De heer van Rotselaar was in Brabant één van de weinige heren met hoge rechtsmacht

Tortuur en doodstraf in het Land van Rotselaar volgens de oudst bewaarde drossaardrekeningen (1486-1522) B. Minnen De heer van Rotselaar was in Brabant één van de weinige heren met hoge rechtsmacht die binnen zijn heerlijkheid zelf doodvonnissen mocht laten voltrekken. Binnen de meierij van Leuven deelden zij deze hoogste uiting van de heerlijke autonomie alleen met de heren van Wezemaal en Sint-Agatha-Rode l. In het deel van het archief van de hertogen van Arenberg dat in het Algemeen Rijksarchief te Brussel berust (en dat nog niet volledig geïnventariseerd is), vonden wij de tot nog toe oudst bekende rekeningen van de drossaard van de heerlijkheid Rotselaar terug. De drossaard was de hoogste gerechtsofficier van de heerlijkheid. De teruggevonden rekeningen bestrijken de jaren 1485-1487 en 1518-1522 : het tijdvak waarin het gezag over het Land van Rotselaar vergleed van de Duitse Wild- en Rijngraven, tevens graven van Salm, naar (in 1516) de machtige familie van Croy 2. Op nuchtere wijze registreerden de drossaarden daarin de uitgaven die zij verricht hebben naar aanleiding van enkele zware strafzaken, waarvan enkele uitliepen op de voltrekking van het doodvonnis. Meteen wordt duidelijk dat, na het uitsterven van de mannelijke hoofdtak van de familie van Rotselaar in 1452, de "nieuwe", vreemde heren van Rotselaar hun recht van executie, dat zij van de familie van Rotselaar geërfd hadden, onverminderd uitoefenden. Hun absolute rechtsmacht stond echter niet gelijk met absolute willekeur: één rekening belicht vrij gedetailleerd het verloop van een gerechtelijk onderzoek waaruit het tegendeel blijkt. Maar nu naar de bronnen en de feiten 3. De rekeningen lopen telkens van 1 oktober tot 1 oktober van het jaar daarop. De oudste rekeningen zijn die van drossaard Jan Uuyter Heilicht alias Cleynaerts (1485-1487). De eerste rekening daarvan werd gepresenteerd aan de bejaarde vrouwe Johanna van Rotselaar, gravin van Salm ( + 1487); maar vanaf het ambtsjaar 1485-1486 werden zij afgehoord en ondertekend door haar Duitstalige kleinzoon Jacob, Wild- en Rijngraaf, graaf van Salm, ("Jacop Ringraffe etc. her zu Rotzlar") : hij was in 1487 door zijn vader en moeder (Wild- en Rijngraaf Johan V, en Johanna van Salm) bekleed met het gezag over de heerlijkheid Rotselaar. Vanaf het jaar 1486-1487 wordt de rekening opgedragen aan moeder en zoon : samen worden zij (en in die volgorde) vrouwe en heer van het Land van Rotselaar genoemd. 1 E. VAN ERMEN. Het ambtenarenkorps in enkele laatmiddeleeuwse heerlijkheden : een Brabants voorbeeld, in : Machtsstructuren in de plattelandsgemeenschappen in België en aangrenzende gebieden (12de-19de eeuw). Handelingen van het 13de Internationaal Colloquium, Spa, 3-5 sept. 1986 (Historische uitgaven van het Gemeentekrediet, reeks in-8, nr. 77), Brussel, 1988, p. 298 n. 7. 2 In het Fürstliches Salm-Salm'sches Archiv in Anholt (Westfalen, Duitsland) wordt nog een rekening uit 1494-1495 bewaard van drossaard Jan van Elsbroek. Dit document hebben we nog niet in detail kunnen onderzoeken. 3 Wie meer wil ememen over het strafrecht in onze gewesten tijdens het Ancien Regime, verwijzen we naar het boek van F. VAN HEMELRYCK, Misdadigers tussen rechter en beul, 1400-1800, Brussel, 1984, met uitvoerige literatuuropgave. 290

In de loop van 1485-1486 werd Willem Fobelet op de pijnbank gelegd ("ter examinatien ghestelt", "gheprueft") op aanwijzen ("advijse") van de Rijngraaf, jonkheer Jacob zelve. Het vergrijp waarvan deze verre voorvader van de nog steeds in Rotselaar wonende familie Fobelets beticht werd, wordt niet vermeld : de drossaard noteerde slechts dat de man onder zware verdenking stond. Het verhoor duurde twee dagen en werd afgenomen door de drossaard, zijn helper en de scherprechter (of beul) in "de" herberg van Rotselaar. Over het vonnis vernemen we niets. De uitgavenpost wordt onmiddellijk gevolgd door de kosten die de drossaard wou inbrengen voor een nieuwe "pillorijn" of schandpaal. Of deze schandpaal in verband moet gebracht worden met de voorgaande strafzaak, is niet duidelijk. De schandpaal van 1486 moet een indrukwekkender instrument geweest zijn dan de schamele houten paal met ijzeren halsring die we honderd jaar later terugvinden op een tekening van de dorpskom van Rotselaar uit 1596-1598 4 : de pilorijn van 1486 werd beschut door een leien dakje en droeg een vaan. Jammer genoeg voor de overijverige drossaard, wou Rijngraaf Jacob de kosten niet terugbetalen : de drossaard had op eigen houtje gehandeld, zonder heerlijk bevel; bovendien moest hij maar zelf een regeling treffen met de nonnen van Vrouwenpark, die hij ertoe had weten te bewegen het hout te leveren. De uitoefening van de heerlijke rechtsmacht mocht dan wel gedelegeerd zijn aan de drossaard, zowel het "advies" om tot onderzoek met scherprechter over te gaan als het geval van de schandpaal laten duidelijk zien wie inzake rechtspraak en bestraffing het laatste woord had. Afb. 1 : de schandpaal op het dorpsplein van Rotselaar omstreeks 1596-1598. Op 18 januari 1518 trad Goort Robijns aan als nieuwe drossaard, nadat Roelant Vander Noot het ambt had neergelegd, om een niet nader genoemde reden. Zijn eerste rekening bestrijkt daarom de periode vanaf zijn ambtsaanvaarding tot 30 september 1518. Heer was toen de oppermachtige Willem van Croy. De rekening werd dan ook niet meer afgehoord in Rotselaar zelf, maar - weliswaar pas op het einde van 1520! - op diens prachtig nieuwe kasteel te Heverlee (f 0 8r 0 : "Dese rekeninge is gehoert ende gesloten te Heverle XII e decembre XV e XX"). 4 Afgebeeld in B. MINNEN, Het henogdom Aarschot onder Karel van Croy (1595-1612). Kadasters en gezichten, Brussel, 1993, p. 340. 291

Op 5 juni 1518 werd te Rotselaar Jan Van Ravenschote ter dood gebracht. Zijn misdrijf wordt niet vermeld. Wel belicht de rekening alle kosten die die dag gemaakt werden, zowel vóór, tijdens en na de executie, zodat zij een vrij scherp licht werpen op de strafrechtelijke procedure. Jan Van Raveschot bracht zijn laatste acht dagen door in gevangenschap. Een bode was de beul gaan halen, die aangetroffen werd "bijde Roode Roede", een niet gelokaliseerd gebouw 5. De eerste vier dagen deed het huis van Hendrik Verhofstat dienst als plaats van verzekerde bewaring. Het was daar dat de gevangene door de beul en zijn helpers drie maal aan de tortuur werd onderworpen. Voor elke "proef" ontving de beul één Rijnsgulden. De laatste vier dagen, kennelijk nadat de tortuur de gevangene tot bekentenissen had gedwongen en het doodvonnis was geveld, werd de veroordeelde opgesloten in de "torre", de oude toren van de motteburcht van Rotselaar 6. De burcht lag sinds haar verwoesting in het oorlogsjaar 1488 in puin, maar de toren bleef dienst doen als gevangenis, ook al had, volgens de toenmalige meier, een recente ontsnapping bewezen dat de kerker in het bouwwerk daartoe niet meer deugde 7 Wat hieruit overduidelijk blijkt is dat, niettegenstaande de feïtelijke ongeschiktheid van het gebouw, de oude donjon het zichtbaar teken bij uitstek bleef van de hoge justitierechten waarmee de heren van Rotselaar en hun nakomelingen bekleed waren. Alleen om die symbolische reden bleef de bouwvallige toren nog een tijd in gebruik als "dodencel" voor de ter dood veroordeelden. Vóór de gevangene naar het schavot werd geleid, werd hem wijn aangeboden. Samen met zijn biechtvader besteeg hij een kar die hem naar de executieplaats voerde. Ook de biechtvader werkte niet voor niets : hem werd 25 stuivers uitbetaald. De fatale slag bracht de beul 6 Rijnsgulden op. Het lijk werd nadien op een vooraf ineengetimmerde staak "met afsetten" (rad?) gelegd. Vermoedelijk werd dit rad opgesteld op de executieplaats te Rotselaar, die zich bevond op de "Galgeberg" 8 op het uiteinde van de Middelberg, aan de kant van Wezemaal, nabij Gelrode, bij de grens met de heerlijkheid Rivieren (Gelrode) en het Land van Aarschot. Een afbeelding van deze macabere plaats, waar galg en rad een van ver schrikwekkend getuigenis aflegden van de hoge rechtsmacht van de heer van Rotselaar, vinden we op een gezicht op het dorp Betekom uit 1596-1598 9. Tussendoor noteert de drossaard ook dat hij, naar oude gewoonte, samen met zes dienaars en een zekere Wouter "te Wezemaal" de heerlijke gerechtsplaats van Rotselaar was gaan bewaken op Sint-Jobsdag; maar aangezien deze dag op 10 mei viel 1o, staat dit los van de executie van 5 juni. 5 Niet in Leuven : de huisnaam komt niet voor in het repertorium in A. MEULEMANS, Atlas van Oud-Leuven, Leuven, 1981. 6 Over deze burcht, zie B. MINNEN, Een verdwenen motteburcht: het kasteel van de heren van Rotselaar, in: HOGT, 2 (1987), p. 92-101, 201-208. 7 Dat blijkt uit een brief van meier Wouter Vanden Dijke aan meester Jan Vander Eycken, magistraat in de Rekenkamer van Brabant en lid van de raad van Willem van Croy; deze brief bleef bewaard in deze rekening : "... ende bij dien oick dat aldair anders egeen gevangenisse en is. dan int verbemt slot aldair staende verre uuyten volke, oft tot smeyers huysen, die qualijck gestelt zijn om zekerlijcke gevangenen te Yerwaeren, ende oic by dien dat de veteren ( = boeien) aldair qualijck genoech gesloten waeren, eenen misdadigen gevangene onlanx ontbroken is geweest... ". 8 We vinden deze! plaatsnaam als zodanig terug in het oudst bekende cijnsboek van de heerlijkheid Rotselaar, dat kort na 1423 werd opgesteld en zich eveneens bevindr in het Brusselse Arenbergarchief. 9 B. MINNEN, Het henogdom Aarschot, p. 96; vergelijk met de plaats van de galg op een gelijktijdige rolkaart, p. 63 en 64. 10 Zie A. EER.ENS De eeredie11st van Si111 Job te Wezemaal, in: Eigen schoon en De Brabander, 22 (1939), p. 1-12. 292

Op 30 juni was de beul terug in de heerlijkheid, ditmaal voor een dubbele executie. Deze keer was er in de volle betekenis van het woord sprake van onverbiddelijk snelrecht. De beide misdadigers, de gebroeders Mathijs en Wouter Clijses, waren op 28 juni in een hinderlaag gevallen die was opgezet door de meier van Werchter, met behulp van zijn dienaars en de gerechtsdienaars van Haacht en Rotselaar. Dezelfde dag nog vond, in het huis van Peter Oems, het eerste verhoor met pijniging plaats, in het bijzijn van de drossaard, de schepenen (wellicht van Werchter), de gerechtsdienaren, de scherprechter en een zekere Willem Claes, die door Willem van Croy zowel voor het onderzoek als voor de executie was ontboden te Leuven : het lijkt dus wel dat het vonnis van tevoren vaststond. De beide broers werden na het verhoor die avond nog overgebracht naar hun eigen huis, waar zij de nacht doorbrachten onder het waakzaam oog van de gerechtsdienaren. Afb. 2 : de Galgeberg op de oostelijke grens van Rotselaar omstreeks 1596-1598. De dag daarop volgde een tweede scherpverhoor, mede in aanwezigheid nu van een aantal personen uit Leuven, waarna het onverbiddelijke vonnis moet zijn geveld. Die nacht fungeerde opnieuw de donjon van Rotselaar als sombere laatste verblijfplaats. De volgende morgen stonden twee biechtvaders, Jacob Eemont en Hendrik van Morteler, de twee gebroeders bij : zij namen de laatste biecht af en bereidden de veroordeelden voor op de dood. Jacob Eemont was te paard van Leuven gekomen; Hendrik Mortelaer alias Pants was vroegmispriester en kapelaan van het altaar van Maria in de kerk van Rotselaar, minstens 293

sinds 1508 tot 1526, toen hij door waanzin werd getroffen 11. Heel wat notabelen uit de heerlijkheid en het overige rechtsgebied van Willem van Croy zakten naar de plaats van de executie af : de gerechtsdienaren van Aarschot en nog andere dienaren van Willem van Croy, diens stadhouder of plaatsvervanger, de "chastelain" en de meier van Heverlee. Ook de schutters en andere "goede mannen" van Haacht woonden het schouwspel bij. Er werd die dagen nogal wat verteerd op kosten van de drossaard van Rotselaar. Ook nu kregen de veroordeelden nog een laatste maal wijn aangeboden, waarna een kar hen naar de executieplaats voerde. Voor de "slagen van justicien" streek de beul 14 Rijnsguldens op. In de zomer van 1522 maakte de beul opnieuw zijn opwachting in het Land van Rotselaar. Rond 19 juli hadden de gerechtsdienaren Willem Van Borre aangehouden te Vlasselaar, het meest oostelijke gehucht van Wezemaal. Een deel van Vlasselaar ressorteerde onder de jurisdictie van de heer van Rotselaar, een deel onder de heer van Wezemaal, en een deel onder het Land van Zichem, i" waartoe ook Nieuwrode behoorde, dat toen in handen was van de heren van Schoonhoven bij Aarschot 12. Dat laatste verklaart allicht de aanwezigheid van de jonker van Schoonhoven bij de executie van de gevangene. Willem Van Borre zat zeven dagen gevangen. Tussen het eerste Afb. 3 : de Galgeb,:rg van Rotselaar; detail uit een rolkaart van 1596- en het tweede "examen" verliepen enkele 1598. dagen, want voor de tweede tortuur moest de scherprechter te Tienen worden gehaald. Op 26 juli werd Willem Van Borre ter dood gebracht. De ochtend van de executie ontbeten de biechtvader, de gerechtsdienaren, de scherprechter en nog andere personen in het huis van de gerechtsdienaren, waar ze waren samengebracht uit veiligheidsredenen : er passeerden in die tijd voetknechten, wat in v,erband kan gebracht worden met de eerste oorlog van keizer Karel V tegen koning Frans I van Frankrijk, wiens bondgenoot, de hertog van Gelre, herhaaldelijk raids liet uitvoeren in de Nederlandse gewesten. De executie gebeurde in het bijzijn van de rentmeester, de drossaard zelf, jonker van Schoonhoven, de gerechtsdienaren van Rotselaar en drie gerechtsdienaars van Leuven, die de avond tevoren aankwamen. Na de fatale slag werd het lichaam opnieuw toevertrouwd aan "den boom der justitien", die tevoren ineengetimmerd was. V>/ as de laatmiddeleeuwse heerlijke rechtspraak dan onverbiddelijk? Was de tortuur steeds de voorbode van een onherroepelijk doodvonnis? In de rekening van drossaard Goert Ro- 1 1- B. MINNEN, Een landelijke parochie in de Middeleeuwen : Rotselaar van 1044 tot 1559 (Publikaties van het Belgisch Centrum voor landelijke geschiedenis, nr. 99), Leuven, 1991, p. 87, 88, 93, 97, 110, 118, 143, 147, 149, 231, 232. 12 Cf. E. VAN ERMEN, De landelijke bezitringen van de heren van Wezemaal in de Middeleeuwen. Dl. 1 : Tot de dood van Jan J (1166-1417) (Publikati<'s van het Belgisch Centrum voor landelijke geschiedenis, nr. 68), Leuven, 1982, p. 37, 43-44. 294

bijns van 1519-1520 blijkt dat dit beeld moet genuanceerd worden : men getroostte zich soms grote moeite om een klare kijk op een rechtszaak te bekomen, waarbij zelfs een eerder oordeel kon herzien worden. Dat bewijst het geval van Jan van Sint-Truiden. Die was op 3 november 1519 wegens criminele feiten ("crimineelyck") gevangen genomen te Werchter. Jan zat in de plaatselijke gevangenis ("vroente") tot 24 november. Daar werd hij een eerste keer verhoord door de schepenen, meiers en gerechtsdienaren. Nadien werd de scherprechter erbij gehaald; Jan legde een bekentenis af, ongetwijfeld als gevolg van de foltering en uit vrees voor een tweede tortuur. Voor de drossaard was de conclusie toen duidelijk, vermits hij "in meyningen was hem te justicieren". Maar liefst drie dagen lang bracht Jan van Sint-Truiden nadien door in het ultieme gezelschap van twee predikheren uit Leuven, broeder Dierick Vos en een confrater, die de gevangene biechtten en "onderwijs" gaven, m.a.w., hem voorbereidden op de dood. Maar de bekentenis van de veroordeelde werd niet zonder meer aanvaard. Het lijken de "diverschen kennessen" van Jan te zijn geweest, in de rekening vermeld zonder verdere concretisering, die als eersten de schuldbekentenis in twijfel trokken. Feit is dat de drossaard zelf een dienaar naar Sint-Truiden zond om daar informatie in te winnen bij de schepenen. Toen bleek een eerste maal dat de bekentenis niet strookte met de waarheid. Daarop werd de gerechtsdienaar van Rotselaar naar het gasthuis van Po stel in de Kempen gezonden. De reis heen en weer nam drie dagen in beslag. Hij kwam terug met een geschreven verklaring van de gasthuismeesters, die ook nu de bekentenis tegenspraken. Uiteindelijk reisde de drossaard zelf naar het Kempense Meerhout, de woonplaats van de verdachte. Nu pas vernemen we iets meer over de inhoud van de bekentenissen van Jan van Sint-Truiden : hij had verklaard een "pantrocke" (een kledingstuk met afhangende panden) te hebben gestolen van de meier van dat dorp, wat evenmin juist bleek te zijn. Na Meerhout was de drossaard tot de conclusie gekomen dat Jan van Sint-Truiden onschuldig was aan de hem ten laste gelegde misdrijven. Die boodschap bracht hij over aan Maria van Hamal, die toen voor haar gemaal, Willem van Croy, het feitelijke bewind uitoefende over de Aarschotse domeingroep. Maria liet zich juridisch adviseren door meester Jan Vander Eycken, die we al in 1518 ontmoetten als raadsman van Willem van Croyl3. Beiden droegen de drossaard op om, als ultieme toets, de drossaard van Bilzen en Kuringen (bij Hasselt) in het Land van Luik (Loon) te polsen over een brand die Jan van Sint-Truiden zou hebben gesticht op een hoeve aldaar : maar ook dat bleek niet te kloppen. Hoe de zaak verder is afgelopen, weten we niet, maar de beul moest in ieder geval Rotselaar onverrichterzake verlaten. Eén aantekening tot slot: is het toeval dat een dergelijke goede afloop zich voordeed onder het feitelijke bewind van een vrouw? Helaas bewijst de executie van Willem Van Borre in 1522 dat het één niet noodzakelijk in verband kan gebracht worden met het ander. Na het overlijden van Willem van Croy (1521) oefende markgravin Maria van Hamal het gezag over het markizaat uit tot haar dood, in 1540. Deze vrouw, die bekend is om haar kerkelijke liefdadigheid en vrome stichtingen 14, liet als opperste gerechtsvrouwe, als dit zo moest, haar hoge rechtsmacht met straffe hand gelden. 1 3 Zie noot 7. 14 Zie Een stad en een geslacht : Leuven en Croy, tentoonstellingscatalogus, Leuven, 1987, passim. 295

Bijlage : uittreksels uit rekeningen van de drossaarden van het Land van Rotselaar Afkortingen : d. = denieren, s. = schellingen, :E = pond. 1. Uit de rekening van 1485-1486 (f 0 14v 0 -l5r 0 ) Item rekent de drossate van coste alsmen Willem Fobelet ter examinatien ghestelt hadde, die ter quader famen stont, ende bij advijse mijns joncheren gheprueft wert, maer en wilde niet lijden eenighe poenten diemen nochtans wel ghetoent soude hebben, alsdoen vertheert binnen twee daghen bijden drossate, sijnen knecht ende den scarprichtere inder herberghen van Rotsselaer mitten ordinaris loone tsamen II grijpen XXV plee, valet XXXV s. Item aen zekere costen gedaen int maken vanden pillorijn dat de drossate heeft doen maken binnen desen jare, aen dachueren, ijserwercke, decken met schaillen, mitgaders der vane ende saghen, sonder eenich hout te rekenen, tsamen gedraghende ter sommen van XXIX gripen IV plee, valet XIX Rinsgulden VII s. 1 plee. (deze uitgavenpost werd na de ajhoring van de rekening doorstreept. De reden werd in de marge bijgeschreven :) Om deswille dat hij ( = de drossaard) gheenen last ghehadt en heeft van mijnen joncker ( = Wild- en Rijngraaf Jacob) dit pillorijn te hermakene, noch oick mijn joncker den verloren cost niet dragen en wilt, daer omme hier doorslagen (= doorstreept). Ende sal de drossaet sculdich zijn te contenterene der vrouwen van Vrouwenpercke van allen den houte bij hem gehaelt ter causen van desen. 2. Uit de rekening van 1518 (f 0 6r 0-8r 0 ) (Uitgaven :) Ierst de casten vander justicien van Jan van Raveschote gedaen te Rotselaer den vijfsten junii anno XVIII. Voer den gevangene aen wijn betaelt I V2 stuver, valet Is. VI d. Aen den wagen die den biechtvader ende den misdadigen voerde betaelt X stuvers, valet X s. Aenden scerprichter voer den slach betaelt VI Rinsgulden, valet VI f. Aenden selven scerprichter, voer drie proeven, voer elck eenen Rins gulden, tsamen 111 f. 296

Aenden bichtvader betaelt XXV stuvers, valet XXV s. Voer Peeter Oems, stadthouder smeyers van Loeven ende ander goede mannen met den scepenen van Rotselar ende des heeren dieneren tsamen vertert 111 Rinsgulden II 1h stuvers, valet 111 f II s. VI d. Aenden timmerman die den staeck metten afsetten heeft gemaict betaelt II stuvers, valet II s. Aenden vroentcosten te Henrycs Verhofstat huys 1111 daegen, elcs daegs VIII stuvers, ende inden torre vier daegen, elcs daegs II stuvers, val et tsamen II f. Aende verteerde costen als men den gevangen examineerde den scerprichter dieners tot Henrycx huyse die hem verwaerde, tsamen II Rinsgulden, qui valent II f. Wouter te Weesmale op St. Jobes dach metten drossaet ende sesse dieners om, navolgende der ouder costumen, de heerlijck justicie van Rotselaer aldaer te bewarene, tsamen gerekent II Rins gulden, valet II f. Item des anderen daegs daer naer bijde dieners van Werchter, Rotselaer (niet: Haacht) ende metten dieners van W eesmale vrientscape te onderhouden ter tijt als daer gevangen wart Jan van Vlaslaer, de welck Wouteren van Kelfs, dienre, ontbroecken (= ontsnapt) is geweest, alst blijct inde rekeninghe daer verteert XXVIII stuvers, valet XXVIII s. Item den bode die den scerprichter haelde ende bijde Roode Roede te vinden was, betaelt VI stuvers, valet VI s. Aengaende der iusticien Mathijs ende Wouter Clijses, gebruederen, den XXVII{ junii gevangen ende den lesten der selver maent gejusticeert. Ierst bijden meyer van Werchter ende sijnen dieners metten dieners van Hacht ende Rotselaer ter tijt als sij de selve gebruederen belaegden ende vingen, daer om tsamen verteert VIII stuvers, val et VIII s. Item den selven dach tsavens dat de dieners aldaer noch bleven bijde gevangenen, II stuvers scilicet II s. Item den selven dach tsavens als de drossaet, scepenen, dieners, scerprichter ten daege der ierster proeven tsamen verteert XV stuvers, valet XV s. Item den H en proeven ende examen gedaen vanden selven gebruederen bijden drossaet, scepenen, dieners, scerprichter ende anderen aldaer present sdinsdaegs verteert VIII stuvers, valet VIII s. 297

Item ten daege der iusticien smorgens bij den bichvaders, dieners, scerprichter ende dieners van Arschot ende anderen mijns heeren dieners tsamen vertert VI stuvers, valet VI s. Vanden peerden costen tot Peeter Oems huyse bij stadthouwer, chastelaines van Heever (= Heverlee), smeyers, bichtvaders ende ander ten daege der examen ende iusticien, tsamen verteert XXII stuvers, valet XXII s. Item voer de scutters ende anderen goeden mannen van Haecht die aldaer hadden verteert X stuvers, scilicet X s. Item verteert tot Peeter Oems bijden drossaet, scepenen, dieners, scerprichter ende ander van Loeven geappareert ten dage vanden examen, ende sanderen daeges daer nae in twee oft drie maeltijden, tsamen verteert XXVI 1 h stuvers, valet XXVI s. VI d. Item verteert ten daege der justicien tot Peeter Oems huyse bijden stathouwer, chasteleyn, meyer van Heever, drossaet, rintmeester, scepenen, dieners ende ander tsamen inden maeltijt vergadert, 111 Rins gulden 1111 1 /2 stuver, valet 111 f 1111 s. VI d. Item den bichtvader (sic, enkelvoud), heer Jacop Eemont ende heer Henryck van Morteler, die beide gebruederen tsamen gebicht ende geinformeert hebben hen totter doot te gevene ende inden uytersten bij gestaen hebben, daer voer betaelt II Ringsulden, valet II f. Item Willem Claes van Loeven, diener die mijn heer de meyer aldaer sant ter examen ende justicien, voer sijn salarys betaelt XXIIII stuvers, valet XXIIII s. Item den bichtvader heer Jacop Eemont, voer sijn peert van Loeven van II dagen VIII stuvers, val et VIII s. Item voer den wagen die de mesdadige ende bichtvaders voerde, betaelt X stuvers, valet X s. Item aenden wijn der justicien aengaende betaelt 1 1 h stuver, valet Is. VI d. Item voer de examinacie aen beyde de mesdadige gedaen den scerprechter, ende voer de slagen van justicien bij advise van stadthouders, Geeraert scasteleyns, smeyers van Heever, tsamen geaccordeert ende betaelt XIIII Rinsgulden, valet XIIII f. Item den diener voer de costen inden torre ende buyten voer beyde de gevangen tot haeren huyse elcken van 1111 daegen, elcs daegs IDI stuvers, valet tsamen XXXII s. 298

3. Uit de rekening van 1521-1522 (f 0 6r 0-7r 0 ) Aengaende der justicien inden persoon Willems van Borre gedaen, den xxn_e n julii ter justicien gebracht. Ierst den scerprechtere ten iersten examen voir sijn gaige betaelt XXIIll stuvers, val et XXIIII s. Verteert de voirs. scerprechtere int voirs. ierste examen metten dieners XV stuvers, valet XV s. Verteert ten tijde der justicien bijden biechtvader, rentmeester, drossaet, scerprechter, dienaers van Rotselaer ende met drie dienaers van Lovene die ter justicien compareerden des avonts te voeren, XXII stuvers, valet XXII s. Opden dach der justicien bij mij, joncker van Scoenhoven, biechtvader, rentmeester, scerprechter ende ander goede mannen ende metten voirscreven dienaers tot Peeter Oems verteert tsamen II Rinsgulden X stuvers, valet II f X s. Den scerprechter die van Thienen was gehaelt voir een ander examen ende voer den slach tsamen 1111 Rins gulden, val et 1111 f. Den dienaers voer haer vroentcosten van VII dagen, elcks daegs 1111 stuvers, tsamen XXVIII stuvers, val et XXVill s. Verteert smorgens ten dage der justicien bijden biechtvader, dieners, scerprechter ende andere, uuyt vreesen vanden knechten die aldaer te voete passeerden, die daer om waeren gehaelt tot sdieneren huyse, XXV stuvers, valet XXV s. Den biechtvader voir sijn salaris betaelt naeder ouder costumen XXIIII stuvers, val et XXIIII s. Noch doen de dieners ierst Willeme vingen ende aentast deden ende hem daer op wachten tot Vlaslaer, verteert V 1 h stuvers, valet Vs. VI d. Den wageman die den gevangene metten biechtvader ter justicien voerde, voir sijn salaris VI s. (andere hand :) Voir den boom der justitien te bereydene, den timmerman ende metten naghele dair toe behoevende tsamen VI stuvers, valet VI s. 299