De Gezondheidsdienst voor Dieren GD Tankmelk Worminfecties Toelichting op de uitslag van Maagdarmworm-, Leverbot- en Longworm onderzoek 1
De Gezondheidsdienst voor Dieren Inhoudsopgave Tankmelkuitslag (afweerstoffen) Interpretatie *) Actie ondernemen? Melkvee Jongvee Maagdarmworm Leverbot Longworm Weinig Geen/weinig schade bij melkvee Nee Veel/zeer veel Schade bij melkvee Weinig Geen/weinig schade bij melkvee Veel Schade bij melkvee Weinig Geen schade bij melkvee Nee Nee Veel Mogelijk schade bij melkvee U bent deelnemer aan GD Tankmelk Worminfecties. Uw tankmelk wordt jaarlijks onderzocht op afweerstoffen tegen longwormen, leverbot en maagdarmwormen. In dit boekje vindt u per wormsoort een toelichting op de uitslag en een pagina met achtergronden over de betreffende worm/parasiet. Achterin staan nog enkele algemene wetenswaardigheden en tips over het voorkomen en bestrijden van worminfecties. Om de uitslag zo goed mogelijk om te zetten naar actie op uw bedrijf is het raadzaam om te overleggen met uw dierenarts. Hij of zij kan samen met u bepalen of vervolgstappen gewenst zijn. *) de uitslag zegt alleen iets over de situatie bij het melkvee. Met schade wordt hier bedoeld: heeft een negatief effect op de melkproductie en/of gezondheid. 2 GD Tankmelk Worminfecties 3
Maagdarmwormen; wat te doen met de uitslag? Toelichting op de uitslag: Maagdarmworm Leverbot Longworm Tankmelkuitslag (afweerstoffen) Interpretatie Actie ondernemen? Melkvee Jongvee Weinig Geen/weinig schade bij melkvee Nee Veel/zeer veel Schade bij melkvee Weinig Geen/weinig schade bij melkvee Veel Schade bij melkvee Weinig Geen schade bij melkvee Nee Nee Veel Mogelijk schade bij melkvee Detailbeeld 1. Geen afweerstoffen aangetoond Het niveau van besmetting van uw melkvee met maagdarmwormen is zeer laag en/of de ontwikkeling van de weerstand als kalf en pink is goed verlopen. Er is geen aanleiding om uw melkvee te behandelen. Onder het kopje vervolgonderzoek leest u hoe u meer te weten kunt komen over de actuele situatie bij uw jongvee. 2. Weinig afweerstoffen aangetoond Het niveau van besmetting van uw melkvee met maagdarmwormen is laag en/of de ontwikkeling van de weerstand van het jongvee is redelijk goed verlopen. Er is geen aanleiding om uw melkvee te behandelen. Wel is het zinvol om bij het opstallen van het jongvee de mate van besmetting en het nut van een opstalbehandeling vast te stellen (zie het kopje vervolgonderzoek ). 3. Veel/zeer veel afweerstoffen aangetoond Het niveau van besmetting van uw melkvee met maagdarmwormen is hoog. De ontwikkeling van de weerstand van het jongvee is niet goed verlopen. Overleg met uw dierenarts of het wenselijk is om het melkvee te behandelen. Een slechte weerstand tegen maagdarmwormen bij uw jongvee kan veroorzaakt worden doordat ze geen weidegang gehad hebben of te intensief behandeld zijn (bijvoorbeeld permanent geweid op etgroen, daarnaast ontwormd of een wormbolus toegediend). Onder het kopje vervolgonderzoek leest u hoe u de actuele situatie bij uw jongvee kunt bepalen. Deze uitslag kan mede veroorzaakt zijn door de aanwezigheid van een leverbotinfectie. Overleg hierover met uw dierenarts. Vervolgonderzoek Informatie over de besmetting van maagdarmwormen bij jongvee krijgt u door: tijdens de weideperiode de mate van besmetting bij de kalveren te controleren met een gepoold mestonderzoek 6-8 weken na de start van de beweiding. Hiervoor is verse mest van minimaal 5 dieren nodig. De mest wordt onderzocht op wormeieren. De hoeveelheid wormeieren is een maat voor de besmetting met maagdarmwormen en geeft aan of behandelen nodig is. binnen 10 dagen na het opstallen een bloedonderzoek te laten uit voeren waarbij bloed van 5 dieren onderzocht wordt op de aanwezigheid van pepsinogeen. Het pepsinogeen gehalte is een maat voor de blootstelling aan maagdarmwormlarven en geeft aan of een opstalbehandeling nodig is. 4 GD Tankmelk Worminfecties 5
Maagdarmwormen; hoe zat het ook al weer? Maagdarmwormen is een verzamelnaam voor verschillende wormen die bij runderen voorkomen in lebmaag en darmkanaal. Ze komen op ieder bedrijf voor waar weidegang wordt toegepast. Door goed weidemanagement kan veel ellende voorkomen worden en zijn de runderen in staat om immuniteit op te bouwen tegen maagdarmwormziekte. Wat zie je? Een maagdarmworminfectie laat meestal geen duidelijke symptomen zien. Doordat maagdarm wormen zich hechten aan de wand van het maagdarmstelsel is de opname van voedingsstoffen (incl. vitaminen en mineralen) verstoord. Dit veroorzaakt klachten als verminderde groei/vermageren, dof haarkleed, verminderde melkgift en soms diarree. Het leven van de maagdarmworm Tijdens het grazen wordt de larve opgenomen. Deze larve wordt in de koe volwassen en produceert na 3 weken vele eitjes. De eieren komen met de mest op de weide en ontwikkelen zich in 2 tot 3 weken tot besmettelijke larven. De snelheid van de tweede ontwikkeling is afhankelijk van de vochtigheid en de temperatuur van de omgeving. Hoe ga ik er mee om? Laat het koppel vee dat voor de eerste keer weidegang krijgt, langzaamaan immuniteit opbouwen. Dit houdt in: - begin te weiden op schoon perceel (2 keer gemaaid of na 1 juli starten op weide waar dat jaar niet eerder vee heeft gelopen); - binnen 3 weken omweiden naar schone percelen. Wist u dat door de vele cycli per jaar een oorspronkelijk lichte infectie op de weide snel opbouwt tot een zwaardere infectie? besmettelijke larven overwinteren op het land en gevoelige dieren tot 1 juli van het daaropvolgende jaar kunnen infecteren? een weide, na infectie door een weidende koppel, 2 keer gemaaid moet worden voordat er geen schadelijke larven meer zijn? 6 GD Tankmelk Worminfecties 7
Leverbot; wat te doen met de uitslag? Toelichting op de uitslag: Maagdarmworm Leverbot Longworm Tankmelkuitslag (afweerstoffen) Interpretatie Actie ondernemen? Melkvee Jongvee Weinig Geen/weinig schade bij melkvee Nee Veel/zeer veel Schade bij melkvee Weinig Geen/weinig schade bij melkvee Veel Schade bij melkvee Weinig Geen schade bij melkvee Nee Nee Veel Mogelijk schade bij melkvee Detailbeeld 1. Geen afweerstoffen aangetoond Uw melkvee is dit seizoen niet in contact geweest met leverbot. Er is dus geen aanleiding om uw melkvee te behandelen. Onder het kopje vervolgonderzoek leest u hoe u meer te weten kunt komen over de actuele situatie bij uw jongvee. 2. Weinig afweerstoffen aangetoond Een beperkt deel van het melkvee is in aanraking geweest met leverbot. Het advies luidt: laat een bloedonderzoek uitvoeren bij de droogstaande dieren, vaarzen, oudere koeien en eventueel aangekochte dieren (5 dieren per groep). Overleg met uw dierenarts of een behandeling wenselijk is. Onder het kopje vervolgonderzoek leest u hoe u meer te weten kunt komen over de actuele situatie bij uw jongvee. 3. Veel afweerstoffen aangetoond Een groot deel van het melkvee is in contact geweest met leverbot. Behandel in overleg met uw dierenarts. Onder het kopje vervolgonderzoek leest u hoe u meer te weten kunt komen over de actuele situatie bij uw jongvee. Vervolgonderzoek Informatie over de leverbotbesmetting van het jongvee. Laat bloedonderzoek doen bij het jongvee (minimaal 5 dieren per groep). Als leverbot wordt aangetoond: behandelen in overleg met uw dierenarts (minimaal 2 weken na het opstallen). Bij uitslag 1 (geen afweerstoffen bij melkvee aangetoond) is bloedonderzoek bij jongvee alleen zinvol als het jongvee op andere percelen loopt dan het melkvee. Preventie: Laat onderzoeken op welke percelen de leverbotslak voorkomt ( kartering ). Op basis van de resultaten kunt u een beweidingsplan maken om het optreden van schade door leverbot in de toekomst zoveel mogelijk te voorkomen. Resistentie voor leverbotmiddelen: Controle op resistentie tegen leverbot middelen is mogelijk door gepoold mestonderzoek van behandelde dieren, minimaal 3 weken na de behandeling (minimaal 5 dieren; mestonderzoek is pas zinvol vanaf 1 januari). 8 GD Tankmelk Worminfecties 9
Leverbot; hoe zat het ook al weer? In waterrijke gebieden komen leverbotbesmettingen regelmatig voor. Met name bij schapen heeft leverbot al veel slachtoffers gemaakt, maar ook rundvee heeft er onder te lijden. De koeien ondervinden hinder van leverbotjes die zich een weg banen door de darmwand en de lever. Wat zie je? Een leverbotbesmetting bij runderen is meestal niet direct zichtbaar. De besmetting veroorzaakt een geleidelijke productiedaling en een verminderde groei van het jongvee. Het leven van de leverbot Tijdens het grazen wordt de cyste opgenomen. In de darmen komt hieruit een botje. Deze baant zich een weg dwars door de darmwand en de lever om zich vervolgens in de galgangen te nestelen. Daar produceert de volwassen leverbot duizenden eieren per dag die met de mest worden uitgescheiden. Uit de eieren komen trilhaarlarven die binnen 24 uur een leverbotslak moeten vinden om te overleven. De ontwikkeling van de larven gaat vervolgens via verschillende stadia naar de cyste. De volledige cyclus duurt 5 tot 6 maanden, maar bij temperaturen onder de 10ºC staat de ontwikkeling stil. Hoe ga ik er mee om? Voorkom in de loop van het weideseizoen dat uw rundvee, jong én oud, besmet wordt door ze in het najaar op droge en hooggelegen percelen te weiden of tijdig op te stallen. Volg de adviezen vanuit de leverbotprognose op en breng de leverbotsituatie op uw bedrijf in kaart, door na te laten gaan op welke percelen de leverbotslak voor komt (kartering). Wist u dat... zowel de leverbotslak als de eieren kunnen overwinteren? de leverbotslak zeer gevoelig is voor droogte? runderen geen adequate afweer opbouwen, ondanks dat ze wel afweerstoffen aanmaken? door vernatting van de omgeving de ziekte steeds vaker voorkomt in gebieden die voorheen geen leverbot kenden? 10 GD Tankmelk Worminfecties 11
Longwormen; wat te doen met de uitslag? Toelichting op de uitslag: Maagdarmworm Leverbot Longworm Tankmelkuitslag (afweerstoffen) Interpretatie Actie ondernemen? Melkvee Jongvee Weinig Geen/weinig schade bij melkvee Nee Veel/zeer veel Schade bij melkvee Weinig Geen/weinig schade bij melkvee Veel Schade bij melkvee Weinig Geen schade bij melkvee Nee Nee Veel Mogelijk schade bij melkvee Detailbeeld 1. Geen afweerstoffen aangetoond De besmetting bij uw melkvee is afwezig of zeer gering. Als er toch klachten zijn, zoals hoesten, productiedaling of geringe koorts, dan lijkt dit een andere achtergrond te hebben. Raadpleeg in die gevallen uw dierenarts. Onder het kopje vervolgonderzoek leest u hoe u meer te weten kunt komen over de actuele situatie bij uw jongvee. 2. Weinig afweerstoffen aangetoond De uitslag betekent dat besmetting bij uw melkvee laag is of dat de infectie nog in het beginstadium is. Vergelijk in dit verband de uitslag van het onderzoek in augustus met die in oktober. Als er klachten zijn, zoals hoesten, productiedaling of koorts, kan dit een andere achtergrond te hebben. Raadpleeg in die gevallen uw dierenarts. Onder het kopje vervolgonderzoek leest u hoe u meer te weten kunt komen over de actuele situatie bij uw jongvee 3. (Veel) afweerstoffen aangetoond De uitslag betekent dat er sprake is van een besmetting van uw melkvee. Uw melkvee heeft als jongvee te weinig weerstand opgebouwd. Zonder klinische klachten, zoals hoesten, productiedaling of koorts, hoeft u niet te behandelen. Overleg bij klachten met uw dierenarts over een zinvolle behandeling en overleg met betrekking tot het volgende jaar over preventieve maatregelen. Onder het kopje vervolgonderzoek leest u hoe u meer te weten kunt komen over de actuele situatie bij uw jongvee Vervolgonderzoek Om meer te weten te komen over de besmetting van longworm bij jongvee kunt u, als er klachten zijn: bloedonderzoek uit laten voeren bij 5 dieren en/of; mestonderzoek uit laten voeren bij 5 dieren. Preventie Voor melkvee met weidegang is het essentieel dat het als jongvee voldoende weerstand tegen longworm opbouwt. Het behandelen van jongvee kan de weerstandsopbouw tegen longworm belemmeren, doordat de dieren te weinig te weinig in contact komen met de longwormlarven. Vaccineren van jongvee is een goed middel om de weerstand te stimuleren. Bij voorkeur doet u dit 2 en 6 weken voor het begin van het weideseizoen. Als het jongvee geen weidegang krijgt, is het mogelijk om vaarzen te vaccineren. 12 GD Tankmelk Worminfecties 13
Longwormen; hoe zat het ook al weer? Longwormen komen op veel bedrijven voor. Ze veroorzaken infectie van longen en luchtwegen. De schade van een longworminfectie kan in de duizenden euro s lopen als runderen tijdens het eerste weideseizoen geen kans krijgen adequate immuniteit op te bouwen Wat zie je? Kenmerkend voor een longworminfectie is de diepzittende droge hoest, waarbij het rund met een kromme rug gaat staan. Zwaar besmette runderen gaan minder vreten en vermageren omdat ze extra energie nodig hebben voor de adem haling. Ze kunnen zelfs sterven door verstikking. Het leven van de longworm Tijdens het grazen wordt de larve opgenomen. De larve dringt door de darmwand en gaat via bloed en lymfe naar de longen waar een ontstekingsreactie ontstaat met longschade. Daar wordt het een volwassen worm die tot 10.000 eitjes per dag kan leggen, met daarin larfjes. Deze larfjes komen al snel uit en prikkelen de luchtwegen, waardoor ze worden opgehoest, ingeslikt en via de mest worden uitgescheiden. Na het doorlopen van verschillende stadia worden ze met behulp van een schimmel die op mest leeft verspreid over de weide. Verspreiding vindt zowel onder droge als natte omstandigheden plaats. Hoe ga ik ermee om? Laat de koppel vee die voor de eerste keer weidegang krijgt, langzaam immuniteit opbouwen. Vaccineer voorafgaand aan 1e weidegang door bestraalde longwormlarfjes in te geven in de bek. Het immuunsysteem wordt geactiveerd. In de weide wordt de afweer verder ontwikkeld. Wist u dat longwormlarven overwinteren in de koe (dragers), maar niet op het land? besmettelijke larven op de weide na 7 weken zijn afgestorven? intensief behandelen tegen maagdarmwormen afbreuk kan doen aan een goede immuniteitsopbouw tegen longwormen? zware infectie bij immune runderen kan leiden tot overgevoeligheidsreacties (wél hoestklachten, maar longwormen bereiken niet het volwassen stadium)? 14 GD GD Tankmelk Tankmelk Worminfecties 15
Introductie Parasietenwijzer/Wormsleutel Als behandeling toch noodzakelijk is In Nederland komt in enkele gebieden resistentie voor tegen het belangrijkste leverbotmiddel (triclabendazol). Dit houdt in dat behandeling met dit middel weinig tot geen effect meer heeft op het terugdringen van de leverbotinfectie. Om te voorkomen dat deze resistentie zich uitbreidt of ook voor andere wormmiddelen gaat gelden, zijn hieronder een aantal aandachts punten op een rij gezet rondom behandeling. Extra achtergrondinformatie Op www.gddeventer.com vindt u onder GD Rund/dierziekten extra informatie over maagdarmwormen, longwormen en leverbot. Op www.parasietenwijzer.nl vindt u extra informatie over parasitaire aandoeningen bij verschillende diersoorten, waaronder het rund. Voor runderen is een handig hulpmiddel ontwikkeld (een beslisboom) om de zin van behandelingen voor maagdarmwormen en longwormen te beoordelen. De beslisboom bestaat uit een aantal ja/nee-vragen over het beweidingsschema van kalveren of pinken in hun eerste weideseizoen. Op basis van uw bedrijfsspecifieke informatie geeft de parasietenwijzer adviezen op het gebied van beweiding, het moment waarop een wormmiddel wordt ingezet en wanneer het zinvol is om te vaccineren tegen longworm, of wormmiddelen te gebruiken. Mocht ondanks preventie de bedrijfssituatie om actie vragen, neem dan altijd contact op met uw dierenarts. Stel door mest- of bloedonderzoek vast wat de daadwerkelijke oorzaak is van de klachten. Voorkom op deze manier dat u onnodig behandelt; dit is geld verspilling en werkt resistentieontwikkeling in de hand. Gebruik een middel dat geregistreerd is voor de betreffende diersoort en let op: melkgevende runderen mogen niet alle middelen toegediend krijgen; Ga na op welk stadium van de parasiet het middel ingrijpt; Let op de juiste werkingsduur, laat dit afhangen van het beweidingsschema; Meet het gewicht van de te behandelen runderen. Ervaring leert dat gewicht zeer vaak wordt onderschat. Dit leidt tot onder dosering, met als gevolg dat het middel onvoldoende werkt. Onderdosering is tevens risicofactor voor ontstaan van resistentie; Neem de wachttermijn in acht. Zuivelondernemingen controleren intensief op residuen in de melk. 16 GD Tankmelk Worminfecties 17
Notities 18 GD Tankmelk Worminfecties 19
De Gezondheidsdienst voor Dieren Tips Maaien van een besmette weide heeft wél effect op het terugdringen van een maag darmwormbesmetting, maar niet op die van longworm en leverbot; Een lichte besmetting oplopen en daardoor een gecontroleerde immuniteitsopbouw tegen maagdarmwormen en long wormen is goed. Bij leverbot geldt het tegenovergestelde, voorkom iedere besmetting; Maak voorafgaand aan het weideseizoen een beweidingsplan. Mocht het in de loop van het seizoen tóch anders lopen, stel uw plannen dan bij; Overleg met uw dierenarts. Hij/zij herkent risico s, kan achtergrondinformatie geven en adviseren over beweiding en - indien van toepassing - over verantwoorde behandeling. GD, Postbus 9, 7400 AA Deventer, T. 0900-1770, F. 0570-63 41 04 www.gddeventer.com, info@gddeventer.com GD1265-10-11