Brandveiligheid in de zorg

Brandveiligheid in de zorg

Brandveiligheid in de zorg Colofon Uitgave Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, 2009 Teksten interviews: Martin van Rooij, Van Rooij Communicatie Overige teksten: André Bode, Willeke van Staalduinen, TNO Vormgeving: Twin Media BV, Eline Slegers Foto s: Martin van Rooij, Van Rooij Communicatie en Istockphoto

Een goede zorginstelling is ook een veilige zorginstelling Brand in zorginstellingen komt zeer weinig voor. Maar elke brand is er één te veel. Daarom moeten alle zorginstellingen ervan doordrongen zijn dat ze al het mogelijke moeten doen om gebouwen brandveilig te maken. Eigenlijk zouden we ervan uit moeten kunnen gaan dat van elk gebouw de brandveiligheid in orde is. Het is daarom goed dat we beschikken over het actieprogramma Brandveiligheid. Het doel van het actieprogramma is tweeledig: enerzijds om mensen die verantwoordelijk zijn voor de bouw en het gebruik van een pand, meer bewust te maken van de noodzaak van brandveiligheid. Anderzijds wil het actieprogramma ertoe bijdragen dat brandonveilige situaties in openbare gebouwen tot een minimum worden beperkt. Een belangrijke groep gebruikers van openbare ruimtes zijn mensen die niet in staat 4 5

Zorginstellingen moeten niet alleen werken aan zorgkwaliteit, maar ook aan sociale veiligheid en brandveiligheid. zijn om zelf snel een gebouw te verlaten. Denk maar aan mensen in verpleeg- en verzorgingshuizen of ziekenhuizen. Of aan mensen met dementie waarvan je niet weet hoe ze zullen reageren bij een calamiteit. Deze groep gebruikers is de reden dat ik nauw betrokken ben bij het actieprogramma Brandveiligheid. Onderdeel van het actieprogramma Brandveiligheid vormt de Beurs Brandveiligheid in de zorg. Alles is gericht op het vergroten van het bewustzijn van brandveiligheid in de zorg. Met deze beurs wil ik bereiken dat u daadwerkelijk aan de slag gaat. Mijn motto is: een goede zorginstelling is een veilige zorginstelling. Ik heb er daarom niet alleen voor gezorgd dat u zo veel mogelijk krijgt aangeboden om dit bewustzijn te vergroten, maar ook dat u materiaal meekrijgt om te gebruiken in uw instelling. Bijvoorbeeld de checklist Brandveiligheid in de zorg. Daar kunt u morgen meteen mee starten. Na afloop van uw beursbezoek ontvangt u ook dit boek waarin de geïnterviewden u vertellen hoe zij omgaan met brandveiligheid in de gezondheidszorg, waar zij op letten en hoe zij zaken oplossen. Een boek dat erom vraagt om deze ervaringen te bespreken met uw collega s. Het is van levensbelang dat u en uw collega s en de cliënten weten hoe zij brand kunnen voorkomen en hoe zij moeten handelen bij brand. Het onderwerp Brandveiligheid mag daarom nooit van de agenda verdwijnen. Ik wens u veel succes met de verdere aanpak van de brandveiligheid in uw zorginstelling. Brandveiligheid is uw zorg! De Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport dr. Jet Bussemaker 6 7

Inleiding Ter gelegenheid van de Beurs Brandveiligheid in de zorg op 4 en 5 november 2009 zijn diverse mensen geïnterviewd die direct met de brandveiligheid in de gezondheidszorg te maken hebben. Deze mensen hebben ieder hun eigen ervaring en visie op het bevorderen van de brandveiligheid in de zorg geschetst. Het resultaat treft u aan in dit boek. Bestuursvoorzitter Awad van de Surplus Groep verhaalt wat er allemaal bij komt kijken als in een zorginstelling daadwerkelijk brand uitbreekt. Met name de consequenties voor de bewoners en het personeel zijn enorm. Ook het regelen van de continuïteit van de bedrijfsvoering is een grote opgave. Vervolgens komt de rol van de cliëntenraden aan de orde. Cliëntenraden vormen een nuttig klankbord, ook als het gaat om brandveiligheid. Veiligheidskundige Zaaijer bedacht een methode die kansen biedt voor structurele verbetering van de brandveiligheid in de zorg, het zogenaamde IbMZ-model. De praktijk van brandveiligheid in de zorg wordt geschetst aan de hand van betrokken medewerkers in de verschillende sectoren van de gezondheidszorg. Het belang van BHV-training, goede compartimentering, de mogelijke reacties van cliënten op brand en het oefenen, het bevorderen van het brandveiligheidbewustzijn in de organisatie en het investeren in brandveiligheid komen onder meer aan de orde. Tenslotte de rol van de brandweer. Meijer van Brandweer Breda vindt dat zorginstellingen als enige in staat zijn om goed in te schatten hoe zelfredzaam de cliënten zijn en dat zorginstellingen daarnaar ook moeten handelen. Brandveiligheid mag nooit een sluitpost zijn. 8 9

Aanleiding brandveiligheid in de zorg De huidige aandacht voor brandveiligheid in de zorg vindt zijn oorsprong in de brand in het cellencomplex op Schiphol-Oost en het daarover door de Onderzoeksraad voor de veiligheid uitgebrachte rapport. De Raad concludeerde destijds dat ondanks vele regels geen sprake was van een voldoende veiligheidsbesef en dat brandveiligheid bij zowel het ontwerp, de bouw en het gebruik van het cellencomplex onvoldoende aandacht heeft gehad. Hierop kreeg het College bouw zorginstellingen (Bouwcollege) van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) in 2007 opdracht om een verkennend onderzoek uit te voeren naar de stand van zaken van de brandveiligheid in de gezondheidszorg. Het onderzoek laat een divers beeld zien: enerzijds zijn er zorginstellingen waar serieus aandacht besteed wordt aan brandveiligheid en waar is voldaan aan de brandveiligheidseisen. Bij andere zorginstellingen bleek dit echter nog niet het geval te zijn. Bijvoorbeeld voldeed een deel van de zorginstellingen nog niet aan de vereisten van het Bouwbesluit 2003. Ook gaf een derde deel van de zorginstellingen aan in geval van brand geen snelle hulpverlening te kunnen bieden. Risicoverkenningen en trainingen van het personeel in instellingen bleek een ander aandachtspunt te zijn. 10 11

Actieplan Brandveiligheid in zorginstellingen Op basis van het onderzoek naar de brandveiligheid in de zorg (2007) stelde het ministerie van VWS een actieplan Brandveiligheid in de zorg op. Hierin wordt vooral aangestuurd op de verhoging van het brandveiligheidsbewustzijn bij de instellingen. Ook moet het actieplan ertoe bijdragen dat brandonveilige situaties in zorggebouwen tot een minimum worden beperkt. Het ministerie van Volksgezondheid liet vijf regionale congressen en een landelijk congres organiseren om aandacht te vragen voor brandveiligheid in de gezondheidszorg. Tijdens de congressen kwamen onder meer het beleid van het ministerie en de brand in Verpleeghuis SanctaMaria in Zevenbergen aan de orde. Ook werd tijdens de congressen aandacht besteed aan de verschillende manieren waarop de brandveiligheid en deskundigheid in zorginstellingen vergroot kan worden. Hiertoe behoren de ontwikkeling van een model voor de integrale beoordeling voor de brandveiligheid. Dit model, de Brandveiligheidsmatrix, biedt instellingen inzicht in het totale niveau van brandveiligheid op basis van de bouwkundige, installatietechnische en organisatorische maatregelen uitgezet tegen de bestaande wettelijke kaders. De Brandveiligheidsmatrix voor de zorg is ontwikkeld door Efectis in opdracht van het Bouwcollege (thans voor een deel overgegaan naar TNO). Verder heeft VWS de ontwikkeling van een opleidingsinstrument (E-learning, ontwikkeld door Niveo) voor de brandveiligheidsorganisatie en de uitrol van de systemen voor de bestuurlijke en beleidsmatige verankering van de brandveiligheid (de IbMZ-modellen) ondersteund. Het actieplan omvat verder de organisatie van een interactieve beurs en workshops waarin het brede spectrum van brandveiligheid in de gezondheidszorg aan bod komt. Deze vindt plaats op 4 en 5 november 2009. 12 13

Beurs Brandveiligheid in de zorg Beslissers en medewerkers van alle zorginstellingen, jeugdzorg, maatschappelijke opvang, peuterspeelzalen en internaten voor schippers- en kermiskinderen zijn uitgenodigd om op 4 en 5 november 2009 in de Jaarbeurs Utrecht kennis te nemen van vele aspecten van brandveiligheid. De beurs en de workshops bieden volop ruimte voor het inwinnen van informatie bij deskundigen en het opdoen van ervaring met preventie-, vlucht- en brandbestrijdings middelen. Beurs en workshops richten zich op vier thema s. In het eerste thema Waar moet ik mij aan houden en hoe financier ik? wordt onder meer ingegaan op kostenbesparingen door brandwerend glas en de mogelijkheden van kostenbesparingen op noodverlichting. Het Kiwa keurmerk Brandveilig Gebruik van Bouwwerken en de Score Card Bench marking risicobeheersing kunnen in verzekeringsopzicht financiële voordelen opleveren. Omdat voorkomen beter is dan genezen besteedt het tweede thema ruime aandacht aan Preventie en onderhoud brandveiligheidsbewustzijn. Brandveilig bouwen, training van de medewerkers, brandveiligheid op de managementagenda, veilige constructies en installaties, geleerd van branden vormen de ingrediënten van de beurs en workshops om voor preventie aandacht te vragen. Als dan toch een brand uitbreekt komt het erop aan dat medewerkers adequaat reageren en dat goedwerkende middelen aanwezig zijn om de brand te bestrijden of te ontvluchten. Optreden bij calamiteiten vormt het derde thema van de beurs. Bijzondere aandacht gaat uit naar de consequenties van de brand voor de continuïteit van de zorgverlening en het afhandelen van verzekeringskwesties. Een goede communicatie tijdens en na de brand blijkt onontbeerlijk te zijn. Het vierde thema gaat uit van de Modellen brandveiligheid. Zoals Integrale Brandveiligheid Bouwwerken, Brandveiligheidsmatrix, Brandveilig Gebruik Bouwwerken en Bedrijfshulpverlening door E-learning. Veel modellen benadrukken de samenhang van constructie en bouw, installatie en organisatie in relatie tot de brandveilig heid. Meer informatie over de beurs, workshops en andere aspecten van brandveiligheid is verkrijg baar via www.brandveiligheidindezorg.nl. 14 15

Becker Awad (Surplus Groep): Dit hopen we nooit meer mee te maken Zondag 11 mei 2008. Een stralende voorjaarsdag een dag nota bene waarop Moederdag samenvalt met Eerste Pinksterdag krijgt in Zevenbergen een roetzwarte rand. Er breekt brand uit in verpleeghuis Sancta Maria, een tehuis voor veelal demente senioren die intensieve zorg behoeven. Er vallen doden noch gewonden, maar de brand zorgt voor een enorme nasleep en hoge kosten. De brand brak uit in een technische ruimte, waarschijnlijk als gevolg van kortsluiting, maar waarom die kortsluiting ontstond is nog steeds niet duidelijk. Het gebouw was uit 1986, dus niet heel oud, aldus bestuursvoorzitter Becker Awad. We hebben de eisen van de brandweer steeds goed nageleefd. Zo hebben we oude deuren vervangen door brandwerende deuren of de brandwerendheid ervan verbeterd, zoals de brandweer ons had opgedragen. Ook was het gebouw gecompartimenteerd. Daardoor was er voldoende tijd om te ontruimen. Die tijd was nodig ook, want een afdeling van 32 bedden ging voor driekwart in rook op. De afdeling eronder liep ernstige rooken waterschade op. De rest van het verpleeghuis moest worden ontruimd vanwege de aanwezigheid van schadelijke stoffen. Gelukkig hadden we onze zaakjes op orde, zowel bouwkundig en installatietechnisch als organisatorisch. Onze mensen hebben heel doortastend gehandeld. Zo is er nog iemand van het toilet gehaald, niet ver van de brandhaard. Ook zijn zorgdossiers in allerijl meegenomen; iets wat niet in de ontruimingsinstructie stond. Ik ben blij dat het zo goed is afgelopen en ik ben trots op onze mensen. Diepe indruk In allerijl werden 166 mensen ondergebracht in een sporthal. Een logistieke operatie van formaat die uitstekend verliep. Geëvacueerden werden geregistreerd, kregen medicatie, eten en drinken en werden nadat hun familie was geïnformeerd ondergebracht in elf locaties in de omgeving. Het gebouw is inmiddels gesloopt. Awad: Zekerheidshalve hebben we nadien nog eens ons bedrijfshulpverleningsplan laten checken, maar dat was in orde. Er was geen reden om het aan te passen. De brand heeft ondanks de goede afloop diepe indruk gemaakt op het personeel en de bewoners. Een bedrijfshulpverlener vertelt: Enkele bedlegerige bewoners moesten we eerst op andere bedden tillen, omdat hun bedden niet door de deur pasten. Sommige bewoners hadden nauwelijks door wat er zich allemaal afspeelt. Tja, en zo ging je maar door. Soms met tranen in de ogen. Ik ben echt ontzettend 16 17

Een brandveilig gebouw is niet alleen goed voor personeel en bewoners, maar ook voor de continuïteit van het bedrijf. blij dat er geen slachtoffers zijn gevallen, maar ik heb het er nog steeds moeilijk mee. Brandveiligheid waarborgt continuïteit Awad neigt naar nog betere voorzieningen om een herhaling te voorkomen. Hoewel het goed is afgelopen, is de nasleep gigantisch. We zijn bezig met nieuwbouw en er staan nog meer nieuwbouwplannen op stapel. Brandveiligheid zal nu nog meer dan al het geval was voorop staan. Daarom kijken we onder meer naar brandvertragende stoffering, aluminium kozijnen en sprinklers. Niet alleen om de veiligheid van bewoners en personeel te waarborgen en het risico op traumatiserende gebeurtenissen te minimaliseren, maar ook uit bedrijfseconomische overwegingen. Een brand kost je echt klauwen met geld. Tijdelijke huisvesting wordt bijvoorbeeld slechts een halfjaar vergoed. Verder hebben we nu veertig bedden minder. Maar productieverlies wordt niet vergoed en het vaste personeel moet gewoon worden doorbetaald. De schade loopt al gauw in de miljoenen. Gelukkig hebben we met verzekeraars regelingen kunnen treffen, waardoor een deel van de kosten is vergoed. Een brandveilig gebouw is niet alleen goed voor je personeel en je bewoners, maar ook voor de continuïteit van je bedrijf. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Becker Awad, voorzitter van de Raad van Bestuur van de Surplus Groep, (0168) 35 05 00, raadvanbestuur@surplusgroep.nl. 18 19

Han Mennen (KansPlus) en Arnoud Boerwinkel (LOC): Cliëntenraden kunnen directies helpen brandveiligheid te waarborgen Dat een directeur van een zorginstelling verantwoordelijk is voor de brandveiligheid, wil niet zeggen dat hij alles weet en ziet. Cliëntenraden vormen daarom een nuttig klankbord, ook op het gebied van brandveiligheid. De belangenorganisaties LOC en KansPlus ondersteunen cliëntenraden in die rol en hebben onder meer een handboek en een signaleringslijst brandveiligheid ontwikkeld. KansPlus, een belangenvereniging voor mensen met een verstandelijke beperking, telt zo n veertienduizend leden, verdeeld over ongeveer negentig ledengroepen. Han Mennen, coördinator van het kennis- en adviescentrum: Veiligheid in algemene zin is een van de aandachtsgebieden van Kans- Plus. Daarbinnen is brandpreventie een van onze speerpunten. Enige bezorgdheid op dit vlak is op zijn plaats. In september 2003 is Monitoring gebouwkwaliteit in de gehandicaptenzorg verschenen, een rapport van het college bouw zorginstellingen over de kwaliteit van de huisvesting bij zorgaanbieders. Daaruit kwam naar voren dat de kwaliteit van de helft van de woongebouwen onder de maat is. Dat impliceert dat de brandveiligheid daar niet op het vereiste niveau is, al moet ik daarbij wel aantekenen dat er hard wordt gewerkt aan verbetering. LOC, Zeggenschap in zorg, is eveneens een belangenorganisatie. Ze behartigt de belangen van cliënten in onder meer verplegingsen verzorgingshuizen, psychiatrie, verslaafdenzorg en maatschappelijke opvang. Zo n tweeduizend cliëntenraden zijn bij LOC aangesloten. Beleidsmedewerker Arnoud Boerwinkel: Cliëntenraden informeren geregeld bij directies van zorginstellingen hoe het staat met de brandveiligheid. Ook kan een cliëntenraad een directie bijvoorbeeld adviseren geregeld brandoefeningen te houden. Krijgt de cliëntenraad niet goed antwoord op zijn vragen of legt de directie een advies naast zich neer, dan kunnen wij de cliëntenraad informeren over mogelijke vervolgstappen, zoals de inschakeling van een externe geschillencommissie. Gezamenlijk belang Als het gaat om brandveiligheid hebben cliëntenraden een verzwaard adviesrecht, maar ze maken daar maar zelden gebruik van, weet Boerwinkel. Eigenlijk is dat raar, want er is geregeld aanleiding om een externe geschillencommissie in te schakelen. Het lijkt erop dat de cliëntenraden soms bang zijn dat door zo n stap de relatie met de directie zal verslechteren of dat zo n actie vervelende gevolgen heeft voor de zorg aan hun dierbare die in die instelling verblijft. Dat is jammer, want brandveiligheid van de cliënten is een gezamenlijk belang van directie én cliëntenraad. Een doortastende en volhardende cliëntenraad kan ertoe bijdragen dat de veiligheid verbetert. Handboek en signaleringslijst KansPlus en LOC hebben beide van VWS extra middelen gekregen om cliëntenraden te ondersteunen bij hun streven een bijdrage te leveren aan de brandveiligheid in zorginstellingen. Met dat geld hebben ze twee nieuwe instrumenten ontwikkeld om het werk van cliëntenraden te vergemakkelijken: een Handboek Brandveiligheid in de zorg en opvang en een Signalerings- 20 21

lijst brandveiligheid. Het handboek stelt cliëntenraden in staat om de brandveiligheid van een instelling te beoordelen en beschrijft onder meer wat wordt verstaan onder brandveiligheid, wie ervoor verantwoordelijk is en wat een cliëntenraad kan doen. Ook zitten er handige voorbeeldbrieven in. Mennen: De brandweer kan niet voortdurend controleren of alle instellingen volledig brandveilig zijn. Het is daarom goed als andere betrokkenen zoals cliëntenraden hun ogen en oren goed openhouden. Daarom leiden wij KansPlus, LOC en een aantal andere cliëntenorganisaties in totaal zo n honderd vrijwilligers op. Die gaan vanaf dit najaar cliëntenraden ondersteunen bij het in beeld brengen van de brandveiligheid. Dat gebeurt dan samen met bijvoorbeeld het hoofd facilitaire dienst of een bedrijfshulpverlener. Begin 2010 houden we een terugkomdag om te bezien of de signaleringslijsten goed werken en compleet zijn. Desgewenst passen we ze vervolgens aan, waarna ze voor cliëntenraden beschikbaar zijn. Scherp houden Brandveiligheid is een lastig te managen issue. Doet zich een calamiteit voor, dan is een tijdlang iedereen alert. Maar gaat alles goed, dan verslapt de aandacht weer. Klosjes onder deuren, rollators en scootmobiels die een vluchtweg versperren: op een gegeven moment sluipt het er weer in. Cliëntenraden kunnen er volgens Mennen toe bijdragen dat organisaties scherp blijven als het gaat om brandveiligheid. De kans dat men- sen met een fysieke en/of verstandelijke beperking ongewild een brand veroorzaken, is groter dan normaal. Als iemand met een beperkte mobiliteit bijvoorbeeld een brandende sigaret op zijn bed laat vallen, kan hij die misschien niet zelf doven. Zo iemand kan alleen brandveilig wonen als er goede bouwkundige en installatietechnische voorzieningen zijn, geruggensteund door goed getrainde en geoefende BHV ers die weten hoe te handelen in geval van brand. Zaken als brandwerende scheidingen, een snelle detectie en een adequate respons zijn dan letterlijk van levensbelang. Hoe wil je anders mensen die vast zitten of liggen op tijd evacueren? De organisatie scherp houden als het gaat om brandveiligheid: daar kunnen cliëntenraden volgens Boerwinkel een wezenlijke bijdrage aan leveren. Cliëntenraden weten vaak nog beter dat de directie wat de alledaagse praktijk is op een bepaalde locatie. Ze kunnen de directie een spiegel voorhouden, als klankbord fungeren en helpen de veiligheid van de bewoners te waarborgen. Of dat nodig, is snel en eenvoudig vast te stellen. Vraag een willekeurige bewoner van een verpleeg- of een verzorgingshuis wat hij moet doen als het brandalarm klinkt. De meeste zullen het antwoord schuldig moeten blijven. Zolang dat het geval is, is er nog veel te doen. Neem voor meer informatie contact op met Arnoud Boerwinkel, a.boerwinkel@loc.nl, (030) 284 32 20 of met Han Mennen, h.mennen@kansplus.nl, (030) 236 37 59, of kijk op www.loc.nl respectievelijk www.kansplus.nl. 22 23

Fred Zaaijer (IbMZ): Beoordeel bestuurders specifiek op brandveiligheid Brandveiligheid is een onderwerp waarvoor de aandacht steeds opnieuw moet worden bevochten. Gaat het een tijd goed en doen zich geen ernstige calamiteiten voor, dan zakt de belangstelling langzaam weg. Maar na ernstig incident, zoals in een verzorgingstehuis in Melle (België, begin augustus 2009) waarbij negen doden te betreuren waren, krijgt het weer volop aandacht. Hoe houd je brandveiligheid nagenoeg permanent op de bestuursagenda? Fred Zaaijer bedacht een methode die kansen biedt voor structurele verbetering. Brandincidenten in de zorg waarbij slachtoffers vallen zijn gelukkig schaars. Maar dat wil niet zeggen dat in zorginstellingen maar zelden brand uitbreekt. Sterker: het aantal brandincidenten in zorginstellingen neemt toe. In 2005 waren het er 874, twee jaar later waren het er al 1.100. Daarmee was een schade gemoeid van 85 miljoen euro. Dat er zelden slachtoffers vallen, is meer geluk dan wijsheid. Instellingen kruipen geregeld door het oog van de naald. Volgens veiligheidskundige Fred Zaaijer, hoofd van het samenwerkingsverband Incidentbeheersing Management Zorginstellingen (IbMZ), moet duidelijk zijn en blijven wie verantwoordelijk is voor brandveiligheid. In een zorginstelling is dat de Raad van Bestuur en niemand anders. Die kan weliswaar taken delegeren aan een coördinator veiligheid of hoe je zo iemand ook wilt noemen, maar de bestuurder is en blijft eindverantwoordelijk. Bestuursmethodiek Zaaijer vindt dat brandveiligheid voortdurend aandacht in de boardroom verdient. Daarom ontwikkelde hij een bestuursmethodiek die hierin voorziet en die in het najaar van 2009 wordt gepubliceerd. Een belangrijk element hieruit is dat de Raad van Bestuur een brandveiligheidsniveau kiest op basis van een risicogebaseerde benadering, uiteraard in aanvulling op het basisniveau zoals bedoeld in het Bouwbesluit en het Gebruiksbesluit. Het gekozen niveau volstaat dan ook bij de verblijfssfeer van zeer kwetsbare en immobiele patiënten. De bestuurder legt eens per jaar in een vergadering met de Raad van Toezicht verantwoording af. Hij geeft dan aan hoe er van beleid tot uitvoering invulling is gegeven aan de brandveiligheid, zowel in materiële als in organisatorische zin. Blijkt dat het bestuur adequaat heeft gehandeld, dan verleent de Raad van Toezicht decharge, net zoals een algemene ledenvergadering een penningmeester decharge verleent. Op deze wijze wordt de bestuurder specifiek beoordeeld op en beloond voor het voeren van een goed brandveiligheidsbeleid. 24 25

Zorginstellingen moeten aantoonbaar maken dat is nagedacht over brand, dat voorzien is in een interne noodorganisatiestructuur en dat geregeld wordt geoefend met brandweer en overige hulpdiensten. Deel van opleiding Met de bewustwording rond brandveiligheid kun je volgens Zaaijer niet vroeg genoeg beginnen. Waarom wachten met iemand op te leiden tot interne hulpverlener/ontruimer als hij werkt? Ik pleit ervoor dat zorgopleidingen hun studenten meteen opleiden tot intern hulpverlener, zodat ze goed beslagen ten ijs komen en weten hoe ze in geval van een calamiteit moeten handelen. Op het ROC Mondriaan in Den Haag starten we een pilot met een e-learning module zorginstelling hulpverlener. Nog altijd onderschatten bestuurders de risico s, meent Zaaijer. Als je s nachts op 180 kwetsbare bewoners of patiënten maar 5 medewerkers in huis hebt, hoe denk je die patiënten dan bij brand op tijd te kunnen evacueren? Zelfs als het gebouw aan alle eisen van compartimentering voldoet, er geen klosjes onder de deuren staan en niemand een deur open heeft laten staan, is dat onmogelijk. Mensen vergissen zich in de snelheid waarmee brand en vooral rook om zich heen grijpen. Je zult als zorginstelling aantoonbaar moeten maken dat je daarover hebt nagedacht, dat voorzien is in een interne noodorganisatiestructuur en dat er geregeld wordt geoefend samen met de brandweer en overige hulpdiensten. Patiënten, bewoners, medewerkers in de zorg en hun familie hebben recht op een brandveilig verblijfsklimaat. Neem voor meer informatie contact op met Fred Zaaijer, ibmz@rdgg.nl, (015) 260 38 66. 26 27

Geert Willemze (Symfora groep): Verwarde mensen reageren onvoorspelbaar bij brand Wat doet iemand die ernstig in de war is als er brand uitbreekt? Heeft hij de tegenwoordigheid van geest om te vluchten? Of slaat hij de handen voor de oren of de ogen en kruipt hij onder zijn bed? Geert Willemze (Symfora groep): Met beide scenario s houden we rekening. Symfora is een grote instelling voor geestelijke gezondheidszorg met vestigingen in Almere, Amersfoort, Hilversum, Laren en Veenendaal. Directeur Facilitair Bedrijf Geert Willemze houdt kantoor op het complex Zon & Schild in Amersfoort: een locatie met elf paviljoens waar zo n 650 cliënten wonen en met diverse woningen waar mensen begeleid wonen. Bewust bezig zijn met veiligheid is voor instellingen in de geestelijke gezondheidszorg een tweede natuur, aldus Willemze. Onze cliënten zijn soms erg in de war en worden soms agressief. Daarom is alles bij ons gericht op veiligheid, zowel veiligheid van onze eigen medewerkers als van de mensen die aan onze zorg zijn toevertrouwd. Als er iets gebeurt, kunnen we altijd back-up oproepen die snel ter plaatse is, bij agressie, maar ook bij brand. Alerter op brand Ondanks die focus op veiligheid schafte Symfora zes jaar geleden de bedrijfsbrandweer af. Was dat een verstandige beslissing? Willemze: Wij hebben daar geen spijt van gehad. Als vroeger een brandje uitbrak, gingen medewerkers zitten wachten tot de bedrijfsbrandweer er was. Nu grijpen ze zelf in. Sinds de afschaffing van de bedrijfsbrandweer zijn onze medewerkers een stuk alerter geworden. Ze weten waar de blusmiddelen hangen, hoe vluchtroutes lopen en hoe kordaat te handelen. Ze worden daarbij gesteund door een goed detectiesysteem. Als er brand of rook is, gaat er niet alleen een seintje naar de centrale receptie, medewerkers krijgen ook een signaal op hun handset. Dat kordate optreden moet ook wel. De afstanden op dit complex zijn heel groot. Daarom is ons beleid erop gericht de brand als het even kan in de kiem te smoren. Ieder gebouw heeft een blokhoofd dat verantwoordelijk is voor het bedrijfsnoodplan en veel van onze circa tweeduizend medewerkers zijn opgeleid tot BHV er. In het paviljoen waar de zwaarste cliënten zitten, is zelfs iedereen bedrijfshulpverlener. Verwarde mensen kunnen heel onvoorspelbaar, onlogisch en contraproductief 28 29

Soms doen cliënten dingen die ze juist niet zouden moeten doen, zoals zichzelf opsluiten in hun kamer, omdat ze daar veilig denken te zijn. reageren op het uitbreken van een brand. Daar zijn we ons van bewust. Ze doen soms dingen die je juist niet zou moeten doen, zoals zichzelf opsluiten in hun kamer, omdat ze daar veilig denken te zijn. Ook bewaken we bij een eventuele ontruiming altijd de uitgangen. Doe je dat niet, dan sluipen bewoners misschien weer naar binnen omdat daar hun veilige plekje is. Het komt ook voor dat mensen zo verward zijn dat ze zelf brand stichten, weet Willemze. Het is eens gebeurd dat een bewoner met een psychose een bed voor de deur van zijn kamer had geschoven en vervolgens brand stichtte. Een verpleger is toen buitenom gelopen en heeft met een brandblusser de ruit ingegooid en de bewoner in veiligheid gebracht. Ook aan de mogelijkheid dat iemand bij het uitbreken van brand in een zogenaamde separeer verblijft is gedacht. Willemze: Ook in die ruimten hebben we rookmelders. Als twee van elkaar onafhankelijke melders rook of brand detecteren, gaan de deuren van de gesloten groep automatisch open. We lopen liever het risico dat iemand wegloopt dan dat hij overlijdt. Hameren op veiligheid In september 2009 zijn medewerkers van de Symfora getraind in het gebruik van de brandveiligheidsmatrix. Binnenkort gaan we een van onze gebouwen doorlichten. Ik denk dat we het hier voor 90% op orde hebben. Bouwkundig en installatietechnisch zit het wel goed. Mensen scherp houden, dat is het lastigst. Je moet er continu op hameren dat vluchtwegen vrij en blusmiddelen bereikbaar zijn. 30 31

Frits de Koning (Alysis Zorggroep): Brandveiligheidsmatrix nuttig instrument om BHV-organisatie in te richten Frits de Koning, veiligheidskundige en hoofd BHV bij Alysis Zorggroep (Arnhem, Velp en Zevenaar) heeft een heldere opvatting over brandveiligheid. Als in een zorginstelling brand uitbreekt, moet je al het mogelijke doen om die in toom te houden. Weet de brand zich namelijk te verspreiden, dan red je het nooit om alle patiënten op tijd in veiligheid te brengen. Daarom is alles bij ons gericht op een snelle respons. De brand klein houden, dat is het motto bij Alysis. De Koning: Dat heeft drie belangrijke consequenties. Ten eerste: de brand moet razendsnel worden gedetecteerd om snel te kunnen reageren en verspreiding tegen te gaan. Dat betekent een goed detectiesysteem met doormelding. Ten tweede: je moet een BHV-organisatie hebben die razendsnel kan reageren. Ten derde: onze gebouwen moeten zijn opgebouwd uit brandveilige compartimenten. Als dan in één compartiment brand uitbreekt, hoeven we hooguit vijftien patiënten horizontaal te verplaatsen naar een ander compartiment. Daar zijn ze dan een uur brandveilig. Dat moet voor de brandweer voldoende zijn om de brand te blussen. Hele afdeling BHV Doet zich binnen Alysis een brand voor, dan gaan daar ogenblikkelijk twee BHV ers op af, aldus De Koning. We hebben daartoe in Arnhem en in Zevenaar twee verpleegafdelingen van ongeveer 35 medewerkers volledig opgeleid tot BHV er. Dat lijkt overkill, maar dat is het niet. De afdelingshoofden hoeven nu namelijk bij het inroosteren niet meer na te denken of er wel twee BHV ers ingepland staan. Iedereen op die afdeling is immers BHV er en de bezetting is er altijd zo dat in geval van een brand twee medewerkers weg kunnen om de brand in ogenschouw te nemen en indien mogelijk te blussen. Sommige mensen achten het zinvol om een specifiek percentage van het personeelsbestand op te leiden tot BHV er. De Koning denkt er anders over: Het aantal benodigde BHV ers hangt af van de aard van de locatie. In Arnhem volstaan naast de bedrijfsbrandweer die we daar hebben 70 medewerkers met een BHV-opleiding op 3.000 medewerkers. Maar in Zevenaar hebben we op 1.000 medewerkers 150 BHV ers nodig. De uitgestrektheid van het gebouw vereist dat. Sterkte gebouw allesbepalend De Konings opvatting over brandveiligheid heeft zich in de praktijk bewezen. We hebben de afgelopen jaren twee keer een kleine brand gehad. In beide gevallen is 32 33