en contradebat tussen radioloog en uroloog. Besloten wordt met een blik richting de toekomst, what s new on the horizon, inclusief MRI interventies van de prostaat. Deze refresher course zal u een zeer compleet beeld verschaffen van state- of- the- art imaging van de prostaat, en u laten zien hoe deze voor de patiënt belangrijke techniek in de dagelijkse praktijk kan worden geïmplementeerd. Cardiale perfusie: which flow to follow? De niet- invasieve beeldvormende technieken vormen een steeds belangrijkere pijler in de work- up van patienten verdacht van ischemische hartziekten. Waar voorheen het klassieke coronair angiogram de standaard was om significante coronair stenosen en veronderstelde ischemie van het myocard aan te tonen danwel uit te sluiten, komen de niet- invasieve onderzoeken (CTA, MRI, SPECT- CT) steeds meer op de voorgrond te staan. De cardiale beeldvorming is een vakgebied dat continu in beweging is en waarin de laatste jaren weer verdere ontwikkelingen zijn geweest. Deze refresher course geeft u een up- to- date overzicht van recente ontwikkelingen in de verschillende beeldvormende technieken om cardiale perfusie in beeld te brengen. Sports or no sports: that s the question Een gezonde levensstijl anno 2011 omvat naast gezond eten, goed voor jezelf zorgen en niet roken, tegenwoordig uiteraard sporten. Terwijl in de oudheid bij de oude Grieken sport al hoog werd aangeschreven en zij dit uitdroegen door de uitvinding van de Olympische Spelen (overigens alleen voor mannen toegankelijk) is sport in de eeuwen daarna niet altijd even gewaardeerd geweest. In de middeleeuwen was het toch vooral voorbehouden aan de adel en pas in de 18 e eeuw werden door de opkomst van het naturalisme meer aandacht gegeven aan de ontwikkeling van een gezond lijf. Tegenwoordig staat het mens sana in copore sano in een hoog vaandel (een variant op anima sana in corporo sano tegenwoordig zelfs gebruikt door een sportschoenenfabrikant). Kennelijk is sport belangrijk of wordt dit belangrijk geacht voor een gezonde levensstijl. Maar, is sporten zelf wel een gezonde bezigheid? De gemiddelde arts die zich bezighoudt met alle facetten van sportletsels zal dit zich wel eens afvragen. Immers, een groot deel van de SEH presentaties in en direct na het weekend bestaan uit talloze knie- en enkelletsels (als grootste groep) opgedaan tijdens een partijtje voetbal, tennis of hockey. Het betreft hier niet alleen, of misschien is voornamelijk niet een betere term, sporters op topniveau, maar ook amateurs op elk niveau inclusief de zgn. weekend warriors. Jaarlijks zijn er ongeveer 3,5 miljoen
sportblessures waarvan iets minder dan de helft een medische behandeling behoeven (1,4 miljoen). Naast een toenemende participatie van steeds jongere adolescenten en kinderen neemt ook de participatie van (relatief) ouderen aan sportactiviteiten toe. Net zo goed als het skelet en de weke delen van kinderen wezenlijk verschilt van dat van volwassenen is er uiteraard ook een verschil tussen ouderen en mensen van jonge(re) leeftijd. Dit vindt op alle niveaus in een bewegingsketen (bot- spier/pees- gewricht) plaats. Allereerst zullen De Jonge en Maas een meer beschouwend verhaal houden over sporten, blessures en degeneratie en de bevindingen bij (top) sporters. Het is maar zeer de vraag namelijk of alle bevindingen bij radiologisch onderzoek relevant zijn voor de op dat moment aanwezige klinische situatie. Met name zullen er ook veel bevindingen zijn die onderdeel uit zullen maken van normale verouderings processen. De denkwijze van sportartsen is voor de radioloog niet altijd even duidelijk. Imaging zal vaak gevraagd worden terwijl dit vanuit het oogpunt van de klinisch radioloog niet altijd relevant zal zijn en dit bij iemand uit de normale populatie misschien achterwege zal blijven. Enig inzicht in de denkwijze van de sportarts en met name de vraag, Wat wil de sportarts van ons weten? zal besproken worden in het volgend verhaal door hoogleraar sportgeneeskunde Diecks of Backs. Indien de beslissing tot imaging is genomen staan er meerdere onderzoeksmodaliteiten de radioloog ter beschikking. Zijn keuze zal bepaald worden door meerdere factoren als beschikbaarheid, kennis van de waarde van een verschillende modaliteit bij een bepaald letsel en vertrouwdheid / ervaring met de modaliteit. Collega Allen, sportarts en radioloog, zal ons haar ervaringen delen over The injured athlete en de rol die US en MRI daarbij kunnen vervullen. Dagelijkse valkuilen in de (kinder)neuroradiologie Heel gemakkelijk kan een niet relevante bevinding een te belangrijke plek krijgen in een neuroradiologisch of kinderneuroradiologisch verslag. Hierdoor kan het idee ontstaan dat er sprake is van relevante pathologie terwijl er slechts sprake is van een normale variatie of artefact. Het is daarom belangrijk om veel voorkomende valkuilen te herkennen. Valkuilen zijn onder andere normale variaties die voor pathologie kunnen worden aangezien. Hierbij kan worden gedacht aan veranderingen die optreden bij normale veroudering van de hersenen en wervelkolom maar ook aan normale anatomische varianten. Op de kinderleeftijd kunnen ook normale anatomische varianten voor verwarring zorgen net als variaties in het uitrijpen van de hersenen. Daarnaast zijn er natuurlijk (MRI) artefacten die makkelijk foutief geïnterpreteerd kunnen worden zoals artefacten veroorzaakt door flow in vaten. Onder de anatomische variaties vallen bijvoorbeeld ook niet relevante cystes, veneuze variaties, vetsignaal etc. Longafwijkingen na therapie: wat is normaal en wat niet? Het onderscheiden van therapie effecten, infecties en tumorrecidieven is een frequent voorkomende radiologische uitdaging. Tijdens de refresher course thoraxradiologie worden handvaten aangereikt om therapie effecten in de long te herkennen en te onderscheiden van de andere ziektebeelden in de differentiaal diagnose. Na chirurgie Beeldvorming is preoperatief van groot belang bij het bepalen van de stadiëring en resectabiliteit van tumoren. In de postoperatieve fase ligt de nadruk op de beoordeling van het normale postoperatieve beloop en op de vroege opsporing van complicaties. Hierbij is het van belang kennis te hebben van de verschillende vormen van longchirurgie en de complicaties die kunnen optreden.
kennis verkrijgen van de verschillende typen longchirurgie (wigexcisie, segmentresectie, lobectomie, pneumonectomie) kennis verkrijgen van het normale postoperatieve beloop en de beeldvorming daarvan het kunnen herkennen van de verschillende voorkomende postoperatieve complicaties kennis hebben van de differentiaal diagnose van postoperatieve complicaties Na radiotherapie De mogelijkheden op het gebied van radiotherapie zijn de afgelopen jaren verder verfijnd en uitgebreid. Beeldvorming speelt hierbij een steeds grotere rol. Enkele jaren geleden deed de CT scan zijn intrede in de planning van radiotherapie. Nu volgt de MRI. Het is belangrijk om kennis te hebben van de laatste ontwikkelingen op het gebied van radiotherapie om de verschillende presentatievormen van radiatieschade te kunnen herkennen. kennis verkrijgen van de verschillende soorten radiotherapie gebruikt in de thorax (radiotherapie, stereotactische radiotherapie, radiofrequente ablatie) het herkennen van radiatiesyndromen het kunnen herkennen van radiatie geïnduceerde longschade en het moment van presentatie kennis hebben van de differentiaal diagnose van radiatie geïnduceerde longschade Na chemotherapie Beeldvorming speelt een belangrijke rol bij het definiëren van tumorrespons onder chemotherapie. Internationale responscriteria (o.a. Recist 1.1) worden gebruikt voor het standaardiseren van evaluatie en verslaglegging. Chemotherapie heeft frequent ongewenste bijwerkingen in de long zoals oedeem, medicatie geïnduceerde longziekte en infectie. Deze bevindingen moeten onderscheiden worden van onderliggende ziekten. De diagnose moet tijdig gesteld worden om de patiënt adequaat te kunnen behandelen. bekend raken met de pulmonale bijwerkingen van chemotherapie zoals: oedeem, infectie en medicatie geïnduceerde longziekten. het leren van een aantal kernmerkende patronen die helpen bij het opstellen van een differentiaal diagnose. het leren integreren van klinische bevindingen, soort onderliggende ziekte en radiologische bevindingen. Acute radiologie: interactieve sessie ad.h.v. casuïstiek (volwassenen en kinderen) Ernstig traumatisch letsel, bijvoorbeeld na een verkeersongeval of val van hoogte, is in westerse landen de meest voorkomende doodsoorzaak bij mensen jonger dan 45 jaar. Om mortaliteit en morbiditeit te verminderen, dient na een ongeval zo snel mogelijk adequate diagnostiek en behandeling van de meest levensbedreigende letsels plaats te vinden. De radiologische onderzoeken spelen daarbij vrijwel altijd een centrale rol, waarbij het arsenaal van X- thorax, X- bekken en FAST- echo (inter- ) nationaal steeds vaker wordt gecomplementeerd met of zelfs vervangen door CT. Cruciaal in de beslisboom is de inbedding van de radiologie in een nauw samenwerkend traumateam, waarbij de radioloog in een vroegtijdig stadium om input wordt gevraagd betreffende keuzes over welke diagnostiek op welk moment en bij welke patiënt toe te passen en natuurlijk voor het interpreteren van de beelden. Aan de hand van interactieve casusgerichte discussie geleid door een vooraanstaande traumachirurg, een traumaradioloog en een kinderradioloog zullen de volgende leerdoelen worden behandeld:
Kennis van de ABC van traumaopvang Bekend met de rol van de radioloog in het traumateam Achtergronden van keuzen in diagnostische modaliteit Aandacht voor de verschillen in trauma opvang tussen wel/niet Level- 1 Trauma centra De speciale aandachtspunten bij trauma bij kinderen Tinnitus: oor- zaken en diagnostische protocollen Tinnitus of oorsuizen is een veel voorkomend fenomeen met grote impact op de kwaliteit van leven. Dankzij elektrofysiologisch onderzoek en met behulp van geavanceerde imaging technieken zoals fmri en PET is er toenemend inzicht in de onderliggende ontstaansmechanismen. Hierbij moet onderscheid gemaakt worden tussen non- pulsatiele tinnitus als gevolg van wegvallen van auditieve input en pulsatiele tinnitus veroorzaakt door vasculaire afwijkingen. In deze refresher course wordt een state- of- the- art overzicht gegeven van onderzoek naar oorzaken en therapiemogelijkheden van tinnitus. Er worden handvaten aangereikt voor diagnostische protocollen en standaardverslagen voor evaluatie van tinnitus patiënten in de dagelijkse radiologische praktijk. De behandeling van pulsatiele tinnitus zal vanuit interventieradiologische hoek belicht worden. Nieuwe ontwikkelingen in de interventieradiologie De interventie radiologie is een vakgebied, dat volop in ontwikkeling is. Sommige bestaande technieken worden verder doorontwikkeld. Andere behandelmethoden zijn nieuw en zullen hun succes nog moeten bewijzen in gerandomiseerde trials. In deze refresher course zullen enkele van deze recente ontwikkelingen worden toegelicht. Het betreft onder andere de renal denervation bij de behandeling van renovasculaire hypertensie, de mogelijkheden van branched endoprothesen bij de behandeling van abdominale aneurysmata, High Focussed Ultrasound bij de behandeling van uterusmyomen en prostaathypertrophy/carcinoom en de meerwaarde van drug- eluting stents/ballonnen bij de behandeling van perifeer vaatlijden. Indicatiestelling, technische aspecten van de interventie technieken en de (vroege) resultaten zullen worden besproken. IK HEB NOOIT EEN CONFLICT Bord voor je kop, vermijdend of jokkebrok? De tijd dat een radioloog zijn verslag als enige belangrijke vorm van communicatie kan zien ligt al ver achter ons. Met name de laatste jaren is de rol van de radioloog, en met ons alle medische specialisten, verder aan het veranderen. Behandelteams waarin ieders inbreng belangrijk is, de implementatie van IFMS, Feedback aan en van assistenten, management participatie, klagende patiënten etc. zijn alle onderdeel van ons dagelijks werk. Daarin liggen conflicten op de loer. Je ontkomt er vaak niet aan. Zo makkelijk als conflicten soms geboren worden, zo moeilijk kan het zijn om er mee om te gaan en ze eventueel op te lossen. Kom je er niet meer uit bij een conflict dan kan mediation een helpende hand bieden. Waar het meestal mis gaat is in de communicatie. In deze korte workshop willen wij je met name een aantal tools in handen geven om goed om te gaan met een conflict en escalatie te voorkomen. Wat mediation is en wanneer voor mediation te kiezen komt hierbij ook aan de orde. Let wel, je hoeft geen conflict te hebben om mee te doen, die maken we ter plekke wel. Een casus inbrengen kan natuurlijk ook. RSNA s Teaching File De workshop geeft uitleg over het gebruik van de opensource software. Het is nu eenvoudiger dan ooit om een teaching file samen te stellen, te beheren en te delen met collega's over de wereld.