EM Agriton in de schapenhouderij 1. Inleiding 2. EM en de bodemvruchtbaarheid 3. Praktische toepassingen van EM in de schapenhouderij 4. Toelichting bij de producten van EM-Agriton 5. Praktische aanpak en ervaringen van Hessel Boersma, schapenhouder 6. Meer info over EM en de mogelijke toepassingen 1. Inleiding Als schapenhouder ben je op zoek naar verbeteringen van de aanpak, de bedrijfsvoering en de verzorging van je schapen. Gezonde schapen zijn tenslotte altijd de basis van het bedrijf. Of je nou slachtlammeren produceert, landschapsbeheer uitvoert of een zorgboerderij beheert, een goede gezondheid van de dieren resulteert altijd in een betere omzet, efficiëntie en arbeidsvreugde. Natuurlijk is het veel beter en prettiger om preventief te werk te gaan in plaats van te reageren op problemen die de kop op steken. Veel schapenhouders zijn daarnaast op zoek naar duurzame alternatieven en een bredere maatschappelijke inbedding van hun bedrijf. Een alternatief bijvoorbeeld voor het gebruik van formaline of zinksulfaat bij de klauwverzorging of het laag houden van het antibiotica en wormmiddelen gebruik zijn. De EM-technologie past goed in deze benadering. EM is de afkorting van Effectieve Micro-organismen. EM is een combinatie van nuttige, opbouwende micro-organismen, die vrij in de natuur voorkomen en niet gemanipuleerd zijn. EM bevat melkzuurbacteriën, gisten, actinomyceten, fotosynthetiserende bacteriën en schimmels. Ieder van deze Effectieve Microorganismen heeft specifieke taken en bevorderen bovendien elkaars werking. EM kan ingezet worden voor de bodemvruchtbaarheid en een optimalisering van de ruwvoerwinning van eigen bedrijf, als ook voor gezonde dieren en een beter stalklimaat tijdens de lammertijd. Op basis van de ervaringen op melkveebedrijven en de resultaten van onderzoek op de Landbouwuniversiteit kun je concluderen dat het EM Agriton systeem voor de veehouderij een belangrijke bijdrage kan leveren aan het oplossen van problemen waar de veehouderij in toenemende mate mee wordt geconfronteerd. (lees meer op: http://www.agriton.nl/agritonervaring.html). Hierna volgt eerst een beschrijving hoe EM kan worden aangewend om bij te dragen aan een verbeterde bodemvruchtbaarheid (2). Ook het maken en gebruiken van bokashi (compost) komt aan bod. Daarna worden er enkele praktische tips gegeven om met EM-technologie aan de slag te gaan in de schapenhouderij (3), op stal, in de wei of anderszins. Vervolgens vindt er een toelichting plaats van een aantal EM- Agriton producten (4). Tot slot treft men een weergave aan van de ervaringen van het gebruik van EM in de schapenhouderij, zoals opgetekend door Hessel Boersma (5).
2. EM en de bodemvruchtbaarheid Bodems verarmen aan belangrijke mineralen Door tientallen, honderden jaren lang gewassen te verbouwen en te oogsten, beginnen belangrijke minerale stoffen te ontbreken. Deze minerale stoffen worden met de oogst aan de bodem onttrokken en indien niet meer aangevuld, loopt de opbrengst terug, vermindert de plantkwaliteit en verschijnen ziekten en schadelijke insecten. De gebrekverschijnselen worden overgedragen op dier en mens. Dit gebrek aan belangrijke sporenelementen wordt nog versterkt wanneer gronden humusarm zijn. Een perfecte humusbemesting en het verzorgen van het bodemleven, een goede vruchtwisseling en bodembewerking helpen uiteraard om de verarming tegen te gaan. Maar meestal (of vaak?) wordt dat wat de bodem aan bepaalde sporenelementen ontbreekt, daarmee niet aangevuld. Het heeft heel lang geduurd voordat de oorzaken van verschillende plantenziekten werden onderkend: het ontbreken van bepaalde minerale stoffen veroorzaakt ziekten. Zo veroorzaakt het ontbreken van borium schurft bij aardappelen. Wortels gaan bij boriumgebrek scheuren. Kalk- en selenium gebrek maken vee onvruchtbaar. Zinkgebrek verzwakt de plant en maakt ze beattelijk voor virusinfecties. Zink is onmisbaar voor de eiwitvorming in planten. Kobaltgebrek is verantwoordelijk voor verschillende ziekten bij schapen en runderen. Het is moeilijk en erg kostbaar om grond te laten analyseren en daarmee vast te stellen welke sporenelementen er wel of niet in de bodem zitten. De natuur geeft in de vorm van zeeschelpenkalk, kleimineralen en oergesteentemeel alle noodzakelijke en essentiële minerale sporenelementen. Ook die welke misschien nog niet gemeten en gewogen kunnen worden d.m.v. een grondonderzoek. Het EM Agriton systeem Met het EM Agriton systeem wordt de bodemvruchtbaarheid verbeterd, wat tot gezondere gewassen en op die manier voor een betere voeding van de dieren zorgt. Met de kringloopaanpak 'bodem plant dier mest', gebruik makend van Ostrea zeeschelpenkalk, Edasil kleimineralen en Effectieve Micro-organismen (EM) is het mogelijk om door middel van een gezonde bodem en dus voeding uiteindelijk een gezonder dier te houden. Bokashi - Fermenteren van organisch materiaal Bokashi is de Japanse naam voor gefermenteerd organisch materiaal. Bokashi bestaat uit een mengsel van organische materialen, die met behulp van EM worden gefermenteerd, waarbij vele stofwisselingsproducten van micro-organismen worden gevormd zoals: enzymen, vitaminen, antioxidanten en andere bio-actieve stoffen. Een juiste en regelmatige toediening van Bokashi is van wezenlijk belang voor het voeden van de microflora in de bodem.
EM en het maken van vaste mest Een van de belangrijkste factoren van het teruglopen van de bodemkwaliteit is te wijten aan het verminderen van de koolstof giften aan de bodem. Koolstof als energiebron en motor van levensprocessen is onmisbaar. Zodra het gehalte aan koolstof (lees energie) uit de bodem terug loopt neemt de activiteit van het bodemwortelleven (micorrhiza) af. Door het afnemen van de micorrhiza neemt ook het herstelvermogen van de bodem af, waardoor problemen met draagkracht, waterafvoer, slempgevoeligheid en trekkracht negatief worden beïnvloed. Uiteindelijk zullen de ziekteonderdrukkende aspecten van een gezonde bodem in evenwicht negatief worden beïnvloed, waardoor de ziektegevoeligheid van de gewassen toe zal nemen en de opbrengst onder druk zal komen te staan. De technologische vooruitgang ten spijt zien wij dat de fysiologische en biologische kwaliteit van onze bodems nog steeds afneemt. Het resultaat is vaak een moeilijk bewerkbare bodem welke moeilijk in staat is, zonder ingrijpende hulpmaatregelen, een goed en gezond gewas voort te brengen. Een kwart van alle landbouwgrond op aarde is in sterke mate uitgeput. Dat is de uitkomst van een rapport van de Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) van de Verenigde Naties. Onder de risicogebieden is ook West-Europa. Toename van koolstof (C) Koolstof en stikstof zijn elementen die voor een gezond bodemleven van groot belang zijn. In een bodem met een tekort aan stikstof zal het organisch materiaal moeilijk door het bodemleven te verwerken zijn wat vervening tot gevolg zal hebben. Er volgt een ongebreidelde toename van organisch materiaal welke niet in humus kan worden omgezet. Er vindt geen of nauwelijks mineralisatie plaats. Gewassen zullen gemakkelijk gebrekverschijnselen vertonen en de opbrengst zal achteruit gaan. Is er echter een tekort aan koolstof dan vindt er eigenlijk het omgekeerde plaats. Het bodemleven wordt opgejaagd door de stikstof en deze hebben voor het maken van eiwitten koolstof nodig. Het bodemleven gaat nu versneld organisch materiaal afbreken wat een verhoogde mineralisatie tot gevolg heeft. De gewassen tieren welig en de opbrengst is goed tot dat de bodem aan energie is uitgeput, m.a.w. de koolstof (brandstof) raakt op. Het gevolg is dat de teelt verder gaat als een soort substraat teelt met gevolgen voor de grond zoals boven beschreven. Om een goed bodemleven in stand te houden moet het bodemleven gevoed worden met een voedingstof welke een verhouding tussen koolstof en stiksof bevat van ca. 20 (C/N quotiënt). Bij een verhouding van ca. 20 maal zoveel koolstof (C) als stikstof (N) is het voor het bodemleven een ideale situatie. Er vindt geen vervening plaats en ook de mineralisatie komt niet in een stroomversnelling. Dierlijke mest staat bekend als een meststof welke het organische stof gehalte in de bodem op pijl houdt. Dit is een verhaal gebaseerd op ervaringsfeiten vanuit het verleden. Men is daarbij geheel aan het feit voorbij gegaan dat de mest die wij vandaag gebruiken (drijfmest) een heel ander C/N quotiënt heeft dan de vaste mest waarvan in het verleden sprake was. Een ieder weet welke gevolgen het uitrijden van zeugenmest en vleesvarkensmest op ons bouwland heeft. Beide mestsoorten hebben een lage C/N verhouding (5 10), net als kippenmest. Een positief effect
gaat uit van een hoge C/N verhouding, die gevonden wordt in groenbemester en vaste mest (van bijvoorbeeld schapen en paarden). Om bodemleven en daarmee de bodem van een optimale voedingstof te voorzien hebben we dus een mestsoort nodig welke een C/N verhouding heeft van ca. 20-30. Een dergelijke voedingstof is voorhanden in de vorm van schapen- en paardenmest. Door deze mest ook nog te fermenteren met behulp van Effectieve Microorganismen, Ostrea zeeschelpenkalkmeel en Edasil Kleimineralen ontstaat een product met een C/N verhouding welke veel beter past in de behoeftes van de bodem en het bodemleven. Dit fermentatieproces kenmerkt zich door de lage temperaturen (met behoud van enzymen), onderdrukking van geuren en weinig vliegen. Het eindproduct is vanaf ca. 10 weken bruikbaar, het langer laten fermenteren heeft geen nadelige gevolgen op het proces. In Japan is het fermenteren m.b.v. bacteriën reeds zeer lang bekend: Bokashi. Van Bokashi is bekend dat dit de activiteit van de bodem verbeterd en bijdraagt aan een ziekte onderdrukkende gezonde bodem. Het proces van fermentatie in Bokashi is het onder anaërobe omstandigheden omzetten van lange koolstofketens naar kortere koolstofketens. Deze kortere ketens zijn meestal de uitscheidingsstoffen van de fermenters (micro-organismen). Door het anaërobe proces stijgt de temperatuur niet boven de veertig graden. Gevormde gassen worden weer als voedingsstof voor de ontwikkelende bacteriën gebruikt. Deze kortere ketens (uitscheidingsstoffen) hebben ook een wortel stimulerende en een ziekte onderdrukkende werking. Doordat er veel minder energie en stikstof verloren gaat dan bij regulier composteren (Stikstofverliezen van 20 tot 40 % zijn gangbaar) en de temperatuur lang niet zo hoog oploopt kan men met minder kilo s materiaal een veel groter effect verwachten. Bokashi kan zowel bovengronds als in de grond worden aangebracht. 3. Praktische toepassingen van EM in de schapenhouderij Gebruik van EM in de stal Ter bevordering van de fermentatie van de mest en om de vorming van ammoniak (stikstof) in de stal te onderdrukken wordt het EM Agriton systeem ook op stal toegepast. Strooi ±25-50 gram Edasil Kleimineralen per m² per dag over de strolaag in de stal. Ook Vulkamin (lees verderop) kan eventueel als goed alternatief voor Edasil kleimineralen worden gebruikt. Breng minimaal éénmaal per week een hoeveelheid van 100 ml Microferm per m² goed verdeeld over de strolaag aan in de stal. U kunt ook een oplossing maken van 1 liter Microferm met 4 liter water en deze hoeveelheid in enkele malen binnen 1 week over het strooisel verdelen met bijv. een rugspuit. (lees hierover ook het stukje van Hessel Boersma).
Bokashi maken van schapenmest Schapenmest bevat ongeveer tussen de 30 en 50% droge stof. Goede Bokashi heeft een droge stof gehalte van minimaal 30 en maximaal 50% droge stof. Indien in de stal al Microferm en kleimineralen worden toegediend hoeft dit op de mesthoop niet meer te gebeuren, dek dan na het uitmesten telkens de hoop af. Bokashi maken (fermentatie) is tenslotte een anaeroob proces. Benodigdheden per 5 ton verse schapenmest: Ca. 60 kg kleimineralen Ca. 60 kg zeeschelpenkalkmeel Ca. 10 ltr Microferm Werkwijze: 1) Verdeel tijdens het uitmesten een deel van de zeeschelpenkalk en kleimineralen en de Microferm over de mest 2) Verspreid vervolgens een hoeveelheid Microferm, verdund met water over de hoop en dek deze af 3) Bij later uitmesten kan de mest hier gewoon tegen aan gebracht worden Probeer zoveel als mogelijk de lucht uit de hoop weg te duwen. Dek daarna de gemaakte hoop luchtdicht af en laat deze minimaal zeven weken afgedicht. Hoe langer de hoop dicht blijft hoe beter het resultaat. Indien de bokashi/mest niet wordt gebruikt op het eigen bedrijf, maar wordt afgevoerd, zal deze behandelde mest zeer gewaardeerd worden. Vooral voor de biologische tuinder of akkerbouwer liggen hier kansen om meer opbrengst te halen uit de stalmest. Gebruik van EM in de wei Strooi eens per drie jaar 500 kg Ostrea zeeschelpenkalk per hectare over de weide. Strooi ieder jaar 200 kg Edasil kleimineralen per hectare over de weide. Sproei 5 keer per jaar 20 liter Microferm in 400 liter water per ha of geef deze hoeveelheid Microferm mee tijdens het beregenen, zodat per jaar minimaal 100 liter Microferm per hectare over de weide wordt toegediend. Gebruik van EM in voetbaden en drinkwater EM wordt op sommige bedrijven ook voor andere doeleinden toegepast. Zo wordt EM gebruikt in voetbaden (1 op 10 verdund) i.p.v. formaline en in drinkwater tegen diarree (verdunning 1 op 1000). De resultaten hiervan zijn moeilijk te interpreteren, mede omdat uniformiteit in de toepassing ontbreekt. Op verschillende bedrijven waar EM in een voetbad voor kalveren werd gebruikt nam het aantal klauwproblemen af. Tevens herstelden kalveren met diarree zeer snel na het drinken van verdunde EM (lees http://www.agriton.nl/agritonervaring.html voor onderzoeken uitgevoerd door onder andere de Landbouwuniversiteit in Wageningen). Zonder plotseling alle andere maatregelen overboord te gooien, liggen hier kansen om met EM een bijdrage te leveren aan de gezondheid van de schapen en lammeren. Men moet vooral proberen de EM functie te begrijpen en toe te passen in de bedrijfsvoering waar mogelijk.
In Zuid-Limburg werden goede ervaringen opgedaan met het besprenkelen van de plek rond de drinkbakken in de wei (met een gieter) om uitbreiding van klauwproblemen onder de schapen te voorkomen. Tevens werd EM aan het drinkwater toegevoegd (voor de lammeren). Ook werd na het schoonmaken en bekappen van de klauwen met een plantenspuit EM op de klauw en in de tussenklauwspleet gespoten. Schapen herstelden met deze verzorging van hun klauwproblemen, nadat in een eerder stadium een behandeling met CTC-spray en antibiotica (LincoSpectine) niet tot het gewenste resultaat had geleid. Het voeren van Syn-Vital Ter verhoging van de natuurlijke weerstand van het dier kan men een schaap tot 50 gram Syn-Vital per dier per dag bij voeren. Syn-Vital is een gefermenteerd organisch materiaal dat rijk is aan probiotica. Gras en Maïskuil behandeling: Voor het behandelen van de kuil mengt men 2 liter EM-Silage op 100 liter water en vervolgens verdeelt men van dit mengsel 4 liter per ton in te kuilen product. Voor het gebruik van EM in de ruwvoervoorziening is er veel meer informatie beschikbaar bij provinos (info@provinos.nl). Zie ook: http://www.youtube.com/watch?v=em7iofbc0as 4. Toelichting bij de producten van EM-Agriton Ostrea Zeeschelpenkalk Zeeschelpenkalk is rijk aan calcium en bevat veel sporenelementen (o.a. magnesium, koper, ijzer, mangaan, zink, kobalt). Het gebruik van zeeschelpenkalk bevordert een stabielere ph en is een langdurige werkende calciumbron die het bodemleven stimuleert. Een juiste ph is van groot belang voor het juist functioneren van de processen in de bodem. Wanneer de bodem te zuur is, heeft dit een opbrengstverlagend effect. Zeeschelpenkalk verhoogt de bodemvruchtbaarheid, verbetert de structuur van de bodem en activeert het leven daarin. Edasil Kleimineralen Een optimale structuur van de bodem is van essentieel belang voor het functioneren van de processen. Edasil Kleimineralen zorgen daarvoor en brengen ook de mineraalhuishouding op peil. Deze kleimineralen bezitten door hun specifieke plaatjesstructuur een enorm zwelvermogen en hebben de capaciteit om grote hoeveelheden water en voedingstoffen te binden. Daardoor wordt een betere uitwisseling van voedingsstoffen tussen bodem en plant bereikt en dus een gezonder gewas. De grote zwelcapaciteit van deze kleimineralen zorgt duidelijk voor een beter vochthoudend vermogen. Deze kleimineralen werken ook aan de opbouw van het kleihumuscomplex. Dat leidt tot een actiever bodemleven en op termijn minder gebruik van kunstmeststoffen. Vulkamin Vulkamin is een oergesteentemeel, het levert de bodem de waardevolle minerale stoffen en de broodnodige spoorelementen voor een goede weerstand van de planten tegen allerlei ziekten en plagen. Gebrekverschijnselen worden hierdoor opgeheven en het natuurlijke evenwicht hersteld.
De uit de mest afkomstige ammoniak wordt direct aan Vulkamin gebonden. Dit vermindert de penetrante ammoniaklucht, verbetert het stalklimaat en vermindert vliegenplagen. De mest wordt verrijkt met minerale stoffen en spoorelementen, wat tevens de omzetting van de mest versnelt. Effectieve Micro-organismen Het microbiële evenwicht in de bodem bevordert de groei, de opbrengst en de gezondheid van de gewassen. Door het regelmatig enten van Effectieve Microorganismen wordt de diversiteit van de bodem verhoogd. Organisch materiaal wordt omgezet in duurzame humus. De chemische, fysische en biologische eigenschappen van de bodem worden beter. Syn-Vital Syn-Vital is een probiotica op basis van met EM gefermenteerde tarwezemelen. In tegenstelling tot droge probiotica bevat Syn-Vital nog de levende micro-organismen en hun uitscheidingsstoffen, zoals antioxidanten en andere bio-actieve stoffen. Het zijn juist deze stoffen die een positieve bijdrage leveren aan de vertering en daardoor als gezondheidsbevorderend worden gezien. Melkzuurfermentatie is het proces waarbij melkzuurbacteriën (lactobacillen) de aanwezige koolhydraten omzetten in melkzuur. Van alle natuurlijke fermentatieprocessen is melkzuurfermentatie één van de oudste en gezondste. Syn-Vital is licht verteerbaar en makkelijk opneembaar. Het maken van EM-A // Microferm Effectieve Micro-organismen (EM) worden in geconcentreerde en stabiele vorm geleverd (EM-1) in plastic flessen van 250 ml, 1 en 10 liter. De microorganismen dienen voor gebruik te worden geactiveerd door toevoeging van water en rietsuikermelasse. Na activering ontstaat EM-A (Actief), ook wel Microferm genaamd. EM-A kan verder verdund worden met water voor toepassing op stal of in de wei. DOSERING voor activering: 50 ml melasse 50 ml EM1 (Effectieve Micro-organismen, inactief) 950 ml water Samen levert dit 1 liter EM-A (ongeveer 50 ml ontsnapt in de vorm van gas) BEREIDING: Vul een maatbeker van 1 liter voor de helft met handwarm water. Los hierin 50 ml melasse op (goed roeren, de melasse is dik en lost niet zomaar op) en 50 ml EM1. Vul met handwarm water aan tot een liter. Daarna goed roeren. Het is belangrijk dat u kwalitatief goed water gebruikt, met zo min mogelijk chloor of andere chemicaliën. Ook regenwater of bronwater is een goede optie. Schenk deze vloeistof in een plastic container, fles of jerrycan (liefst geen glas) en sluit deze met een waterslot (zie afbeelding), er mag geen zuurstof bijkomen. Als je geen waterslot hebt, kun je in de dop van de fles een klein gaatje maken met een dunne spijker of naald. Zo kan CO 2
gas wel ontsnappen en zal er maar weinig of geen lucht (met zuurstof) naar binnen kunnen. Zet de fles op een zo warm mogelijke plek, bijvoorbeeld bij de verwarmingsketel tussen de 25 en max 40 C. Na ongeveer 7 dagen is de EM-A (= EM-1 geactiveerd ) of Microferm klaar voor gebruik. De geur en smaak is zuur. De vloeistof dient een ph waarde te hebben tussen 3,3 en 3,8 te meten met een ph-indicator of lakmoespapiertje. Lager dan 3,3 is prima. Boven de 4,5 is niet goed. Indien de temperatuur lager is dan 25 C zal de fermentatie wat langer duren dan 7 dagen. Onder de 20 C duurt het wel 2 weken. Als er witte schimmel op komt te staan is dat goed. (De witte schimmel is dezelfde als die van de franse kazen, zoals Camembert of Brie). De EM-A (Microferm) kun je in een gesloten plasticfles en op een donkere plaats bewaren (niet in de koelkast). Gebruik EM-A liefst binnen 4 weken na productie. EM-A voor gebruik verdunnen, afhankelijk van de toepassing: Bijvoorbeeld 1 liter met 7 liter water voor de mest, 1 op 10 liter voor het voetenbad, en 1 op 1000 vor het besproeien van planten. Dit is dan de EM-oplossing. 5. Praktische aanpak en ervaringen van Hessel Boersma, schapenhouder Hessel Boersma is al enkele jaren aan het werk met EM binnen zijn schapenhouderij. Hij is bereid zijn ervaringen met andere schapenhouders te delen, maar zegt er duidelijk vooraf bij dat het vooral een kwestie is van uitproberen wat het beste bij je past. Op stal EM gebruik ik minimaal één maal per week, maar als de stal nat is, bijvoorbeeld door vruchtwater van veel geboorten of een hoge luchtvochtigheid, dan gebruik ik het soms wel drie maal in de week, maar dat gebeurt niet vaak. Ik pas EM toe in de stal vlak voor het opstrooien. Mijn stal is verdeeld in 6 afdelingen van 72 m² en dan heb ik genoeg aan 8 liter EM oplossing (met water verdunde EM- A). Ik gebruik 1 liter EM-A op 7 liter water, samen dus 8 liter product. Het beoogde doel was om een betere stalmest te maken om zo zonder kunstmest te kunnen boeren, maar we zagen bovendien dat we minder muggen in de stal kregen. Ook merkten we dat de "explosie" slechte poten achterwege bleef. In de wei merkten we op dat ons bodemleven in de grond verdrievoudigde. We denken dat we tot wel 75 kilo zuivere stikstof uit de atmosfeer halen met dat bodemleven. Op stal hebben we veel minder longproblemen, waarschijnlijk vooral omdat de ammoniak wordt vastgelegd en er een prettiger klimaat heerst. Door mijn achtergrond kan ik veel van deze zaken verklaren, maar er zijn ook dingen die ik niet goed kan verklaren. Daarom heb ik mensen gezocht die hier al langer mee bezig waren, zoals AGRITON en onze voer leverancier. Die namen mij bij de hand en nu jagen we elkaar op en pionieren we verder.
De klauwverzorging In alle eerlijkheid, ik heb nog steeds schapen met problemen met de poten, maar wel een heel stuk minder dan vroeger. Ik heb Flevolanders, een ras met gevoelige poten. Ik bekap mijn schapen twee maal per jaar. Vorig jaar heb ik het voetbad met EM vier maal toegepast, gewoon als de dieren naar een schone weide gingen en als de dieren er aan toe waren, met name de warme natte maanden (Hondsdagen weer). De verdunning van EM-A is dan 1 op 10 liter, met niet te koud water, het liefst 38 graden. We werken echter niet in een laboratorium, dat is dus niet altijd haalbaar, maar geeft wel het beste resultaat. We laten de dieren er niet door heen rennen, maar geven ze even de tijd, ca. 2 minuten. Individueel behandel ik wel dieren met een planten spuit met dezelfde verdunning, maar dan een paar dagen achter elkaar. Om de goede bacteriën aan te laten slaan is tijd nodig. EN het bad moet je na gebruik legen over het land, dan heb je het volgende jaar een mega gras groei op die plek! De Mesthoop De mesthoop behandel ik niet na, ik zorg namelijk met mijn wekelijkse behandelingen dat de potstal reeds is doordrenkt met goede bacteriën. Bij het uitmesten maak ik er een hoge hoop van. Ik dek de hoop niet af (dat moet eigenlijk wel, omdat het hier om een anaerobe proces gaat). Ik hoop wel altijd op een klein regenbuitje voor nog wat vocht. Je zult zien dat de hoop niet gaat broeien en dit is voor echt heel veel mensen een vreemde ervaring, want we zijn nu niet aan het composteren (verrotten) maar werken aan het behoud van onze mineralen. Met name koolstof en stikstof. Dit noemen we fermenteren, DUURZAME LANDBOUW. Wel zorg ik voor zo min mogelijk zuurstof in de hoop door de hoop een beetje aan te drukken. Als je de hoop ook nog luchtdicht afsluit en het zes weken laat zitten heb je een kunstmest waardig product. Andere reacties Afgelopen herfst had ik de heer Klaver van het PVE op visite en heb hem op het fenomeen EM gewezen en de Q koorts problematiek er bij gepakt. Q koorts wordt via de lucht verspreid en komt in de stal tot ontwikkeling. Bij een abortus, moet je dan wachten tot dat de bacteriën zich gaan vermeerderen? Ik dacht het niet. Als je de mest op stal hebt geënt met EM komen ze maar moeilijk tot ontwikkeling, meen ik. In ieder geval heb je ze afgezwakt. De heer Klaver zag gras groeien in zijn kopje koffie en sprak 10 minuten niet, dit was werkelijk nieuw voor hem. Dit is voorlopig een ballonnetje van mijn kant. Andere waarneembare effecten In de afgelopen herfst (2012) hadden wij geen of nauwelijks roest op het gras, en dat terwijl hier de hele omtrek geel was van de roest. Bij ons was het gras groen, zoals het hoort. Ook is bij ons in het voorjaar het gras eerder groen dan bij de buren. Dit komt volgens mij door het actieve bodem leven, en daarmee een hogere bodemtemperatuur. Er zijn ook meer mollen en molshopen, het gras is iets stuctuurrijker en we krijgen meer weidevogels in de omgeving. Zit er voor hen meer voedsel in de grond?
Eerlijk is eerlijk, myiasis komt net zo veel voor als vroeger en na de ervaring omtrent de muggen in de stal had ik een dalende tendens verwacht. Mijn voornemen is om al mijn land te bekalken met zeeschelpenkalk, niet alleen om de kalk, maar meer om de mineralen die je op de koop toe krijgt, zodat ik die dure lik emmers ook niet meer hoef te kopen. Ik meen dat de mineralen die via het gras opgenomen worden beter op hun plek komen dan via een lollie (likemmer). Tot zover mijn ervaringen. Veel succes. Hessel Boersma 6. Meer info over EM en de mogelijke toepassingen Websites: http://www.agriton.eu/ http://www.agriton.nl/tuinbouw1.html#5.1. http://www.agriton.nl/agritonervaring.html http://www.eminfo.nl/ http://www.emvereniging.nl/ Boeken: EM in de Praktijk, door Franz-Peter Mau, uitgegeven door Jan van Ark Geheimen van de vruchtbare bodem, door Erhard Hennig Effectieve Micro-organismen, voor een duurzame landbouw en een gezond milieu, Teruo Higa DVD: Life in the soil, ca. 30 minuten Youtube: http://www.youtube.com/watch?v=em7iofbc0as) http://www.youtube.com/watch?v=vfecxepv33w http://www.youtube.com/watch?v=vfecxepv33w&playnext=1&list=plf429ef407e0a089 3&feature=results_main etc. Provinos Schapenadviesgroep Versie: Maart 2013 Judith van Andel & Philippe van der Grinten Web: www.provinos.nl Mail: info@provinos.nl Telf.: 06 12 50 80 94